ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΛΟΓΟΙ ΑΠΟ∆ΕΙΚΤΙΚΟΙ ∆ΥΟ ΠΕΡΙ ΕΚΠΟΡΕΥΣΕΩΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ
διάνοιαν, καί ἐκ ἄλλου του ἐκπορεύεσθαι τό Πνεῦμα διά τήν σήν περί τοῦ μόνου ἄγνοιαν
τόν λόγον προήγαγεν. Ὅ δέ φησιν ἐν τῷ πρώτῳ τῶν Πρός αὐτόν Εὐνόμιον, ὡς «ἔστι τάξεως εἶδος οὐ κατά
λέγεται καί οὐκ ἐξ ἐκείνου, ἀλλά σύν ἐκείνῳ, γεννηθέντι ἐκ τοῦ Πατρός, καί τό Πνεῦμα ἐκπορεύεται.
κατά μέρος ἐλλάμποντας Ἀλλ᾿ ὑπέρ οὗ νῦν ὁ λόγος, ἴδωμεν τήν ἐπαγγελίαν˙ τό δ᾿ «οὐ μετά πολλάς ταύτας
αὐτοῦ. Μετ᾿ αὐτόν τό ἅγιον πεφανέρωται Πνεῦμα, τό αὐτά τῆς αὐτῆς φύσεως αὐχήματα καί
Πνεῦμα τό ἅγιον. Οἱ δέ συνείροντες ἤ προφασιζόμενοι τό πρῶτον ἀνασκευάζουσιν ἑκάτερον,
Ἐπιγραφή ἕκτη. Ἐπειδή εἰσί τινες λέγοντες διαφέρειν ἀλλήλων τό 'πρόεισι' καί τό 'προχεῖται' καί τό
λέγειν ἀποδείξεις, τούτῳ ἄν τήν ἀπόδειξιν ἐπέγραφον, οὐ τοῖς ἐξ ὧν αὐτό συλλογιστικῶς συνήγαγον.
γεγονέναι». Τί τοῦθ᾿ ὅ λέγεις, ὦ ἄνθρωπε Νοεροῦ καί θείου φωτός ἐν μετουσίᾳ γεγόνασιν
προῃρημένον τόν χορόν ἐκεῖνον καί τήν θαυμαστήν συμφωνίαν ἀμαυροῦν, θάρσος ἐμποιήσας οὐ μικρόν αὐτῷ.
καταψευδομένῳ σαφῶς τῶν οὕτω σαφῶς ἀναγεγραμμένων; Πῶς δ᾿ ἄν καί τῆς ἀληθείας ἐφίκοιτο περί τῆς ὄντως ἀληθείας διαλεγόμενος ὁ μή τῆς ἀληθείας πολύν ποιούμενος λόγον; Ἀλλά γάρ δεκάκις τοῦτ᾿ ἐν ἑνί λόγῳ καθ᾿ ἡμῶν ψευδῶς προβαλόμενος, τοσαυτάκις δῆλος ἐγένου τοῖς πᾶσιν ὅθεν λαλεῖς, πρός δέ τό ἄληπτον τοῖς ἡμετέροις λόγοις καινῷ τρόπῳ προσεμαρτύρησας˙ εἰ γάρ εἶχες ἀληθῆ μέμψιν, ἅπαξ εἰς τούς κατηγόρους καταστήσας σαυτόν, τίς ἆρά σοι χρεία τῆς ψευδοῦς ταύτης ἦν καί τῆς ἀπό ταύτης ἐπιθέσεως πρώτης;
Ὅ δ᾿ μ᾿ ἔπειτα κακίζεις ὡς τῷ τέλει τοῦ παντός σοι λόγου φανερῷ τυγχάνοντι τήν ἐναντίαν αὐτός δόξαν περί σοῦ προσηκάμην, τοῦτο φανερῶς ἀδιεκεῖς˙ εἰ γάρ τοῦτ᾿ ἦν, οὐκ ἄν ἠρώτων, οὐκ ἄν ἠπόρουν, ἀλλά κατεψηφιζόμην ὡς ἑτερόφρονος. Ἀπορεῖν δέ τότ᾿ ἔπεισι πᾶσιν, ὅταν τοῖς φανεροῖς καί ἀνωμολογημένοις ᾖ τι τό μή συνᾷδον˙ τό τοίνυν ἀπορεῖν δεῖγμα τοῦ μηδέν σοῦ πέρι φρονεῖν ἐθέλειν ἀπώμοτον. Τό δέ «τήν ἑτέραν ὑπό τήν ἑτέραν» σε σαφῶς εἰπεῖν καί «ἡ διπλόη τῆς ἀρχῆς», τοῦθ᾿ ἡμᾶς πρός τοῖς ἄλλοις ἠνάγκασε πυνθάνεσθαι καί διαπορεῖν, τί ποτέ σοι βούλεται (σελ. 458) «ἡ ἐξ ἀρχῆς ἀρχή», ἥν δή καί νῦν αὖθις θατέρω θεραπείαν ἐπινοεῖς˙ τά γάρ ἄλλα παρατρέχειν ὑπέστην τήν ἀρχήν.
Ὅ τοίνυν ἐφεξῆς ἄρτι τῷ προτεθειμένῳ γέγραφας, ὅτι «κἄν τήν ἑτέραν καί ἐκ τῆς ἑτέρας καί ὑπό τήν ἑτέραν λέγω, ἀλλ᾿ ὡς ἡγούμενος ἕκαστον ἐξ ἧς ἐστιν ὅπως ποτέ ἀρχῆς, ὑπό ταύτην καί ἀναφέρεσθαι», εἰ μέν ἕκαστον ἁπάντων λέγεις τῶν ἀφ᾿ ἡστινοσοῦν ἀρχῆς, τοῖς πᾶσι συντάττεις τά ὑπέρ ἅπαντα καί ἀπό τῶν κτιστῶν περί τῶν ἀκτίστων ἀξιοῖς ἡμᾶς πείθειν, ὅ πολύς ρέων καθ᾿ ἡμῶν ἔμπροσθεν ἀπαγορεύεις παντάπασιν˙ εἰ δέ τό ἕκαστον τοῦτο πρός τήν ἐξ ἑτέρας ἑτέραν δημιουργικήν ἀρχήν ἐπιφέρει, πλεῖν ἤ δύο τά ἐξ ἐκείνης ἡμῖν σημαίνεις˙ τό γάρ "ἑκάτερον" ἐπί τῶν μή ὑπερβαινόντων τήν δυάδα λεγόμενον ἴσμεν, τριῶν δ᾿ "ἕκαστον" τοὐλάχιστον λέγομεν. Ἐπάφες δή σοι καί τούτῳ τήν πολυχεύμονα γλῶτταν, ἀλλά καί τό "ὑπό" τήν ἀρχήν ἀναφέρεσθαί τι˙ τό γάρ "εἰς" αὐτήν καί "πρός" αὐτήν τήν ἀρχήν ἑκατέραν τῶν θεαρχικῶν ὑποστάσεων ἀναφέρεσθαι καί παρελάβομεν καί κατέχομεν, τό δέ "ὑπό" τοῦτο τήν ἀναφοράν, ἵν᾿ οὕτως, εἴπω, καταφοράν ἀπεργάζεται καί τοὐναντίον παρίστησι τοῦ βουλήματος˙ οὐδέ γάρ τάς ἐν φιλοσόφοις μοι πάλιν διαιρέσεις προάξεις καί τά κατ᾿ ἐκείνας λεγόμενα, καίτοι κἀν ταύταις ἔχει τινά τοῦτο σημασίαν ὑφέσεως. Ἀλλ᾿ οὐ τοῦτο λέγω μόνον, ἀλλ᾿ ὅτι μάλισθ᾿ ὅτι πόρρω ταῦτα τῆς θεοπρεποῦς ἐκείνης ἀναφορᾶς τε καί προελεύσεως.
Ἐρεῖς κἀπί τούτων ἴσως «εἰς μόνην σοι τήν λέξειν τό ἁμαρτημα παρίστασθαι» καί παραιτήσεως ἥκιστα δεῖν. Ἀλλά τό τῆς λέξεως ἡμαρτημένον ἐν τοῖς τοιούτοις, ὦ σοφώτατ᾿ ἀνδρῶν, εἰς ἡμαρτημένην ἀπάγει τούς ἀκροωμένους διάνοιαν˙ ὡς οὖν ὁ γνούς καί μή σαφῶς διδάξας ἐν ἴσῳ καί (σελ. 460) εἰ μή ἐνεθυμήθη τοῖς ἀκούουσιν, οὕτως ὁ γνοῦς ὀρθῶς καί διημαρτημένως διδάξας ἐν ἴσῳ καί εἰ διημαρτημένως ἔγνωκεν. Εἰ δέ κἀνταῦθά σοι τό ἁμάρτημα περί τήν λέξιν ἐστίν, ἀλλ᾿ οὐ κἀκεῖ περί λέξιν, περί δέ λόγους καί λόγους πολλούς, οὕς σύ καλῶς ποιήσας ἐξελών κατέλεξον τούς ἀπαληλειμμένους, καί συνήσεις ὁπόσους. Οὐ μήν ἀλλ᾿ εἴπερ ἄρα καί εἰς λέξιν σοι περιίστατο, καθάπερ αὐτός φής, τό ἁμάρτημα, πόσην εἰδέναι σε χάριν ἡμῖν ἐχρῆν, οἵ διά τό πρός σέ σέβας καί τήν γιγνομένην ἡμῖν εὐλάβειαν οὐχί σέ ἁμαρτάνειν ἀπεφηνάμεθα, προβαλλόμενοι δέ ἀπορίαν σέ διδάσκαλον ἡμῖν αὐτοῖς ἐπεστήσαμεν, τό γε εἰς ἡμᾶς ἧκον; Σύ δ᾿ ἀντί τοῦ διδάσκειν ἐπεξέρχῃ καί χάριν ὀφείλων τῆς πρός σέ εὐλαβείας, ἀναίδειαν καί διαβολήν καί λοιδορίαν ἡμῖν ἀνταπέδωκας.