ARTICULUS I.

Quid est tempus secundum definitionem ?

Primo ergo quaeritur, Quid sit tempus ?

1. Et si accipitur definitio quae est in quarto Physicorum, quod " tempus est numerus motus per prius et posterius. ", Sed secundum prius et posterius non erit tempus passio omnis motus primo et per se: quia prius et posterius sunt in motu ab ante et post in magnitudine sive spatio, ut dicit Aristoteles. Et si debeat numerari aliquis motus in quo primo prius et posterius non est, primo numerabitur per cum In quo prius et posterius est. Hic autem est localis motus. Inter locales autem circularis primus est, et Inter circulares motus primi caeli, maxime quem vocant Philosophi aplanes, hoc est, sine errore, eo quod inter omnes simplicior, uniformior, et regularior est. Et sic competit, ut ipso et sua passione mensurentur et numerentur omnes alii motus. Et si hoc ita concedatur: tunc tempus non fuit ante opus quartae diei. Et hoc videtur valde inconveniens: quia prima et secunda et tertia dies dicunt partes temporis.

2. SI autem dicatur, sicut dicunt nunc Magistri in sententiis et in historiis, accipientes hoc a Beda, quod primo motus cujusdam nubeculae lucidae ex qua postea factum est caelum, distinxit horas et numeravit noctes et dies: hoc figmento simile est: scitur enim ab omnibus Philosophis ratione philosophantibus, quod motus localis consequens est speciem et formam: et quod non perfecte attingit speciem et formam, non habet perfectum motum. Unde quod non est in specie ignis non recte ascendit, sed nutat in ascendendo. Et quod non. perfecte est In specie terrae, vel gravis, non recte sive perpendiculariter descendit, sed dubium habet descensum et nutantem. Similiter ergo nubecula illa cum non perfecte attigerit formam et speciem caeli, motum circularem perfecte habere non potuit uniformem et simplicem, et sic distinguere horas et tempus non potuit. Nihil enim irregulariter motum, numerus et mensura potest esse alicujus rei.

3. Si propter hoc dicatur, quod tempus in theologia non accipitur secundum determinationem Philosophi, sed secundum quod loquitur de ipso Dionysius in libro de Divinis nominibus, ubi sic dicit: " Tempus vocant eloquia, quod in generatione et corruptione et variatione metitur : " videtur sequi inconveniens multipliciter. Sic enim omnem genesim mensurabit tempus. Et cum creatio temporis sit genesis temporis, erit tempus mensura creationis temporis. Sed creatio

cujuslibet creati est ante ipsum, et similiter mensura creationis ante ipsam rem creatam. Ergo tempus erit ante tempus. Et iterum illud tempus creatum est: et sic videtur sequi, quod infinitum tempus est ante tempus: quod absurdum est dicere.

4. Adhuc, Augustinus vult, quod quatuor sint coaequaeva, materia scilicet quatuor elementorum, natura angelica, et tempus, et caelum. Et si. hoc est: tunc non generaliter est verum quod Dionysius dicit: quia si tempus est quod in generatione metitur, cum creatio caeli et angelicae naturae et materiae primae sit ante ipsa creata, tempus erit ante ipsa: et sic non est coaequaevum eis.

5. Adhuc, Secundum hoc tempus esset ante aevum. aevum enim Angeli cum ipso Angelo incipit, sicut omnis duratio cum durante. Creatio autem Angeli ante Angelum est, sicut omne fieri ante factum: et cum mensura creationis sit tempus, tempus erit ante aevum secundum hoc: et sic falsum dicit Boetius qui dicit:

Qui tempus ab aevo Ire jubes.

6. Praeterea, Falsum erit quod ante probatum est, scilicet quod nunc aeternitatis per defectum aliquem sit causa nunc aevi, et nunc aevi per defectum aliquem sit causa nunc temporis.

7. Adhuc, Priscianus: " Tempus est mora motus mutabilium rerum. " Et hoc idem fere est quod dicit Dionysius. Mutabiles enim res sunt, quae generationi vel corruptioni vel variationi subjacent. Et si hoc est verum: tunc tempus aliqua mutabilium rerum erit pars, et temporis erit tempus, et abibit hoc in infinitum.

Ulterius quaeritur, In quo incipiat tempus sicut in mensura?

Si enim dicatur, quod in nunc: tunc sequitur, quod in nunc quod est indivisibile sit factio temporis sive fieri: et sic divisibile est indivisibile: quod esse non potest. Factio enim et fieri divisibilia sunt, ut vult Aristoteles: dicunt enim exitum de potentia ad actum.

Si autem dicatur, quod in nunc aeternitatis vel aevi incipit, vel etiam in ipsa aeternitate vel in. aevo: sequitur, quod aeternitas vel aevum aliis adjacet ut mensura quam aeternis vel aeviternis: quod in praecedentibus improbatum est.

Ulterius quaeritur adhuc, Si tempus unius rationis sit in temporalibus, vel non?

Et videtur, quod non.

1. Tempus enim non est continuum nisi a continuitate motus: ergo ubi motus non est continuus, non erit continuum tempus. Creatio autem non est continuus motus. Mensura ergo illius non erit continuum tempus.

2. Praeterea, Non est aliquid continuans creationem unius cum creatione alterius: non enim ordinantur ad unum motum qui sit causa utriusque et regula: tempus ergo quod est mensura unius, non continuatur cum tempore quod est mensura alterius. In his autem quae moventur secundum naturam, unum continuum est tempus. In his ergo et in illis diversarum rationum est tempus. Et si hoc concedatur, valde absurdum esse videtur: quia illae diversae rationes, aut colliguntur in uno genere, aut non. Si colliguntur in uno, illud non potest esse nisi mora constituta ex nunc currente. Et tunc sequitur, quod genus est idem cum specie penitus: mora enim constituta ex nunc currente, tempus est secundum totum esse temporis. Si autem non colliguntur in unum genus: tunc oportet, quod plures specie et genere sint durationes, quam aeviternitas, aevum, et tempus.

Solutio. Dicendum, quod tempus dupliciter consideratur, communiter scilicet et proprie. Communiter tempus non est nisi simplex passio. et mora motus vel

mutationis: et sic accipitur tempus a Prisciano. Proprie autem accipitur dupliciter: proprie scilicet, et magis proprie. Proprie, quando accipitur ut passio et mensura ejus cujus est passio: et sic accipitur a Dionysio. Magis proprie et in ultima sui determinatione ad esse temporis, quando est passio primi motus: et per eum mensura et numerus omnium motuum qui sunt ab ipso, ut causati et regulati et numerati ab ipso: et sic accipitur ab Aristotele.

Ad primum ergo dicendum, quod illa objectio procedit de tempore propriissime dicto.

Ad secundum dicendum, quod illa objectio est necessaria quae est contra dictum Bedae. Nec intendit Beda, quod motus nubeculae certam horarum fecerit distinctionem, sed motus ejus quamcumque confusam distinctionem fecit lucis a tenebris: quae distinctio vocatur distinctio noctis et diei: quam tamen confusam necesse fuit esse in tribus diebus primis, quando nubecula formam solis non attigerat, nec ex illo motu certa distinctio horarum haberi poterat, sicut habetur ex motu solis.

Ad aliud dicendum, quod genesis temporis sive creatio non est in tempore: prout enim in creante est, omnino non refertur ad tempus, nec ad nunc temporis. Prout autem in creato est ipso, non est a primo in ultimum cum interceptione medii. Et hujus causa est, quia nec motus est, nec finis motus, in quo motus sit in motum esse. Motus non est: motus enim primo est in medio quam in extremo: propter quod successivus est et imperfecti actus. Quod est in medio, nec simpliciter est, nec simpliciter non est: sed secundum quid est et secundum quid non est: et sic non potest dici de creaturis, quod in medio sint, et sic non sint simpliciter. Similiter finis motus non est: quia nullus motus praecedit qui in creatione terminetur, et sit in motum esse: sicut generatio et corruptio fines sunt alterationis: et illuminatio hic vel ibi, finis motus localis ipsius illuminantis: sed simpliciter est inter contradictoria, scilicet non esse, et esse: quae nec medium habent quod intercipere possint, nec motum ante se cujus fines sint. Et cum dicitur, quod creatum vel creatio facit esse post non esse, hoc verbum, facit, non dicit nisi esse facti quod numquam fuit in fieri: et hoc propter infinitam potentiam facientis, quod de extremo venit in extremum sine transitu medii. Et praepositio, post, non dicit nisi ordinem absque successione et transitu per medium ad extrema: et ideo creatio est in nunc temporis secundum quod est in creato: et illud nunc temporis est, a quo incipit tempus continue, non in quo tempus est secundum esse. Sicut punctum quod est principium lineae, est a quo incipit continue lineae extensio, non in quo linea est secundum esse lineae. Et sic creationis temporis non est aliud tempus quam ipsum nunc: quia in ipso nunc creationis incipit extensio temporis: et propter hoc non vadit in infinitum.

Per praedicta patet solutio ad illud quod objicitur de coaequaevis. Fieri enim per creationem, non est ante factum, nisi tantum ordine causae et causati: et ipsum fieri est in nunc indivisibili, quod continue fluens facit tempus: et sic remanet, quod quatuor coaequaeva sunt coaequaeva.

Per hoc etiam patet solutio ad sequens: patet enim, quod tempus secundum esse temporis, non est ante aevum: sed ordine causae ad causatum post ipsum, sicut et temporale post aeviternum.

Per hoc etiam patet, quod vera sunt quae in antehabitis probata sunt, et secundum quem modum vera sunt.

Ad dictum Prisciani dicendum, quod licet de rebus mutabilibus sit tempus, non tamen est de mutabili primo. Cum enim passio sit motus, et motus passio mobilis, mobile primo susceptivum est passionis quae est motus, et mora motus

est passio mobilis ipsius per motum. Et ideo illius morae non est alia mora in esse, sed seipsa mora est: et ideo temporis non est aliud tempus. Et hoc non procedit in infinitum, sed statur in primo.

Ad id quod ulterius quaeritur, In quo incipiat tempus ?

Dicendum, quod est principium duplex, intrinsecum scilicet, et extrinsecum. Intrinsecum est, quod est aliquid temporis, licet non sit aliquod tempus: et hoc est nunc a quo incipit tempus: quia illius nunc fluxus constituit tempus, sicut diximus de puncto in quo incipit linea. Principium autem extrinsecum temporis est, quod est causa temporis. Et hoc quidem principium est nunc aeternitatis, proximum autem nunc aevi: neutrum tamen est aliquid temporis vel tempus.

Et quod objicitur, quod secundum hoc aeternitas aliis adjacet. Dicendum, quod aeternitas ut mensura adaequata non adjacet nisi aeternis, et aeviternitas sive aevum nisi aeviternis: sed ut mensura excellens adjacet temporalibus.

Ad id quod ulterius quaeritur, Utrum tempus unius rationis est, vel non?

Dicendum, quod non perfecte est unius rationis: communiter tamen unius rationis esse potest. Si enim sumatur ut adjacens, mensurans, et numerans esse temporalis: sic non est nisi in motu primi caeli, et motibus ordinatis ad illum non solum ut ad causam, sed etiam ut ad numerum. Et hoc modo considerant Philosophi tempus. Si autem communiter consideretur tempus, secundum quod est simpliciter passio vel mora durantis in esse motus vel mobilis vel quietis ejus quod ordinatur ad motum: sic una ratione est in omnibus temporalibus.

Quod autem quidam dicunt, quod

una ratione sit in omnibus, per hoc quod omnis motus (ut dicunt) ordinatur ad unum immobile, quod dicunt esse primum subjectum: sicut omnia transmutabilia ad materiam primam, quam dicunt esse immobilem: et caelum ad substantiam caeli, quam dicunt esse immobilem: et Angelus qui movetur per tempus, ad angelicam naturam, quam dicunt esse immobilem: et ex comparatione illius immobilis ad totum motum dicunt esse unam rationem temporis in omnibus temporalibus: eo quod nunc adjacens ei, quod unum est in toto motu, facit tempus sese movendo. Error est: eo quod dicit Philosophus, quod esse in tempore, est esse in numero: et ideo oportet reduci omnia temporalia quae una ratione temporalia sunt, ad unum quod non sit causa tantum, sed etiam numerus aliorum.

Praeterea, Falsum est quod dicunt subjectum primum motus esse immobile: quod enim subjectum motus est, illi motus dispositio est: et quod disponitur motu, non potest intelligi non moveri.

Per hoc solutum est sequens.