Lectio 1

Supra actum est de adventu domini ad iudicium, hic agitur de ipso iudicio: unde dividitur istud capitulum in duas partes.

In prima parte loquitur de iudicio per quasdam parabolas; in secunda manifeste et explicite formam iudicii demonstrat, ibi cum autem venerit etc..

Circa primum duo facit.

Primo ponitur quaedam parabola, in qua aliqui excluduntur a regno propter defectum interiorem; in secunda, quod quidam excluduntur propter negligentiam exterioris operationis, ibi sicut enim homo peregre proficiscens etc..

Prima est de virginibus, quae solent animos hominum exercere: et in hac tria consideranda sunt.

Primo ponitur praeparatio aliquorum se disponentium ut regnent cum christo; secundo ponitur excitatio ad iudicium; tertio adventus iudicii.

Secunda ibi media autem nocte etc.; tertia ibi dum autem irent etc..

Circa primum primo tangit studium praeparantium; secundo eorum somnum, ibi moram autem faciente etc..

Circa primum duo facit.

Primo ponit quod est commune omnibus se praeparantibus; secundo distinctionem in his, qui se praeparant, ibi quinque autem etc..

Circa primum quatuor considerantur communia quantum ad omnes: numerus; status; officium; et finis intentus.

Numerus tangitur quod decem erant: simile est regnum caelorum decem virginibus.

Sed quare decem? triplex ratio est. Una quidem, quia decem est numerus universitatis: in numerando procedimus usque ad decem, et post incipimus ad uno; unde per decem, per unum, et per centum universitas significatur.

Vel, secundum Hilarium, omnes obsistunt decem praeceptis observandis, vel obligantur ad ea.

Vel decem propter quinque sensus duplicatos.

Sunt enim duplicati uno modo, secundum Gregorium, quia quinque sunt in viris, et quinque in mulieribus: et sic decem. Secundum Hieronymum, duplicantur secundum quod ad diversos sensus referuntur: sunt enim quidam sensus exteriores, et quidam interiores.

De visu interiori dicitur Io. IV, 12: deum nemo vidit umquam. De gustu dicitur Ps. XXXIII, 9: gustate et videte quoniam suavis est dominus. De olfactu dicitur cant.

C. I, 3: in odorem unguentorum tuorum currimus.

Et sic sunt omnes decem, qui ad iudicium veniunt.

Status tangitur cum dicitur virginibus.

Sed quare dicuntur virgines? triplex est ratio. Secundum chrysostomum intelligitur de his qui integritatem carnis servant.

Sed quare magis facit mentionem de virginibus? dicit quod supra XIX, 12 locutus est de virginibus, ubi dicit quod sunt quidam eunuchi, qui seipsos castraverunt propter regnum caelorum. Qui potest capere capiat.

Ideo cum virginitas sit tantum bonum quod non cadit sub praecepto, sed sub consilio, secundum quod habetur I Cor. VII, 25: de virginibus praeceptum non habeo, consilium autem do, si isti damnantur, multo magis et alii.

Vel virgines dicuntur qui ab illecebris quinque sensuum abstinent. Secundum Hieronymum et Origenem virgines dicuntur fideles qui non admittunt corruptelam, secundum quod dicit apostolus, II Cor. XI, 2: despondi vos uni viro virginem castam exibere christo.

Sequitur videre studium: quae accipientes lampades suas. Lampades sunt vasa luminis. Unde secundum Hilarium possumus intelligere animas illuminatas lumine fidei, quod in baptismo receperunt; Is. LVIII, V. 8: tunc erumpet quasi mane lumen tuum.

Vel per lampades opera signantur, secundum Augustinum: opera enim vestra debent esse lucerna; supra V, 16: sic luceat lux vestra coram hominibus, ut videant opera vestra bona, et glorificent patrem vestrum qui in caelis est. Ergo accipere lampades est praeparare animam, vel disponere ad bona opera.

Quartum quod ponitur est quod exierunt obviam sponso et sponsae. Quis est sponsus, et quae est sponsa? dupliciter exponitur secundum duplex matrimonium.

Unum divinitatis ad carnem, quod celebratum est in utero virginis; ipse enim tamquam sponsus procedens de thalamo suo, Ps. XVIII, 6. Sponsus ipse filius est, sponsa humana natura; unde nihil aliud est exire obviam sponso et sponsae, nisi servire christo.

Item est matrimonium christi et ecclesiae; Io. III, 29: qui habet sponsam, sponsus est.

Ergo praeparantes lampades intendunt ut placeant sponso, idest christo, et sponsae, idest matri ecclesiae. Et sic in istis conveniunt.

Ponuntur etiam duo, in quibus discrepant, discrepant, in interiori discretione et exteriori sollicitudine.

Quantum ad primum dicit quinque autem ex eis erant fatuae, et quinque prudentes; Prov. X, 23: sapientia est viro prudentia.

Ille prudens est qui quae facit, non vult pro nullo perdere. Ideo dictum est supra X, 16: estote prudentes sicut serpentes. Vel sic fatui sunt qui divertunt a deo, vel per malam intentionem et non rectam, vel per falsam doctrinam; Prov. IX, 13: mulier stulta, et clamosa, plenaque illecebris, et nihil omnino sciens, sedet in foribus domus suae. Secundum Origenem, qui habet unam virtutem, habet omnes: unde non potest esse unus sensus ordinatus quin sint alii ordinati. Item sicut etiam dicitur Iacob II, 10, qui delinquit in uno, factus est omnium reus.

Item discrepant quantum ad exteriorem sollicitudinem, quia quinque fatuae acceptis lampadibus non sumpserunt oleum secum. Omnes istae bene volebant habere lampades accensas, quia ipse qui lumen est, vult sibi servire cum lumine; sed lumen non potest nutriri sine oleo: stultus enim esset qui crederet servare lumen in lampade, et non poneret oleum.

Per oleum quatuor significantur.

Secundum Hieronymum per oleum significantur bona opera. Et quare? fides est lumen animarum quo accenduntur lampades. Per bona opera fides nutritur; I ad Tim. I, 18: hoc praeceptum commendo tibi, fili mi timothee, secundum praecedentes in te prophetias, ut milites in illis bonam militiam, habens fidem et bonam conscientiam, quam quidam repellentes circa fidem naufragaverunt.

De isto potest accipi quod dicitur Prov. XXI, V. 20: thesaurus desiderabilis, et oleum in habitaculo iusti, et imprudens homo dissipabit illud.

Alio modo per oleum misericordia signatur: et sic dicit chrysostomus. Unde habetur lc.

C. X, 34, quod Samaritanus infudit vinum et oleum. Per vinum severitas signatur, per oleum opus misericordiae. Vult ergo quod qui intendit continentiam servare, et non fecerit misericordiam, stultus est. Unde dicit Iac. II, V. 13: iudicium sine misericordia ei, qui non fecerit misericordiam.

Item per oleum signatur interior laetitia, de quo in Ps. Ciii, 15: ut exhilaret faciem in oleo. Et alibi in Ps. XLIV, 8: unxit te deus oleo laetitiae. Multi sunt qui exterius abstinent et quaerunt intus gaudium, scilicet conscientiae, et ibi habent secum oleum. Alii vero non quaerunt gaudium conscientiae, sed gloriam hominum, et isti non habent oleum.

Secundum Origenem per oleum sancta doctrina signatur; Cant. I, 2: oleum effusum nomen tuum. Oleum iustitiae rectam doctrinam signat; Ps. Cxviii, 11: in corde meo abscondi eloquia tua.

Unde virgines dicuntur qui continentiam servant, qui faciunt misericordiam, qui gaudium interius quaerunt, qui rectam doctrinam assumunt.

Sequitur de somno repentino.

Ponitur causa somni, et somnus.

Causa somni est mora. Quando enim aliqui expectant aliquem, et maxime de nocte, cito dormiunt. Unde per hoc spatium signatur spatium inter adventum christi in carne, et adventum ad iudicium; unde dicit moram autem faciente sponso, dormitaverunt omnes, et dormierunt. Secundum omnes expositores exponitur de morte.

Sed quare dicitur mors somnus? hoc est propter spem resurrectionis. Sicut enim qui dormit, intendit evigilare, sic qui dormit morte, intendit resurgere; I Thess. IV, 12: nolumus vos ignorare de dormientibus, ut non contristemini, sicut et caeteri, qui spem non habent.

Sed quid est dormitio, et dormitatio? exponit Gregorius: dormitatio est proprie via ad somnum; unde per dormitationem possumus intelligere longiorem vitam, per somnum mortem.

Secundum Origenem intelligitur de somno pigritiae; Prov. VI, 9: usquequo, piger, dormies, quando consurges de somno tuo? unde moram autem faciente sponso, vel ad iudicium, vel ad mortem, dormitaverunt omnes, et dormierunt; vix enim sunt aliqui qui longo tempore vivant quin torpescant. Vel qui totaliter negligunt, dormiunt; qui vero aliquo modo aliqualiter desistunt a primo fervore, dormitant.

Tunc sequitur excitatio; secundo effectus; tertio petitio fatuarum virginum; quarto responsio sapientum.

Dicit ergo media nocte clamor factus est; ecce sponsus venit. De ista dicit Origenes aliter quam alii, et magis secundum litteram. Alii omnes exponunt excitationem istam referendo ad finale iudicium; et secundum hoc iste clamor erit tuba, vel vox christi; I Thess. IV, 15: quoniam ipse dominus in iussu et in voce Archangeli, et in tuba dei descendet de caelo; I ad Cor. XV, V. 52: canet tuba... Et mortui qui in christo sunt resurgent primi.

Et quare media nocte? dicit Hieronymus quod Hebraeus dicit quod sicut Angelus in media nocte descendit ad interficiendum primogenita Aegypti, sic venturus est dominus in media nocte. Unde solebat esse consuetudo apud eos, quod non dimittebatur populus usque ad mediam noctem. Augustinus dicit quod non est propter rationem temporis, sed solum est propter occultationem; I ad thess.

C. V, 2: dies domini sicut fur de nocte.

Sed quid est quod dicit ecce sponsus venit, exite obviam ei? quia tunc omnes resurgent ei obviam; Io. V, 25: venit hora, in qua omnes qui in monumentis sunt, audient vocem eius; Amos IV, 12: praepara te, Israel, in occursum dei tui. Origenes refert ad praesentem vitam. Et hoc quando homo detinetur inani gloria, et fit clamor per praedicatorem, vel per internam inspirationem; tunc revertitur ad christum; Is. XL, 9: exalta in fortitudine vocem tuam qui evangelizas ierusalem.

Tunc sequitur effectus: tunc surrexerunt omnes virgines illae, et ornaverunt lampades suas. Ad litteram, facto clamore per tubam, vel per vocem christi, omnes resurgent. Unde Io. V, 25: omnes enim qui in monumentis sunt, vocem eius audient.

Sed quid fecerunt? ornaverunt lampades suas. Sed quid est hoc? erit ne tempus? dicendum, quod ornare lampades nihil aliud est quam dinumerare opera quae fecerunt, ut possint congruam rationem reddere. Unde habebunt sollicitudinem quando audient vocem filii dei, ut infra: quando vidimus te esurientem, et pavimus; sitientem, et dedimus tibi potum? etc..

Secundum Origenem est planior littera.

Quia si ad praesentem vitam referatur, quando fit clamor per praedicatorem, vel internam inspirationem, tunc surgunt a negligentia, et tunc incipiunt surgere ad corrigendum facta sua.

Tunc sequitur petitio fatuarum: fatuae autem sapientibus dixerunt: date nobis de oleo vestro, quia lampades nostrae extinguuntur. Istae erant fatuae quoad aliquid et quoad aliquid non, quia aliquid habebant de lumine fidei; unde dicunt: quia lampades nostrae extinguuntur. Si enim nihil haberent fidei, dicerent extinctae sunt, unde cognoscunt quod non possunt ignem sine oleo conservare.

Et quid est hoc dictum? sive intelligatur per oleum opus misericordiae, sive iustitiae, idem est sensus, quia illi resurgentes, qui non habent haec opera in abundantia, petunt suos defectus suppleri per eos qui habuerunt magis abundanter. Sed hoc non poterit fieri, quia unicuique erunt sua necessaria; ad gal.

Ult., 5: onus suum unusquisque portabit.

Et quia videbant quod non poterat valere lumen fidei sine opere misericordiae, petebant ab aliis qui fecerant opera misericordiae.

Augustinus sic exponit. Consuetum est quod quando aliquis praeoccupatur in aliquo, solet recurrere ad illud in quo sperat; istae habebant exterius fiduciam, quia laudem aliorum quaerebant, unde dicunt: date nobis de oleo vestro, idest de laude vestra, idest laudetis nos de opere nostro. Sed istud non valebit eis, secundum quod habetur ad rom.

C. II, 15: testimonium reddente illis conscientia ipsorum; iob XVI, 20: ecce enim in caelo est testis meus, et conscius meus in excelsis.

Unde confidunt in humano favore qui prodesse non potest.

Secundum Origenem contingit quod aliqui in rebus vanis expenderunt vitam suam: et cum recognoscunt, recurrunt ad alios, et petunt orationes et beneficia eorum. Et in hoc non sunt fatui si incipiunt reverti ad dominum.

Responderunt prudentes dicentes.

Hic ponitur responsio sapientum, et in ista responsione duo ponuntur. Et primo ponitur responsio repudiandi; item ponitur quoddam consilium, ibi ite potius ad vendentes.

Et quae est ratio? ne forte non sufficiat nobis et vobis. Unde, quia oleum misericordiae, vel interius gaudium, vel exteriora opera non sufficiunt nobis et vobis, sicut dicitur I Petr. IV, 18: si iustus vix salvabitur, impius et peccator ubi parebunt? et apostolus Rom. VIII, 18: non sunt condignae passiones huius temporis ad futuram gloriam quae revelabitur in nobis. Et Is. Lxiv, 6: omnes iustitiae vestrae tamquam pannus menstruatae.

Quia ergo non sufficit nobis et vobis, ite potius ad vendentes et emite vobis.

Sed numquid erit tempus quod requirant sibi oleum? ideo intelligendum quod istud magis dicitur per modum improperii quam per modum consilii; quasi dicerent, debuissetis ivisse.

Secundum chrysostomum isti vendentes sunt pauperes, quia mercantur regnum; Lc. XVI, V. 9: facite vobis amicos de mammona iniquitatis; unde dicunt ite, idest ire debuissetis.

Secundum Augustinum dicitur enim per modum improperii. Venditores olei sunt adulatores, unde videntes quod istae petunt auxilium, dicunt: ite potius ad vendentes, et emite vobis; quasi dicerent: vos numquam quaesistis nisi oleum, idest laudem humanam, modo eatis ad mundum, et ematis illud testimonium quod semper quaesistis.

Secundum Origenem plana est littera, quia vult quod totum in mundo isto contingat.

Aliquando accidit quod peccator videt iustum, et petit quid debeat facere. Sed aliqui sunt ita sapientes quod sibi sufficit sapientia sua, sed non sufficit sibi et aliis. Unde tales dicunt illis, qui ab eis petunt consilium: non habemus tantum de doctrina spirituali quod possimus nobis et vobis sufficere; ideo ite ad doctores ecclesiae, et ad sapientes qui vendent vobis. De ista habetis Is. LV, 1: omnes sitientes venite ad aquas, et qui non habetis argentum, properate, emite, et comedite.

Sed quomodo sine argento venditur? dico quod sapientia venditur sine argento. Et quod est pretium eius? quod homo libenter studeat, hoc est pretium sapientiae; Prov. II, V. 4: si quaesieris eam quasi pecuniam, et sicut thesauros effoderis illam, tunc intelliges timorem, et scientiam dei invenies.

Dum autem irent emere, venit sponsus. Dicit Augustinus quod quidam referunt istud ad statum praesentis vitae; sed non potest stare cum eo quod dicitur et clausa est ianua. Ideo Origenes etiam hoc exponit de futuro adventu. Et tria facit.

Primo ponitur adventus iudicis; secundo receptio bonorum; tertio exclusio malorum.

Dicit ergo dum irent emere venit sponsus; idest dum haberent sollicitudinem quomodo excusarent se in iudicio, venit dominus ad iudicium. Sed Origenes dicit quod quidam sunt qui venient ad consilium, vel ad sacerdotes, et cum deliberatione ut convertantur, et tunc in adventu moriuntur.

Unde tunc venit sponsus, quando homo moritur.

Sed quid est quod hic dicitur, veniente sponso, cum supra dixerit, exierunt obviam sponso et sponsae? ratio est, quia in iudicio sponsa, idest caro christi, erit assumpta in glorificationem. Vel si referamus ad ecclesiam, tunc perfecte ipsa unietur ipsi sponso per adhaesionem. Unde apostolus I Cor. VI, 17: qui adhaeret deo, unus spiritus est cum illo.

Et sequitur et quae paratae erant, intraverunt cum eo ad nuptias. Istae nuptiae sunt regnum caelorum, de quo apoc.

C. XVII, 14: quoniam dominus dominorum est, et rex regum, et qui cum illo sunt vocati, et electi, et fideles. Et statim clausa est ianua, quia nulli postea aperietur. Modo autem aperitur; unde Ps. XXIII, 7: attollite portas, principes, vestras. Et Apoc. IV, 1: post haec vidi, et ecce Ostium apertum in caelo.

Sed tunc claudetur.

Consequenter ponitur repulsio malorum: et dicuntur tria. Primo exprimitur negligentia, quia tarde veniunt; unde dicitur novissime autem veniunt. Unde signat eos qui tardam poenitentiam agunt; Sap. V, 3: dicentes intra se, poenitentiam agentes, et prae angustia spiritus gementes.

Desiderium tangitur cum dicunt: domine, domine, aperi nobis. Unde in hoc quod dicunt eum dominum dicunt aliquid per quod deberent impetrare. Per hoc autem quod geminant, signatur quod ex angustia petant; unde dicitur supra VII, 21: non omnis qui dicit mihi, domine, domine, intrabit in regnum caelorum. Desiderium autem eorum tangitur cum dicitur aperi nobis.

Sequitur repulsio: at ille respondens ait: amen dico vobis, nescio vos; idest non approbo vos. Novit enim dominus qui sunt eius, II ad Tim. II, 19, sicut artifex nescit opus quod discordat ab arte sua.

Consequenter concludit: vigilate itaque et orate quia nescitis diem neque horam.