Lectio 2

Et cum venisset. Hic reprehendunt inquirendo. Et primo ponitur inquisitio; secundo confutatio, ibi respondens iesus dixit eis.

Circa primum duo. Et primo ponuntur interrogationes; secundo christi responsiones. Et primo ponitur interrogatio Iudaeorum; secundo christi, ibi respondens autem iesus dixit eis: interrogabo vos etc..

Dicunt ergo in qua potestate haec facis? ipse eiecerat ementes et vendentes de templo, item fecit miracula: ideo petunt in qua potestate haec faciat. Chrysostomus dicit quod in mundo erat duplex potestas, scilicet regia et sacerdotalis: unde quantum ad primum petunt: unde profiteris hanc potestatem habere? item quantum ad secundum: quis dedit tibi hanc potestatem? habes ne a sacerdote vel a deo? sic enim erat quod filii succedebant sacerdotibus in potestate. Quis dedit tibi? non habes hoc a caesare, non a sacerdote. Unde chrysostomus: omnis homo, qualis est opinio de aliquo apud eum, talem eum existimat.

Ideo quia ipsi non habebant opinionem bonam de christo, ideo etc..

Vel ad factum miraculorum potest retorqueri.

Est potestas dei et potestas diaboli. Iob XLI, V. 24: non est potestas in terris, qua huic valeat comparari. Unde in qua potestate hoc facis? dei, an diaboli? sed Origenes obiicit quod si in potestate diaboli faceret, non diceret.

Ideo aliter exponit, quia dicit quod potestas dei multiplex est, quaedam in generali, multae in speciali, ut quaedam ad hoc, quaedam ad illud. Unde petunt in qua potestate, idest in quo gradu potestatis, ut de prophetis. Quidam enim habuerunt unam potestatem, quidam aliam.

Secundum chrysostomum quando aliquis interrogat ut discat, tunc ei respondenda est veritas; sed quando ut tentet, tunc reprehendendus est et confutandus. Sic dominus, quia sciebat quod tentabant, dixit interrogabo vos et ego unum sermonem. Baptismus ioannis unde erat: e caelo, an ex hominibus? baptizavit Petrus, nec dicitur baptismus Petri, et baptizavit ioannes, et dicitur baptismus ioannis, quia in baptismo ioannis totum factum erat hominis; sed in baptismo Petri remittebantur peccata, quod per hominem fieri non poterat. Io. I, 33: ille super quem videris spiritum descendentem, et manentem super eum, ille est qui baptizat in spiritu sancto. Licet enim ioannes baptizaret, non tamen a se; unde Io. I, 33: ipse qui me misit baptizare in aqua, dixit mihi etc..

Consequenter agitur de responsionibus.

Et primo de responsione Iudaeorum; secundo christi.

Verum est quod minores crediderunt, sed Pharisaei indignati sunt; ideo si dicerent quod ex hominibus, sequeretur eorum confusio.

Item omnes habebant ioannem sicut prophetam; supra XI, 7: quid existis in desertum videre? etc.. Et respondens dixerunt: nescimus.

Mentiuntur. Ps. XXVI, 12: mentita est iniquitas sibi.

Consequenter ponitur responsio christi nec ego dico vobis. In quo habetur exemplum, quod qui non vult dicere quod scit, quod dominus abscondit alia ab eo; unde Sap. VII, V. 13: sine fictione didici, et sine invidia communico.

Quid autem vobis videtur? homo quidam habebat duos filios etc.. Supra dominus inquisitionem repressit sua interrogatione, hic inquirentes redarguit. Et primo de inobedientia; secundo de malitia, et hoc secundum duas parabolas, quarum secunda aliam exponit et declarat.

Circa primum duo.

Primo ponit parabolam; secundo expositionem, ibi dicit illis iesus etc..

Circa primum tria.

Primo committit audientibus iudicium; secundo narrat factum; tertio requirit sententiam.

Dicit quid vobis videtur? magnum est testimonium pro eo quod iudicium adversariis committit. Iob VI, 29: respondete, obsecro absque contentione, et quod iustum est, iudicate.

Deinde proponit factum homo quidam habebat duos filios. Iste homo deus est; duo filii sunt duo populi. Eccli. XXXIII, V. 15: intuere in omnia opera altissimi, duo contra duo, unum contra unum. Vel duo genera hominum, iusti et peccatores. Non dicuntur iusti quicumque, sed qui profitentur se iustos; et peccatores non quicumque, sed qui poenitentiam agunt. Vel isti duo filii sunt clerici et laici.

Agitur ergo de obedientia. Et primo ponitur mandatum; secundo recusatio; tertio impletio.

Et accedens ad primum. Primus est populus gentilium qui incepit a Noe, sicut populus Iudaeorum ab Abraham. Item primus dicitur gens laicorum, quia clerici sunt propter laicos ad informandum eos. Unde accessit ad primum, idest ad populum gentilem per internam inspirationem, vel per manifestationem Angelorum. Dixit fili, vade operare hodie in vineam. Vinea dei iustitia est. Operare ergo in vinea, idest opera fac iustitiae. Et dicit hodie, quasi per totum tempus vitae tuae. Et quando dixit? quando interius inspiravit dando lumen rationis. Ps. IV, 6: multi dicunt: quis ostendit nobis bona? signatum est super nos lumen vultus tui, domine.

Consequenter ponitur recusatio. Ille autem respondens ait, nolo. Hoc nihil aliud est quam contemnere mandata dei. Iob XXI, 14: scientiam viarum tuarum nolumus.

Post sequitur adimpletio: postea autem poenitentia motus, abiit. Ier. XXXI, 19: postquam convertisti me, egi poenitentiam.

Sequitur inobedientia secundi: et primo ponitur mandatum secundo transgressio.

Dicit accedens ad alterum hoc est Iudaicum populum, vel ad clerum, vel qui iustos se dicunt, dixit similiter. At ille respondens ait: eo, domine. Profitetur iustitiam se servaturum; unde dicit populus Iudaicus: omnia quaecumque praeceperit dominus, faciemus. Sic etiam dicunt clerici et quicumque religiosi. Unde promisit ire. Et non ivit. Mal. II, 8: vos autem recessistis de via, et scandalizastis plurimos, irritum fecistis pactum, dicit dominus exercituum.

Tunc expedit sententiam: quis ex duobus voluntatem fecit patris? primus non promisit, sed fecit; secundus promisit, sed non fecit. Quis ex istis fecit voluntatem patris? respondent et dicunt ei: primus, quia melius est non vovere, quam post votum promissa non reddere, Eccl. V, 4. Et II Petr. II, 21: melius est viam veritatis non agnoscere, quam post agnitionem retrorsum abire; est enim ibi duplex peccatum: peccatum inobedientiae et transgressio voti.

Consequenter adaptat parabolam.

Et primo ponit praeeminentiam gentilium ad Iudaeos, vel laicorum ad clericos; secundo rationem assignat.

Dicit illis amen dico vobis, quod publicani et meretrices praecedent vos in regno dei. Simile dictum est supra XX, 16: et erunt novissimi primi.

Chrysostomus quaerit, quare magis ponit publicanos et meretrices quam alios. Respondet quod per publicanos intelligit peccatores.

Peccatum publicanorum est avaritia, quia cum tributa recipiunt, multa sibi acquirunt, et ultra quam commissum sit sibi, rapiunt. Sed peccatum hominum est avaritia, peccatum mulierum est luxuria, cum sint otiosae, et multa mala docuit otiositas. Ez. XVI, 49: haec fuit iniquitas sodomae, abundantia panis et otium.

Praecedent vos in regno dei, idest magis appropinquant ad regnum; supra c. XII, 41: viri Ninivitae praecedent vos etc..

Sequitur ratio. Et primo dicit quod Iudaei inobedientes fuerunt; secundo quod publicani obedierunt; tertio quod non secuti sunt eum.

Dicit venit ioannes ad vos in via iustitiae, quia in iustitiae viam duxit. Vel in via iustitiae, quia viam iustitiae observavit, scilicet viam poenitentiae, et non credidistis. Dicebant enim ei: elias es tu? et cum dixisset non dixerunt: quid ergo baptizas? publicani autem et meretrices crediderunt ei.

Et hoc habetur supra cap. III, quod venerunt ad ioannem ut baptizarentur. Vos autem videntes, alios scilicet converti et implere quod mandaverat, nec poenitentiam habuistis, ut postea crederetis ei. Ille enim est pessimus, qui de facto suo non poenitet. Ier. VIII, 6: nullus est qui agat poenitentiam de peccato suo dicens: quid feci? aliam parabolam audite. Dominus interrogaverat de baptismo, et noluerunt respondere, modo autem occulte interrogat, ut non percipiant; ideo disserit parabolam, et facit duo.

Primo ponit parabolam; secundo exquirit eorum sententiam, ibi cum ergo venerit dominus vineae, quid faciet agricolis illis? circa primum tria.

Primo ponitur beneficium exhibitum; secundo ponitur requisitio recompensationis, ibi cum autem tempus fructuum appropinquasset etc.; tertio ponit ingratitudinem, ibi et agricolae, apprehensis servis eius etc..

Circa primum tria.

Primo ponitur plantatio vineae; secundo eius ornatio; tertio eius locatio.

Dicit ergo homo erat paterfamilias qui plantavit vineam etc.. Simile ponitur Is. V, 1, ubi dicitur: vinea facta est dilecto meo in cornu filio olei. Hic autem dicit quod paterfamilias plantat vineam. Dicunt aliqui quod ibi invehitur contra vineam; unde dicit: quid ultra debui facere vineae meae? hic autem contra agricolas.

Ideo dupliciter exponitur secundum Hieronymum et chrysostomum. Vinea dicitur populus Iudaicus; Is. V, 7: vinea domini domus Israel est. Quod contra agricolas, quia quantum ad praesens huius malitia non processit ex populo, sed ex principibus; Io. VII, 48: numquid aliqui ex principibus crediderunt in eum? ideo non contra vineam. Haec vinea non est domus Israel, sed iustitia dei, quae occulte tradita est in sacra Scriptura; unde dicit homo erat paterfamilias qui plantavit vineam, idest populum Iudaicum; Ps. Lxxix, 9: vineam de Aegypto transtulisti. Vel iustitiam posuit in doctrina legis.

Et sepem circumdedit ei, ad protectionem vineae, unde quae ponuntur ad custodiam, sive sint orationes sanctorum, vel custodia Angelorum dicuntur sepes; unde Osee c. II, 6: sepiam viam tuam spinis.

Si autem vinea dicatur iustitia, sepe dicit occulta verba Scripturae. Secundum enim mysticum intellectum occulta Scripturae non sunt pandenda cuilibet, quia non est sanctum dandum canibus, supra VII, 6.

Et fodit in ea torcular. Torcular ponitur, ut exprimatur vinum caritatis. Si intelligatur per vineam Iudaicus populus, intelligitur per torcular altare holocaustorum. Item intelliguntur martyres, qui pro fide sanguinem fuderunt, Is. Lxiii, 3: torcular calcavi solus.

Vel potest etiam intelligi ordo prophetarum, in quibus vinum sapientiae est expressum. Vel potest dici profunditas sacrae Scripturae. Item totus fructus vineae congregatur in torculari: sic quicquid potest animus, totum debet congregare ad laudem dei.

Et aedificavit turrim. Per turrim templum intelligitur. Michaeae IV, 8: et tu turris nebulosa gregis, usque ad te veniet potestas prima. Vel cognitio dei, Prov. XVIII, 10: turris fortissima nomen domini.

Consequenter de locatione et locavit eam agricolis, idest super certa mercede constituit. Agricolae sunt Moyses et Aaron, qui gubernaculum habuerunt. Iob XXXI, 39: si afflixi animam agricolarum eius. Gregorius: qui praeponuntur populo. Profectus est peregre, dominus, non mutando locum, sed hominem in suo arbitrio relinquendo. Eccli.

C. XV, 14: deus ab initio creavit hominem, et reliquit eum in manu consilii sui, idest suo arbitrio dimisit. Unde dicitur peregre proficisci, quando non ad quamcumque culpam poenam infligit. Vel non ita manifeste apparuit sicut prius, scilicet cum apparuit in rubo, ex.

C. III, 2.

Cum autem tempus fructuum appropinquasset.

Quicumque facit aliquem fructum, expectat beneficium: et sic dominus expectat ut reddatur ei beneficium ad suam gloriam. Quantum ad unum hominem fructus non est in pueritia, sed in plena aetate, unde cum venit ad adolescentiam, tunc petit fructus: sic cum populus fuit plantatus, et lex data, petiit fructum, et non cognoverunt eum. Ier. VIII, 7: milvus in caelo cognovit tempus suum; populus autem meus non cognovit iudicium domini. Misit servos suos, idest prophetas, ad agricolas, idest ad Iudaeos, ut acciperent fructus eius, idest ut inducerent homines ad bene agendum. Infra c. XXVIII, 34: misi ad vos prophetas, sapientes et Scribas, et ex illis occidetis etc..

Post hoc agitur de malitia. Et primo quantum ad primos; secundo quantum ad secundos; tertio quantum ad tertios.

Et agricolae, acceptis servis eius, alium ceciderunt, ut michaeam, alium occiderunt, ut Isaiam, alium lapidaverunt, ut Naboth. Hebr. XI, 37: lapidati sunt, secti sunt, in occisione gladii mortui sunt.

Iterum misit alios. Item singulariter misit prophetas, ut Moysen, et Aaron, et alios; sed post tempore David misit multos cuneos prophetarum. Vult enim dominus pugnare misericordiam suam contra malitiam eorum. Unde et fecerunt eis similiter. Deut.

C. XXXI, 27: vos semper contentiose contra dominum egistis.

Sequitur tertio novissime autem misit ad eos filium suum etc., quod fuit malitiae consummatae. Et tria facit.

Primo ponitur misericordia domini; secundo malitia eorum; tertio executio pravi propositi.

Novissime autem misit ad eos filium suum. Ad Hebr. I, 1: multifarie multisque modis olim deus loquens patribus in prophetis, novissime locutus est nobis in filio. Misit ad eos filium suum dicens: forte verebuntur filium meum.

Sed quid est quod dicit forte? numquid ignorabat ipse? Hieronymus dicit quod iste modus loquendi dubius significat libertatem arbitrii, ut ostenderet quid futuri essent, quia qui non honorificat filium, non honorificat patrem. Vel dicit sic, quia aliqui reveriti sunt eum.

Consequenter ponitur propositum malitiae. Et primo ponitur requisitio; secundo propositum; tertio malitia.

Agricolae autem videntes filium dixerunt intra se: hic est haeres; venite, occidamus eum, et habebimus haereditatem eius; ipse enim filius vere haeres est patris, quia quod petit obtinet. Ps. II, 8: postula a me, et dabo tibi gentes haereditatem tuam. Item est haeres, quia quaecumque habet pater, habet et ipse: non enim dicitur haeres sicut aliquis alius qui decedente patre habet haereditatem, sed quia semper quod est patris, ipsius etiam est.

Sed contra: si cognovissent, numquam dominum gloriae crucifixissent I Cor. II, 8.

Verum est si cognovissent vere, sed cognoverunt per coniecturam.

Sequitur propositum venite, occidamus eum. Sap. II, 20: morte turpissima condemnemus eum. Et quod est propositum? habebimus haereditatem eius. Sciebant enim ex lege quod debebat dominari super Iudaicum populum. Unde timebant ne imponeret super eos iugum legis, et traditiones eorum destrueret. Ideo noluerunt pati iugum christi, unde passi sunt iugum Romanorum.

Unde Io. XI, 48: ne forte veniant Romani, et tollant locum nostrum et gentem.

Consequenter ponitur executio et apprehensum eum eiecerunt extra vineam, et occiderunt, quia extra portam civitatis crucifixerunt eum, et sic quasi alienum a vinea occiderunt. Is. LIII, 7: quasi ovis ad occisionem ductus est etc.. Quod eum extra vineam eiecerunt habetur in Io., quod quicumque confiteretur nomen christi, neret extra synagogam.

Consequenter requirit eorum sententiam cum ergo venerit dominus vineae, quid faciet agricolis illis? ita subtiliter petit dominus ut iudicent contra se, sicut Nathan fecit David, quando peccavit cum bersabee.

Ponitur sententia malos male perdet, idest perditione in praesenti et futuro. Et dicunt male, idest acerbe. Supra VII, 2: in ea mensura qua mensi fueritis, remetietur vobis.

Sap. VI, 7: potentes potenter tormenta patientur.

Malos male perdet, et vineam suam, idest populum suum, locabit aliis agricolis, idest apostolis, qui reddant ei fructum temporibus suis. Ps. I, 3: et erit tamquam lignum, quod plantatum est secus decursus aquarum, quod fructum suum dabit in tempore suo. Iob XXXIV, 24: conteret multos et innumerabiles, et stare faciet alios pro eis.

Et hic est quaestio, quare in marco dominus respondit hic Iudaei.

Solutio. Dico quod primo dixit dominus, postea ipsi dixerunt.

Item Lc. Habetur, quod cum dominus hoc diceret, ipsi dixerunt, absit.

Responsio vera est, quia primo ipsi dixerunt, post intelligentes quod contra eos esset, dixerunt absit. Item verum est quod principes dixerunt. Et quamvis perciperent quod contra eos esset, non contradicebant, sed populus dixit absit.

Dicit illi iesus. Hic ponitur confirmatio. Et primo ponitur auctoritas; secundo expositio.

Dicit numquam legistis in Scripturis (istud legitur in Ps. Cxvii, 22): lapidem, quem reprobaverunt aedificantes, hic factus est in caput anguli? et ponit quatuor.

Primo ponit reprobationem; secundo dignitatem; tertio causam; quarto admirationem.

Dicit lapidem etc.. Lapis christus est, qui dicitur lapis ex multis similitudinibus. Is.

C. XXVIII, 16: ecce ego ponam in fundamentis sion lapidem angularem etc.. Aedificantes sunt apostoli. Unusquisque videat quomodo aedificet. Unde ille lapis quem reprobaverunt, idest eiecerunt, hic factus est, idest constitutus, in caput anguli, idest in caput Iudaeorum et gentilium. Unde ipse factus est caput ecclesiae. Sed possent dicere: ipse fecit se caput; ideo dicit a domino factum est istud. Ps. Cxvii, 16: dextera domini fecit virtutem etc.. Et qualis est ista exaltatio? et est mirabile in oculis nostris; Habac. I, 5: aspicite in gentibus, et videte, et admiramini, et obstupescite: quia opus factum est in diebus vestris, quod nemo credet cum narrabitur.

Tanta enim fuit dignitas, quod non factum fuisset, nisi gratia dei hoc fecisset.

Ad Eph. II, 8: gratia estis salvati a christo.

Consequenter exponit; et ponit duas conclusiones. Primo quod dictum est de parabola; secundo sumitur de hoc quod dictum est in auctoritate.

Dicitur ergo ideo dico vobis quod auferetur a vobis regnum, idest sacra Scriptura, quia amittetis intellectum sacrae Scripturae.

Io. XII, 40: excaecavit oculos eorum, et induravit cor eorum, ut non videant oculis, et non intelligant corde, et convertantur, et sanem eos. Vel praelationem super ecclesiam fidelium, quia translata est gloria eorum. Et dabitur genti facienti fructum eius. Is. LV, V. 4: ecce testem populis dedi eum, ducem ac praeceptorem gentibus. Ecce gentem quam nesciebas, vocabis, et gentes quae te non cognoverunt, ad te current.

Sed quomodo datus est eis? superius dictum est quod locavit, hic autem quod datur.

Quia cum non facit fructum, dicitur conductus, sive mercenarius; sed cum datur, tunc fructum facit.

Ponit duplicem poenam et qui ceciderit super lapidem istum, confringetur.

Exponitur secundum Hieronymum, sic: ille cadit super lapidem christum, qui fidem tenet de eo, idest de christo, sed cadit per peccatum quod contra eum facit. Ideo peccatores cadunt, quia non habent caritatem.

Super quem vero ceciderit, conteret eum.

Cadit autem christus super infidelibus.

Haec est differentia, quia quando vas cadit super lapidem, non confringitur vas propter lapidem, sed propter modum casus, secundum quod magis cadit ab alto; sed quando lapis cadit supra vas, confringit illud secundum magnitudinem lapidis. Sic homo cum cadit super lapidem christum, tunc confringitur secundum magnitudinem peccati; quando vero fit infidelis, totaliter conteritur.

Vel aliquis cadit super lapidem, quando proprio arbitrio peccat; sed tunc scilicet lapis super eum cadit, quando christus punit eum, et tunc totus comminuitur. Ps. XVII, 43: comminuam eos sicut pulverem ante faciem venti.

Sequitur tempus malitiae et cum audissent, cognoverunt quod de ipsis diceret.

Et sequitur malitia et volentes eum tenere, timuerunt turbas, quia sicut prophetam eum habebant. Et planum est.