ὑπερκειμένης καί ἁπλουστάτης ἁγιότητος καί κυριότητος καί βασιλείας καί θεότητος εἶναι πᾶσαν ἀγαθήν πρόνοιαν, θεωρόν καί συνοχικήν τῶν προνοουμένων, ἑαυτήν ἀγαθοπρεπῶς ἐπιδιδοῦσαν πρός ἐκθέωσιν τῶν ἐπεστραμμένων». Ἡ τοίνυν ἐκ τῆς ὑπερκειμένης καί ὑπερεχούσης καί ἁπλουστάτης ἁγιότητος καί κυριότητος καί βασιλείας καί θεότητος (δηλαδή τῆς οὐσίας τοῦ Θεοῦ˙ ἐκείνη γάρ ἁπλουστάτη τέ ἐστιν, ὡς παντάπασιν ἀμέριστος, καί διά τό καθ᾿ ἑαυτήν ὑπερώνυμος εἶναι καί ἀνώνυμος μεθ᾿ ὑπεροχῆς ἐκ πασῶν καλεῖται τῶν οἰκείων ἐνεργειῶν), ἡ γοῦν ἐξ ἐκείνης ἀγαθή πρόνοια καί θεότης ὀνομαζομένη ὡς πάντων ἔφορος καί πάντων θεωρός, τί ἄλλο ἤ τοῦ Θεοῦ ἐνέργειά ἐστιν, ἀλλ᾿ οὐκ οὐσία, τῷ ἐξ ἐκείνης εἶναι τῆς οὐσίας ἐκείνης διαφέρουσα καί ὑπερεχομένη παρ᾿ ἐκείνης ὡς αἰτίας οὔσης καί ὑπερωνύμου; Πῶς οὖν οὐκ ἄκτιστος ἡ ἐξ ἐκείνης αὕτη πρόνοια, θεωρός οὖσα καί συνοχική τῶν προνοουμένων, καί ταῦτα ἑαυτήν ἀγαθοπρεπῶς ἐπιδιδοῦσα πρός ἐκθέωσιν τῶν ἐπεστραμμένων;

Ἀλλά γάρ δείξας καί μεθεκτήν τἀυτό δ᾿ εἰπεῖν μετοχήν, οὖσαν ταύτην, ὡς καί αὐτός πολλαχοῦ τῶν λόγων ὀνομάζει ταύτην ( «ἑαυτήν» γάρ φησιν «ἀγαθοπρεπῶς ἐπιδιδοῦσαν»), ἐφεξῆς εὐθύς ἐπήγαγεν˙ ἐπεί δέ ὑπερπλήρης ἐστίν ὁ πάντων αἴτιος, κατά μίαν τῶν πάντων ὑπερέχουσαν ὑπερβολήν ἅγιος ἁγίων «ὑμνεῖται, κατά ὑπερβλύζουσαν αἰτίαν καί ἐξῃρημένην ὑπεροχήν, ὡς ἄν τις φαίη, καθ᾿ ὅσον ὑπερέχουσι τῶν οὐκ ὄντων τά ὄντα ἅγια ἤ κύρια ἤ θεῖα ἤ βασιλικά, καί αὗ τῶν μετεχόντων αἱ αὐτομετοχαί, κατά τοσοῦτον ὑπερίδρυται πάντων καί τῶν μετεχόντων καί τῶν μετοχῶν ὁ ἀμέθεκτος αἴτιος», κατ᾿ οὐσίαν δηλονότι. Ἆρ᾿ οὖν αἱ ὑπερεχόμεναι αὐτομετοχαί αὗται παρά τοῦ ἀμεθέκτου αἰτίου, ὧν ἐστι καί πᾶσα ἀγαθή πρόνοια ὡς συνεκτική καί θεωρός οὖσα τῶν προνοουμένων καί ἐκθεωτική τῶν πρός αὐτήν ἐπεστραμμένων, θεότης ὀνομαζομένη, κτίσματά ἐστι, διότι ὑπερέχονται παρά τοῦ ἀμεθέκτου αἰτίου, καθάπερ ἡμᾶς ἐδίδαξεν ὁ οὐρανόφρων οὗτος, οὐ τῶν μετεχόντων μόνων εἰπών, δηλονότι τῶν τε ἄλλων καί τῶν τεθωμένων, ὑπεριδρῦσθαι τῶν ἀμέθεκτον αἴτιον, ἀλλά καί τῶν μετοχῶν τουτέστι καί αὐτῆς τῆς ἐκθεωτικῆς προνοίας καί τῶν παραπλησίων, κατά ὑπερβλύζουσαν αἰτίαν καί ἐξῃρημένην ὑπεροχήν; Καί πῶς ἔσται κτιστά τά μή μετοχῇ τό εἶναι ἔχοντα καί τῶν μετεχόντων πάντων ὑπερέχοντα;

Ὅτι δέ οὐδεμία τῶν ἀκτίστων καί θείων ἐνεργειῶν τούτων οὐσία ἐστίν, ὁ αὐτός θεοφάντωρ ἐν τῷ πρό τούτου κεφαλαίῳ φανερῶς ὑπέδειξεν εἰπών˙ «οὐκ οὐσίαν τινά θείαν ἤ ἀγγελικήν εἶναί φαμεν τό αὐτονοεῖναι, ἀλλ᾿ αὐτονοεῖναι καί αὐτοζωήν καί αὐτοθεότητά φαμεν καί αὐτάς τάς τοῦ Θεοῦ δυνάμεις, τήν αὐτουσίαν, αὐτοζώωσιν, αὐτοθέωσιν». Τήν γε μήν ἐξῃρημένην ταύτην καί ὑπερβάλλουσαν κατ᾿ οὐσίαν τοῦ Θεοῦ ὑπεροχήν καί πρός αὐτάς τάς ἀκτίστους ἐνεργείας, ὁ τά πάντα πολύς καί ὑψηλός ∆ιονύσιος καί μηδέν ἧττον ἠκριβωμένος ἤ πολύς τά θεῖα, διά πάσης ὑμνεῖ τῆς Περί τῶν θείων (σελ. 608) ὀνομάτων πραγματείας, πρός τῇ κατά τάς θείας ἐνεργείας διακρίσεις τοῦ Θεοῦ καί τοῦτ᾿ αὐτό τῶν λόγων ὑπόθεσιν ποιούμενος. Ἀλλά καί τῷ θεραπευτῇ Γαΐῳ γράφων, ἐρωτήσαντι πῶς ὁ πάντων ἐπέκεινα καί ὑπέρ θεαρχίαν ἐστί καί ὑπέρ ἀγαθαρχίαν, «εἰ θεότητά» φησιν «καί ἀγαθότητα νοήσαις αὐτό τό χρῆμα τοῦ ἀγαθοποιοῦ καί θεοποιοῦ δώρου τῆς οὕτω λεγομένης θεότητος, ὡς θεαρχίας καί ἀγαθαρχίας ὁ πάσης ἀρχῆς ὑπεράρχιός ἐστιν ἐπέκεινα». Κἀν τῷ περί θείας εἰρήνης κεφαλαίῳ τελευτῶν πάντας τούς θείους ἡμῶν ἱεροδιδασκάλους τοῦτ᾿ αὐτό προάγει φάσκοντας.

Ἔστιν ἄρα θεότης ὑφειμένη κατά τούς θεοσόφους θεολόγους, ὡς κἀνταῦθ᾿ εἶπεν ὁ μέγας ∆ιονύσιος, ἡ θέωσις, δῶρον οὖσα τῆς ὑπερκειμένης οὐσίας τοῦ Θεοῦ. Καί μάτην