APPENDIX I. 135

imminuta. Quaeritur ergo utrum haec agendi ratio sit usuraria, et ut talis profliganda, sub poena restitutionis et negationis absolutionis?

Ut autem causam sub omni respectu pernoscat S. C, et suum iudicium secure proferre valeat, hic iuvat quaedam momenta prolixius exponere, ad maiorem quaestionis elucidationem.

1. Notandum est, legem civilem in Cambodia nihil praecise statuere circa usuram ex mutuo percipiendam; idcirco divitum cupiditati omni- mode laxantur habenae. Iuxta consuetudinem, qui humanius tractant suos debitores usuram 60 pro 100 singulis annis exigunt plerique alii 100 vel 200 et saepe 300 et amplius pro 100 accipiunt; sed nulla est taxa legalis, et rex ipse a me interrogatus respondit, usuram stipulatam, quantumvis enormis sit, semper esse solvendam ; et revera istam re- gulam sequuntur tribunalia.

2. Inter eos qui in servitutem propter debita redacti sunt, quidam sunt aetate provecti, ut senes et vetulae, quorum opera vix compensare potest expensas victus aut vestitus eorum. Idem dicendum est de iu- nioribus a 10 annis usque ad aetatem 15 vel 16 annorum : hic non agitur de istis servis, qui ex levi labore ius nullum comparare possunt ad imminutionem debiti sui; agitur tantum de iis qui in aetate virili constituuntur. Porro isti in duas classes ordinari possunt. Quidam extra sed prope domum heri habitant, nihilque ordinarie ad victum ab eo accipiunt, nisi diebus quibus ei operam praestant. Sed plerique sub eodem tecto cum domino manent, eique semper inserviunt. Imo sub quocumque regimine servi constituuntur, si filios procréent in tempore servitutis, dominus eos ut servos suos habet et tractat, et, si libertate donentur, hoc non fit sine pretio argenti, quamvis grandiores facti sufficienter laboraverint ad compensandum sumptus infantiae suae. (Iuxta statutum legis civilis, herus potest exigere 80 ligaturas ab unoquoque filio servorum suorum in servitute procreato, cum libertatem obtinere voluerit.) - Ex supra dictis patet, servos in Cambodia servare facul- tatem sese redimendi, pretium emptionis hero refundendo ; attamen plures domini eos vendunt quanti possunt, non secus ac iumenta et búbalos.

3. Labor ordinarius servorum non idem est in singulis domibus, sed differt pro varia conditione vel industria heri, et ipso sexu aut viribus servorum. Si mulieres sint, coquere cibos, haurire aquam in flumine, contundere orizam , curare infantulos, emere et vendere in emporio, fila gossypii nere, suere, et telas texere, est occupatio earum ordinaria. Si masculi, praeter opera prius recensita, ipsorum est colli- gere et findere ligna , piscari, herbas secare, arundines in silvis ad