CAPUT XXI.

De virtute motiva motu animali.

Consequenter dicendum est de virtute motiva motu animali. Motum autem animalem dico, qui fit per praecedentem apprehensionem boni vel mali : quam apprehensionem boni vel mali in animali sequitur appetitus, vel motus ad aliquid, vel motus ab illo, sive fuga. Quod patet in apprehensione boni cibi vel mali. Necessarium est igitur aliquam virtutem esse aliam ab apprehensivis sensibilibus, quae moveat animal. Nam apprehendentes nihil aliud faciunt quam apprehendere vel judicare bonum vel malum sive aestimare. Hanc autem Philosophi vocant appetitivam, Theologi vero sensualitatem, quae proprie est motiva. Porro eadem dicitur sensualitas secundum quod in homine est et habet ordinem ad ratio- nem, quo ordine potest in ea esse peccatum, scilicet primus motus venialis.

Possumus autem distinguere communiter motivas. Nam quaedam sunt motivae, quia disponentes ad motum : quaedam vero motivae, quia causae facientes motum. Et motivae disponentes ad motum sunt motivae secundum quid, sicut phantasia vel sensus communis et aestimativa. Tam enim aestimativa quam phantasia sunt moventes appetitum in quantum repraesentant speciem boni vel mali, convenientis vel non convenientis. Differenter tamen disponunt ad motum aestimativa et phantasia : nam phantasia disponit ad motum ex. repraesentatione formarum sensibilium : aestimativa vero ex repraesentatione sensibilium intentionum. Formas autem sensibiles dicimus colorem, saporem, et hujusmodi : intentiones vero sensibilium, utile, nocivum, conveniens, inconveniens, delectabile, trista-

bile.

Motivae vero quae sunt causae facientes motum, sunt motivae simpliciter, quae subdividuntur in appetitivas, et affectivas, et motivas membrorum exsequentes motum : sed appetitivae sunt imperantes motum : affectivae vero facientes et sequentes motum interiorem spiritualem : motivae vero membrorum faciunt motum exteriorem corporalem.

Nola ergo, quod sicut dicit Avicenna, virtutis appetitivae duae sunt partes, vis concupiscibilis, et vis irascibilis. Concupiscibilis est vis imperans moveri ut appropinquetur ad ea quae putantur ut utilia, appetitu delectandi. Vis vero irascibilis est, quae imperat ad repellendum a se quod putatur nocivum vel corrumpens, appetitu vincendi. Ad cognoscendam autem differentiam virtutis concupiscibilis et irascibilis, nota quod bonum dicitur duobus modis, scilicet bonum simplex, et bonum expediens. Bonum autem simplex hic dicitur delectabile, ut cibus : bonum vero expediens hic dicitur tristabile arduum : quod tamen dicitur bonum, quia utile, ut medicina, vel incisura pro-

pter salutem corporis. Est ergo vis concupiscibilis appetitiva boni delectabilis. Et dicitur bonum delectabile carni et temporale. Vis vero irascibilis est appetitiva boni ardui expedientis. Et sciendum quod virtus concupiscibilis, cum sit in bonum delectabile, habet actus concupiscere et desiderare, gaudere et laetari, amare et diligere. Et cum contraria sint nata fieri circa idem, erunt actus contrarii his ipsius concupiscibilis, ut fastidire quod est contrarium concupiscere, abominari quod est contrarium desiderare, dolere quod est contrarium gaudere, tristari quod contrariatur laetari, odire quod contrariatur amare, contemnere quod contrariatur diligere. Actus autem irascibilis cum sint in arduum et difficile, sunt secundum duplicem dispositionem, scilicet debilitatis et corroborationis . Debilita est dispositio quae consequitur ex discon fortatione virtutis Irascibilis. Corrobora tio est dispositio quae consequitur ex confortatione. Secundum corroborationem fiunt actus ex imperio Irascibilis quidam In bonum, quidam circa malum. In bonum non secundum quamcumque rationem, sed secundum rationem excellentiae vel honoris. Secundum hoc ergo sunt actus irascibilis, ambitio, spes, superbia, contemptus , dominatio . Circa malum sunt secundum corroborationem irascibilis, audere, irasci, insurgere. Secundum debilitatem vero seu disconfortationem fiunt motus ab irascibili per modum fugae : et hoc multipliciter : nam quidam sunt motus fugae a bono, quidam fugae a malo, et motus fugae a bono non secundum rationem boni qualiscumque, sed boni ardui sive excellentiae. Secundum hoc ergo sunt motus a paupertate spiritus, desperatio, humiliatio, reverentia. Per motum vero fugae a malo sunt actus secundum debilitatem irascibilis, paenitentia, patientia, timor. Organum virtutis irascibilis et concupiscibilis est cor. Sicut enim virtutis apprehensivae sensibilis organum principale est cerebrum, ita virtutis motivae est cor, sicut dicunt Philoso- phi. Et hujus signum est dilatatio cordis et restrictio, et revocatio sanguinis et spirituum ab exterioribus ad interiora, vel emissio ab interioribus ad exteriora in motibus concupiscibilis et irascibilis. Cum enim motus sunt a virtute confortata, tunc fit dilatatio cordis et emissio sansgui nis et spirituum a corde ad exteriora, sed lente, confortata concupiscibili, Impetuose vero, Irascibili . Disconfortata vero virtute fit cordis constrictio et revocatio spirituum. Sed disconfortata concupiscibili, lente, disconfortata vero irascibili, impetuose. Ex his ergo motibus differentibus concupiscibilis et irascibilis deprehenditur organum virtutis motivae, quod est cor.