A. Hymnarius Paraclitensis.

Libellus Primus.

Praefatio.

Ad tuarum precum instantiam, soror mihi Heloisa, in saeeulo
quondam cara, nunc in Christo carissima, hymnos Graece dictos,
Hebraice tehillim nominatos composui; ad quos quidem me scribendos
cum tam tu quam, quae tecum morantur, sanctae professionis feminae
saepius urgeretis, vestram super hoc intentionem requisivi. Censebam
quippe superfluum me vobis novos condere, cum veterum copiam
haberetis et quasi sacrilegium videri antiquis sanctorum carminibus
nova peccatorum praeferre vel aequare. Dum autem a diversis
diversa mihi responderentur, tu inter cetera talem, memini subiecisti
rationem: Scimus, inquiens, Latinam et maxime Gallicanam ecclesiam,
sicut in psalmis ita et in hymnis magis consuetudinem tenere quam
auctoritatem sequi. Incertum eteuim adhuc habemus, cuius auctoris

haec sit translatio, quam nostra et Gallicana frequentat ecclesia.
Quam si ex eorum dictis diiudicare velimus, qui translationum diversi-
tates nobis aperuerunt, longe ab universis interpretationibus dissidebit
et nullam, ut arbitror, auctoritatis dignitatem obtinebit. In qua quidem
adeo longaevae consuetudinis usus iam praevaluit, ut, cum in ceteris
correcta beati Hieronymi teneamus exemplaria, in psalterio, quod
maxime frequentamus, sequamur apocrypha.

Hymnorum vero, quibus nunc utimur, tanta est confusio, ut, qui
quorum sint, nulla vel rara titulorum pi-aescriptio distinguat; et si
aliqui certos auctores habere videantur, quorum primi Hilarius et
Ambrosius exstitisse creduntur, deinde Prudentius et plerique alii,
tanta est frequenter inaequalitas syllabarum, ut vix cantici melodiam
recipiant, sine qua nullatenus hymnus consistere potest, cuius descriptio
est laus Dei cum cantico. Plerisque etiam solemnitatibus addebas
deesse proprios hymnos, utpote Innocentum et Evangelistarum seu
illarum sanctarum, quae virgines vel martyres minime exstiterunt.

Nonnullos denique asserebas esse, in quibus nonnunquam hos,
a quibus decantantur, mentiri necesse sit, tum videlicet pro temporis
necessitate, tum pro falsitatis insertione. Casu quippe aliquo vel
dispensatione eo modo saepius praepediti fideles constituta horarum
tempora vel praeveuiunt vel ab ipsis praevenientur, ut de ipso saltem
tempore mentiri compellantur, dum videlicet aut nocturnos die aut
diurnos nocte hymnos decantant. Constant quippe, secundum prophe-
ticam auctoritatem et ecclesiasticam institutionem nec a laude Dei
noctem ipsam vacare, sicut scriptum est: ''Memor fui nocte nominis
hii, Domine, et iterum: Media nocte surgebam ad confitendum tibi,
hoc est ad laudandum te ; ''nec septem reliquas laudes, de quibus idem
meminit propheta: septies in die laudem dixi tibi, nisi in die
persolvendas esse. Quarum quidem prima, quae matutinae laudes
appellantur, de qua in eodem scriptum est propheta: ''In matutinis,
Domine, meditabor de te, ''in ipso statim diei initio illucescente aurora
seu lucifero praemittenda est; quod etiam in plerisque distinguitur
hymnis. Cum enim dicit: Nocte surgentes vigilemus omnes, et iterum:
Noctem canendo rumpimus, vel: ''Ad confitendum surgimus morasque
noctis rumpimus, et alibi: Nox atra rerum contegit terrae colores
omnium, vel: Nam lectulo consurgimus noctis quieto tempore, ''et
rursum: Ut quique horas noctium nunc concinendo rumpimus, et
similia: ipsi sibi hymni, quod nocturni sunt, testimonium praebent.
Sic et matutini seu reliqui hymni proprii temporis, quo dicendi sunt,
institutionem nonnunquam profitentur, verbi gratia cum dicitur: ''Ecce,
iam noctis tenuatur imibra, et iterum: Lux, ecce, surgit aurea, ''vel:
Aurora iam spargit polum, seu: Aurora lucis rutilat, et alibi: ''Ales
diei nuntius lucem propinquam praecinit, vel: Ortus refulget lucifer,
''et si qui sunt huiusmodi, ipsi nos instruunt hymni, quo tempore sint
cantandi, ut, si eis videlicet sua tempora non observemus, in ipsa
eorum prolatione mendaces inveniamur. Hanc tamen observantiam
non tam neglegentia plerumque tollit quam necessitas aliqua vel

dispensatio praepedit; quod maxime in parochialibus seu minoribus
ecclesiis propter ipsas plebium occupationes cotidie fieri necesse
est, in quibus omnia et fere continuo peraguntur in die. Nec solum
tempora non observata mendacium ingerunt, verum etiam quorundam
hymnorum compositores , vel ex proprii animi compunctione alienos
pensantes, vel improvidae studio pietatis extollere sanctos cupientes,
in aliquibus ita modum excesserunt, ut contra ipsam nostram con-
scientiam aliqua in ipsis saepius proferamus tamquam a veritate
prorsus aliena. Paucissimi quippe sunt, qui contemplationis ardore
vel peccatorum suorum compunctione flentes ac gementes illa digne
valeant decantare: ''Preces gementes fundimus, dimitte, quod peccavimus,
et iterum: Nostros pius cum canticis fletus benigne suscipe, ''et similia,
quae sicut electis, ita paucis conveniunt. Qua etiam praesumptione
singulis annis decantare non veremur: Martine, par apostolis, vel
singulos confessores immoderate de miraculis glorificantes dicamus:

'' Ad sacrum cunis tumulum frequenter
Membra, languentum modo sanitati,
Quolibet modo fuerint gravati,
Restituuntur,''

discretio vestra diiudicet. His vel consimilibus vestrarum persuasionibus
rationum ad scribendos per totum anni circulum hymnos animum
nostrum vestrac reverentiae sanctitas compulit. In hoc itaque mihi
vobis supplicantibus, sponsae Christi vel ancillae, et nos e converso
vobis supplicamus, ut, quod nostris onus imposuistis umeris, vestrarum
orationum manibus sublevetis, ut, qui seminat et qui metit, simul
operantes congaudeant.

Pars Prior.

Hymni Nocturnales,

III. (1.) Dominica ad Matutinum.

In primo Nocturno.

1. Universorum conditor,
Conditorum dispositor,
Universa

te laudant condita,
Glorificant

cuncta disposita.

2. Instrumento non indigens
Neque thema discutiens
Solo cuncta

comples imperio,
Dicis: fiant,
et fiunt illico.

3. Auctor es praestantissimus,
Omnipotens non aemulus,
Tantum ergo,

quae facis omnia,
Quantum decet,
facis eximia.

4. Cuius enim iudicium
Non censet illum impium,
Qui commodum

scienter subtrahit,
Quod nec gravat
dantem nec minuit.

5. Fit ergo mundus optimus
Ac perfectus in omnibus
Fit pondere

mensura, numero,
Ne vacillet

in quoquam ratio.

6. Opus dignum opifice,
Pulchrum, indissolubile,
Ad exemplar

fit perfectissimum
Instar cuncta

concludens optimum.

7. Nec minore disponitur
Bonitate quam conditur,
Quidquid male

gerit iniquitas,
Summa bene

disponit aequitas.

8. Sit perpes Deo gloria,

Ex quo sunt, quae sunt, omnia ;
Ipsum cuncta,

per quem sunt, praedicent,
Ipsi semper,

in quo sunt, iubilent.