Lectio 7

Supra actum est de captione christi, nunc agitur quo sit ductus; et describitur locus et societas convenientium ad locum.

Dicit ergo at illi, scilicet qui tenuerunt eum, duxerunt eum ad caipham. Iste caiphas erat pontifex anni illius secundum Hieronymum, secundum quod habetur Io. XI, V. 49: cum autem esset pontifex anni illius.

Iam enim sacerdotium non secundum legis praeceptum agebatur. Mandaverat dominus quod Aaron et filii eius essent sacerdotes iure haereditario, ita quod mortuo uno remaneret alter sacerdos. Sed post, ambitione crescente, non potuerunt pati, sed subiecta Iudaea Romanis, iste caiphas emerat sacerdotium a Iudaeis, emerat a Pilato; ideo iniquus erat princeps. Et non mirum si iniquus iudex, sive princeps, iniquum facit iudicium.

Et hoc convenit mysterio; quia sicut passio christi erat oblatio veri sacrificii, sic et locus congruere debebat, ut christus, qui est sacerdos in aeternum, in domo pontificis offerretur.

Caiphas investigator interpretatur, et potest referri ad malitiam, qua christum condemnavit.

Sed hic est quaestio, quia io.

C. XVIII, 13 dicitur quod primo ductus est ad Annam. Et hoc intelligendum est esse verum: convenerant enim ad domum Annae, et ibi congregati erant; et in hoc apparet malitia eorum, quia cum intenti esse deberent solemnitati, erant intenti malitiae, ita quod bene conveniebat eis quod dicitur Is. I, 14: solemnitates vestras odivit anima mea. Unde completum est quod dictum est Ps. II, 2: convenerunt adversus deum, et adversus christum eius.

Petrus autem sequebatur eum a longe. Actum est de loco, hic agitur de Petro perveniente. Primo ducitur, deinde Petrus pervenit. Et tria facit: quia primo tangit modum; secundo quomodo sequens pervenerit.

Quod pervenerit, hoc erat fervoris; quod a longe, hoc erat timoris; unde significabatur quod in fide Petri fundata ecclesia secutura erat christum, tamen a longe; quia christus passus est pro ecclesia, non pro se; Petrus autem et ecclesia passa est pro se.

Item tangitur locus, quia usque in atrium principis sacerdotum: non enim ausus est intrare domum, ne videretur esse de discipulis iesu. Quomodo autem intravit, tacet matthaeus, sed narrat ioannes XVIII, 15, quia discipulus quidam notus erat pontifici, et introduxit Petrum.

Sequitur societas et ingressus intro sedebat cum ministris, ut videret finem; et hoc faciebat vel ex curiositate, vel ex pietate.

Et haec tria iam erant quaedam dispositiva ad casum Petri: quod a longe sequebatur, hoc disponebat, quia significabat quod non erat firmus; qui enim firmus est, debet appropinquare. Unde dicitur Iac. IV, 8: appropinquate deo, et appropinquabit vobis. In domo enim est sedes dei et agni, ut habetur Apoc. Ult., 3. In domo enim erat perfecta caritas. Unde Petrus non appropinquavit ad caritatem christi.

Item non pervenerat ad malitiam Iudaeorum, ideo tepidus erat; ideo accidit ei id quod dicitur in Apoc. III, 16: quia tepidus es, eiiciam te de ore meo.

Item quia famuli mali. Eccli. X, 2: secundum iudicem populi, sic et minister eius. Et ideo non fuit mirum si cecidit, quia in mala societate mansit. Quare Ps. XVII, 16: cum sancto sanctus eris.

Tunc sequitur examinatio christi. Et primo per testes; secundo per propriam confessionem, ibi et surgens princeps sacerdotum ait illi etc..

Circa primum tria facit.

Primo designatur perversum studium principum; secundo defectum; tertio falsum testimonium.

Dicit ergo principes autem sacerdotum quaerebant falsum testimonium contra iesum, ut eum morti traderent.

Sed est quaestio, quare non sine testimonio eum morti tradebant. Una causa est, quia hypocritae quaerunt quod videtur esse bonum, sed veritatem non quaerunt: sic isti quaerebant ut viderentur non a se facere, unde contra legem faciebant; Ex. XX, 16: non loquaris contra proximum tuum falsum testimonium.

Si non licet loqui, nec quaerere. Alia ratio erat, quia non habebant auctoritatem occidendi, et ideo quaerebant ut ipsum tradere possent principi.

Et non invenerunt, cum tamen multi falsi testes accessissent. Ecce defectus, in quo designatur innocentia christi, ut posset dicere: ego in innocentia mea ingressus sum. Semper enim insidiati sunt christo, sed non invenerunt aliquid mali.

Unde implevit illud quod habetur I Petr. II, V. 15: benefacientes obmutescere faciatis imprudentium hominum ignorantiam.

Tunc sequitur falsum testimonium novissime autem venerunt duo falsi testes, et dixerunt.

Sed hic est quaestio, quare dicantur falsi testes: quia manifestum est christum dixisse, Io. II, 19. Secundum Hieronymum, non solum falsus dicitur qui dicit quod nescit, sed qui dictum ad falsum refert intellectum.

Hic dixit: possum destruere templum dei, et post triduum reaedificare illud. Sed non intelligebat de templo materiali, sed de templo corporis sui. Item non solum est falsum testimonium quoad sensum, sed quoad vocem, quia dixerat: solvite templum hoc; et non dixit: possum solvere templum dei; quasi dicat: vos Iudaei solvite templum, idest christum, et post triduum resuscitabo illud. Non dixit: et post triduum reaedificabo; quia reaedificare magis ad materiale templum pertinet, sed excitare magis ad corpus. Unde falsi testes erant tam ratione vocis, quam ratione significationis.

Item est quaestio. Quare non accusant eum de violatione sabbati? respondet chrysostomus quod quia saepe accusaverunt eum de hoc, et semper excusaverat se, et excusationem confirmaverat miraculis; ideo cogitabant quod non valeret eis.

Item iudex non erat Iudaeus, ideo sciebant quod non reciperet hanc accusationem.

Tunc sequitur examinatio per propriam confessionem. Et primo ponitur interrogatio quantum ad testificationem; secundo quoad principale. Secunda ibi et princeps sacerdotum ait illi etc..

Dicit ergo surgens princeps sacerdotum ait illi: nihil respondes ad ea quae isti adversum te testificantur? quod surrexit, fuit ex impatientia et furore, audiens quod christus non convincebatur: et quod dicit, nihil respondes etc., non dicit ut excusaret eum, sed ut caperet eum in sermone; Is. XXXII, V. 6: stultus fatua loquetur, et cor eius faciet iniquitatem.

Iesus autem tacebat. Sed quare tacebat? propter tria. Ut doceret nos cautelam: sciebat enim quod quicquid ille diceret, totum ad calumniam referrent; et in tali casu coram insidiatoribus est tacendum; Ps. XXXVIII, 2: posui ori custodiam, cum consisteret peccator adversum me. Alia ratio erat, quia tunc non erat tempus docendi, sed patientiam habendi: et ita completum est quod dicitur is.

C. LIII, 7: quasi agnus coram tondente se obmutescet, et non aperit os suum. Tertia ratio est ut doceret nos constantiam, quando aliquis de aliquo accusatur iniuste; Is. LI, 7: opprobrium hominum ne metuatis.

Tunc sequitur quaestio de principali princeps autem sacerdotum ait illi: adiuro te per deum vivum, ut dicas mihi, si tu es christus filius dei. Et primo ponitur inquisitio; secundo domini responsio.

Videns princeps quod non posset capere, adiuravit eum: et hoc ut in sermone caperet.

Et hoc habetur Io. X, 24: usquequo animam nostram tollis? si tu es christus, dic nobis palam. Apud enim Iudaeos pro magno habebatur adiurare: adiurare enim est ad iuramentum cogere. Sicut enim christiani non debent iurare nisi ex necessitate, sic nec debent uti adiuratione, sed loco adiurationis debent uti oratione.

Tunc sequitur responsio dixit illi iesus: tu dixisti. Notate quod cum aliquid fuit contra eum, tacuit; sed statim cum adiurata fuit potestas patris, respondet. Unde gloriam patris semper quaesivit; Io. VIII, 50: ego gloriam meam non quaero. Et circa hoc primo ponit responsionem; secundo manifestationem.

Dicit ergo dixit illi iesus: tu dixisti, potest exponi ut christus non asserat, sed relinquat in dubio; supra VII, 6: nolite sanctum dare canibus. Vel potest assertive legi: tu dixisti, idest verum est; et patet, quia dicitur in Mc. XIV, 62: ego sum.

Tunc evidentiam ostendit verumtamen dico vobis: amodo videbitis filium hominis sedentem a dextris virtutis dei. Et vult evidenter ostendere quod ipse sit filius dei, secundum duas auctoritates. Una est in Ps. Cix, 1: dixit dominus domino meo: sede a dextris meis. Et per hanc ostenderat supra XXII, 42-46 quod christus erat filius dei. Alia est Daniel VII, 7: aspiciebam in visione noctis; et ecce cum nubibus caeli quasi filius hominis veniebat etc.. Ita, dico, dicit, scilicet tu dixisti; sed non nosti veritatem. Attende, quia veritas manifestabitur, quia videbitis filium hominis sedentem a dextris virtutis dei.

Quia dixit sedentem a dextris, exponit chrysostomus quod sessio a dextris signat dignitatem regiam; Is. IX, 7: super solium David, et super regnum eius sedebit.

Vel sedere a dextris est esse in plena beatitudine virtutis, vel in bonis potioribus: dextera enim nobilior pars est; ideo maiorem dignitatem significat, non quia maiorem habeat potestatem, sed aequalem; infra ult., V. 18: data est mihi omnis potestas in caelo et in terra. Item de eius potestate dicit: venientem in nubibus caeli.

Sed quid est quod dicit amodo videbitis? etc.. Notandum quod id quod dicit in nubibus, potest referri ad adventum ultimum, vel quotidianum. Adventus ultimus erit in nube; Act. I, 11: quemadmodum vidistis eum euntem in caelum; et supra XXIV dicitur quod veniet in nubibus. Alio modo potest exponi de adventu quotidiano, de quo iob c. IX, 11: si venerit ad me, non videbo eum.

Et iste adventus est in nubibus, idest in apostolis et sacris doctoribus. De istis dicitur is.

C. LX, 8: qui sunt isti, qui ut nubes volant? isti dicuntur nubes, quia in altum ascendunt.

Item nubes foecundae sunt. Primum pertinet ad altitudinem vitae, secundum ad foecunditatem doctrinae. Et sunt nubes caeli, idest caelestes, quia portaverunt imaginem caelestem.

Sed quid est amodo videbitis? idest statim post passionem aliquos convertit ad fidem, alios per operum evidentiam. Unde aliqui conversi sunt propter eorum fidem, quidam propter bonam operationem. Item si referatur ad ultimum adventum, dicit Origenes: totum tempus mundi comparatum ad aeternitatem nihil est, sicut unum momentum.

Ps. Lxxxix, 4: mille anni ante oculos tuos sicut dies hesterna, quae praeteriit. Ideo dicit amodo, quia nihil est tempus usque ad iudicium respectu aeternitatis. Verumtamen postquam a me recideritis, non restat nisi quod manifeste me cognoscetis, quia veniam in nubibus caeli. Et tunc cognoscetis me esse filium hominis. Similis modus loquendi habetur supra c. XXIII, 39: non me videbitis amodo, donec dicatis: benedictus qui venit in nomine domini.

Tunc princeps sacerdotum scidit vestimenta tua. Hic ponitur condemnatio.

Et primo ponitur quomodo condemnatur; secundo quomodo a discipulo negatur.

Et primo agit de condemnatione; secundo de delusione.

Circa primum duo facit. Quia primo princeps eum condemnat; secundo exquirit sententiam.

Condemnans autem ostendit culpam et facto, et verbo: facto, quia scidit vestimenta sua. Eodem furore scidit vestimenta sua, quo Paulo ante surrexit de sede sua: consuetum enim erat quod qui audiebant blasphemiam scindebant vestimenta sua in signum quod non poterant audire. Verum quod haec duo fecit, aliquid significabatur: quod surrexit de solio, ostendebat quod amitteret sacerdotium; et quod scidit vestimenta sua, significabat quod transferri debebat; ad Hebr. VII, 12: translato sacerdotio, necesse est quod translatio legis fiat. Vestis christi non fuit scissa; Io. XIX, 24: non dividamus eam, sed sortiamur de illa, cuius sit. Unde significabat abolitionem.

Et hoc signatur I Reg. XV, 28: scidit dominus regnum Israel a te hodie. Sic scissum est a Iudaeis, et datum est membris christi.

Tunc imponit culpam blasphemavit, quia hoc dixerat, reputabat eum blasphemum; unde Io. X, 33: de bono opere non lapidamus te, sed de blasphemia, quia homo cum sis, filium dei te facis; et tali debebatur mors.

Tunc manifestat culpam quid adhuc indigemus testibus? tunc exquirit sententiam quid vobis videtur? at illi respondentes dixerunt: reus est mortis, secundum iudicium legis. Et hoc esset verum, si esset blasphemus; sed non erat, ideo male iudicant, quia auctorem vitae morti condemnant; I Cor. XV, 22: sicut enim mors per Adam in omnes homines, sic et vita per iesum.

Tunc expuerunt in faciem eius etc.. Post condemnationem christi agitur de illusione.

Et satis convenienter, quia christus peccata nostra tulit, ut Is. Lxii. Homo autem per peccatum in mortem est traditus, quando dictum est ei, Gen. II, 17: quacumque hora comederitis, morte moriemini. Item proprium honorem amisit, quia homo cum in honore esset, non intellexit, comparatus est iumentis insipientibus, Ps. XLVIII, 13.

Et ideo christus redemptor mortem et opprobria primo facto sustinuit; secundo verbo, ibi prophetiza nobis, christe.

In prima conspuitur, et colaphis caeditur; in secunda in facie percutitur.

Quantum ad primum dicitur tunc expuerunt in faciem eius, et colaphis eum ceciderunt; secundum quod habetur ex verbis, istud fiebat in signum mandati dei contempti, unde habetur Deut. XXV, 5 ss.

Si aliquis nolebat accipere uxorem fratris, quod conspuebant in faciem suam. Item propter contemptum mandati paterni: sic de maria sorore Moysi. Unde expuebant in faciem eius, quia blasphemum reputabant; is.

C. L, 6: faciem meam non averti ab increpantibus et conspuentibus in me. Item colaphis caedebant, ad modum ebrii vel stulti; is.

C. LIII, 3: vidimus eum novissimum virorum, idest ita despectus videbatur ac si esset novissimus omnium virorum. Alii autem palmas in faciem dederunt, in irreverentiam; Thren. III, V. 30: dabit percutienti se maxillam. Mystice, secundum Augustinum, adhuc hoc aliqui faciunt: quia spuere in faciem nihil aliud est quam contemnere praesentiam gratiae christi; ad Hebr. X, 29: quanto magis putatis maiora mereri supplicia, qui filium dei conculcaverit, et sanguinem testamenti pollutum duxerit, in quo sanctificatus est, et spiritui gratiae contumeliam fecerit? sed proprie colaphizat, qui caput manui supponit: et tales sunt qui magis dignitatem suam inquirunt, quam christi honorem. De talibus dicitur quod dilexerunt homines magis tenebras quam lucem. Illi autem qui faciem percutiunt, sunt illi qui quodammodo praesentiam eius demoliri contendunt, ut sunt Iudaei.

De his Is. XXX, 11: cesset a facie nostra sanctus Israel.

Tunc improperia ingerunt verbo prophetiza nobis, christe: quis est qui te percussit? et hoc dicebant illudendo, quia nullus eorum pro propheta eum habebat; et non erat necessarium: infamia enim eorum manifesta erat. Unde hoc noluit dicere; iob XVI, V. 11: et exprobrantes percusserunt maxillam meam.

Petrus autem sedebat foris. Hic agitur de negatione Petri. Lucas XXII, 55 autem alio ordine refert, quia primo ponit negationem Petri, quam illusionem christi; matthaeus autem e contrario. Et non est contrarietas, quia dum illuderetur, simul factum est; ideo non refert si ante vel post ponatur.

Et notandum quod cum ducebatur, non negat; sed quando illuditur, negat, ad significandum quod quidam magis timent opprobria quam verbera, contra illud Is. LI, 7: nolite timere opprobria hominum et blasphemias eorum nolite metuere.

Et circa hoc primo ponitur negatio; secundo poenitentia Petri et continuo gallus cantavit; et recordatus est Petrus verbi iesu.

Prima dividitur in tres, secundum tres negationes.

Secunda ibi exeunte autem illo ianuam etc.; tertia ibi et post pusillum accesserunt qui stabant etc..

Et primo ponitur locus, secundo occasio, tertio negatio.

Dicit ergo Petrus autem sedebat foris, scilicet extra locum ubi christus patiebatur: illi enim qui a christo se elongant, cito confunduntur; Ier. XVII, 13: domine, omnes qui te derelinquunt, confundentur. E contrario in ps.

XXXIII, 6: accedite ad eum, et illuminamini et facies vestrae non confundentur. Qui enim est extra passionem christi, de facili labitur.

Tunc ponitur excitativum ad denegandum et accessit ad eum una ancilla dicens: et tu cum iesu Galilaeo eras. Et convenit casus Petri casui primi hominis; Eccli. XXV, 33: a muliere initium peccati. Sic Petrus ad vocem mulieris christum negavit; in quo dominus praesumptionem eius humiliare voluit, quia non ad vocem viri, sed mulieris. Et tu cum iesu Nazareno eras. Hoc solebat ei esse gloriosum, sed modo est ei terribile, et ideo negavit at ille negavit coram omnibus dicens: nescio quid dicis.

Si volumus aggravare culpam Petri, possumus aggravare ex tribus. Aggravatur, quia statim ad modicum terrorem negavit; Lev. XXVI, V. 36: terrebit eos sonitus folii volantis. Item quia non erubuit coram omnibus. Item ex mendacio, quia dixit nescio quid dicis, et non novi hominem; contra illud Eccli. IV, 24: ne confundaris dicere verum.

Exeunte autem illo ianuam, vidit eum alia ancilla et ait his qui erant ibi: et hic erat cum iesu Nazareno. Et iterum negavit.

Hic ponitur secunda negatio. Et primo tangitur locus; secundo incitativum; tertio negatio.

Quantum ad historiam, secundum marcum c. XIV, 66 post primam negationem gallus cantavit, et tunc exivit ianuam, et vidit eum ancilla, et negavit. Sed videtur contrarius aliis, quia videntur alii dicere quod sedentes dixerunt; et Lucas XXII, 55 dicit quod unus de sedentibus. Quid ergo hic dicitur quod ancilla? notandum, secundum Augustinum, quod quando negaverat, exivit: et dum esset in exeundo, dixit ei ancilla etc.; et tunc negavit; quod audiens Petrus reversus est intus. Tunc illi qui audierant ab ancilla, petierunt idem.

Et potest esse quod unus, qui cognoscebat eum, magis urgebat eum. Et iterum cum iuramento negavit, quia non novi hominem; contra illud Eccli. XXIII, 9: iurationi ne assuescat os tuum.

Tunc sequitur tertia negatio. Et primo describitur tempus; secundo incitativum; tertio negatio. Dicit ergo et post pusillum.

Lucas dicit quod facto intervallo quasi unius horae. Et hoc procurabat diabolus, ut respirationem non haberet. Unde dicunt ei et tu ex illis es; et hoc probant nam et loquela tua manifestum te facit.

Sed constat quod omnes Iudaei erant; quomodo ergo dicit nam et loquela tua manifestum te facit? solvit Hieronymus quod in eadem lingua saepe diversa locutio fit, sicut patet in francia, et Picardia, et burgundia, et tamen una loquela est. Sic Galilaei aliquam differentiam habebant a ierosolymitanis.

Sic et cuilibet potest dici: nam et loquela tua manifestum te facit; quia, ut dicitur Lc. VI, 45, ex abundantia cordis os loquitur; quia cum homo est carnalis, cito prorumpit in verba carnalia; cum spiritualis, in verba spiritualia.

Tunc coepit detestari et iurare etc.. Aliqui sunt qui volunt excusare Petrum, quod non peccavit; unde cum dixit non novi hominem, verum est hominem, sed hominem et deum. Et hoc non est bonum, quia imponit mendacium christo: quia dixerat christus tu me negabis. Ideo melius est dicere quod Petrus potius mentitus est, quam christus.

Item notandum quod non solum negavit christum sed negavit se esse christianum. Unde in una negatione dixit non novi eum, scilicet non sum christianus.

Item notandum quod qui cito non se retrahit in peius vadit; Eccli. XIX, 1: qui spernit modica, paulatim defluit. Unde negationi periurium addidit, periurio blasphemiam.

Unde Gregorius: peccatum quod per poenitentiam non diluitur, mox suo pondere ad aliud trahit.

Item notandum quod signatur triplex tentatio qua tentatur homo. Tentatur a concupiscentia carnis; Iac. I, 14: unusquisque tentatur a concupiscentia sua. Item tentatur a cupiditate terrenorum; Sap. XIV, 2: illud enim cupiditas acquirendi excogitavit. Item a Daemonibus, et hoc signatur per illam negationem, in qua dicitur post pusillum accesserunt qui stabant. Ad Eph. VI, 12: non est nobis colluctatio adversus carnem et sanguinem, sed adversus principes et potestates, adversus mundi rectores tenebrarum harum, contra spiritualia nequitiae in caelestibus. De istis tribus habetur I Io. II, 6: omne quod est in mundo, aut est concupiscentia carnis, aut concupiscentia oculorum, aut superbia vitae.

Vel aliter, secundum Augustinum, dicendum est, quod per istas tres negationes omnium haereticorum error signatur. Quidam enim christi divinitatem negabant, ut Photinus; quidam autem humanitatem, ut eunomius; quidam utrumque, ut Arius qui inaequalem patri dicebat filium.

Item, secundum Origenem, signatur persecutio, quam habitura erat ecclesia. Prima fuit a Iudaeis, in qua multi mortui sunt; secunda a gentibus, in qua multi martyres facti sunt; tertia ab haereticis, quae multos seduxit, et aliqui etiam mortui sunt.

Item notandum quod inveniuntur quaedam scripta, quae videntur excusare Petrum, quod non peccavit mortaliter, quia dicit bernardus: sopita fuit in eo caritas, non extincta. Dicendum quod mortaliter peccavit, non tamen fuit ex malitia, sed timore mortis. Et hoc voluit dicere bernardus, quod sopita fuit etc..

Et continuo gallus cantavit. Hic agitur de poenitentia Petri. Et primo ponitur motivum, sive excitativum; secundo poenitentia eius, ibi et egressus foras flevit amare.

Tanguntur duo, quibus fit excitatio.

Primo cantus galli; unde et continuo gallus cantavit. Per gallum praedicator signatur, qui homines peccatores excitat ad poenitentiam; unde apostolus, I Cor. XV, 34: evigilate, iusti et nolite peccare; et ad Eph. V, 14: surge, qui dormis, et exurge a mortuis, et illuminabit te christus.

Secundum est memoria Petri et recordatus est Petrus verbi iesu, quod dixerat etc..

Ps. XXI, 28: reminiscentur, et convertentur ad dominum omnes fines terrae. Et haec duo frequenter accidunt ad vocem praedicatoris, quia qui oblitus est deum per peccata, ad vocem praedicatoris revertitur. De illo gallo dicitur in iob XXXVIII, 36: quis dedit gallo intelligentiam? item Lucas ponit tertium, quia dominus respexit Petrum. Apostolus ad rom.

C. III, 24: iustificati gratis per gratiam ipsius.

Thren. V, 21: converte nos, domine, ad te, et convertemur.

Post agitur de poenitentia Petri: et egressus foras flevit amare. Et est poenitentia commendabilis ex tribus. Et primo, quia cito, quia statim egressus; Eccli. V, 8: ne tardes converti ad dominum. Item prudens, quia declinavit a consortio eorum, qui induxerant eum ad negandum; sic et poenitentes debent occasionem vitare peccandi; II ad Cor. VI, 17: exite de medio eorum, et separamini, dicit dominus, et immundum ne tetigeritis, et ego recipiam vos. Item quia efficax et vera; Ier. VI, 26: luctum unigeniti fac tibi, planctum amarum; Is. XXXVIII, 15: recogitabo tibi omnes annos meos in amaritudine animae meae.