CAPUT XVI. De virtute imaginativa.

Tertia virtus est, quae vocatur imaginativa, sive cogitativa, sive formativa, quae secundum Avicennam est vis ordinata in media concavitate cerebri, potens componere aliquid de eo quod est in imaginatione, cum alio, et dividere, cum vult. Quam virtutem. Avicenna sic manifestat: Scimus certissime in natura nostra esse, ut componamus sensibilia inter se, et dividamus ea, secundum affirmationem et negationem, secundum similitudinem formae quam videmus. Oportet ergo ut in nobis sit virtus quae hoc operetur. Et haec virtus in quantum imperat ei intellectus, vocatur cogitativa: in quantum vero illi imperat virtus animalis, vocatur imaginativa : in quantum autem operatur componendo et dividendo, formativa vocatur. Haec enim virtus facit castra in Iii spania, et fingit chimaeras et hirco cervos.

Et est ordo istius virtutis ad. praecedentes. Nam sensus communis reddit sive dat virtuti, formabili quae est imaginatio, quasi ad reponendum, quidquid ei tradunt sensus exteriores : imaginatio vero reponit et retinet, habet enim virtutem multiplicandi formas sensibiles: virtus vero cogitativa, sive iiiiaginatina, sive formativa convertitur ad formas quae sunt in imaginatione ad ponendum eas et resolvendum, quoniam ei subjectae sunt.

Errat autem in sua compositione vel resolutione saepe in somno sive in vigilia, componendo sensatum per se ad sensatum per accidens. Verbi gratia, sensus particularis vel communis apprehendit rubeum in cupro, rubeum sensatum est per se, cuprum per accidens. Item aurum est sensatum per accidens. Sensatum ergo per se ducit et movet ad sensatum per accidens : unde percepto rubeo memorat aurum, et convertendo se super illud, componit rubeum cum ipso, et dicit, hoc est aurum : et quandoque est error, quandoque non. Error est, cum memoratum non est sub illo sensato per se, quod actu comprehendit: si autem memoratum est sub sensato per se, quod actu apprehendit, non est error.

Dividitur autem haec potentia simplex: quia saepe fit deceptio sine argumentatione. Potest etiam fieri cum argumentatione : et tunc quandoque incidit fallacia antecedentis, quandoque consequentis. Antecedens est, quando sensatum per se rubeum apprehenditur, et movet ad componendum falso cum auro. Consequens autem est, cum rubeum movet non solum ad memorandum aurum, sed etiam cuprum. Et ideo, quia sensatum per se videtur inesse pluribus, imaginativa virtus componit illa plura, et dicit unum esse aliud. Haec ergo differentia est in hac et in praecedenti deceptione : quia non erat in prima recordatio, nisi de uno subjecto sive sensato per accidens, quod non est praesens in actu et in re, licet sit praesens in movendo et excitando ratione rubei. In secunda vero deceptione est recordatio utriusque subjecti, de illo quod est praesens in actu et in re et in movendo, et de illo quod est praesens tantum in movendo. Propter hoc dicit Aristoteles, quod antecedens est in uno solo, consequens autem in pluribus. Unde intelligo in pluribus subjectis, licet plures intelligant in pluribus consequentiis. Unde in paralogismis accideritis sumitur idem in

subjecto in omnibus terminis. Quod patet cum dicitur : Omne balneum est artificiale : aqua est balneum : ergo aqua est artificialis. Ibi enim balneum et artificiale sunt idem in subjecto. In fallacia vero consequentis sumuntur diversa subjecta, ut patet intuenti. Et nota quod quidam hanc virtutem secundum quod movetur ab uno phantasmate in aliud tanquam essent res, appellant phantasiam : secundum vero transformationes quae sunt in. somniis, appellant imaginatrvam.