Commentarium in evangelium Matthaei (lib. 12-17)
δειχθῆναι καὶ ἀπὸ γῆς καὶ ἀπὸ οὐρανοῦ (ἀληθῶν μὲν ἐκ θεοῦ, «ἐν πάσῃ» δὲ «δυνάμει καὶ σημείοις καὶ τέρασι ψεύδους» ἀπὸ τοῦ πονηροῦ) λέλεκται τῷ Ἀχάζ· «
δίδοσθαι σημεῖον ὑπ' αὐτοῦ, ἀλλὰ καὶ αὐτὸ ἐκεῖνο. πρόσχες γὰρ τῷ καὶ σημεῖον οὐ δοθήσεται αὐτῇ εἰ μὴ τὸ σημεῖον Ἰωνᾶ τοῦ προφήτου. οὐκοῦν ἐκεῖνο τοῦτο
Φαρισαίοις καὶ Σαδδουκαίοις καὶ ἐπιζητοῦσι σημεῖον ἐξ οὐρανοῦ ἐπιδεῖξαι αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς εἶπεν οὐ μόνον τὸ γενεὰ πονηρά, ἀλλὰ καὶ μοιχαλίς. γενικῶς μὲν
ἐπεὶ δὲ ἀπορίᾳ ἄρτων κινδυνεύομεν ἀπὸ τῆς ἐκείνων ζύμης λαβεῖν, οὐ βούλεται δ' ἡμᾶς ὁ σωτὴρ παλινδρομεῖν ἐπὶ τὴν ἐκείνων διδασκαλίαν, διὰ τοῦτο ἡμῖν ε
τὰ τοιαῦτα ποιήσας κολασθήσεται, καὶ τοῦτο, εἰ παρ' αὑτὸν μὴ ἦλθε καὶ ἐπὶ τὴν μοχθηρὰν πρᾶξιν· εἰ γὰρ πρὸς τῷ βεβουλῆσθαι ἐνεχείρησε μὲν οὐ τέτευχε δέ
αὐτοῦ ὑπελάμβανον διὰ τὰ ἐν τοῖς προφήταις ὡς πρὸς αὐτοὺς μὲν ῥηθέντα οὐ πεπληρωμένα δὲ ἐπ' αὐτοῖς. Ἀλλ' οἱ μὲν Ἰουδαῖοι, ὡς ἄξιοι τοῦ ἐπὶ τῇ καρδίᾳ α
αὐτὰς λήψεται; εἰ δὲ κοινόν ἐστι καὶ πρὸς ἑτέρους τὸ δώσω σοι τὰς κλεῖ δας τῆς βασιλείας τῶν οὐρα νῶν, πῶς οὐχὶ καὶ πάντα τά τε προειρημένα καὶ τὰ ἐπι
ἀσθενῶς δὲ καὶ παρὰ τὸν λόγον βιοῦντας ἀναφέρεται. οἱ μὲν οὖν μὴ ἰσχύοντες εἰσελθεῖν τῶν ζη τούντων εἰσελθεῖν, τῷ πύλας ᾅδου κατισχύειν αὐτῶν οὐκ ἂν ἰ
ἁμαρτήμασι καὶ πυλῶν ᾅδου ἢ θανάτου. εἰ δὲ μὴ οὕτως ἀκούοις τοῦ «ἐμί σησαν ἐν πύλαις ἐλέγχοντα», ἤτοι παρελκόντως ἔσται εἰρημένον τὸ «ἐν πύλαις», ἢ ζή
διεστείλατο τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ ἵνα μηδενὶ εἴπωσιν ὅτι αὐτός ἐστιν ὁ Χριστός (16, [- 23]). Ἀνωτέρω μὲν γέγραπται ὅτι «τούτους τοὺς δώδεκα ἀπέστειλεν ὁ
τοῦ καταγ γέλλειν αὐτὸν Χριστόν, ἣν πρότερον ἐδωρήσατο. καὶ τάχα τις τῷ τοιού τῳ λόγῳ παραστήσεται φάσκων ὡς ἐν εἰσαγωγῇ δεδιδάχθαι ὑπὸ τῶν ἀποστόλων
ἀποκαλύψαντος αὐτοῖς τοῦ πατρός, κηρύσσει (ἀντὶ τοῦ πιστεύειν αὐτοὺς εἰς Ἰησοῦν Χριστὸν «ἐσταυρωμένον») πιστεύειν εἰς Ἰησοῦν Χριστὸν σταυρωθησό μενον,
γραμματέων τοῦ λαοῦ ἀσχολουμένων περὶ γράμματα, οὐ τὰ γραφόμενα «μέλανι ἀλλὰ» τετρανω μένα «πνεύματι θεοῦ ζῶντος», καὶ ἀποκτανθῇ μὲν ἐν τοῖς κάτω Ἱερο
ἔστιν αὐτοῖς σκάν δαλον». φήσει γάρ τις· εἰ διὰ τὸ βέ βαιον τῶν τὴν *** ἀγάπην ἐχόντων καὶ ἀνεπιδέκτων ὄντων τοῦ σκανδαλί ζεσθαι (ἡ ἀγάπη γὰρ «πάντα σ
τὸν Ματθαῖον καὶ Μᾶρκον καὶ Λουκᾶν οὐχ ἑαυτῷ αὐτὸν αἴρει· Σίμων γὰρ ὁ Κυρηναῖος αὐτὸν βα στάζει. καὶ τάχα οὗτος μὲν εἰς ἡμᾶς ἀναφέρεται, τοὺς διὰ τὸν
διὰ Χριστὸν αὐτὴν ἀπολέσαι. 12.28 Τὸ δὲ ἢ τί δώσει ἄνθρω πος ἀντάλλαγμα τῆς ψυχῆς αὐτοῦ; δόξει μὲν ἐπαπορητικῶς εἰρη μένον δύνασθαι δηλοῦν καὶ τὸ δοῦν
ἀνθρώπου ἐν τῇ δόξῃ τοῦ πατρὸς αὐτοῦ, οὕτως ἄγγελοι γινόμενοι οἱ ἐν τοῖς προφή ταις λόγοι μετ' αὐτοῦ παρα γίνονται, τὴν ἀναλογίαν σώζοντες τῆς ἑαυτῶν
Ἰησοῦ, καὶ ἦν αὐτῶν ἡ τῶν ποδῶν στάσις συγγενὴς τῇ περὶ ἧς εἶπε Μωσῆς στάσει ἐν τῷ «κἀγὼ ἔστην ἐν τῷ ὄρει τεσσαράκοντα ἡμέρας καὶ τεσ σαράκοντα νύκτας
προσώπου» ἡμῶν οὔσης τῆς ζωῆς ἁμαρτάνωμεν, πλη ροῦται ἐφ' ἡμᾶς ἡ λέγουσα ἀρά· «καὶ ἔσται ἡ ζωή σου κρεμαμένη σοι ἀπέναντι» καὶ τὰ ἑξῆς ἕως τοῦ «καὶ ἀπ
ἰδεῖν. ἀλλ' ὥσπερ ἐφ' οὗ παρεθέμεθα ῥητοῦ τὸ κατεπεῖγον ἦν ἡμᾶς μαθεῖν, ὅτι «ἕως τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος» οὐ καταλείψει ἡμᾶς, ἀλλ' ἔσται μεθ' ἡμῶν «
βλέπειν μεταμορφωθέντα τὸν Ἰησοῦν ἔμ προσθεν *** αὐτοῦ· διαφόρους γὰρ ἔχει ὁ λόγος *** μορφάς, φαινόμενος ἑκάστῳ ὡς συμφέρει τῷ βλέποντι, καὶ μηδενὶ ὑ
τότε δὲ κατὰ τὸν Μᾶρκον γίνονται «τὰ ἱμάτια αὐτοῦ λευκὰ καὶ στίλβοντα ὡς τὸ φῶς, οἷα γναφεὺς ἐπὶ τῆς γῆς οὐ δύνα ται οὕτως λευκᾶναι». καὶ τάχα οἱ μὲν
μὴ εἰδότα «τί λέγει» ἐνεργῶν, βουλόμενος μὴ ἅμα εἶναι Ἰησοῦν καὶ Μωσέα καὶ Ἠλίαν, ἀλλὰ χωρίσαι αὐτοὺς ἀπ' ἀλλή λων, προφάσει τῶν τριῶν σκηνῶν ψεῦδος δ
ὅτι τὸν Πέτρον ὁ θεὸς ἀποτρέπων τοῦ ποιῆσαι τρεῖς σκη νὰς ὑφ' ἃς ἔμελλον ὅσον ἐπὶ τῷ βουλήματι <αὐτοῦ> σκηνοῦν, δείκνυσι <μίαν καὶ> κρείττονα (ἵν' οὕτ
ὅτε «διεστείλατο τοῖς μαθηταῖς ἵνα μηδενὶ εἴπωσιν, ὅτι αὐτός ἐστιν ὁ Χριστός». διὸ τὰ εἰς ἐκεῖνον εἰρημένα τὸν τόπον δύναται ἡμῖν εἶναι χρήσιμα καὶ πρ
ἐπὶ τῆς γῆς;» ᾧ εὕρομεν παρὰ τῷ Ματθαίῳ οὕ τως εἰρημένῳ· «ὥσπερ δὲ αἱ ἡμέραι τοῦ Νῶε, οὕτως ἔσται ἡ παρουσία τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀν θρώπου. ὡς γὰρ ἦσαν ἐν τα
προφήταις ὑποτάσσονται· καὶ τὸ «πνεῦμα Ἠλίου ἀναπέπαυται ἐπὶ Ἐλισσαιέ». Ζητητέον δὲ πότερον ταὐτόν ἐστι τὸ πνεῦμα τοῦ Ἠλίου τῷ ἐν Ἠλίᾳ πνεύματι θεοῦ,
κρείττοσιν, ὥσπερ ἐρηρεισμένον αὐτοῖς καὶ αὐ τῶν ἠρτημένον. «οἱ δὲ ἐν σαρκὶ ὄντες θεῷ ἀρέσαι οὐ δύνανται. ὑμεῖς δὲ οὐκ ἐστὲ ἐν σαρκὶ ἀλλ' ἐν πνεύματι,
λοιπὰς ἐπιθυμίας. τάχα οὖν οὐκ ἂν ἁμάρτοις λέγων τοὺς τοιού τους (ἵν' οὕτως εἴπω) πνευματικῶς σεληνιάζεσθαι, καταβαλλομένους ὑπὸ τῶν «ἐν τοῖς ἐπουρανί
ἐπιτυγχάνειν ἐν αὐτοῖς, φήσο μεν ὅτι μήποτε ὑπὲρ τοῦ διαβάλλειν τὰ κτίσματα τοῦ θεοῦ, ἵνα καὶ ἀδικία «εἰς τὸ ὕψος» λαληθῇ καὶ θῶνται «εἰς οὐρανὸν τὸ σ
θεν (οἶμαι) τὴν ἀφορμὴν λαβὼν μετὰ ἀποστολικῆς εἶπεν ἐξουσίας τὸ «καὶ ἐὰν ἔχω πᾶσαν τὴν πίστιν ὥστε ὄρη μεθιστάνειν»· οὐ γὰρ ἓν μόνον ὄρος ἀλλὰ καὶ τὰ
σατανᾶς», ἀρχικώτερον τοῦ Ἰούδα παραδιδοὺς αὐτόν. ἀλλ' ὅρα, μήποτε τὸ παραδίδοσθαι ταῖς ἀντικειμέναις ἐνεργείαις ὑπὸ τοῦ πατρὸς τὸν υἱὸν συνεξετάζων τ
ἀποκτίννυσθαι αὐτόν, ὡς σκυθρωποῖς καὶ ἀξίοις λύπης ἐπιστήσαντες, μὴ προσχόντες δὲ τῷ τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ ἀναστήσεσθαι αὐτὸν δεηθέντα οὐδὲ χρόνου πλείο νος
ἐπαινετῆς εἰσι φύσεως, καὶ ὅμως πεφρόντικε τοῦ μὴ σκανδα λισθῆναι αὐτούς, καὶ ὅμως κωλύει σκάνδαλόν τι αὐτοῖς γενέσθαι, ἵν' ἤτοι μὴ χεῖρον ἁμαρτάνοιεν
«στατῆρα») δὸς αὐ τοῖς ἀντὶ ἐμοῦ καὶ σοῦ» τὸ ἐν ἐκεί νῃ τῇ ἡμέρᾳ <ἢ ὥρᾳ> προσῆλ θον οἱ μαθηταὶ τῷ Ἰησοῦ λέ γοντες· τίς ἄρα μείζων ἐστὶν ἐν τῇ βασιλείᾳ
Ἰησοῦ ἐν τῷ σώματι» περι φέρων, ὥστε παιδίου ἀγεύστου ἀφρο δισίων καὶ ἀνεννοήτου ἀνδρικῶν κι νημάτων ἔχειν κατάστασιν, ὁ τοιοῦ τος ἐστράφη καὶ γέγονεν
ὁμοιώσεως, ὅσον ἀπολείπεται τῆς ἀποδεδομένης τῶν παιδίων πρὸς τὰ πάθη ἕξεως. ἐν παντὶ οὖν τῷ πλή θει τῶν πιστευόντων εἰσὶ καὶ οἱ ὡσπερεὶ ἄρτι στραφέντ
ἀπέστειλεν ὁ πατήρ, τὸν σω τῆρα καὶ τὸ ἅγιον πνεῦμα. μείζων οὖν ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν ὁ ταπεινώσας ἑαυ τὸν παρὰ πάντας τοὺς ταπεινοῦντας ἑαυτοὺς
ἐπιτέλλοντος σμικρύνειν αὑτὸν καὶ ποιοῦντος ἐπιδιδόναι εἰς μέγε θος· πρόσχες γὰρ τῷ «ὁ μικρότερος ἐν πᾶσιν ὑμῖν ὑπάρχων, οὗτός ἐστι μέγας». ἀνέγνωμεν
νόμον τοῦ θεοῦ, καὶ οὐκ ἔστιν αὐτοῖς σκάνδα λον». εἰ δέ τις δοκεῖ μὲν χρηματίζειν μαθητής, ἔτι δέ ἐστιν «ἐκ τοῦ κό σμου» διὰ τὸ ἀγαπᾶν «τὸν κόσμον» κα
<οἱ δαίμονες τρεφθέντες τῷ αἵματι τῶν θυσιῶν ἐξοργίζονται> μειουμένης τῆς λατρείας αὐτῶν τῶν ἐθίμων θυσιῶν αὐτοῖς οὐ προ σφερομένων, καὶ ἀνάγκη ἐστὶ τ
ψυχῆς καλὸν καὶ μακάριον ἐπὶ τοῖς βελτίστοις χρῆσθαι τῇ δυνάμει αὐτῆς· εἰ δὲ μέλλομεν διά τινα μίαν *** ἀπολέσθαι, αἱρετώτερον ἀποβαλεῖν τὴν χρῆσιν αὐ
διελθόντες τὸ ὑπὸ «τιθηνοὺς» εἶναι καὶ «τροφοὺς» καὶ «οἰκονόμους» καὶ «ἐπιτρόπους», χωροῦμεν ἤδη ὑπ' αὐτῷ οἰκονομεῖσθαι τῷ κυρίῳ. 13.27 Εἶτα πάλιν ζητ
τος μικρότητα καὶ μεγαλότητα ψυχῆς. 13.29 Ἄλλος δ' ἂν λέγοι μικρὸν ἐν τούτοις λέγεσθαι τὸν τέλειον συγ χρώμενος τῷ «ὁ γὰρ μικρότερος ἐν πᾶσιν ὑμῖν ὑπά
ἑκατέρους τοιοῦτόν μοι φαίνεται· τὸ ἐκέρδησας τὸν ἀδελφόν σου ἐπὶ τοῦ μόνου ἀκού σαντος τάξας ὁ λόγος, οὐκέτι αὐτὸ ἔθηκεν ἐπὶ τοῦ δεύτερον ἢ τρίτον πτ
κερδηθῆναι, λυθεὶς διὰ τῆς νουθεσίας <τοῦ> κερ δήσαντος αὐτὸν καὶ μηκέτι «σειραῖς τῶν ἁμαρτιῶν» ἑαυτοῦ περὶ ὧν ἐνουθετήθη δεδε μένος, λελυμένος κριθήσ
ἐστι τοῦτο τῷ συμφωνεῖν τῷ Χριστῷ, ἐπιφέρει τὸ οὗ γάρ εἰσι δύο ἢ τρεῖς συνηγμένοι εἰς τὸ ἐμὸν ὄνομα. οὐκοῦν οἱ συνηγ μένοι εἰς τὸ τοῦ Χριστοῦ ὄνομα δύ
πρὸ ἡμῶν, προ τρέπων ἐπὶ ἁγνείαν καὶ καθαρότητα τοὺς γεγαμηκότας. δύο γάρ, οὓς βούλεται (φησὶν) ὁ λόγος συμφω νεῖν ἐπὶ τῆς γῆς, ἄνδρα καὶ γυ ναῖκα νοη
καὶ ἑπτὰ συγχωρῇ ἀπὸ δὲ ἑβδομηκοστοῦ ὀγδόου μὴ ἀφῇ τῷ ἠδικηκότι αὐτόν, πάνυ μοι δοκεῖ εὔ ηθες εἶναι καὶ ἀνάξιον καὶ τῆς Πέτρου παρὰ τῷ Ἰησοῦ προκοπῆς
ἀπελθὼν ἔβαλε τὸν σύνδουλον ὁ συγχωρηθεὶς πάντα τὰ τάλαντα, τίνες τε οἱ λυπηθέντες σύνδουλοι καὶ δια σαφήσαντες τῷ κυρίῳ πάντα τὰ γενόμενα, καὶ τίνες
καλῶς ᾠκονόμησαν χρή ματα ἕτερα δὲ ἀπολωλέκασι, καὶ ἡνίκα ἂν διδῶσι τὸν λόγον συναί ροντος αὐτὸν τοῦ δεσπότου μετ' αὐ τῶν, συνάγεται μὲν πόσον ἐζημιώθ
ἂν λαλήσωσιν οἱ ἄνθρωποι» καὶ εἴ ποτέ τις ἐπότισε «ποτήριον ὕδατος ψυχροῦ μόνον εἰς ὄνομα μαθητοῦ». 14.9 Καὶ ταῦτα ἔσται, ἡνίκα ἂν <γίνηται> τὸ παρὰ τ
εἷς ὀφειλέτης πολλῶν ταλάν των, ὅντινα εἰ μὲν ἐν ἀνθρώποις ζητήσεις, ἴσως ἂν αὐτὸν εὕροις ὄντα τὸν ἄνθρωπον «τῆς ἁμαρτίας», τὸν υἱὸν «τῆς ἀπω λείας»,
τισιν ἀνθρώποις) ἀπο δοῦναι προφητευόμενα ὁπωσποτοῦν ὑπὸ τοῦ θείου πνεύματος ἀναγεγραμ μένα. ὡς δὲ μηδέπω διαρκῆ νοῦν ἀναλαβόντες ἡμεῖς τὸν δυνάμενον
χώραν μακρὰν λαβεῖν ἑαυτῷ βασιλείαν καὶ ὑποστρέψαι», πορευόμενος ἐκάλεσε δέκα δού λους καὶ «ἔδωκεν αὐτοῖς δέκα μνᾶς, καὶ εἶπεν αὐτοῖς· πραγματεύσασθε
οὐκ ἀγνοῶν τὸ μέλλον, ἀλλ' ἵνα ἡμεῖς μάθωμεν τὸ γεγενημένον, οὕτως ἀναγέγραπται πεποιηκέναι. ἕκαστος οὖν τῶν ἐχόντων (ὡς ἀπο δεδώκαμεν) γυναῖκα καὶ τέ
τελετὴν ἐποίησε μυήσας αὐτούς, δι' ἣν τελετὴν ἀνεφάνησαν οἱ λόγοι συνατοί, ὡς κηρυχθῆναι «τὸ εὐαγγέλιον» Ἰησοῦ «ἐν ὅλῳ τῷ κόσμῳ» καὶ κρατῆσαι διὰ τὴν
ἀνεπιλήπτως καὶ σοφῶς αὐτοῖς ἀποκρίνεται]. <ὅρα δὲ πῶς ἀνεπιλήπτως ἀπεκρίνατο> πρότερον μὲν ἀποφάσκων τὸ ἀπολύειν τὴν γυναῖκα κατὰ πᾶσαν αἰ τίαν, δεύτ
συναγωγὴν) κατ' ἄλλην αἰτίαν, τηρῶν τὸ ὃ οὖν ὁ θεὸς συνέζευξεν, ἄνθρωπος μὴ χωριζέτω, ἢ ὅτε ἐπόρνευσεν ἐκείνη ἡ γυνὴ μοιχευθεῖσα ὑπὸ τοῦ πονηροῦ καὶ μ
ἀνδρὸς τοῦ Χριστοῦ ἡ μήτηρ τοῦ λαοῦ, μὴ λαβοῦσα τὸ τῆς ἀποστασίας βιβλίον. ὕστερον δέ, ὅτε εὑρέθη ἐν αὐτῇ «ἄσχημον πρᾶγμα» καὶ οὐχ εὗρε «χάριν ἐναντίο
ἔσχατος ἐχθρὸς Χριστοῦ κατ αργηθῇ θάνατος». ὁπότερον δὲ τού των ἂν γένηται εἴτε τὸ πρότερον εἴτε τὸ τελευταῖον τῇ γυναικί, «οὐ δυνή σεται (φησὶν) ὁ ἀν
εὕρωμεν «χάριν» ἐνώπιον ἀνδρός, τοῦ Χριστοῦ ἢ τοῦ τεταγμένου ἐφ' ἡμῖν ἀγγέλου· ἐὰν γὰρ μὴ προσέχωμεν, τάχα καὶ ἡμεῖς τὸ βιβλίον τοῦ ἀποστασίου ληψόμεθ
Μωσῆς πρὸς τὴν σκληροκαρ δίαν ὑμῶν ἐπέτρεψεν ὑμῖν ἀπολῦσαι τὰς γυναῖκας ὑμῶν. οἱονεὶ γὰρ πρὸς τὴν σκληρο καρδίαν ἡμῶν γέγραπται (διὰ τὴν ἀσθένειαν) τὸ
αὐτὴν ἃ βούλεται καὶ εἰς φιλίαν συγκαταβαίνειν ἀνδράσιν οἷς βούλεται· πολλάκις γὰρ ἐξ ἁπλό τητος τῶν ἀνδρῶν τοιαῦτα πταίσ ματα συμβαίνει <ἐ>ν γυναιξίν
βούλημα τῶν κατὰ τὸν τόπον ἐὰν χωρῶμεν, τό<τε> κρεῖττον βιώσωμεν, οὕτως ἥκωμεν ἐπὶ τὸ προκείμενον. τινὲς μὲν γάρ, ὡς ἀκόλουθον τῇ ἐνεργείᾳ τῶν κατὰ τὸ
κατασκευάζοντα τοὺς ἐν αὐτῷ. καὶ τούτου τὴν αἰτίαν λαβὼν ὁ «μηδένα κατὰ τὴν ὁδὸν» ἀσπαζό μενος πάθοι ἂν προφάσει τοῦ γράμματος θάνατον, τοῦ γράμματος
παραδέξασθαι (μετὰ τοῦ φά σκειν τὸν σωτῆρα ταῦτα εἰρηκέναι) τὸ καὶ ἐπὶ τὰ τοιαῦτα τολμᾶν ἑαυτὸν παραδιδόναι πεισόμενον τὸν πεπιστευκότα, ἢ μὴ ἂν εὐλόγ
προειρημένοις καὶ <τοῖς> διὰ τῶν συγγραμμάτων τοῦτο διδάξασιν. οὐκ ἐβουλήθημεν δὲ ἐκθέσθαι αὐτάς, μὴ γυμνασίας εἵνεκεν τιθέντες τοὺς λόγους καὶ τὴν λύ
σωτῆρι τὰ <παιδία ἢ τὰ> βρέφη τοῦτ' ἐποίουν, ἵνα διὰ τῆς ἐπιθέσεως τῶν χειρῶν αὐτοῦ καὶ τῆς περὶ τῶν παι δίων καὶ τῶν βρεφῶν εὐχῆς <καὶ> διὰ τῆς ἁφῆς
«ἐγερθεὶς παράλαβε τὸ παι δίον καὶ τὴν μητέρα αὐτοῦ». καὶ ὁ Ἰησοῦς οὖν οὐ μόνον κατὰ τὴν ἱστορίαν, ἀλλὰ καὶ κατὰ τὴν ἀνα γωγὴν ἐταπείνωσεν «ἑαυτὸν ὡς
ἑξῆς, ἕως τοῦ πολλοὶ δὲ ἔσονται πρῶτοι ἔσχατοι, καὶ ἔσχατοι πρῶτοι (19, 16-30). Ἐν μὲν Ψαλμοῖς γέγραπται, ὡς δυναμένου τοῦ ἀνθρώπου ποιεῖν ἀγαθόν, ὅτι
νοούμενα ὑπὸ τῶν ὅσον ἐφ' ἑαυτοῖς συκοφαν τούντων τὸν τοῦ νόμου θεὸν καὶ κατηγορούντων αὐτοῦ ἃ οὐδὲ περὶ ἀνθρώπου τάχα λέγειν εὔκολόν ἐστι· πείθομαι γ
ἡμᾶς φέρει τῆς ζωῆς ἡ ἐλαττόνων καὶ ἀμυδρο-τέρων τῶν ἐντολῶν τήρησις. 15.13 Ὁ δὲ ἀκούσας τήρησον τὰς ἐντολὰς λέγει· ποίας; ἵνα μάθωμεν ποίας μάλιστα τ
πλουσίῳ τούτῳ (εἰπόντι· «πάντα ταῦτα ἐφύ-λαξα ἐκ νεότητός μου») «ἠγάπησεν αὐτόν», ἔοικεν συγκατατεθεῖσθαι τῷ <ἐπαγ-γειλαμένῳ> πεποιηκέναι ἃ ἐπηγγεί-λα
κοινὰ» καὶ τὰ ἑξῆς, ἕως τοῦ «αἰνοῦντες τὸν θεὸν καὶ ἔχοντες χάριν πρὸς ὅλον τὸν λαόν». καὶ μετ' ὀλίγα πάλιν ἐν τῇ αὐτῇ γέγραπται βίβλῳ ὅτι «τοῦ πλήθου
γραφαῖς κεκρυμ μένως εἰρημένων; ὅρα δὲ ὅτι γενική ἐστιν ἡ ἐπαπό ρησις, ἤτοι γενναία καὶ οὐκ εὔλυτος. εἴτε γὰρ παρ' αὐτὸ τοῦτο μόνον φήσομέν τινα τέλει
τὸ ἀποθέ<μενόν τινα νοεῖ>σθαι τὴν κακίαν καὶ τὴν ἀπὸ κακίας ἀπο δόσθαι ὕπαρξιν καὶ δοῦναι πτωχοῖς. <Ἐρῶ δ' ὡς> ἐν τοιούτῳ προκατ ειλημμένος τόπῳ· ὁ τα
λυπούμενος διὰ τὰ κτήματα, δέον αὐτὸν χαίρειν, ὅτι ἀντ' ἐκείνων ἔμελλεν ἔχειν θησαυρὸν ἐν οὐρα νῷ, καὶ ἀκολουθῶν τῷ Ἰησοῦ κατ' ἴχνη βαίνειν υἱοῦ θεοῦ,
ἠκολου θήσαμέν σοι· τί ἄρα ἔσται ἡμῖν; καὶ ταῦτα δὲ ὁ μέν τις τηρήσει κατὰ τὴν λέξιν, ὁ δέ τις ἀνασκευάσας τὸ τῆς λέξε ως ὡς οὐ μεγαλοφυὲς τροπολο γήσ
πάνυ τι <μέγα ἐστὶν οὐδὲ> ἀξίως λέλεκται τοῦ τηλικούτου μα θητοῦ, ᾧ «σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπε κάλυψεν» ὅτι Ἰησοῦς εἴη «ὁ Χρι στὸς ὁ υἱὸς τοῦ θεοῦ τοῦ ζῶν
ἐν πνεύματι ἁγίῳ καὶ πυρί». Ἐν μὲν οὖν τῇ διὰ λουτροῦ παλιγγενεσίᾳ συνετάφημεν τῷ Χρι στῷ· «συνετάφημεν γὰρ αὐτῷ (κατὰ τὸν ἀπόστολον) διὰ τοῦ βαπτίσμα
ἀποστολικὸν βίον βιώσαντος κριθήσεται. 15.25 Εἰ μὲν οὖν τις πάντα ἀφῆκε καὶ ἠκολούθησε τῷ Ἰησοῦ, τῶν εἰρημένων πρὸς τὸν Πέτρον κατὰ τὴν πεῦσιν αὐτοῦ τ
<Χριστιανῶν> ἀνα τετράφθαι ἐν Χριστιανισμῷ μέγα φρονούντων, καὶ μάλιστα ἐπὰν τύχῃ πατράσιν ἐπαυχεῖν καὶ προγόνοις προ εδρίας ἠξιωμένοις ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ
οἰκητήριον», πολ λῷ ἀνθρώπων διέφερον καὶ ἦσαν αὐτῶν πρῶτοι, ὧν ἀνθρώπων «ἐταπεινώθη εἰς χοῦν ἡ ψυχὴ» γενομέ νων ἐν τῷ τῆς ταπεινώσεως σώματι καὶ μόγι
κεκρυμμένα ἀπὸ κα ταβολῆς». ἀναγκαῖον γὰρ ἰδεῖν τὸν μέλλοντα νοῆσαι τὴν παραβολὴν τὴν ἐν αὐτῇ δηλουμένην ἡμέραν καὶ τὰς ἐν αὐτῇ ὥρας, καὶ ὅτι οὐ κατὰ
ἐξετάσαι <καὶ> διὰ τί οὐ πρὸς πάντας τοὺς ἐλθόντας πρώτους καὶ νομί ζοντας ὅτι πλέον λήψονται καὶ γογγύσαντας κατὰ τοῦ οἰκο δεσπότου ἀπεκρίνατο ὁ οἰκο
ἐμπεσεῖται νοημάτων καὶ τὰς λοιπὰς ἑορτὰς ἐν τοιαύταις φανταζόμενος ἡμέραις καὶ ὅλον τὸν ἑβδομαδικὸν ἐνιαυτόν, ἐν ᾧ πτωχοῖς καὶ προση λύτοις καὶ τοῖς
τιμιωτέρα κατὰ τὴν Χριστοῦ ἐπιδημίαν-ὅτε ἑωράκασι τὸν Χριστὸν τοῖς μακαρίοις ὀφθαλ μοῖς. λελέχθω δὲ καὶ ταῦτα, εἴτε γυμνασίας χάριν λογικῆς εἴτε βού λ
εἰσὶν αἱ ἀπαλλαγεῖ σαι τοῦ σώματος ἐργατῶν παραληφ θέντων εἰς τὸ χωρίον τοῦ οἰκοδεσπό του ψυχαί. καὶ Σαμουὴλ γοῦν ἔξω σώματος εἰργάσατο προφητεύων καὶ
τες, τὸ δηνάριον λήψονται. 15.36 Μετὰ τὸ ὑπαγορεῦσαι ταῦ τα εἰς τὴν ἐκκειμένην <ταύτην> παρα βολὴν καὶ ταῦτα ὑπέπεσεν ἡμῖν εἰς αὐτήν, χρήσιμα εἶναι δυ
εἰς τὸ κατὰ Ματθαῖον εὐαγγέλιον ἐξηγητι κῶν τόμος ιʹ. 16.1 Μέλλων δὲ ὁ Ἰησοῦς ἀναβαίνειν εἰς Ἱεροσόλυμα παρέλαβε τοὺς δώδεκα κατ' ἰδίαν ἐν τῇ ὁδῷ καὶ
Πέτρος ἤρξατο ἐπιτιμᾶν αὐτῷ λέγων· ἵλεώς σοι, κύριε· οὐ μὴ ἔσται σοι τοῦτο», ἐνταῦθα δὲ οὐδὲν ἀνεγράφησαν οἱ μαθηταὶ εἰρηκότες ἢ πεποιηκότες ἐπὶ τοῖς
τὸ βλέπειν φαίνεται. νῦν γὰρ «τίς τυφλὸς (ὡς Ἡσαΐας ἐκ προσώπου τοῦ θεοῦ φησιν) <ἀλλ'> ἢ οἱ παῖδές μου, καὶ τίνες κωφοὶ ἀλλ' ἢ οἱ κυριεύοντες αὐτῶν»;
γραπται ὅτι «εἶπε Μιχαίας»· «εἶδον θεὸν Ἰσραὴλ καθήμενον ἐπὶ θρόνου αὐτοῦ, καὶ πᾶσα ἡ στρατιὰ τοῦ οὐρανοῦ εἱστήκει περὶ αὐτὸν ἐκ δεξιῶν αὐτοῦ καὶ ἐξ ε
εὐωνύμων» τοῦ θεοῦ ἑστηκέναι τὴν στρατιὰν «τοῦ οὐρανοῦ» σωματικῶς, ἢ πάλιν οἴε σθαι τοὺς μὲν σῳζομένους καὶ ἐπαι νουμένους ἐν τοῖς σωματικοῖς εἶναι δε
τὸ μαρτύριον οὐ μόνῳ χρήσεταί τις τῷ «πάτερ, εἰ δυνατόν, παρένεγκε τοῦτο τὸ ποτήριον ἀπ' ἐμοῦ», ὡς ἐπιπόνως πινόμενον ὑπὸ τοῦ ἀνα δεχομένου τοὺς ἐν τῷ
λέγει· «ἐμὸν βρῶμά ἐστιν ἵνα ποιήσω τὸ θέλημα τοῦ πέμψαντός με καὶ τελειώσω αὐτοῦ τὸ ἔργον», οὕτως ἀνάλογόν ἐστι ποτήριον ἐκεί νῳ τῷ βρώματι. ὃ τολμηρ
ἐπιφέρει· «ὁ δὲ εἶπεν αὐτοῖς· οἱ βασιλεῖς τῶν ἐθνῶν κυριεύουσιν αὐ τῶν, καὶ οἱ ἐξουσιάζοντες αὐτῶν εὐεργέται καλοῦνται. ὑμεῖς δὲ οὐχ οὕτως» καὶ τὰ ἑξῆ
μεν», καὶ πάλιν τὴν πρὸς τοὺς ὑπο χειρίους ἰσότητα μήτε ἐννοοῦντας μήτε φανταζομένους ὅτι καθήκει ἀτυφίαν καὶ ἰσότητα μάλιστα Χρι στιανοῖς ἐμπολιτεύεσ
Ἰησοῦ ψυχή, ἀπατηθέντι <δηλονότι καὶ φαντασθέντι> ὡς δυναμένῳ αὐτῆς κυριεῦσαι καὶ οὐχ ὁρῶντι ὅτι οὐ φέρει τὴν ἐπὶ τῷ κατέχειν αὐτὴν βάσανον. διὸ καὶ «
καὶ πεπιστευκότας ἠξιωκέναι ἵνα ἀνοιγῶσιν οἱ ὀφθαλμοὶ αὐτῶν, ἁψάμενος αὐτῶν τῶν ὀφθαλ μῶν <καὶ> δύναμιν διὰ τῆς ἁφῆς ἰατικὴν ἐνιεὶς τοῖς ὀφθαλμοῖς πε
υἱὸς ἦν τοῦ ∆αυΐδ. ἐὰν δὲ λέγω δύο τυφλοὺς τὸν πρὸ τῆς Ἰησοῦ εἰς τὴν ψυχὴν αὐτῶν ἐπιδημίας Ἰσραὴλ καὶ Ἰού-δαν, ἄναγε σαυτὸν ἐπὶ τὰς <δύο> βα σιλείας,
βλέπουσιν Ἰησοῦ. ταῦτα μὲν κατὰ τὸν Ματθαῖον. 16.12 Ἐπεὶ δὲ Μᾶρκος καὶ Λου κᾶς κατὰ τινὰς μὲν τὴν αὐτὴν ἱστορίαν ἐκτίθενται κατὰ δὲ τινὰς ἑτέραν παραπ
τοῦ ∆αυΐδ. ἀλλὰ καί τοιγε τῶν πολλῶν ἐπιτιμώντων «πολ λῷ μᾶλλον» κέκραγε, πιστεύων μὲν ἐπὶ τὸν Ἰησοῦν ἀνθρωπικώτερον δὲ πιστεύων, καὶ κεκραγὼς λέγει·
ἔμαθεν ἀπαγγειλάντων αὐ τῷ ὅτι Ἰησοῦς ὁ Ναζαρηνὸς παρέρ χεται. Ἑξῆς δὲ τούτοις παρατήρει ὅτι τῷ βοήσαντι τυφλῷ <καὶ> λέγοντι· «υἱὲ ∆αυΐδ, ἐλέησόν με»
σοι δίκαιος καὶ σῴζων, αὐτὸς πραῢς καὶ ἐπι βεβηκὼς ἐπὶ ὑποζύγιον καὶ πῶλον νέον». εἰ δὲ βούλει ἀπὸ τοῦ προφή του μαθεῖν πῶς ἐστι [χαῖρε σφό δρα] χαρᾶς
«ἀλλ' ἡμῖν εἷς κύριος Ἰησοῦς Χριστός, δι' οὗ τὰ πάντα», ᾧ <ὅτι> μηδαμῶς ἀντιλέ γειν ἔμελλε τῶν λεγόντων τις· «εἰς τί λύετε τὸν πῶλον;» ἢ ὁτιποτ οῦν φα
ἐπανάγων αὐτῆς ἐκπεσόντα τὰ τέ κνα. πῶς δὲ οὐκ ἔμελλε μεγάλης χαρᾶς εἶναι ἄξιον τὸ οὕτως ἔρχεσθαι τὸν δίκαιον βασιλέα καὶ σῴζοντα καὶ πρᾶον εἰς τὴν Ἱε
κηρύσσομεν ὅτι ὁ κύριος αὐτῶν τῶν πρότερον δεδεμένων χρείαν ἔχει. χρείαν δὲ αὐτῶν ἔχει ἐπιβαίνων αὐτοῖς, λελυμένοις ἀπὸ τῶν ἁμαρτημάτων καὶ ἄφεσιν αὐτ
παρουσίαν ἑπομένων τῷ λόγῳ καὶ ἀκολουθούντων αὐτῷ εἴτε δικαίων εἴτε καὶ ἀποστόλων Χρι στοῦ. πλὴν οὐκ ἄλλα μὲν ἔλεγον οἱ προάγοντες, ἄλλα δὲ οἱ ἀκολου
πραχθησομένων ἐπακο λουθεῖ αὐτῷ καὶ λέγει τὰ ἀναγε γραμμένα. καὶ εἰς ταῦτα δὲ ἡμεῖς μὲν τοσαῦτα εἴδομεν· ὁ δὲ ἡμῶν διαφέ ρων πλείονα καὶ βλεπέτω καὶ δ
μυστή ριον; ὥστ' ἂν εἰπεῖν τὸν Ἰησοῦν ἐπὶ τοῖς ἁμαρτανομένοις ἐν ᾧ ᾠκο δόμησεν ἱερῷ ζῶντι τό τε ἀπὸ τῶν Ψαλμῶν οὕτως ἔχον· «τίς ὠφέλεια ἐν τῷ αἵματί μ
κατα θοινήσονται. λέγει δὲ Ἰησοῦς τοῖς ἐκβαλλομένοις ὡς πωλοῦσι καὶ ἀγοράζουσι καὶ τοῖς κολλυβισταῖς καὶ τοῖς πωλοῦσι τὰς περιστεράς, δυσωπῶν αὐτοὺς ἀ
τῇ δευτέρᾳ τῶν Παραλειπομένων καὶ τῇ τρίτῃ τῶν Βασιλειῶν) ὀφθείσης μετὰ τὴν οἰκο δομὴν τοῦ νεὼ ἐν αὐτῷ. τοῦτο δὴ τὸ φύσει ἱερὸν τοῦ θεοῦ, τὴν ψυχήν, π
ποθοῦντας καὶ θηλάζοντας αὐτό, γάλα ποτιζομένους, ἔτι καὶ ὑμνοῦν τας τὸν θεὸν τῇ πίστει καὶ τῷ βίῳ, θεώρει ὅτι πληροῦται ἐπ' αὐτῶν τὸ ἐκ στόματος νηπί
πλοῖα διαπορεύεται, ζῷα μικρὰ μετὰ μεγά λων, δράκων οὗτος ὃν ἔπλασας ἐμ παίζειν αὐτῷ». καὶ ἐν ἄλλῳ Ψαλμῷ· ἐκεῖ «συνέθλα σας τὰς κεφαλὰς τῶν δρακόν<των
κελεύε ται, ἵνα μὴ «τὴν γῆν» καταργῇ. εἶθ' οἱ μαθηταί, ἐπὰν ἴδωσί τινα μετὰ ζωτικὴν ἔμφασιν ξηρανθέντα, θαυμάζουσι λέγοντες· πῶς πα ραχρῆμα ἐξηράνθη ἡ
δὲ λελέξεται ὅτι οἱ κατειλεγμένοι παρὰ τῷ ἀποστόλῳ καρποὶ τοῦ πνεύματος, ἀγάπη, χαρά, εἰρήνη, μακροθυμία, χρηστότης, ἀγα θωσύνη, πίστις, πραότης, ἐγκρ
ἐκδεχομένων τὰ κατὰ τὸν τόπον· φήσουσι γὰρ ὅτι δύο γενικὰς <ἐξου σίας> ἐπιστάμενοι, ἀμείνω μὲν τὴν τοῦ θεοῦ χειρίστην δὲ τὴν τοῦ δια βόλου, οἱ ἀρχιερε
οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ πρεσβύτεροι τοῦ λαοῦ, περὶ ἐξ ουσιῶν πλείονα <καὶ ταγμάτων τῶν ἐν οὐρανῷ μυστηρίων> εἴτε ἐκ παραδόσεων [εἴτε καὶ] ἐπιβάλλοντες εἴτ
ἀπεκρίνατο λέγων· οὐδὲ ἐγὼ ὑμῖν λέγω ἐν ποίᾳ ἐξουσίᾳ ταῦτα ποιῶ. ζητῶ δὲ κατὰ τὸν τόπον, εἰ ἕκαστος τῶν πεποιηκότων ἔν τινι ἐξουσίᾳ παράδοξα ἐν μιᾷ <ἀ
φέρεται πρὸς μὲν τὸν εἰπόντα οὐ θέλω καὶ ὕστερον μεταμεληθέντα καὶ ἀπελθόντα τὸ ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι οἱ τελῶναι καὶ αἱ πόρναι προάγουσιν ὑμᾶς εἰς τὴν βα
καρποὺς τῷ οἰκοδεσπότῃ. εἶτα εἰπόντων μετὰ τὴν παραβολὴν τῶν ἐν τοῖς ἀνωτέρω πυθομένων τὸ «ἐν ποίᾳ ἐξουσίᾳ ταῦτα ποιεῖς;» τὰ ἀπὸ τοῦ κακοὺς κακῶς ἀπολ
δεύτερον δὲ κατὰ τοὺς ἀποκριναμένους περὶ τοῦ ἀμπελῶνος ἐκδιδόμενος ἄλλοις γεωργοῖς, οἵτινες δώ σουσι τοὺς καρποὺς αὐτοῦ ἐν τοῖς καιροῖς αὐτῶν, κατὰ δ
Ἱερεμίᾳ ἀκολούθως τῷ «ὁ γὰρ ἀμπελὼν κυρίου σαβαὼθ οἶκος τοῦ Ἰσραήλ ἐστι, καὶ ἄνθρω πος τοῦ Ἰούδα νεόφυτον ἠγαπημέ νον» εἴρηται πρὸς τὸν ἁμαρτάνοντα λα
ἀρξάμενοι ἀπὸ τῶν κα θένα. 17.8 Καὶ νοείσθω ἐν ἑκάστῃ ψυχῇ ὁ λόγος ἄμπελος πεφυτευμένη ὑπὸ τοῦ οἰκοδεσπότου, καὶ ἀμπελὼν αἱ ἀφορμαὶ πάντων <τῶν> ἀναγκ
πνεῦμα κυρίου τὸ λαλῆσαν ἐν σοί;» ὃν δὲ ἀπέκτει ναν, ὡς Ζαχαρίαν «μεταξὺ τοῦ ναοῦ καὶ τοῦ θυσιαστηρίου», ὃν δὲ ἐλιθοβόλησαν, ὡς τὸν Ἀζαρίαν υἱὸν τοῦ Ἰ
ἧττον αὐτὸν ἀνῃρηκέναι. ᾠήθησαν γὰρ ἀποκτείναντες τὸν Χριστὸν καὶ μὴ νοοῦντες αὐτοῦ τὴν ἀνάστασιν («εἰ γὰρ ἔγνωσαν, οὐκ ἂν τὸν κύριον τῆς δόξης ἐσταύρ
δοθήσεται ἔθνει ποιοῦντι τοὺς καρποὺς αὐτῆς. ἦν δ' ἂν ἄλυτον τὸ κατὰ τὸν τόπον εἰ, ὥσπερ ἐξέδο το αὐτὸν γεωργοῖς γεγραμμένον <ἦν> ἐπὶ τοῦ προτέρου, οὕ
γὰρ Ἰησοῦς καὶ προφήτης, ὡς δῆλον τῷ νοήσαντι τὸ «προφήτην ἐκ τῶν ἀδελ φῶν ὑμῶν ἀναστήσει ὑμῖν κύριος ὁ θεὸς ὑμῶν ὡς ἐμέ· αὐτοῦ ἀκούσεσθε κατὰ πάντα ὅ
θεοῦ ὡς ἀρ χιερεῖς αὐτοῦ καὶ τὴν θείαν γραφὴν ὡς γραμματεῖς καὶ τὸ ἀρχαῖον ὡς [οἱ] πρεσβύτεροι τοῦ λαοῦ, <καὶ> ζητοῦσιν ἀπολέσαι τὸν Ἰησοῦν καὶ ἐξαφαν
θεοῦ· ἐπεὶ δὲ ἀναξίους κρίνετε ἑαυτούς, ἰδοὺ στρε φόμεθα εἰς τὰ ἔθνη». αἱ διέξοδοι οὖν τῶν ὁδῶν τὰ <ἐκτὸς τῶν ἐθνῶν> ἔξω τοῦ Ἰσραήλ ἐστι πράγματα, παρ
ἐμπορίαν αὐτοῦ, καὶ ἄλλοι <δὲ> κρατήσαντες τοὺς δούλους ὕβρισαν καὶ ἀπέκτει ναν. ἔτι τῶν βασιλευομένων ἐστὶ καὶ τὸ στράτευμα τοῦ βασιλέως, καὶ οἱ ἀπὸ
χωροῦντας οἰκονομηθῆναι ὑπὸ τοῦ θεοῦ, πάντη μένοντος θεοῦ καὶ ἐν τῷ λέγειν διὰ προφη τῶν καὶ ἐν τῷ οἰκονομεῖν ἀνθρώ πους. καὶ τότε παύσεται ὁμοιου μέν
δού λους αὐτοῦ καλέσαι τοὺς κε κλημένους εἰς τοὺς γάμους. καὶ ἐπιστήσεις εἰ, ὥσπερ <ἐπὶ τῶν σωματικῶν> ἄλλη ἡ γαμουμένη νύμφη παρὰ τοὺς καλοῦντας δούλ
ἀναπαύον ται ὃς μὲν εἰς τὸν ἴδιον ἀγρόν, ὃς δὲ ἐπὶ τῇ ἐμπορίᾳ αὐτοῦ. οἱ δὲ λοιποὶ παρὰ τούτους ἴδωμεν τίνες εἰσί. δοκεῖ δή μοι ὅτι ἐκπεπτώκασιν οὗτοι
εὐεργετῆσαι κἀκεῖθεν ῥύσα σθαι θεόν, καὶ τοὺς ὀδόντας βρύξῃ τοὺς διὰ τὴν κακίαν φαγόντας τὸν ὄμ φακα καὶ διὰ τοῦτο αἱμωδιάσαντας. τοῦ γὰρ φαγόντος τὸν
Φαρισαίους μὴ μόνους ἀπεσταλκέναι τοὺς μαθητὰς ἑαυ τῶν πευσομένους περὶ τοῦ κήνσου, ἀλλὰ μετὰ τῶν Ἡρωδιανῶν. εἰκὸς γὰρ ὅτι ἐν τῷ λαῷ τότε οἱ μὲν διδάσ
ἀλλ' ὁ σωτὴρ ἡμῶν «ὁ λόγος τοῦ θεοῦ», τρανῶς χωρίζων τὰς εὐλό γους τῷ σώματι ὀφειλὰς ἀπὸ τῶν <πνευματικῶν> ὀφειλῶν τῆς ψυχῆς φησιν· ἀπόδοτε τὰ Καίσαρο
εἶτα μετὰ ταῦτα λέγει τὴν περὶ τοῦ ἀμπελῶνος παραβολὴν καὶ τῶν ἀποκτεινάντων γεωργῶν τοὺς δού λους καὶ τὸν υἱόν, καὶ τὰ ἑξῆς τού των περὶ τῶν εἰς τοὺς
ἀνάστασιν δὲ τὴν (ὡς ἀποδεδώκαμεν) κατ' αὐτούς, καὶ ἐπηρώτησαν ἡμῶν τὸν κύριον λέγοντες· Μωσῆς εἶπεν· ἐάν τις ἀποθάνῃ μὴ ἔχων τέκνα, ἐπιγαμβρεύσει ὁ ἀ
τετελευτηκότος. καὶ μετὰ ταῦτα ζη τήσεις τίς ἐστιν ὁ μὴ βουλόμενος «λα βεῖν τὴν γυναῖκα τοῦ ἀδελφοῦ ἑαυτοῦ» καὶ διὰ τοῦτο «ἐναντίον τῆς γερουσίας» ὑπο
ματικῷ ἀδελφῷ ψυχὴ γυνή, καθίσταται «ἐκ τοῦ ὀνόματος» τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ «τοῦ τετελευτηκό τος», καὶ γίνεται οὐκ ἐκ τοῦ προ τέρου μὲν ὁμώνυμος δὲ τῷ προ
ἁμαρτάνοντος, νῦν δ' ἤδη καὶ μὴ οἰκοδομοῦντος «τὸν οἶκον τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ». πᾶς οὖν ὁ βλέπων τοῦτον τὸν ἄνθρω πον ὑπολυόμενον ἀπὸ γυναικὸς καὶ ἐμπτυό
«τὸ ἓν ὑπόδημα». Καὶ τρίτην δὲ τοιαύτην ὑπό νοιαν εἰς τὸν τόπον ἐξεδεξάμεθα, ἣν διὰ βραχέων ἐροῦμεν. γυνὴ μὲν ἡ σοφία εἴρηται διὰ τὸ «ταύτην ἐζήτησα ν
μακάρια. ὥσπερ δέ, ὡς ὁ λόγος ἀπέδειξεν, ἠκολούθησε τῷ εἶναι γυναῖκα καὶ ἄνδρα τὸ ἔσεσθαι καὶ τέκνα πα τέρων καὶ ἀδελφοὺς ἀδελφῶν καὶ μητέρας τῶν γενν
οὐρανοῖς». Ἕκαστος μὲν οὖν τῶν ἐπιστη σάντων τῇ ἐπαπορήσει ἡμῶν ζη τείτω ἀπὸ τῶν γραφῶν παριστάμενα τὰ ὑπὸ τοῦ σωτῆρος εἰρημένα περὶ τῶν μετὰ τὴν ἀνάσ
ἀποκρύφους <λόγους> καταφεύξεται, οὐκ ἐπὶ ὁμολογούμενον πρᾶγμα παρὰ τοῖς πεπιστευκόσιν ἐλεύσεται. διόπερ ἐμοὶ οὐκ ἄλλως φαίνεται δύ νασθαι λύεσθαι τὸ
ἐχαρίσατο τοῖς γνησίοις αὐτοῦ μα θηταῖς τὸ τὸν αὐτὸν εἶναι αὐτῶν οὐ μόνον θεὸν ἀλλὰ καὶ πατέρα. φησὶ γὰρ ἀναστὰς ἐκ νεκρῶν πρὸς τὴν Μαριάμ· «μή μου ἅπ
εἰσὶν αἱ ἀπαλλαγεῖ σαι τοῦ σώματος ἐργατῶν παραληφ θέντων εἰς τὸ χωρίον τοῦ οἰκοδεσπό του ψυχαί. καὶ Σαμουὴλ γοῦν ἔξω σώματος
εἰργάσατο προφητεύων καὶ Ἱερεμίας εὐχόμενος «ὑπὲρ τοῦ λαοῦ». φιλοτιμώμεθα οὖν καὶ ἐργαζώμεθα τὸν ἀμπελῶνα «εἴτε ἐνδημοῦντες
εἴτε ἐκδημοῦντες» ληψόμενοι ὃ ἐὰν ᾖ δίκαιον. καὶ οὐδείς γε (ὅσον ἐπὶ τῇ παραβολῇ) μὴ ἐργασόμενος τὰ τοῦ ἀμπελῶνος ἔργα ἐξαποστέλλε
ται εἰς αὐτόν· οὐδένα γὰρ ὡς ἐλλιπέστερον τὸ ἔργον πεποιηκότα ὁ οἰκοδεσπότης ἐμέμ ψατο, εἰ καὶ ἐπὶ τῷ πλείονα καὶ μεί ζονα
ἐλπίσαι μισθὸν ἐμέμψατο. καὶ τάχα ὁ ἔξω τοῦ ἀμπελῶνος τόπος ἐστὶν ἡ ἀγορά, ἔνθα ἦσαν οἱ ἑστῶτες ἀργοί. μεγάλη δὴ ἀπο λογία
πρὸς τὸ ἀξίους αὐτοὺς γενέ σθαι τοῦ τῆς ὅλης ἡμέρας μισθοῦ τοῖς εἰποῦσι λέλεκται ὅτι οὐδεὶς ἡμᾶς ἐμισθώσατο· διόπερ αὐτοὺς
ἐμισθώσατο καὶ (ἵν' οὕτως εἴπω) ἀποδέδωκεν αὐτοῖς μισθὸν τοῦ μακροθύμως ἑστηκέναι ὅλην τὴν ἡμέραν καὶ περιμένειν μέχρι ἑσπέρας
τὸν μισθωσόμενον. Μετὰ ταῦτα ὀψίας γενομέ νης, τουτέστι τῆς συντελείας τῆς τοῦ αἰῶνος καὶ τῆς κατὰ τὴν παρα βολὴν ἡμέρας,
λέγει τῷ ἐπιτρό πῳ ἑαυτοῦ ὁ κύριος, εἴτε τινὶ ἀγγέλῳ τῷ ἐπὶ τῶν μισθῶν εἴτε καὶ ἑνὶ ἐκ πολλῶν ἐπιτροπευσάντων ἐπιτρόπῳ, καθὸ
λέλεκται «ὑπὸ ἐπι τρόπους καὶ οἰκονόμους» εἶναι τὸν κληρονόμον παρὰ τὸν χρόνον ὃν «νήπιός ἐστι». κατὰ τὸ πρόσταγμα τοίνυν
τοῦ οἰκοδεσπότου καλοῦνται οἱ ἐργάται ὑπὸ τοῦ ἐπιτρόπου, ἵνα ὁ μισθὸς τοῖς ἐσχάτοις πρώτοις δοθῇ· οἱ γὰρ πρότεροι ἐργάται
«μαρτυρηθέντες διὰ τῆς πίστεως οὐκ ἐκομίσαντο τὴν ἐπαγγελίαν τοῦ θεοῦ, περὶ ἡμῶν κρεῖττόν τι προβλεψα μένου» <τοῦ οἰκοδεσπότου>
(τῶν ἐν τῇ ἑνδεκάτῃ ὥρᾳ κεκλημένων), «ἵνα μὴ χωρὶς ἡμῶν τελειωθῶσι». καὶ ἐλεήθη μέν γε ἐπὶ τῷ ὅλην τὴν ἡμέραν στῆναι καὶ βεβουλῆσθαι
ἥκειν ἡμῖν τὸν μισθωσόμενον, ἠργηκέναι δὲ καὶ μετὰ ἀπολογίας ἠξιῶσθαι τοῦ ἔργου, καὶ ἐλεηθέντες πρῶτοι τὸν μισθὸν ἀπολήψεσθαι
προσδοκῶμεν οἱ Χρι στοῦ γνώριμοι. εἶτ' ἐπαναβαίνων δώσει τὸν μισθὸν τοῖς πρὸ ἡμῶν ἐρ γασαμένοις, εἶτα τοῖς πρὸ ἐκείνων καὶ
οὕτως μέχρι τῶν πρώτων. ἰδὼν δέ τις τὸν τόπον ἔνθα διέτριβε Σαμουὴλ καὶ ἀκολούθως σκοπήσας περὶ τῶν <πρὸ> τῆς ἑνδεκάτης κληθέντων
ἐρ γατῶν ὄψεται, τίνα τρόπον ἐβάστασαν τὸ βάρος καὶ τὸν καύσωνα τῆς ἡμέρας οἱ πρότεροι· οἱ δὲ περὶ τὴν ἑνδεκάτην κληθέντες
<ἡμεῖς> ὡς ἐκεῖνοι μὲν οὐκ ἐβαστάσα<με>ν τὸ βάρος τῆς ἡμέρας καὶ τὸν καύσωνα, ἐβαστάσα<με>ν δὲ τὸ βά ρος τοῦ ἑστηκέναι ἀργοὶ
πρὸ τῆς ἐφ' ἡμᾶς [οὖν] παρουσίας τοῦ <οἰκο> δεσπότου, ὃς εἶπεν ἡμῖν· «δεῦτε πρός με πάντες οἱ κοπιῶντες καὶ πεφορ τισμένοι,
κἀγὼ ἀναπαύσω ὑμᾶς»· φορτίον γὰρ ἦν <αὐτὴ> ἡ ἀργία καὶ τὸ μὴ ἀξίους πω κριθῆναι τῶν ἐν τῷ ἀμ πελῶνι ἔργων. καὶ καύσωνά γε
ἐβά στασαν οἱ πρὸ τῆς ἑνδεκάτης <κλη θέντες>, ἕκαστος κατ' ἀναλογίαν τῆς κλήσεως. μὴ εἰδότες <δὲ> τὸ τοῦ οἰκο δεσπότου ἀξίωμα
οἱ πρῶτοι καὶ ὅτι οὐ χρὴ γογγύζειν κατὰ τούτου, πλεῖόν τι σωτηρίας ἧς λαμβάνουσιν οἱ τελευταῖοι ᾠήθησαν λήψεσθαι καὶ ἐγόγγυζον
κατὰ τοῦ οἰκο δεσπότου, φθονοῦντες ἡμῖν τοῖς ἐσχάτοις μίαν ὥραν τὴν μέχρι τῆς συντελείας πεποιηκόσι καὶ ἴσοις γεγονόσι τοῖς
ἀρχῆθεν κεκλημένοις ἐπὶ τὸν θεῖον ἀμπελῶνα. ἀλλ' ὁ οἰκοδεσπότης ἑνὶ αὐτῶν εἶπε (τάχα τῷ Ἀδάμ)· ἑταῖρε, οὐκ ἀδικῶ σε· οὐχὶ
δηναρίου συν εφώνησά σοι; ἆρον τὸ σὸν καὶ ὕπαγε (σὸν γὰρ ἡ σωτηρία τὸ δηνά ριον)· θέλω γὰρ καὶ τούτῳ <τῷ ἐσχάτῳ> (φησὶ) δοῦναι
ὡς καὶ σοί. καὶ οὐκ εἶπε· τούτοις <τοῖς ἐσχά τοις>, ἀλλ' ἔδειξέ τινα κατ' ἐξοχὴν ἕνα· ὃν τολμηρότερον μὲν εἰπεῖν ὅστις ἐστίν,
οὐκ ἀπιθάνως δ' ἄν τις στο χάσαιτο Παῦλον μὲν εἶναι τὸν ἀπό στολον μίαν ὥραν ἐργασάμενον <καὶ> τάχα ὑπὲρ πάντας τοὺς πρὸ αὐτοῦ.
εἰ δὲ δεῖ καὶ περὶ τοῦ ἀμπελῶνός τι εἰπεῖν λαβόντα ἀφορμὴν ἀπ' αὐτοῦ τοῦ ἑρμηνεύσαντος ἐν τοῖς περὶ ἄλλης παραβολῆς τὸν ἀμπελῶνα,
φήσομεν ὅτι ἀμπελών ἐστιν ἡ βασιλεία τοῦ θεοῦ. οὕτως γὰρ αὐτὸς εἶπεν ἐν τῷ· «ἀρθήσεται ἀφ' ὑμῶν ἡ βασιλεία τοῦ θεοῦ καὶ δοθήσεται
ἔθνει ποι οῦντι τοὺς καρποὺς αὐτῆς». πάντες οὖν οἱ τὰ ἔργα τοῦ ἀμπελῶνος ἐργαζόμενοι, τὰ ἔργα τῆς βασιλείας τοῦ θεοῦ ἀξίως
σωτηρίας ἐπιτελοῦν
