ARTICULUS II.

Qualiter nunc temporis constituit tempus ?

Ulterius quaeritur, Qualiter nunc temporis constituit tempus ?

Nunc enim temporis est, ut dicit Aristoteles in IV Physicorum, quod adjacet ei quod fertur, quod unum et idem est in tota latione: divisum tamen secundum motum, secundum esse hic et ibi, sive ante et post. Et ideo nunc illud unum in substantia est, sicut id quod fertur continuans inter prius et posterius, et sicut id quod fertur, continue extenditur ab ante in post in magnitudine per quam movetur. Et sic dicitur nunc instans, hoc est, non stans: quia continue fluit a priori in posterius. Ex hoc patet, quod alias differentias constitutivas habet nunc temporis, et alias nunc aeviternitatis, et alias nunc aeternitatis. Nunc enim aeternitatis totum simul est et stat in substantia, virtute, et operatione ejus quod est aeternum. Nunc autem aeviternitatis stat quidem et simul est in substantia aeviterni, sed secundum quod adjacens est potenti, cujus potentia aliquid sui extra se habet ad quod extendatur, non potest intelligi totum esse simul.

Item, Secundum quod intelligitur adjacere operanti quod numeratur in operibus suis, non potest intelligi esse unum et idem, sed intelligitur esse in numero. Nunc autem temporis, nec adjacet stanti, nec multas operationes vicissitudinatas facienti, sed unam continuam, cujus primum medium et ultimum non sunt simul: cujusmodi operatio motus est, secundum quod motus est actus mobilis et non moventis. Oportet ergo, quod nunc temporis sit in numero numerante primum et medium et ultimum in motu, et secundum quod est in hoc numero, non simul sit, sed continue procedens a priori in posterius.

Ex hoc sequitur determinatio quaestionis quae primo quaesita est, scilicet utrum sit idem nunc aeternitatis, aeviternitatis, et temporis constitutivum secundum esse et substantiam ?

Patet enim, quod hoc impossibile est: eo quod Aristoteles determinavit in X primae philosophiae, quod unumquodque mensuratur sui generis minimo et simplicissimo. Dico autem minimo, positione vel natura: positione, ut in ponderibus vel magnitudinem habentibus: in illis enim natura minimum accipi non potest: et ideo oportet, quod quoad nos accipiatur, ut in ponderibus minimum dicitur quod quoad nos certissimae est quantitatis vel ponderis, ut in ponderibus dicitur esse granum hordei, in magnis digitus, in aridis modius, in liquidis lagena. Et haec iterata per numerum, totam certificant quantitatem vel pondus. In mensura autem essentiarum minimum accipitur per naturam, quod vel est stans per indeficientiam, vel protensum ad aliquid extra se per virtutem, vel numeratum in operatione vicissitudinaria vel continua, cujus primum medium et ultimum non sunt simul, totum esse mensurat substantiae virtutis et operationis. Et hoc modo nunc mensurans esse substantiae, virtutis, et operationis aeterni: et nunc mensurans esse substantiae, virtutis, et operationis aeviterni: et nunc mensurans esse substantiae, virtutis, et operationis generabilium et corruptibilium, nullo modo potest esse idem.

Objiciunt tamen quidam in contrarium per hanc locutionem: Quando Deus est, angelus est, et motus est: haec igitur tria simul sunt. Simul autem sunt quae in uno nunc sunt et eodem. Deus autem non est nisi in nunc aeternitatis. Ergo Angelus est in eodem nunc, et motus in eodem, ergo in nunc aeternitatis sunt aeternum et aeviternum et temporale. Sed sicut se habet aeviternum et temporale ad aeternum, ita se habent nunc aeviternitatis et temporis ad nunc aeternitatis. Ergo idem nunc quod est aeternitatis, est aeviternitatis et temporis.

Adhuc, Dixerunt quidam, quod nunc aeternitatis est in nunc aeviternitatis et in nunc temporis, sicut causa in causato, et sicut exemplar in exemplo similiori et dissimiliori. Similius enim ad nunc aeternitatis, est nunc aeviter-

nitatis, et dissimilius nunc temporis. Et ponunt simile ad hoc, sicut creatio est in creatis per imaginem et vestigium similius et dissimilius.

Per rationem etiam ostendunt hoc ipsum. Dicunt enim in re mota tria esse, essentiam scilicet, et substantiam ejus quod fertur, et id quod fertur, secundum quod fertur, et tria illis adjacentia. Et cum essentia secundum suum esse stet tota, simul dicunt illi adjacere nunc aeternitatis. Et cum substantia ejus quod fertur, potentiam habeat extensam, sed stantem secundum esse et actum, dicunt illi adjacere nunc aeviternitatis. Et cum id quod fertur secundum quod fertur, actu sit protensum ab ante in post, dicunt illi adjacere nunc temporis. Et sicut ab essentia ejus quod fertur, procedit substantia ejus quod fertur, et a substantia ejus quod fertur, procedit latio ejusdem: ita dicunt, quod nunc aeternitatis paulatim procedit in nunc aeviternitatis per defectum hujus differentiae, quod est stare substantia simul, virtute, et operatione. Et ulterius per defectum ejus quod est stare, deficit in nunc temporis. Et hoc dicunt esse quod dicit Boetius in libro de Consolatione philosophiae:

" Qui tempus ab aevo Ire jubes.

Sed hoc videtur mirabile, quamvis subtile sit, et quamvis sit verum pro ultima parte. Quia non quaeritur hic, Qualiter nunc fluat a nunc ? Sed quaeritur, Utrum idem nunc sit aeviternitatis, aeternitatis, et temporis ? Nec quaeritur, Qua- liter unum exempletur ab altero, vel qualiter unum sit in altero ut exemplar in exemplato ? Sed quaeritur, Utrum omnia tria nunc sint idem per substantiam ?

Solutio. Unde dicendum sicut prius, quod non sunt unum, sed diversa.

Ad argumentum autem quod inducunt, dicendum quod peccat secundum fallaciam aequivocationis. Cum enim in prima dicit, Deus est nunc, et Angelus est nunc, et motus est nunc: nunc est adverbium, et significat quando, quod ex adjacentia praesentis temporis relinquitur. Cum autem infertur in conclusione ergo idem est nunc aeternitatis, aeviternitatis, et temporis: nunc est nomen, et significat substantiam constitutivam aeternitatis, aeviternitatis, et temporis.

Si autem quaeritur, Utrum hoc quando quo dicitur, quando Deus est, Angelus est, vel motus est, sit aeternitatis, aeviternitatis, vel temporis ?

Dicendum, quod est quando aeternitatis. Quia quorumcumque mensura est temporis ut adaequata, eorumdem est mensura aeviternorum ut concomitans, et eorumdem est mensura aeternitatis supereminens et excellens. Sed non convertitur: quia non omnium aeternorum concomitans mensura est aeviternitas, nec adaequata tempus: eo quod aeternitas excellit aeviternitatem secundum principium, et tempus secundum principium et finem, aeviternitas autem excellit tempus secundum finem.