CAPUT III.

De considerationibus destructivis et constructivis per inspectionem ad superfluum in sermone et intellectu et noninis communitate.

Deinde destruenti proprium considerandum et inspiciendum in id quod est superfluum proprio, primo explicite, et secundo implicite, et tertio etiam in pluralitate propriorum. Primo ergo inter haec considerandum destruere volenti proprium sive rationem circumloquentem proprium, si frequenter dictum est idem explicite : haec enim faciliter saepe latent, et tamen haec destruunt proprii bonitatem. Latent autem hoc facientes in proprio, quemadmodum in diffinitionibus et frequenter latent dicentes idem : et secundum hoc non erit bene positum proprium cum assignetur causa manifestationis et non latentiae: et ideo non est bene positum, quod hoc, id est, repetitionem ejusdem passum est: repetitio enim ejusdem perturbat audientem cum sit superflua, quamvis non judicetur nugatio : quia si nugatio esset, interimeret entitatem proprii, et non bonitatem tantum. Impeditur autem nugatio in ista prima consideratione : quia propter partitivam considerationem unum accipitur ut pars alterius, ut statim patebit in exemplo : conturbat tamen et impedit proprii manifestatio, eo quod non potest esse de essentia proprii, cum proprium, ut dicit BOEtius, sit de natura accidentium,eo quod sit de consequentibus totum esse subjecti: et sic perturbat audientem frequenter, eo quod incertum necessario fit proprium ex frequenter dicto : et contra hoc exercitari videntur et anxiari opponentes.

Eveniet autem frequenter dicere idem duobus modis. Uno quidem quando explicite nominaverit quis idem frequenter, velut si quis proprium ignis ponendo assignet dicens, quod ignis proprium est, quod sit corpus tenuissimum corporum : hoc enim sic assignans frequenter sive bis dixit corpus per significationem et vocem, quamvis per modum significandi participativae constructionis videatur esse diversum. Secundo autem evenit frequenter idem dicere intellectum in voce explicita, et tunc patet quod frequenter idem dicitur si quis pro nominibus improprie positis assignet diffinitiones eorum quae in oratione proprium circuml oquente ponuntur, velut si quis reddat vel ponat terrae proprium, quod terra est substantia quae maxime corporum secundum naturam fertur in inferiorem locum, videlicet centrum : deinde loco ejus quod dicit corporum, assumat diffinitionem corporum, idem dicit, eo quod hujus substantia est corporearum substantiarum. Sic enim species ponitur cum genere in eadem assignatione, ut si dicat, quod terra est corporea substantia quae maxime corporearum substantiarum fertur in inferiorem locum. Hic enim patet quod frequenter idem dicatur, quod etiam intellectui prioris orationis sic iteraba-

tur : unum enim quantum ad significatum secundum intellectum est corpus, et hujus, hoc est, corporea substantia. Patet ergo quod substantia hoc modo secundum intellectum erit frequenter dicta: et sic conturbatio fit in audientes : quare neutrum et neque frequenter dictum in voce, neque frequenter iteratum secundum intellectum, est bene positum proprium.

Constrictiva consideratio juxta hanc accepta est: quia astruenti proprium considerandum est, si nullo eodem frequenter usus est in nomine quod ponitur in proprii assignatione : et sic erit secum hoc sive quantum ad hoc bene assignatum proprium dictum, veluti qui dixit hominis proprium esse disciplinae susceptibile : sic enim dicens, non est usus frequenter eodem nomine : et secundum hoc erit bene assignatum proprium hominis.

Respiciendo in superfluam convertibilitatem proprii considerandum destruenti problema de proprio, si tale assignavit nomen in propria significatione, vel tale proprium quod sicut transcendens omnibus insit ut unum et ens. Hujus ratio est, quia tale nomen inutile erit ad proprium, cum sit contra propriam rationem proprii. Proprium enim est quod ab omnibus separat et soli convenit. Quod igitur non separat ab aliquo, inutiliter ponitur in assignatione proprii: velut etiam particulae quae ponuntur in diffinitione, quarum quaelibet separat ab aliquo : ita enim separantes ab aliquo oportet esse particulas positas in proprio. Si ergo transcendens non coarctatum ponatur in assignatione proprii, non est bene proprium assignatum. Cujus exemplum est, ut qui posuit scientiae proprium, dicens quod scientiae proprium est esse opinionem sive conceptum irreprobabile sub ratione unum existens, hoc est, quod scientia unum est existens sub ratione quae est opinio irreprobabilis. Et dico unum existens sub ratione, quia ratione certissima et irreprobabili confirmatur et probatur.

Opinio autem dicitur ab opinante et non opinabili: hic enim tali quo usus est in proprio (hoc est, in assignatione proprii, uno quod est transcendens non coarctatum : ideo omnibus adest, et a nullo separat, et ideo quoad hoc non erit bene positum scientiae proprium.

Juxta eamdem considerationem per modum oppositum inspiciendum est si in assignatione proprii in oratione circumloquente proprium nullo termino est usus communi transcendente non constricto, quorum quodlibet ab aliquo separat: et sic erit tunc bene secundum hoc positum proprium. Cujus exemplum est, ut si quis dixit quoniam proprium est animalis animam habere, nullo usus est termino communi in constricto : erit ergo secundum hoc bene positum animalis proprium, quod est animam habere.

Et attende quod in diffinitione adjunctae differentiae generibus quae alio modo habent genus, si secundum esse accipiantur, non est nugatio : eo quod non est inutilis repetitio, quia sunt ad specificandum : neque nugatio nisi species in eadem ratione conjungatur cum genere. Adhuc notandum quod transcendens restrictum non destruit bonitatem proprii positum in oratione circumloquente proprium : aliter enim non esset proprium quod in praedicamento substantiae dicitur, quod proprium substantiae est, quod cum sit idem et unum numero, sit susceptibile contrariorum secundum sui permutationem : contrahitur enim ibi unum per adjunctum etiam quod est idem numero.

Deinde adhuc destruenti problema de proprio inspiciendo in proprium, multipliciter considerandum est, si aliquis plura propria assignat ejusdem subjecti vel speciei, non determinans aliquid in sermone positum : quia plura sunt propria quae ponit: tunc enim plura ponit ut unum, quod esse non potest, cum a diversis subjecti principiis causentur: unde tunc non erit bene positum proprium. Nam quemadmodum in diffinitionibus oportet praeter orationem quae indicat diffiniti substantiam, non adjicere aliquid plus quod non sit de substantia diffinitionis, eo quod diffinitio nihil continet superfluum neque diminutum ut sit diffinitae rei terminus : sic oportet quod neque in propriis aliquid superfluum adjiciatur, eo quod proprium causa innotescendi proprii potestatem redditur: unde nihil debet continere plus praeter eam orationem quae facit proprium : nihil enim coassignandum est proprio, eo quod inutile sit hujus proprium propter superflui additionem. Cujus exemplum est, ut quoniam qui dixit ignis proprium esse, quod sit corpus tenuissimum et levissimum, plura assignavit propria : utrumque enim de solo igne verum est dici, et sic utrumque erit ignis proprium : et quia ut unum assignavit, non erit bene positum ignis proprium, quod dicatur corpus esse subtilissimum et levissimum. Juxta hoc autem consideratio constructiva formatur : astruenti enim valet per oppositum considerare si non plura assignavit, sed unicum, erit secundum hoc bene assignatum proprium. Cujus exemplum est, quoniam qui dixit humidi proprium esse quod in omnem figuram, eo quod male sit terminabile termino proprio, et bene alieno : hoc assignavit proprium esse non plura, et ideo erit secundum hoc bene positum humidi proprium.

Attendendum est quod unius subjecti sunt multa propria, sed a diversis subjecti principiis et potestatibus causata : et quoad ista diversa principia cadit subjectum in diffinitione proprii : et quando non fit distinctio et determinatio de illis, videbuntur propria ad idem referri principium : et ideo generat confusionem, et non declarat subjectum, etc.