CAPUT XXXV.

De vite et ulmo ei proprietatibus ejus.

Vitis est arbor nota fere apud omnes. Est enim in trunco quidem debilis : propter quod ordinavit ei natura anchas quibus repat super alia ligna sibi vicina. Spatiosa autem est valde in ramis, ita quod amputari eam oportet omni anno : aliter enim totum suum poneret in ramis, et efficeretur sterilis. Radices autem habet longas in terra, et secundum proportionem suam magnas, per quas possit militum attrahere humorem : sed est figurae inordinatae saepius curvata in parte, et saepius rectificata : curvitas tamen inest naturalis, ut melius et diutius in ea contineatur succus attractus, et melius digeratur. Rari autem ligni est, et haec est una causa, quod quaerit latera montium, in quibus plantetur, ne in superficie planae terrae posita, aut in cacuminibus montium, vento utique sufflante eam exsiccetur.

Est autem frondosa vitis, et est suum folium latum in tria divisum, sicut folia ficus et platani propter multum humorem ipsius : sed est magis tenue quam folium ficulneae, quod humor ejus est tenuis aqueus, non viscosus. Hoc autem folium pampinus vocatur, et dat ei cooperturam a fulgore et sole, ex quibus multum laeduntur uvae ejus quando non proteguntur. Habet autem anchas in ramis quas eodem anno emittit, et his repit super plantas, et sustentacula sibi vicina, sicut cucurbita, et hedera quidem repit super sibi vicina, sed hoc non facit auehis, sed potius quibusdam aculeis per quos sugit, sicut in praecedentibus dictum est. Ancha autem est quaedam pars vitis involuta sicut chorda, et in diversis locis ante emissa in extremitate videlicet chordae, et in nodis, quam circa vicina sustentacula involvendo ponit vitis, et per eam se sursum tenet : et haec pars plus habet de sapore viiii quam alia pars, praeter unam.

Habet autem vitis fructum qui botrus vocatur, et ad cujus compositionem tria conveniunt. Quorum primum est id quod vocatur racemus, et est viride quiddam ligno vitis mollius, super quod fundantur omnes uvae quae sunt in botro uno. Secundum autem est coctilidon uvae : quia videlicet uva pendiculum habet, per quem racemo infigitur, et per quem sugit a racemo. Tertium autem est ipsum corpus uvae, quod quatuor habet substantias, quarum prima est pellis uvae, et secunda humor ejus, tertia est quaedam terrestreitas ipsius permixta humori, quae convertitur in faecem post vini depurationem : et quarta est quaedam grana seminaria quae sunt in uva, et vocantur arilli, et illi sunt pontici, et aliquid acredinis habentes : et inter istas partes racemus plus habet de sapore vini quam folium sive pampinus, sed minus quam ancha. Pellis etiam terrestris et viscosa ponticum cum viscoso habet saporem, tamen plus habet quam racemus. Humor autem maxime habet: quia ille est vi- num. Arilli autem nihil omnino habent de vini sapore, sed sunt amari : propter quod vinum quod de racemis et anilis et pelle extortum est nimia vi praeli, malum est : et quod statim effluit, est bonum, quia in eo non est nisi sapor vini: in aliis autem sunt et aliorum sapores admixti.

Est autem vitis proprium, quod botrum semper ex opposito pampini emittit, et aliquando loco botri facit ancham : eo quod ancha est sicut botrus incompletus, ad quem cum natura deficit complendo, convertit ipsum ad usum manuum tenentium vitem onustam. Hujus autem causa est in superius habitis determinata.

Aliae autem arbores proferunt fructus suos, aut juxta ea, aut per distantiam aliquam ab ipsis, sicut cuilibet consideranti patet. Sed sola vitis profert ex opposito aut botri, aut anchae pampinum suum. Vitis autem differt ab omnibus aliis arboribus, quia omnis alia arbor in fructibus suis profert succum ejusdem coloris : vitis autem profert succum multorum colorum : eo quod in eadem vite botri et albi et rasi proferuntur quando in eadem vite diversae naturae et coloris vites inseruntur. Secundum se etiam quaedam vitis est selana, est quaedam nobilis : et quaedam album, et quaedam rubeum profert vinum, quaedam autem croceum, et secundum hoc est vinum multorum generum : plus autem aliquis succus in generibus aliarum arborum : tamen in hoc convenit cum aliis arboribus, quoniam profert ad naturam vitis insitae vinum suum, et non ad naturam ejus cui fit insitio : sic enim et ramulus quercus insitus in ulmum, profert glandes, et ramulus pyri insitus in quercum, profert pyra : et sic est quasi de omnibus aliis arboribus. Vitis autem provectioris aetatis facit uvas meliores et melius vinum, sed facit uvas pauciores proportione suae quantitatis quam juvenis. Juvenis autem est ad. minus quae septem habet annos. Econtra autem est in amyg-

clalo quae provectior facit fructus plures et bonos, et in malo quae provectior facit fructus pejores et pauciores. Vitis autem minoris ligni magis abundat in uvis : eo quod natura ponit in semine, et deficit in substantia, sicut et animalia parva plus abundant vel ponunt in semine : et haec est causa, quod putantur vites : si enim sarmenta in ea dimitterentur, consumeretur virtus ejus infra duos vel tres annos, et postea sterilis efficeretur.

Adhuc autem virtus generandi in vite est in radice et stipite et flagellis ejus et in arillis, sed maxime in ramis flagellorum : quia ex arillis aut nihil nascitur, aut quod egreditur, vix convalescit in fortem vitem, cum visum est, quod ex seminatis arillis crevit multitudo vitium, sed lignum earum erat exiguum et debile valde.

Vitis etiam, sicut in praehabitis diximus, differt a multis aliis arboribus, quod non crescit ex tunicis ligneis, sed potius ex medio sui emittit ligneos radios albos ad. exterius sui : differt autem a viticella secundum colorem et quantitatem uvarum viticeliae, quae valde sunt igneae et calidae. A vite alba vero differt. Involvit enim vitis alba grana sua infra lanuginem, quae super grana sua continuatur, et paulatim expandit post casum floris, qui flos sine siliquis egreditur, et post casum quarumdam spicarum floris vitis albae quae circumstat pullulationem lanuginis, tunc expanditur lanugo.

Dicunt autem quidam, quod, vitis non facit florem, sed quod adhaeret ei, est pulvis citrinus : et hoc est falsum : sed potius facit florem, qui primo est in siliqua quae inferius aperitur, et cadit sicut in papavere : et flos ejus est citrinus habens parvulas quasdam emissiones linearum, quae in superiori habent .nodulos quosdam : et quia emissiones linearum globulos habentium in aliis floribus continentur intra folia floris, ideo quidam dicunt vitem flores non habere. Hoc autem non est verum : hujusmodi enim lineae cadunt in formatione uvae. In aliis autem floribus non cadunt, sed retinentur ad spicas et ad semina et siliquas seminum. Tales autem lineae stant in circuitu uvae formatae. Vix autem in aliqua arbore invenitur siliqua ab inferiori aperiri et cadere nisi in vite : sed in olere papaveris utriusque invenitur hoc : et vix invenitur flos in lignis giobulosis sive exterioribus foliis nisi in vite, sed in quibusdam herbis invenitur : exteriora enim lata folia floris sine lineis interioribus non inveniuntur, sed linearum emissio invenitur sine exterioribus foliis floris, ut in vite in arbore, et forte in herba quae dicitur blicus, ut quidam dicunt : quia hoc non sum ego expertus.

Vitis autem hoc habet, quod ad solis ortum expansa multum habet, nocumentum, sed ad meridiem proficit. Cum autem pruina detecta fuerit, renovat folia, sed non fructus nisi raro et paucos. Fertur etiam, quod vitis apud Teres sunt tantae magnitudinis ut multi homines vix ferunt botrum unum simul. De cultura autem vinearum posterius erit manifestum .

Est autem vitis calida et sicca, et valet medicinis cauterizantibus secundum Dioscoridem, praecipue autem vitis silvestris et montana.

Est autem multiplex vitis, sicut diximus. Silvestris autem et montana habet ramos valde longos similes ramis vitis domesticae, sed folia habet sicut ova lupina quae nos solalrum vocamus : sed sunt latiora, et flos ejus pilosus, et granum ejus est rotundum, et folia ejus comeduntur statim cum nascuntur. Habet etiam vitis lacrymam quae abundat in ea multum cum putatur, ita quod vasa implentur ex ea et in sapore et calore fere sicut aqua : propter quod dixit Empedocles, quod de hac aqua in vite putrefacta generatur vinum, et quod vinum nihil aliud est quam aqua putrefacta in vite. Haec autem aqua habet naturam gummorum in abstergendo et aliis operationibus. Sed lacryma vitis domesticae debilior est in operationibus illis.

Habet autem omnis vitis corticem in longum divisibilem, sed non per transversum, sicut dividitur cortex cerasi et corili. Id vero quod remanet post expressionem uvarum, vocatur vinaceum, et valet cinis ille contra morsum viperae. Succus autem pampinorum est conveniens dvsenteriae. Lacryma autem ejus habita cum vino, lapidem frangit. Cinis autem vinaceorum ponitur ad haemorrhoidas et in ora ani : et fructus similiter bonus est ano, eo quod provocat et abstergit.

Uva autem est alba, et rufa, et nigra, sed delectabilior et laudabilior est alba, quando est dulcis et spissae pellis in colore declinans ad croceitatem. Quae enim habet tenuem pellem et latum et tenuem pampinum, est de vite foeminea, quae apud vulgum vitis sclava vocatur.

Uva autem postquam collecta est, jacere debet duobus aut tribus diebus quousque resudet, et adunetur vapor ejus cum humido ipsius : statim enim est ventosa, et cortex frigidus et siccus suspenditur supra, donec cortex ejus detumescit: tunc enim evaporavit et est boni nutrimenti, et est confortans corpus, et nutrimentum ejus est simile nutrimento ficus, tamen minus nutrit quam ficus. Matura etiam uva minus nocet quam non matura. In eadem autem hora uva collecta movet ventrem, sed tamen omnis uva nocet vesicae. Uva autem passa amica est stomacho et hepati. Est autem uva passa uva siccata cum zuccliaro vel melle aliquando.

Vinum autem in genere suo est calidum siccum : sed quo fuerit antiquius, eo est calidius et siccius. Inter liquores autem simplices convenientior potus est sanis hominibus, et inter ea quae maxime nutriunt, est vinum rubeum dulce. Numquam enim efficitur perfecte dulce sicut rubeum. Quia autem est vaporativum, ideo estoppilativum viarum cerebri et inebriativum : et quia est calidum, ideo commiscet et confundit opera rationis et impedit regimen ejus. Et haec est causa,

quod ebrii et amittunt linguam propter oppilationom et quia malas materias elevat in nervos et immobilitat eos : et ideo licet sit calidum, nocet multum paralyticis malas materias elevando in cerebrum et nervos : citius autem inebriat mixtum vinum quam non mixtum : quia mixtum subtiliatur ex mixtura, et tunc magis penetrat : humectatur etiam ex mixtura, et tunc magis vaporat et fumat, et ideo citius inebriat, sed non ita diu durat ebrietas, sicut ebrietas vini non mixti : eo quod calidum est, facit ad superiora ascendere sanguinem subtilem et spiritus, et dilatari facit ea ibi : et ideo laetificat cor hominis, et bonae spei facit hominem et audacem : et si bibatur in quantitate qua movet tantum et non oppilat vapore suo nimio, faciet ingeniosum et eloquentem : propter quod etiam Persae modicum boni vini bibebant quando disserere volebant de aliquo. Alias et plurimas habet operationes quae hic non sunt dicendae.

Acetum licet fiat ex vini corruptione quando evolant igneae partes vini, est tamen frigidum et humidum, vel forte verius secundum Avicennam, compositum ex frigiditate et humiditate : sed tam calida substantia ipsius quam frigida sunt valde subtiles : et ideo subtile est in actione : frigida tamen magis est dominans in ipso. Sicut autem non fit mortuum nisi ex vivo, ita non fit acetum nisi ex vino, et non fit regressus per alterationem aliquam ad vini naturam, sicut neque ex mortuo fit vivum. Quod autem diximus acetum esse frigidum, est de aceto communi. Si enim acedo fortis sit in eo, tunc erit calidius alio aceto : et cum decoquiter fortiter, minuitur aliquid de ejus frigiditate. Licet autem actu sit humidum, tamen effectum est multum siccum quando in eo est acredo et acetositasfortis, et est fortis exsiccationis et subtiliationis et penetrationis, ita etiam quod ovum in ipso per tres dies positum penetrat et emollit, ita quod figuras ejus testa recipit, et convolutum prolongatur, ita quod per annulum trahi- tur, et sic etiam resolvit ebur et alia ossa, et in hoc convenit cum urina, et praecipue cum urina puerorum masculorum : ex subtilitate autem habet exstinguere flammam. Graeci ignis : quia dividit eum et obtinet partes ejus dividendo. Ex frigiditate autem habet, quod cum aqua fortiter mixtum sedat statim sitim aestuantis magis quam faceret aqua per se bibita : eo quod subtilis est substantia ejus frigida, et penetrat ad membra aestuantia, et interius exstinguit aestum eorum : et ex eadem natura habet virtutem ducendi operationes medicinarum sibi conjunctarum in profundum membrorum, et alias habet multas operationes nobiles. Confert autem cholericis, et nocet melancholicis. Adustioni autem ignis confert velocius quam res aliqua. Evaporatio autem aceti calidi propter suam subtilitatem confert surditati et difficultati audiendi, et acuit auditum, eo quod aperit vias ejus fortiter, confert contra venena, maxime acetum sumptum de uva agresti quae lambrusca vocatur : hoc enim cum sale sumptum confert contra morsum rabidi canis, et ad alia multa utuntur eo medici et alchimici in operibus suis.

Ulmus autem est arbor magnae quantitatis habens asperum corticem et scabrosum quando antiqua fuerit. Folium autem habet sicut populus, nisi quod in una parte album non est, et est tenue. Est autem lignum ejus sicut tremulae fere, et est arbor infoecunda : nec aedificiis valet multum : sed vites aliquando repunt super eas. Per ulmum enim non laeditur vitis, et similiter per caulem : sed si corilus plantetur juxta vitem, aduritur et exsiccatur radix vitis, et similiter per caulem : haec enim duo comperta sunt adurere vites, sicut papaver adurit avenam, et linum et zizania adurit grana tritici. Plurimas autem operationes a dictis ha-

bet viis cum partibus suis. Sed istae quae dictae sunt, sufficiunt ad sciendum naturam ejus.