ARTICULUS I.

Utrum perpetuitas sit aliqua mensura praeter aeternitatem, aeviternitatem, et tempus ?

An primum proceditur sic:

In Papia sic dicitur: " Perpetuum est, quod caret fine et caret principio, sed non motu. " Perpetuitas igitur cum sit mobilium et variabilium, non potest esse aeternitas: et cum caret principio, non potest esse aeviternitas: et cum caret principio et fine, non potest esse tempus. Et sic videbitur esse aliqua mensura praeter praedictas tres.

2. Adhuc, Gilbertus: " Hoc nomine quod est perpetuitas, intelligitur sine collatione collectio: hoc vero quod est sempiternitas, cum collatione collectio: aeternitatis autem nomine neutrum, hoc est, neque collatio neque collectio. "

Quaeritur ergo de hoc, Si enim in perpetuitate est collectio, cum collectio non sit nisi diversorum, videtur quod diversa secundum variationem diversorum sint in perpetuis: et ita perpetuitas variabilis est: aevum autem non variabilium est: et sic videtur perpetuitas non esse aevum. Et eadem ratione non est aeternitas, neque tempus, cum in tempore sit. collectio cum collatione. Videtur ergo, quod perpetuitas sit quarta mensura.

3. Adhuc, Constat, quod Angeli variantur et vicissitudinantur secundum intellectum et affectum: intelligunt enim unum et unum, et unum priusquam alterum. Similiter afficiuntur circa unum et unum, et circa unum priusquam circa alterum. Et tamen intellectus isti vel affectiones ad nihil continuum vel continuans referuntur, quamvis habeant principium et finem temporis, eo quod tempus est continuum. Et cum habeant collectionem, et ut videtur collationem (habent enim prius et posterius, quae sine collatione non sunt, nec esse possunt) videtur esse mensura quaedam alia praeter tempus, in qua sit cum collectione collatio, quae non potest esse aeternitas, vel aeviternitas: et sic quatuor erunt mesurae.

4. Adhuc, Quaedam est mensura habens principium, et non finem: videtur ergo, quod quaedam debeat esse opposita illi quae non habet principium, sed finem.

Solutio. Ad haec et similia dicendum, quod in veritate secundum Auctores antiquissimos, ut Aristotelem et Platonem, secundum rem non sunt nisi duae mensurae, scilicet aeternitas et tempus: et medium mensurae. non secundum rem, sed secundum rationem participationis proprietatum istarum duarum mensurarum accipitur. Et ideo dicit Proclus in propositione nonagesima nona quod " non sunt nisi duae mensurae, scilicet aeternitas, et tempus. " Et Aristoteles vult, quod inter rem cujus substantia et actio est in momento temporis, et Inter rem cujus substantia et actio est in momento aeternitatis, non sit nisi unum medium, scilicet res cujus substantia est in momento aeternitatis et actio in momento temporis. Et quod non possit esse aliud medium, scilicet res cujus actio sit in momento aeternitatis et substantia in momento aeternitatis et substantia in momento temporis: quia cum substantia sit a qua procedit operatio sive actio, si substantia sit in momento temporis, oportet quod etiam actio sit in momento temporis.

Sed si quis tamen ista subtiliter intuetur, distinguet, quod mensurae istae dupliciter capi possunt, scilicet ut extrinsecus adjacentes: sicut lignum quod vocatur ulna, vel cubitus, adjacet panno, et numerus quo numeramus, adjacet numeratis: et ideo una ulna multa mensuramus diversa, et uno numero multa numeramus et diversa. Et hoc modo antiqui consideraverunt, et non nisi duas mensuras ipsius esse dixerunt. Et causam assignaverunt: quia omne esse cujuscumque entis, aut est essentia tantum, aut generatio tantum, aut ens et generatio simul. Et dabant exemplum, quod esse quod est ens tantum, est simplex et immobile: et totum seipsum simul in uno possidens secundum substantiam, virtutem, et operationem. Et non potest intelligi, quod hujus mensura sit divisibilis, sed indivisibilis aeternitas. Ens autem quod est generatio et secundum substantiam et secundum virtutem et operationem, non potest intelligi indivisibile secundum esse: habebit ergo mensuram divisibilem quae est tempus. Ens autem medium secundum esse, esse habebit aliquo modo indivisibile, et aliquo modo divisibile. Esse enim illud duorum actus est, scilicet ejus quod est quo est, et ejus quod est quod est: sicut esse hominis est esse animalis rationalis, sicut quo est, et esse hujus hominis sicut quod est. Et si. referatur ad Id quo est, refertur ad simpliciter uno modo se habens et stans, et in uno

totum possidens simul. Et hoc modo si verbaliter ut actus significetur, per tempora declinari non potest: ut dicatur, est, erat, fuit, fuerat, erit. Si autem referatur ad id quod est: tunc nec indivisibile est, nec simplex, nec stans, nec simul in uno possessum: et sic declinabitur per omnia tempora si verbaliter significetur. Et sic consideratum principium est virtutis et operationis: et Ideo virtute et operatione mensuratur tempore. Et cum non possit pluribus modis considerari, dicebant non esse nisi duas mensuras et duorum et trium secundum quod diversa participant utramque.

Posteri autem considerantes mensuras has secundum quod intrinsecae sunt mensuratis, secundum quod duratio Intrinseca est duranti, et forma inhaerens sibi quae ad aliud referri non potest. Videntes etiam, quod esse durans tripliciter diversificatur et in se, et secundum causam, tres mensuras esse dixerunt. Est enim esse durans indeficienter, quod est causa tantum et non causatum, simplex, stans, se totum in uno possidens et in essentia et in eo quod est, quia sibi idem est esse et quod est. Et hoc dixerunt esse aeternale simplex et secundum se. Et est esse creatum: et ideo non habens esse nisi secundum conversionem ad primum. Propter quod non totum simul habet esse, nec in uno possidet: quamvis secundum hoc quod habet se ad primum, habeat esse immobile et stans. Et hoc erit esse variatum virtute et operatione, sed non substantia: propter hoc quod in ipso differunt esse et quod est. Et hujus mensuram propriam dixerunt esse aevum, dicentes aevum habere principium sicut creatum, sed non finem sicut stans secundum substantiam. Et est esse quod nec simplex est secundum se, nec in principiis suis, nec stans, sed fluens, nec simul in uno possidens seipsum, sed successive esse post esse apprehendens. Et hujus mensuram dixerunt esse tempus.

Ad primum ergo dicendum, quod perpetuitas non simpliciter caret principio et fine, sed caret principio et fine intra: sicut motus circuli caelestis principio caret. Si enim haberet principium univocum in genere suo, illud principium non posset esse nisi motus vel moventis vel mobilis vel utriusque, hoc est, quod movens efficeretur movens per generationem vel alterationem, cum ante non esset movens: et quod motum efficeretur per generationem vel alterationem, cum ante non moveretur. Et hoc modo motus caelestis non potest habere principium propter inconvenientia quae ponit Aristoteles in VIII Physicorum. Et eadem ratione non potest habere finem intra se: oporteret enim, quod movens et motum vel alteraretur vel corrumperetur ab eo quod est movere et moveri secundum actum, in non movere et non moveri: et sic sequeretur, quod generatio et alteratio essent non existente motu locali, quod est impossibile. Et hoc modo dicit Papias et etiam Gilbertus, quod perpetuitas est carentium fine et principio, sed non motu. Si autem motus accipitur ut motus sapientis, qui. ad aliquem finem a se intentum movet et non ultra (sapientis enim non est movere ut semper moveat infinite: quia sic inutile et vanum esset in operibus sapientis, quod valde absurdum est) sic motus caelestis habet principium et imperium sapientis: et finem ad quem stat, intentum scilicet ultimum a sapiente per motum. Et sic perpetuum sub aevo continetur, secundum distinctionem Dionysii supra positam, quod aevum dicitur tota temporis appositio.

Ad aliud dictum Gilberti dicendum, quod Gilbertus aeviterna vocat perpetua. Et quia talia variantur secundum vices operationum, dicit in talibus esse collectionem: quia cum collecta non conti-

nua sint sicut in motu partes continue collectae sunt dicit talem collectionem esse sine collatione. Collata sunt enim proprie quae ad unum collata sunt, quod est unum copulans et continuans. Collecta vero simul sunt sub forma discretorum. Et haec satis patent per ea quae in praehabitis de tempore dicta sunt.

Ad aliud dicendum, quod secundum vices variantur operationes Angelorum, et secundum intellectum et affectum: et hanc variationem admittit aevum secundum quod est media mensura inter aeternitatem et tempus, quamvis non admittit eam secundum quod aevum pro aeternitate accipitur.

Ad ultimum dicendum, quod mensura carens principio et habens finem, esse non potest: quia quod caret principio, est a seipso, ut dicit Anselmus: et quod est a seipso, sibiipsi deesse non potest, ut dicit Proclus, et sic principium suiipsius est: et cum numquam distet a seipso, numquam distabit a suo principio. Cum autem omnis corruptionis et finitionis secundum esse causa sit propria et per se, distare a suo principio, id quod sine principio est a seipso, numquam potest finiri vel corrumpi secundum esse: et ideo talis mensura esse non potest, quae non habeat principium, sed habeat finem.

Et tantum de illo dubio.