θεογνωσία; Τό γάρ καθ᾿ αὑτό τινι ὑπάρχον οὐκ ἔνι (σελ. 554) κατ᾿ ἔνι κατ᾿ οὐδένα τρόπον μή εἶναι τοῦτο ἐκεῖνο. Οἷον τί λέγω; Καθ᾿ αὑτό ὑπάρχει τῷ ἀνθρώπῳ τό εἶναι λογικόν˙ οὐκ ἔνι γοῦν τόν ἄνθρωπον μή εἶναι λογικόν. Τῶν δέ περί Θεόν λεγομένων, ζωή τε καί οὐσία καί δύναμις, ἀλλά καί πάντων τούτων ὑπερεξηρημένος ὑπάρχει ὁ Θεός καθ᾿ ὑπεροχήν μή εἶναι ταῦτα λέγεται, καί τοῦ εἶναι ταῦτα τό μή εἶναι θεοπρεστέστερόν τε καί ἀληθέστερον˙ οὐκ ἄρα τῷ Θεῷ τά περί αὐτόν ἅ ταῖς ἄλλαις οὐσίαις τά καθ᾿ αὑτό. Οὐ μόνον δέ τά ἀντιφατικῶς ἀντικείμενα λέγεται ἅμα ἐπί τοῦ Θεοῦ ἀλλά καί τἀναντία˙ «φῶς γάρ ὡς ἱμάτιον» λέγεται περιβλῆσθαι καί «φῶς οἰκεῖν ἀπρόσιτον», ἀλλά καί «ἔθετο σκότος ἀποκρυφήν αὐτοῦ» καί «γνόφος ὑπό τούς πόδας αὐτοῦ»˙ ταῖς δέ ἄλλαις οὐσίαις οὐκ ἔνι καθ᾿ αὐτό τά ἐναντία εἶναι˙ τῶν ἀδυνάτων ἄρ᾿ εἶναι τῷ Θεῷ τά περί αὐτόν ἅ τά καθ᾿ αὑτό τοῖς ἄλλοις.

Ἔτι τῶν περί τόν Θεόν τά μέν μᾶλλον λέγεται, τά δ᾿ ἧττον, καί ἐπί τῶν θέσεων, μᾶλλον γάρ ζωή ἤ αὔρα, καί ἐπί τῶν ἀφαιρέσεων, εἰ καί ἀντεστραμμένως, μᾶλλον γάρ οὐκ αὔρα ἤ οὐχί ζωή˙ καί αἱ ἀφαιρέσεις δέ πᾶσαι τῶν θέσεων πασῶν μᾶλλον προσήκουσι Θεῷ. Τῶν δέ καθ᾿ αὑτό ταῖς ἄλλαις οὐσίαις οὐδέν μᾶλλον καί ἧττον πρόσεστιν αὐταῖς, οὐδέ γάρ μᾶλλον ὁ ἄνθρωπος ζῶον ἤ λογικόν˙ ἐπεί γάρ οὐδ᾿ οὐσία μᾶλλον οὐσίας οὐδ᾿ οὐσιῶδες ἕτερον ἑτέρου μᾶλλον. Καί μέν δή τετραχῶς τοῦ καθ᾿ αὑτό λεγομένου, καί οὐδένα τρόπον τά περί Θεόν ἄν εἴη καθ᾿ αὑτό˙ οὔτε γάρ δι᾿ αὐτά τό θεῖον, καί γάρ ἀναίτιον, οὔτε ἐν τῷ λόγῳ ταῦτα τῷ τί ἐστι Θεός, δεικνύντι, καί γάρ οὐδ᾿ ἐφεῖται ζητεῖν ὅλως τί ἐστι Θεός, ἀλλ᾿ οὐδέ τό θεῖον ἐν τῷ λόγῳ ἄν αὐτῶν ληφθείη, καί γάρ ὑπέρ ἔννοιαν τό θεῖον. (σελ. 556) Αὐθυπόστατα δέ πῶς ἄν εἴη, μέχρις ἄν καθ᾿ ὑποκειμένου πως λέγοιτο καί τό εἶναι περί τι μή ἀποβάλλοι; ∆ιατί δέ καί μή καθ᾿ αὑτό αὐτά φαμεν Θεῷ ἀλλά περί Θεόν; Ἐπεί δέ καί Γρηγόριος ὁ τῆς θεολογίας ἐπώνυμος οὐκ ἐκ τῶν κατ᾿ αὐτόν, ἀλλ᾿ ἐκ τῶν περί αὐτῶν φησι γινώσκειν τόν Θεόν ἡμᾶς, συμβήσεται κατά τόν τοῦ φιλοσόφου λόγον οὕτω γινώσκειν ἡμᾶς τόν Θεόν, ὡς καί τάς ἄλλας οὐσίας γινώσκομεν˙ ἐκ γάρ τῶν καθ᾿ αὑτό αὐταῖς ὑπαρχόντων γινώσκομεν αὐτάς, ταῦτα δέ Θεῷ τά περί αὐτόν ἐστι λεγόμενα ἐξ ὧν αὐτόν γινώσκομεν.

Ἔτι, εἰ ὁ Θεός γινώσκει ἑαυτόν ᾗ ἐστι, τά δέ περί Θεόν αὐτῷ ἐστιν ἅ ταῖς ἄλλαις οὐσίαις τό καθ᾿ αὑτό, ἡμεῖς δ᾿ ἐκ τῶν περί αὐτόν γινώσκομεν αὐτόν ᾗ ἐστι, καί ἡμεῖς αὐτόν γινώσκομεν, ὡς αὐτός γινώσκει ἑαυτόν˙ οὕτως ὁ φιλόσοφος ἀπό τῦ ὑπερανιδρυμένου τοῦ παντός καί ἀλήπτου καί ἀφθέγκτου τῆς θεαρχικῆς ὑπερουσιότητος εἰς ἀφασίαν ἡμᾶς περικλεῖσαι φιλονεικῶν, ἔλαθεν ἑαυτόν ταῖς κάτω ταύτην οὐσίαις συντεταχώς.

Καιρών δ᾿ ἄν εἴη καί τούς ἀποδεικτούς αὐτῷ κανόνας, αὐτήν τήν ἀπόδειξιν, μᾶλλον δέ τήν αὐτοαπόδειξιν, ἥν ἐκ τῆς Ἀριστοτέλους σοφίας κατά τῶν ἡμετέρων λόγων προεχειρίσατο παραγαγεῖν εἰς μέσον καί διασκέψασθαι˙ τάχα γάρ ἄν καί αὕτη τῶν τερεττισμάτων φανείη, ὅ τάς πλατωνικάς ἰδέας ὁ Ἀριστοτέλης αὐτός τά ἐκείνου παιδεύματα ἐπισκώπτων ὠνόμασεν. Εἰ δέ τῶν ἐν ταύτῃ τι χρήσιμον ἡμῖν, θαυμαστόν οὐδέν˙ καί παρά τῶν ὄφεων γάρ ἔστι τι χρηστόν φάρμακον ἡμῖν, ἀλλ᾿ ἀνελοῦσι καί διελοῦσι καί συσκευασμένοις καί χρησαμένοις σύν λόγῳ κατά τῶν ἐκείνων δηγμάτων. Πρός μέν οὖν Πλάτωνα καί τήν κατ᾿ ἐκεῖνον ἀπόδειξιν Ἀροστοτέλης ἡμῖν ἀρκέσει˙ καί γάρ φησιν˙ εἰ τό καθόλου πρό τῶν πολλῶν, ὡς ὁ Πλάτων ἔλεγεν, ἀπόδειξις (σελ. 558) λοιπόν οὐ κ ἔσται, οὐδέ γάρ δυνατόν κατηγορεῖσθαι τῶν πολλῶν τό ἑνιαίως ὑφεστώς καί ταῦτα πρό τῶν ἄλλων πάντων, κατηγορουμένου δέ χωρίς ἀπόδειξις οὐκ ἔστιν˙ ἀλλ᾿ οὐδέ μέσος ἔσται ὅρος, ὑποκείσεται γάρ τῷ πρό τῶν ἄλλων, ἀλλά τοῦτ᾿ ἀδύνατον, μέσου