COMMENTARIUS.

(b) Ad primam quaestionem, etc. Supponit hic Doctor duobus modis posse assumi naturam creatam ab aliquo ; primo effective, quatenus scilicet efficienter produceretur unio, qua formaliter uniretur ista natura alicui alteri. Secundo terminative, quatenus illud ipsum, a quo assumeretur, esset, cui uniretur. Dicit ergo naturam divinam assumere naturam humanam primo modo, hoc est, effective, quia ratio formalis, qua constituitur Trinitas potens in actu primo ad producendum quemcumque effectum ad extra, est essentia divina cum suis proprietatibus et attributis, non vero personalitas ulla; ergo potest et debet dici, quod essentia divina,mediantibus illis attributis, assumat effective saltem ut quo naturam humanam, producendo ipsa unionem hypostaticam. Dixi autem essentia divina cum suis proprietatibus et attributis, quia certum est quod essentia secundum se, quatenus praescindit ab attributis, non sit ratio formalis constituens personas potentes efficere aliquid, sed tantum ratio fundamentalis, ipsum enim attributum potentiae est, quae formaliter sic constituit potentem, ut certum est. Si vero loquamur de assumptione secundo modo, dicit de facto quidem naturam divinam non assumpsisse naturam humanam immediate, quod certum est de fide ex omnibus principiis, ex quibus colligitur naturam humanam particulariter assumptam esse a Verbo: nam si immediate assumeretur terminative a natura divina, non magis esset verum,quod assumeretur a Verbo, quam a Patre et Spiritu sancto, ut patet.

Sed quamvis certum sit apud omnes, quod de facto non assumpserit natura divina immediate naturam humanam, tamen non adeo constat, an possit natura divina assumere immediate naturam humanam. Et Scotus hic quidem rem sub dubio relinquit, asserens partem negativam, si requiratur in assumente incommunicabilitas, quia talem non habet natura divina, quae communicabilis est, et actu communicatur tribus personis, affirmativam vero, si non requiratur talis incommunicabilitas. Verumtamen, quia supra dist. 1. quaest. 2. num. 6. sig. si vero intelligatur, magis propendit in partem affirmativam, simpliciter asserens incommunicabilitatem non videri requiri ad assumptionem, absolute et simpliciter.

Concludendum est, quod natura divina immediate possit assumere naturam creatam terminando ejus unionem, et supplendo defectum propriae personalitatis. Hanc conclusionem praeter Scotistas omnes tenet Durandus 3. dist. 1. q.2. Richardus art. 1. quaest. 4. Gabriel. quaest. 1. art. 3. Occham quaest, 1. Cajetanus quaest. 3. art. 3. Medina ibid. Suarez ibid. disp. 13. aliique recentiores Thomistae sic intelligentes D. Thomam ibidem, quamvis revera dubium sit, an de hac quaestione eo loco in hoc sensu agat, ut bene advertit Suarez in explicatione ejusdem articuli. Est vero conclusio haec contra Alens. 3. part. quaest. 2. m. 3.et quaest. 1. m. 1. D. Bonaventuram 3. dist. 1. art. 1. quaest. 3. Capreol. 3. dist. 1. quaest. 1. quos sequitur Vasquez disp. 27. cap. 2. Lorcam disp. 24. Aversam et Lugo, aliosque negantes subsistentiam absolutam. Probatur autem, quia ipsa natura divina, ut antecedit relationes, et praescindit ab ipsis, est substantia per se existens et subsistens etiam subsistentia absoluta ; ergo nihil impedit quo minus posset termin are dependentiam naturae creatae, et supplere defectum personalitatis creatae. Probatur consequentia, quia ex suppositione quod essentia sit sic subsistens, nihil aliud potest assignari, quod impediat praeter summam identitatem naturae divinae cum personalitate, ratione cujus videri posset quod non posset natura divina terminare illam dependentiam, quin personalitas ejus ipsam terminaret ; sed illa summa identitas nihil impedit, sicut enim de facto personalitas Filii terminat immediate illam dependentiam, seu unionem naturae, quin natura divina immediate id faciat, ita similiter natura divina posset illam terminare quantum ad hoc, quin personalitas id faceret, ut est evidens.

Tota ergo difficultas est in antecedenti, qua parte dicit, quod essentia divina, ut praescindit a personis, sit subsistens subsistentia absoluta. Vasquez enim, Lorca et plures alii in materia de Trinitate negant dari in Deo hujusmodi subsistentiam absolutam, ponentes in ea solummodo tres relativas subsistentias. At imprimis quantum ad rem ipsam, quam nos et communiter Thomistae cum Cajetano,

et Medina supra, quos sequitur Suarez, intelligimus per nomen subsistentiae absolutae, vix video quomodo possit negari: nemo enim dubitat quin essentia divina, ut antecedit personalitates, et distinguitur formaliter ab ipsis, sive distinctione formali Scoti, sive distinctione virtuali ac fundamentali, aut rationis ratiocinatae Thomistarum, sit substantia completa per se existens incommunicabilis ulli extrinseco complemento a se realiter distincto, non minus quam subsistentia creata quaecumque; et licet sit communicabilis tribus personis divinis, tamen cum essentia divina ex se sit infinita radicaliter et formaliter, ut antecedit et praescindit a personis, non potest dici quod compleatur per personas ; sed quando dicimus, quod essentia divina sit subsistens, ut praescindit a personis, nihil aliud intelligimus, quam quod sit sic completa et incommunicabilis ; ergo non potest esse dubium, quin detur id quo intelligimus per nomen subsistentiae absolutae, quidquid sit an debeat ita vocari, quod spectat ad quaestionem de nomine.

Deinde quantum ad ipsum nomen subsistentiae, modo sufficit communiorem Theologorum sententiam eo nomine uti in ista significatione ; sed et Sanctus Augustinus 7. Trinit. 4. sic locutus videtur, dum dicit, divinam naturam ad se subsistere, id est, subsistere subsistentia absoluta: Nam omnis, inquit, substantia ad seipsam subsistit, quanto magis Deus ? Et Agatho Papa in epist. decretali, quae habetur VI. Synodo art. 4. Confitemur Deum Patrem, Deum filium, Deum Spiritum sanctum,non tres Deos, sed unum Deum: non trium?nominum subsistentiam, sed trium subsistentiarum .unam subsistenliam. Quando autem Patres negant unam tantum esse subsistentiam in Deo, loquuntur sine dubio de subsistentia relativa incommunicabili, de qua frequentius agebant, et eorum tempore erat controversia, non de absoluta subsistentia, qua nec erat controversia tempore Patrum, nec jam potest esse alia quam de nomine.

Ex his probatur conclusio secunda: Essentia divina ut praescindit a personalitatibus, habet tantam perfectionem existendi in se, et sine adminiculo alterius, ut nullo modo possit vere concipi cum indigentia ullius alterius complementi; ergo si uniretur natura humana ipsi, suppleret defectum propriae personalitatis naturae humanae, quantum ad omne complementum, quod potest propria personalitas tribuere eidem naturae ; sed nihil impedit quominus sic uniri possit, nisi quod non haberet ex se, quo suppleret illum defectum propriae personalitatis ; ergo potest sic uniri, et consequenter habemus intentum.

Dices personalitatem propriam reddere naturam incommunicabilem, sed subsistentia illa absoluta non potest sic incommunicabilem reddere, cum ipsa non sit incommunicabilis ; ergo non potest supplere defectum personalitatis propriae. Contra, quia subsistentia creata habet reddere naturam incommunicabilem solummodo suppositis realiter distinctis, sed subsistentia absoluta divina est incommunicabilis omnibus suppositis realiter di stinctis a se; ergo potest reddere naturam quam afficit sic incommunicabilem. Deinde suppositalitas propria facit naturam non posse dependere actu ab ullo alio supposito immefliate, et in hoc consistit eius incommunicabilitas praecipue, sed eo ipso quo dependeret natura humana totaliter a subsistentia absoluta, non posset dependere ulterius immediate a personis divinis: ergo redderetur incommunicabilis non minus per absolutam subsistentiam quam propriam. Deinde nos non dicimus subsistentiam absolutam posse seipsa supplere omnem effectum, quem tribuit personalitas, sed solum effectum illum complendi naturam, et reddendi ipsam perfectam, ac non indigentem ulteriori complemento.

Pro quo intelligendo advertendum est, duo posse considerari in personalitate seu subsistentia creata, unum quod compleat ipsam naturam, quae sine personalitate esset incompleta et imperfecta ; alterum quod est reddere ipsam incommunicabilem ulterius, et esse consequenter ultimus terminus naturae. Haec duo ita conjunguntur in creatis, ut nihil creatum possit causare unum, quin alterum etiam causare possit et debeat; sed non est ita in divinis, nam illud quod est ultimus terminus naturae divinae, nimirum personalitas, non est illud ipsum, quod formaliter reddit naturam divinam completam, quae cum infinita sit antecedenter, est completissima. Itaque si uniretur natura creata essentiae divinae, ut sic completa est, posset sine dubio compleri natura ista per illam essentiam, quamvis per ipsam non redderetur incommunicabilis, quandoquidem, ut ipsamet essentia divina absoluta esset communicabilis tribus personis divinis, ita etiam et natura ipsi unita esset ea mediante similiter communicabilis, ut Scotus supra tenet d.1. q.2.

Probatur ulterius nostra sententia, et confirmantur quae hactenus diximus ; complementum quo indiget natura humana singularis, qua talis praecise, et quod confert ipsi personalitas, est complementum praerequisitum ad actiones suas ; unde est illud vulgare, quod actiones sunt suppositorum, sed natura divina habet antecedenter ad personalitates omne complementum praerequisitum ad actiones, tam ad intra quam ad extra: ergo potest complere naturam creatam, non minus quam propria personalitas creata, et consequenter natura humana potest ipsi uniri. Probatur minor, quantum ad actiones ad extra, quia certum est quod Deus ut unus sine multiplicatione personarum, et consequenter sine personalitate relativa ulla, posset mediante subsistentia absoluta producere quidquid producit ad extra. Quantum etiam ad actiones, quas habet ad intra, certum est quod illae non praesupponunt necessario personalitatem, nam actio productiva Filii, nimirum generatio activa Patris, et paternitas ejus est ipsamet personalitas Patris, nec praesupponit aliquid praeter essentiam divinam singularem ut per se existens est; ergo essentia divina singularis habet ex se omne complementum praerequisitum ad actiones ad intra, et consequenter non completur per personalitates divinas, sicut completur natura creata per personalitates creatas, cum, ut dixi, haec compleatur complemento praecedente actionem, illa vero non completur nisi per ipsam actionem.

Ex quo patet quod in rei veritate non compleatur essentia divina per personalitates, proprie loquendo, quia nulla actio perficit suum subjectum cum ordinetur essentialiter ad producendum terminum, licet bene verum sit,

quod ex actione possit quis a posteriori colligere perfectionem subjecti agentis, quatenus scilicet quo perfectiorem quis potest habere actionem, eo perfectiorem debeat habere virtutem activam et naturam. Unde si Deus communicaret materiae primae actionem creativam Angeli, non egredientem ex virtute activa ipsius materiae, nec praesupponentem in ipsa majorem perfectionem quam modo habet, profecto non esset dicenda perfectior, quam lapis non habens talem actionem ; nec ignis etiam actu agens est perfectior quam alius talis ignis, qui ex eo quod non concurrat Deus, aut quod non applicetur materiae non ageret actu ; ergo si essentia divina non haberet generationem, non propterea careret aliqua perfectione aut complemento suo, nisi quatenus a posteriori ex hoc sequeretur, quod careret intellectu generativo

Quae doctrina maxime confirmatur per sententiam Scoti negantis personalitates et relationes divinas dicere formaliter perfectionem, quod enim non dicit formaliter perfectionem, non potest formaliter complere aut perficere,ut patet. Confirmatur nostra conclusio, maxime solvendo rationes implicantiae, quas adducunt adversarii. Objiciunt ergo primo : Essentia divina, ut praescindit a relationibus, non habet subsistentiam absolutam ; ergo non potest ut sic terminare unionem naturae humanae. Probatur antecedens primo, quia a sua existentia habet totum, quod posset habere ab ulla subsistentia absoluta ipsi superaddita) ergo frustra superadderetur subsistentia absoluta aliqua. Probatur secundo, quia si haberet essentia divina subsistentiam absolutam, posset dici quod daretur in Deo suppositum absolutum, et persona absoluta, sed hoc est inconveniens. Confirmatur, quia subsistentia est ultimus terminus naturae quam afficit, sed nihil absolutum considerabile in essentia divina antecedenter ad personalitates potest esse ultimus terminus ejus ; ergo nihil tale potest esse subsistentia. Respondetur negando antecedens, et ad primam probationem dico primo, quod si verum sit antecedens, tum existentia absoluta essentiae divinae erit ejus subsistentia, quod nobis nihil praejudicat. Dico secundo, si absurdum esset quod existentia Dei absoluta esset ejus subsistentia, negandum esset antecedens, quia quidquid probatexistentiam Dei non habere posse rationem subsistentiae absolutae, probat etiam eam non conferre formaliter essentiae totum, quod confert subsistentia illa. Quantum autem ad rei veritatem, existimo non distingui alio modo, quam distinctione rationis non coincidente cum distinctione formali Scotistica, existentiam Dei absolutam et infinitam a subsistentia absoluta ejus ; et hoc videtur mihi conforme Scoto supra asserenti essentiam divinam ut per se existens est, posse terminare unionem naturae humanae.

Ad secundam probationem antecedentis respondeo, si per suppositum absolutum nihil aliud intelligeretur, quam aliquid subsistens subsistentia absoluta, concedendo sequelam, nec hoc esset inconveniens. Verum, quia communiter intelligitur per suppositum aliquod per se existens incommunicabile ; et quia essentia, ut subsistens subsistentia absoluta, non esset incommunicabilis, propterea neganda est sequela, et consequenter negandum est in casu, quo assumeretur natura humana a natura divina, ut sic subsistente, quod natura humana esset suppositum, aut persona. Et si quaeras quam unitatem faceret natura humana cum natura divina in tali casu? Respondeo, quod nec unitatem naturae, nec unitatem personae, sed unitatem entis per se completi constituti ex natura secundum se incompleta, et suo complemento. Unde daretur hic homo completus a parte rei in eo casu, qui non esset persona, quod nullo modo est inconveniens ; et praeterea daretur unio media inter unionem in persona, et unionem in natura, quae scilicet esset ad subsistentiam communicabilem; per quod patet ad omnes objectiones et repugnantias adversariorum.

Ad confirmationem, distinguo majorem, de ratione subsistentiae creatae, et subsistentiae relativae divinae est esse ultimum terminum concedo ; de ratione subsistentiae ut sic, aut subsistentiae absolutae divinae, nego majorem. Itaque de ratione subsistentiae ut sic non est esse ultimum complementum formale naturae, quia alias subsistentia relativa esset ultimum complementum naturae divinae, nec etiam de ratione ejus est quam afficit esse ultimum terminum incommunicabilitatis naturae, quia alias subsistentia absoluta esset incommunicabilis ; sed de ratione subsistentiae ut sic, est vel esse ultimum terminum completionis, vel ultimum terminum incommunicabilitatis ; nec existimo posse dari aliquem unum conceptum determinatum subsistentiae ut sic, convenientem univoce subsistentiae absolutae ac relativae omni. Sed de hoc alibi latius.

Lorca supra existimat hanc nostram sententiam contradicere principiis Scoti dist. 1. q. 1 et dist. 6. q. 1. quoniam in primo loco asserit ideo personam posse assumere, quia est incommunicabilis, et naturam divinam non posse, quia est communicabilis. Et in secundo loco tenet repugnare quod per existentiam Verbi possit existere natura creata. Verum ut ab hoc ultimo incipiam, prorsus non facit ad rem, nam in hac sententia, qua admittimus quod natura humana posset assumi a persona divina, mediante existentia absoluta, non sequeretur quod natura creata existeret per illam existentiam, quandoquidem ad illam unionem, qua uniretur isti existentiae,debeat necessario praesupponi, aut concomitanter haberi existentia propria ; sed sequitur quod haberet compleri per illam existentiam, non in ratione existentiae, sed in ratione subsistentiae, ut manifestum est.

Quantum ad primum autem locum, nihil tale habet Scotus, sed dicit non bene probari a S. Thoma et Varrone quod persona divina possit supplere defectum personalitatis propriae, ex hoc, quod contineat in se virtualiter perfectionem cujuslibet personoe creatae, quia non magis includit et continet persona virtualiter quamcumque personam creatam, quam natura divina continet virtualiter quacumque naturam creatam. Sed, inquit Scotus, ex hac continentia virtuali naturae non sequitur quod possit supplere defectum naturae humanae, sic ut faceret loco naturae humanae unum per se cum personalitate humana ; ergo nec ex continentia virtuali personae divinae sequitur quod possit ita supplere defectum personalitatis humanae, ut loco ejus possit

facere unum per se cum natura humana. Ecce quomodo non dicat hic Scotus, quod natura divina non possit supplere defectum personalitatis creatae, ut dicit Lorca, sed quod non possit supplere defectum naturae creatae quantum ad constituendam personam. Verum est quod dicat Scotus in fine istius articuli secundi, quod dependentia naturae creatae singularis et substantialis sit nata habere personam pro termino, potius quam naturam ; sed ex hoc non sequitur quin possit de potentia absoluta habere etiam naturam ut subsistentem, praesertim subsistentia absoluta pro termino, quamvis enim frigus natum sit expellere calorem, et corpus natum occupare unum tantum locum, tamen de potentia absoluta fieri potest, ut frigus non expellat calorem, et ut corpus occupet simul duo loca.

(c) Ad argumenta, etc. Solvit jam argumenta primae quaestionis, quorum primum erat: Persona divina assumpsit humanam naturam ; ergo et natura divina, quia quae sunt eadem realiter inter se, sunt eadem in ordine ad actionem quamcumque realem, sive habeant se ut principium ad illam actionem, sive ut terminum, ita scilicet ut si unum ex illis sit principium istius actionis, et alterum etiam pariter sit principium , et si unum sit terminus istius actionis, et alterum etiam sit terminus non minus. Respondet Doctor omnino difficile esse ut qui solum admittunt distinctionem rationis sive rationantis, sive rationatae inter naturam divinam et personalitates divinas, (ut sunt Thomistae et recentiores jam communius) possint solvere hanc objectionem ; si enim ante omnem operationem intellectus negotiantis, sive cum fundamento in re, sive sine fundamento, nulla est distinctio actualis, aut realis aut formalis inter essentiam divinam et personalitatem ; ergo omnis actio, quae procedit ab essentia, aeque procedit a personalitate, et omnis unio realis, quae terminatur ad personalitatem, terminatur aeque immediate ad naturam ; unde si personalitas dicatur assumere naturam humanam ex eo, quod immediate terminet illam unionem, etiam essentia debet dici assumere illam, quia aeque immediate terminat illam unionem a parte rei ante omnem operationem intellectus.

Mirabiliter opprimuntur adversarii hac difficultate, sed quia vis ejus patet magis ex iis, quae dicuntur in disputatione de distinctione formali, ubi etiam solvuntur clare responsiones eorum, propterea ulterius examen ejus eo remittendum est. Interea autem supponendo illam distinctionem cura Doctore d. 2. supra, respondeo ad argumentum, negando consequentiam ; et ad probationem dico, quando aliqua sunt realiter identificata et formaliter distincta, ut sunt in nostra sententia natura divina, et personalitas, non debere praedicari de uno, aut convenire ipsi formaliter, quod praedicatur de altero, et ipsi formaliter convenit. Et certum est ulterius abstrahendo ab illa controversia de distinctione formali, quod quacumque ratione possit esse verum, quod natura divina communicetur Filio, et identificetur illi realiter, cum tamen personalitas Patris realiter identificata isti naturae, non communicetur eidem Filio, nec identificetur realiter illi, eadem ratione posse personalitatem Verbi terminare naturae humanae unionem quin natura divina immediate terminet ipsam. Unde qui confitetur primum (ut omnes confiteri debent qui credunt Trinitatem) non debet mirari, nec difficile reputare secundum, aliqua saltem difficultate speciali, propter quam vellet illud negare.

Secundum argumentum erat ad probandum quod posset natura divina assumere naturam humanam, quia natura divina, cum sit infinita simpliciter, includit in se rationem omnis suppositi ; ergo potest supplere defectum et vicem suppositalitatis cujuscumque creatae. Respondet Doctor conformiter ad dubium, modum suum procedendi in resolutione sua hujus quaestionis de possibilitate assumptionis per naturam divinam, distinguendo consequens ; si in supplente defectum aut vicem personalitatis creatae requiratur incommunicabilitas, negatur consequentia ; si non requiratur talis incommunicabilitas, conceditur consequentia, quam juxta resolutionem nostram praemissam absolute concedere possumus, verum non ob infinitatem essentiae praecise, aut ex virtuali inclusione personalitatis creatae, sed ex hoc, et ex eo quod alias non possit ostendi unde repugnaret ipsi terminare unionem naturae creatae, et supplere vicem creati suppositi.

Hic autem breviter advertendum illud, quod dicit hic in fine suae responsionis Doctor, omne infinitum esse communicabile, dependere ab illa celebri et difficili controversia : An scilicet relationes divinae dicant perfectionem infinitam ? in qua controversia Scotus tenet partem negativam, quia alias juxta id quod jam dicit, esserit communicabiles ; fortassis tamen posset explicari Scotus, quod loquatur de perfectione infinita simpliciter, non de perfectione infinita secundum quid. Sed de hoc suo loco fusius.