ARTICULUS I.

De modis quibus falsum multipliciter

dicitur. Ad primum sumendum est dictum Aristotelis ante finem quinti primae philosophiae, ubi sic dicit, " Falsum dicitur uno modo ut res falsa. " Et hoc subdividit subdens: " Et hujus hoc quidem per non componi, secundum actum scilicet, aut per impossibile componi. " Et dat exemplum, sicut dicitur diametrum commensurabilem esse, aut sicut dicitur te sedere cum non sedes. Hoc est dicere, quod quaedam sunt falsa sicut impossibilia, et quaedam sunt falsa sicut contingentia: haec enim non sunt eadem nec eadem falsitate falsa. Secundo modo dicuntur falsa apta nata videri (aliquid, supple) sed non sunt qualia nata sunt videri, aut quae nata sunt videri, ut sciagraphia, et somnia, hoc est, ea quae videntur in somniis. Sciagraphia autem sunt picturae vel umbrae descriptione figurae alicujus, facientes similitudinem cujus non exhibent veritatem. Et ideo dicit Philosophus: " Ea namque sunt aliquid: quaedam enim sunt simulacra, sed non sunt ea quorum faciunt phantasiam sive apparitionem. " Et epilogans subdit: " Res ergo falsae dicuntur, aut quia non sunt (supple, compositae vel componibiles) aut quia ab eis phantasia non entis est. " id est, quia apparitionem faciunt alicujus quod non est secundum veritatem. Dicit enim Augustinus, quod " qui non vivit, non loquitur, non tenetur, falsus homo est, sed vera pictura et verum simulacrum. " Istos duos modos dicit esse modos falsi in rebus.

Alium modum ponit in definitione dicens sic: " Oratio vero (supple, definitiva) dicitur falsa quae non est entium in quantum falsa. " Hoc est dicere, quod oratio definitiva quae datur ex his quae non sunt essentialia rei definitae in quantum hujusmodi, sicut si circuli ratio datur de trigono, falsa est. Falsa enim oratio nullius definitiva est definitio cui attribuitur.

Tertium modum ponit, sicut dicitur homo falsus, qui secundum prohaeresim sive eligentiam et voluntatem amator est falsitatis, et fictor orationum falsarum sive mendaciorum: quos nos usu nostro consuevimus dicere libidinose mentientes. Hos enim falsos vocamus, quia amatores sunt falsi: sicut turpes vocamus, qui amatores sunt turpium. Ab his excipiuntur poetae, qui non libidine falsitatis, sed tegmentis mirorum et prodigiorum multa, ut dicit Aristoteles, mentiuntur cantantes, ut persuadeant quae utilia sunt secundum mores, vel vera secundum philosophiam.

Cum igitur his modis dicatur falsum, quaeritur, Penes quid sumuntur isti modi,

et si sunt plures quam isti?

Solutio. Ad hoc autem dicendum, quod secundum philosophum isti modi falsi accipiuntur secundum causam falsi. Causa enim falsi, vel est in re, vel in oratione, vel in homine. Et si est in homine, non potest esse nisi secundum affectum: quia affectus solius dominus et causa est homo: intellectus enim in actu qui est in homine, causatur a rebus. Si autem est in re, non potest esse nisi duobus modis, scilicet secundum existentiam, et secundum apparentiam. Secundum existentiam dupliciter, scilicet per impossibile componi quod componitur, vel dividi quod dividitur. Vel secundum actum, scilicet quod componitur quod divisum est secundum actum, vel dividi- tur quod secundum actum est compositum. Et isti sunt duo modi primi. Si autem est in re secundum apparentiam, tunc est tertius modus, scilicet quando videtur componi quod dividitur, vel dividi quod componitur, propter similitudinem aliquam a veritate deficientem: eo quod non implet, ut dicit Augustinus, totum illud ad quod ponit similitudinem: sicut pictura quamvis sit similitudo figurae hominis, tamen non implet totum quod est in homine per repraesentationem: homo enim verus non tantum habet figuram hominis, sed vivit, loquitur, et tenetur: quorum nihil repraesentat pictura vel umbra. Si est in oratione definitiva, non potest esse nisi uno modo, scilicet quod definitio detur per extranea, non essentialia. Hoc enim nullo modo est in re: omnis enim res ex suis essentialibus consistit. Unde definitio quae per extranea est, non nisi in sermone est, non a re causata, sed ficta ab aliquo male definiente: et ideo hoc falsum Philosophus non dicit esse nisi in oratione, secundum quod oratio est orantis ratio. Si autem est in homine, sicut dictum est, non potest esse secundum intellectum, sed secundum affectum, cujus homo dominus est et causa: et tunc est falsum, sicut amator falsi falsus dicitur.

Ad aliud quod quaeritur, scilicet si plures sint modi falsitatis ?

Dicendum quod in particulari plures sunt, omnes tamen reducibiles sunt ad istos. In particulari enim secundum Anselmum, est verum rei, quo dicimus verum hominem esse verum hominem, et verum aurum esse verum aurum, et sic de aliis, sicut dicit Philosophus in quinto primae philosophiae, quod esse significat veritatem rei: quia cum dicimus aliquid esse, monstramus ipsum esse verum: et quando non est, monstramus hoc non esse verum, sed falsum. Et similiter est in affirmatione et negatione. Et est verum sermonis, ut in enuntiabili vel propositione: sed hoc verum sermonis re-

ducitur ad verum rei: quia causa sermonis in oratione res est: " quia, sicut dicit Hilarius in libro IV de Trinitate, non sermoni res, sed rei est sermo subjectus. " Similiter falsum quod dicunt Augustinus et Anselmus, quod est quando apparet res quod non est, sicut stannum quod apparet esse argentum, et non est argentum verum, sed falsum, reducitur ad id quod vocat Aristoteles apta nata quidem videri non qualia sunt, aut quae non sunt: quia non est dictum nisi secundum modos communes, utrum falsum videatur esse verum per apparentiam artis, vel per apparentiam naturae, dummodo phantasiam ponat in sensu vel in aestimatione alicujus quod cum sensibili percipitur.

Et sic omnes alios modos quos ponunt Augustinus et Anselmus, facile est reducere.