ARNOBII AFRI DISPUTATIONUM ADVERSUS GENTES LIBRI SEPTEM.

 LIBER PRIMUS.

 I. Quoniam comperi nonnullos, qui se plurimum sapere suis persuasionibus credunt, insanire, bacchari, et velut quiddam promptum ex oraculo dicere: 071

 II. Inspiciamus igitur opinionis istius mentem, et hoc quod dicitur, quale sit: summotisque omnibus 0720A contentionum studiis, quibus obscurari et co

 0723B III. Cum igitur haec ita sint, neque ulla irruperit 0724A novitas, quae tenorem perpetuum rerum dissociata continuatione diduxerit: quid est ist

 IV. Quando est humanum genus aquarum diluviis 0727A interemptum? non ante nos? Quando mundus incensus in favillas et cineres dissolutus est? non ante

 V. Ut ante millia annorum decem, ab insula quae perhibetur Atlantica Neptuni, sicut Plato demonstrat, magna erumperet vis hominum, et innumeras fundit

 VI. Quamquam ista quae dicitis bella religionis 0729A nostrae ob invidiam commoveri, non sit difficile comprobare post auditum Christum in mundo non t

 VII. Sed si per vos, inquiunt, nihil rebus incommodatur humanis, unde sunt haec mala, quibus urgetur 0730A et premitur jamdudum miseranda mortalitas?

 VIII. Ac ne tamen omnino quid de rebus hujusmodi sentiam, nihil videar interrogatus expromere, possum dicere: Quid enim si prima materies, quae in rer

 IX. Non pluit, inquit, coelum, et frumentorum inopia nescio qua laboramus. Quid enim inservire 0731B elementa tuis necessitatibus postulas? atque, ut

 X. Nec si aliquid accidit, quod nosmetipsos, aut res nostras parum laetis successibus fovit, continuo malum est et in exitiabilis rei opinione ponendu

 XI. Tu audeas dicere, hoc et illud est in mundo malum, cujus explicare, dissolvere, neque originem valeas, neque causam? et quia tuas impediat delicia

 XII. Superciliosa nimium res est, cum ipse sis non tuus, aliena etiam in possessione verseris, potentioribus dare conditionem: velle ut id fiat, quod

 XIII. Christianorum, inquiunt, causa mala omnia dii ferunt, et interitus comparatur ab superis, frugibus. Rogo, cum haec dicitis, non calumniari vos 0

 XIV. Atqui non videmus mediis his annis, mediisque temporibus, ex victis hostibus innumerabiles esse victorias reportatas? prolatos imperii fines, et

 XV. Sed fuerunt aliquando nonnulla in necessitatibus tempora. Et relaxata sunt abundantiis. Rursus contra voluntatem quaedam bella administrata. Et vi

 XVI. Quamquam istud quod dicitur, quale sit explicabili non potest comprehensione cognosci. Si Alamannos, Persas idcirco voluerunt devinci, quod habit

 XVII. Et tamen, o magni cultores atque antistites numinum, cur ut irasci populis christianis angustissimos illos asseveratis deos, ita non advertitis,

 XVIII. Quod si verum est istud, et est exploratum, et cognitum, et fervescere deos ira, et hujusmodi motus perturbatione jactarit immortales, et perpe

 XIX. Quid? quod isto modo non tantum illos leves et fervidos: verum, quod ab diis convenit procul esse dimotum, et iniquos inducitis, et injustos et a

 XX. An numquid idcirco in vos etiam saeviunt, ut intestinis vulneribus concitati in ultionem consurgatis illorum? Ergo humana patrocinia dii quaerunt,

 XXI. Vobis secundas tribuant valetudines: adversas nobis, ac pessimas. Opportunis imbribus vestra irrigent rura: pluviarum quicumque sunt rores, nostr

 0743A XXII. Quod cum minime fieri testificentur res ipsae, neque minus ad nos quicquam, neque ad vos plurimum redundare vitalibus ex beneficiis conste

 XXIII. Caeterum dii veri, et qui habere, qui ferre nominis hujus autoritatem condigni sunt, neque irascuntur, neque indignantur, neque quod alteri noc

 XXIV. Vestra sunt haec, vestra sunt irreligiose opinata, et irreligiosius credita. Quinimmo, ut verius proloquar, haruspices has fabulas, conjectores,

 XXV. Ac ne quis nos tamen diffidentia responsionis, tranquillitatis existimet Deos donare muneribus, innoxias affingere his mentes, atque ab omni pert

 XXVI. Hoccine est, quaeso, audax illud facinus et 0746B immane, propter quod maximi coelites aculeos in nos intendunt irarum atque indignationum suaru

 XXVII. Nondum est locus, ut explicemus omnes istos, qui nos damnant, qui sint, vel unde sint: quantum possint, vel noverint: cur ad Christi paveant me

 XXVIII. Quid dicitis, o sacri, quid divini interpretes juris? Meliorisne sunt causae , qui Grundules adorant lares, Aios locutios, Limentinos, quam su

 0752B XXIX. Atque utinam daretur in unius speciem concionis toto orbe contracto oratione hac uti, et 0753A humani in generis audientia collocari. Ergo

 XXX. Nonne cogitatio vos subit considerare, disquirere, in cuja possessione versamini? cuja in re sitis? cujus ista sit, quam fatigatis, terra? cujus

 XXXI. O maxime, o summe rerum invisibilium procreator! O ipse invisus, et nullis umquam comprehense naturis! dignus, dignus es vere, si modo te dignum

 0757A XXXII. Sermo cum his nobis est, qui divinum esse consentientes genus, de majoribus dubitant, cum iidem esse plebeia atque humiliora fateantur. Q

 XXXIII. Quisquamne est hominum, qui non cum istius principis notione diem primae nativitatis intraverit? 0757B cui non sit ingenitum, non affixum, imm

 XXXIV. Sed frustra, inquit, nos falso, et calumnioso incessitis et appetitis crimine: tamquam eamus inficias esse Deum majorem: cum a nobis et Jupiter

 XXXV. Sed sint, ut vultis, unum, nec in aliqua vi numinis, et majestate distantes: ecquid ergo injustis persequimini nos odiis? Quid, ut ominis pessim

 XXXVI. Sed non, inquit, idcirco dii vobis infesti 0758C sunt, quod omnipotentem colatis Deum: sed quod 0759A 0760A 0761A 0762A 0763A

 XXXVII. Natum hominem colimus. Quid enim, vos hominem nullum colitis natum? Non unum, et alium? non innumeros alios? quinimo non omnes, quos jam templ

 XXXVIII. Sed concedamus, interdum manum vestris opinationibus dantes, unum Christum fuisse de nobis, mentis, animae, corporis, fragilitatis, et condit

 XXXIX. Venerabar, o caecitas, nuper simulacra modo ex fornacibus prompta, in incudibus deos et ex malleis fabricatos, elephantorum ossa, picturas, vet

 XL. Sed patibulo affixus interiit. Quid istud ad causam? Neque enim qualitas et deformitas mortis dicta ejus immutat aut facta, aut eo minor videbitur

 XLI. Et tamen o isti, qui hominem nos colere morte functum ignominiosa ridetis, nonne Liberum et vos patrem membratim ab Titanis discerptum fanorum co

 XLII. Natum hominem colitis. Etiam si esset id verum, locis ut in superioribus dictum est, tamen 0771B pro multis, et tam liberalibus donis, quae ab e

 XLIII. Occursurus forsitan rursus est cum aliis multis calumniosis illis et puerilibus vocibus: magus fuit, clandestinis artibus omnia illa perfecit:

 0775A XLIV. Atqui constitit Christum sine ullis adminiculis rerum, sine ullius ritus observatione, vel lege, omnia illa, quae fecit, nominis sui possi

 XLV. Quid dicitis, o iterum! ergo ille mortalis, aut unus fuit e nobis, cujus imperium, cujus vocem popularibus et quotidianis verbis missam , invalet

 XLVI. Unus, inquam, fuit e nobis, qui debilitatibus variis, morbisque vexatos centum, aut hoc amplius semel una intercessione sanabat? cujus vocem ad

 XLVII. Et haec quidem summatim exposita, non ea ratione protulimus, tanquam magnitudo facientis solis in his esset perspicienda virtutibus. Quanta sin

 XLVIII. Sed frustra, inquit, nescio quis, tantum arrogas Christo, cum saepe alios sciamus, et scierimus deos, et laborantibus plurimis dedisse medicin

 XLIX. Et quoniam beneficia salutis datae aliorum numinum comparatis, et Christi: quot millia vultis a nobis debilium vobis ostendi, quot tabificis aff

 0783A L. Quid? quod istas virtutes, quae sunt a nobis summatim, non, ut rei poscebat magnitudo, depromptae, non tantum ipse perfecit vi sua, verum, qu

 LI. Quid dicitis, o mentes incredulae, difficiles, 0786A durae? alicuine mortalium Jupiter ille Capitolinus hujusmodi potestatem dedit? Curionem, aut

 LII. Age nunc, veniat quis super igneam zonam, magus interiore ab orbe Zoroastres, Hermippo ut 0789A assentiamur auctori. Bactrianus et ille conveniat

 LIII. Desistite, o nescii, in maledicta convertere 0791B res tantas, nihil ei nocitura qui fecit, periculum allatura sed vobis: periculum, inquam, non

 0792B LIV. Sed non creditis gesta haec. Sed qui ea conspicati sunt fieri, et sub oculis suis viderunt agi, testes optimi, certissimique autores, et cr

 LV. Quod si falsa, ut dicitis, historia illa rerum est, unde tam brevi tempore totus mundus ista religione completus est, aut in unam coire qui potuer

 LVI. Sed conscriptores nostri mendaciter ista prompserunt, extulere in immensum exigua gesta, et angustas res satis ambitioso dilatavere praeconio. 07

 LVII. Non creditis scriptis nostris: et nos vestris non credimus scriptis. Falsa de Christo compingimus: et vos de diis vestris inania et falsa jactat

 LVIII. Sed ab indoctis hominibus et rudibus scripta sunt, et idcirco non sunt facili auditione credenda. Vide ne magis haec fortior causa sit, cur ill

 LIX. Barbarismis, solaecismis obsitae sunt, inquit, res vestrae, et vitiorum deformitate pollutae. Puerilis sane, atque angusti pectoris reprehensio:

 LX. Sed si Deus, inquiunt, fuit Christus, cur forma est in hominis visus? et cur more est interemptus humano? An aliter potuit invisibilis illa vis, e

 LXI. Quid enim, dicitis, rex summus ea, quae in mundo facienda esse decreverat, sine homine simulato non quibat efficere? Si oporteret ita fieri, quem

 LXII. Sed more est hominis interemptus. Non ipse: neque enim cadere divinas in res potest mortis occasus: nec interitionis dissolutione dilabi id, quo

 LXIII. Quae sunt ista, inquies, clausa atque obscura mysteria, quae nulli nec homines scire, nec ipsi, qui appellantur, dii mundi, parte queunt aliqua

 0805A LXIV. Quid ergo vos subigit, quid hortatur maledicere, conviciari, inexpiabiles cum eo conserere simultates, quem redarguere, quem tenere, nemo

 LXV. O ingratum et impium saeculum! o in privatam perniciem incredibili pectoris obstinatione paratum! Si aliquis ad vos medicus ex summotis venisset

 LIBER SECUNDUS.

 I. Hoc in loco tribui si ulla facultas posset, vellem cum his omnibus, quibus nomen invisum est Christi, ab instituta principaliter defensione diverti

 II. At enim odio dignus est, quod ex orbe religiones expulit, quod ad deorum cultum prohibuit accedi? Ergone ille religionis extinctor, et impietatis

 III. Sed minoribus supplicare diis homines vetuit. dii enim minores, qui sint aut ubi sint, scitis? Perstrinxit vos aliquando suspicio eorum aut menti

 IV. Verum haec omnia illustrius commemorabuntur et planius, cum ulterius prorsus fuerimus evecti. Monstrabimus enim Christum non impietatem docuisse n

 V. Quid dicitis, o nescii, etiam fletu et miseratione dignissimi? Ita non extimescitis, ne forte haec vera sint, quae sunt despectui vobis, et praeben

 VI. Quid ergo? vos soli sapientiae conditi atque intelligentiae vi mera, nescio quid aliud videtis, et profundum? soli esse nugas intelligitis haec om

 0819B VII. Quid enim, si verum perspiciamus, etiam si 0820A omnia saecula in rerum investigatione ponantur, scire per nos possumus, quos ita caecos, e

 VIII. Et quoniam ridere nostram fidem consuestis, atque ipsam credulitatem facetiis jocularibus lancinare, 0823A dicite, o festivi, et meraco sapienti

 IX. Quid illa de rebus ab humana cognitione sepositis, quae conscribitis ipsi, quae lectitatis, oculata 0824A vidistis inspectione, et manibus tractat

 X. Ipsi denique principes, et praedictarum patres sectarum , nonne ipsa ea quae dicunt, suis credita suspicionibus dicunt? Vidit enim Heraclitus res 0

 XI. Sed officiant haec nihil, nihilque impediant plurimum quo minus eis credere atque auscultare debeatis. Et quid est, quod in hac parte, aut vos pl

 XII. Argumenta vos nobis, et suspicionum argutias profertis: quibus ipse si Christus, cum pace hoc ejus, 0827B et cum venia dixerim, populorum in conv

 XIII. Interea tamen, o isti, qui admiramini, qui stupetis doctorum et philosophiae scita: ita non injustissimum ducitis inequitare, illudere tamquam s

 XIV. Audetis ridere nos, cum gehennas dicimus, et inextinguibiles quosdam ignes, in quos animas dejici ab earum hostibus, inimicisque cognovimus? Quid

 0833A XV. Quare nihil est quod nos fallat, quod nobis polliceatur spes cassas, quod a novis quibusdam dicitur viris, et immoderata sui opinione sublat

 XVI. At dum ad corpora labimur et properamus humana, ex mundanis circulis sequuntur nos causae, quibus mali simus, et pessimi, cupiditatibus atque ira

 XVII. Sed rationales nos sumus, et intelligentia vincimus genus omne mutorum. Crederem istud verissime 0836A dici, si cum ratione et consilio cuncti h

 XVIII. Vestem illa non norunt, sellas, naves atque aratra compingere, nec denique suppellectilem caeteram quam familiaris usus exposcit. Non sunt ista

 XIX. Quod si homines penitus aut ipsos se nossent, aut intellectum Dei suspicionis alicujus acciperent aura, numquam sibi adsciscerent divinam immorta

 XX. Et ut vobis clarius manifestiusque monstremus, cujus sit pretii homo, quem simillimum creditis potentiae superioris existere, concipite animis 084

 XXI. Nunc quoniam imagini praeparavimus sedem, accipiamus deinceps mox aliquem natum, in loci illius hospitium, quod habeat rem nullam, et sit inane a

 0843A XXII. Quorsum igitur haec spectant? Ut, quoniam creditum est animas divinas atque adeo immortales esse, et ad hominum corpora disciplinis cum om

 XXIII. Esurienti si dederis uvam, mustacium, caepe, carduum, cucumerem, ficum, sciet posse sedari omnibus ex his famem? aut quo genere singula esse de

 XXIV. Quid in Menone, o Plato, quaedam rationibus numeri admota ex puerculo sciscitaris, et ex ejus niteris responsionibus comprobare, quae discamus n

 XXV. Quid dicitis, o viri, plusquam satis est vobis ex aliena generositate tribuentes? Haec est anima docta illa quam dicitis, immortalis, perfecta, d

 XXVI. Sed ego cum audio nescio quid praestans animam dici, Deo vicinum et proximum, scientem 0852B huc omnia superioribus adventare de saeculis: nolo

 XXVII. Ergo, si et animae perdunt omne quod noverant, corporalibus vinculis occupatae, patiantur necesse est aliquid, quod eas efficiat oblivionis ind

 XXVIII. Ac ne tamen instructi non plenius abeamus, audiamus a vobis, quemadmodum dicitis, animas, 0855A cum terrenis fuerint corporibus involutae, pri

 XXIX. Quae cum ita se habeant, desinite, quaeso, desinite res parvas, atque exigui mominis immanibus pretiis aestimare: desinite hominem, proletarius

 XXX. Sed memoratae apud inferos poenae, et suppliciorum generibus multiformes? Ecquis erit tam brutus, et rerum consequentias nesciens, qui animis inc

 XXXI. Medietas ergo quaedam, et animarum anceps ambiguaque natura, locum philosophiae peperit, et causam cur appeteretur, invenit: dum periculum scili

 XXXII. Haec cum ita se habeant, et cum ab summo traditum teneamus auctore, non esse animas longe ab hiatibus mortis et faucibus constitutas: posse tam

 XXXIII. Mortis nobis cum proponatur metus, id est, animarum interitus: quid non ex communi facimus sensu, quo amamus nos omnes, quod eum qui nobis spo

 0863A XXXIV. Cum igitur haec ita sint, quaenam injustitia tanta est, ut fatui vobis credulitate in ista videamur cum vos et similia credere, et in ea

 XXXV. Sed si animae, inquiunt, mortales et qualitatis sunt mediae, immortales quemadmodum fieri mediis ex qualitatibus possunt? Si nos istud nescire d

 XXXVI. Sed immortales perhibentur dii esse. Non ergo natura, sed voluntate Dei patris, ac munere. Quo igitur pacto immortalitatis largitio est 0865A d

 XXXVII. Quod si essent, ut fama est, dominicae prolis, et potestatis animae generatio principalis, nihil eis ad perfectionem defuisset virtute perfect

 XXXVIII. Quid enim prodest mundo, ut ab rebus incipiam seriis, maximos reges hic esse? Quid tyrannos, quid dominos, quid innumeras alias atque ampliss

 XXXIX. Nisi forte rex mundi, quod temeritatis est maximae humano ex ore depromere, idcirco ex se genitas huc animas misit, ut quae fuerant apud se dea

 XL. Idcirco animas misit, ut cum animantia caetera sponte natis alerentur, et nulla satione prolatis , neque domorum, aut vestium tutamina sibi, aut v

 XLI. Idcirco animas misit, ut quae dudum fuerant mites et feritatis affectibus nesciae commoveri, macella sibi, et amphitheatra constituerent, loca sa

 XLII. Idcirco animas misit, ut viarum aliae infestarent meatus, aliae circumscriberent nescios, testamenta supponerent falsa, venenatas conficerent po

 XLIII. Quid dicitis, o soboles, ac primi progenies numinis? Ergone sapientes illae, atque ex causis principalibus proditae genera haec animae turpitud

 XLIV. Sed sua, inquitis, voluntate, non regis jussione venerunt. At ubi pater omnipotens fuit, ubi regiae sublimitatis auctoritas, ut eas prohiberet a

 XLV. Sed procul haec abeat sceleratae opinionis 0884B immanitas, ut Deus credatur omnipotens, magnarum et invisibilium rerum sator, et conditor, procr

 XLVI. Sed procul haec abeat, ut eadem rursus frequentiusque dicamus, tam immanis, et scelerata persuasio, ut ille salus rerum Deus omnium, virtutum ca

 XLVII. Sed si parens, etiam genitor animarum, 0887B inquitis, Deus non est, quo auctore progenitae, et qua sunt ratione prolatae? Si infucata vultis a

 XLVIII. Consimiliter hic quoque cum animas renuamus Dei esse principis prolem, non continuo sequitur, ut explicare debeamus quonam parente sint editae

 XLIX. Sed et boni, dicetis, sunt in rebus humanis viri, sapientes, justi, inculpatis atque emendatissimis moribus. Nullam referimus quaestionem, an ul

 L. Vos humano in genere bonos esse dicitis viros, qui ut esse credantur, comparatio forsitan efficiat pessimorum. Quinam isti sunt? dicite. Philosophi

 LI. Sed risui vobis est nostra responsio quod cum regias soboles esse animas abnegemus, non referamus contra, ex quibus sint causis atque originibus p

 LII. Ac ne tamen vobis tantummodo censeatis conjecturis uti ac suspicionibus licere, et nos idem possumus: quoniam commune est, quod interrogatis expr

 LIII. Ergo cum haec ita sint, non absone neque inaniter credimus, mediae qualitatis esse animas hominum, utpote ab rebus non principalibus editas, jur

 0895B LIV. Ergone, inquiet aliquis, sine Dei voluntate quidquam potis est fieri? Considerandum est nobis sollicite, et cura inspiciendum non parva, ne

 0897A LV. Quae cum esse consenserimus victi, et universa his scatere nominaliter annuerimus humana consequetur ut rogitent, cur ergo haec mala Deus om

 LVI. Caetera quaecumque sunt alia, quae in quaestionibus assolent controversiisque versari, quibus genitoribus orta sint, vel quibus actoribus fiant,

 LVII. Cum ergo haec ita sint, neque aliter fiat, quin sit unum ex omnibus verum, pugnant tamen argumentis omnes, neque singulis deest id, quod 0899B p

 LVIII. Quid ergo nos soli ignoramus, nescimus, quisnam sit animarum conditor, quisnam constitutor? quae causa hominem finxerit? mala unde proruperint?

 LIX. Si praesto est quod libuerit scire, et in aperto rerum est scientia constituta, edissertate, et dicite , quibus modis fiant et rationibus pluviae

 LX. Cum igitur et vos ipsos tantarum ac tot rerum fugiant origines, fugiant causae, fugiant rationes, neque explanare possitis quid sit factum, aut qu

 LXI. Quid est, inquit, vobis investigare, conquirere, quisnam hominem fecerit? animarum origo quae sit? quis malorum excogitaverit causas? orbe sit so

 LXII. Neque illud obrepat, aut spe vobis aeria blandiatur, quod a sciolis nonnullis, et plurimum sibi arrogantibus dicitur Deo esse segnatos, nec fat

 LXIII. Sed si, inquiunt, Christus in hoc missus a Deo est, ut infelices animas ab interitionis exitio liberaret, quid saecula commeruerunt priora, qua

 LXIV. Sed si generis Christus humani, inquitis, conservator advenit, cur omnino non omnes aequali munificentia liberat? Non aequaliter liberat qui aeq

 LXV. Immo, inquit, si Deus est potens, misericors, conservator, convertat nobis mentes, et invitos faciat suis pollicitationibus credere. Vis ergo est

 0913A LXVI. Licet ergo tu purus, et ab omni fueris vitiorum contaminatione purgatus, conciliaveris illas atque inflexeris potestates, ad coelum redeun

 LXVII. Itaque cum nobis intenditis aversionem ex religione priorum, causam convenit ut inspiciatis, non factum: nec quid reliquerimus, opponere, sed s

 LXVIII. In Albano antiquitus monte nullos alios licebat, quam nivei tauros immolare candoris: nonne istum morem religionemque mutastis, atque ut ruful

 LXIX. Sed novellum nomen est nostrum, et ante dies paucos religio est nata, quam sequimur. Ut interim concedam, id quod nobis objicitur intentionis es

 LXX. Sed quid ego haec parva? Ipsi dii immortales, quorum modo aditis templa, et numina suppliciter adoratis, sicut vestris litteris atque opinionibus

 LXXI. Sed quod agimus nos, novum est, quod autem vos, priscum est, et nimiae vetustatis: et quid istud 0925B aut vos juvat, aut nostram causam ratione

 LXXII. At religiones vestrae multis annis praecedunt nostram, et eo sunt veriores, quod vetustatis auctoritate munitae sunt. Et quid eas prodest annis

 0929A LXXIII. Sed causa in hujusmodi vertimur soli. Quid? vos Aegyptiaca numina, quibus Serapis atque Isis est nomen, non post Pisonem et Gabinium con

 LXXIV. Et quid, inquit, est visum Deo regi atque principi, ut ante horas, quemadmodum dicitur, pauculas sospitator, ad vos Christus coeli ex arcibus m

 LXXV. Tu opponas et referas, cur tam sero emissus est sospitator? In infinitis perpetuis saeculis nihil omnino dicendum est serum. Ubi enim finis, et

 LXXVI. Cum ergo, inquitis, omnipotenti serviatis Deo, et eum habere confidatis salutis atque incolumitatis vestrae curam, cur persecutiones patitur pe

 LXXVII. Itaque ista, quam dicitis, persecutionis asperitas liberatio nostra est, non persecutio nec poenam vexatio inferet, sed ad lucem libertatis e

 LXXVIII. Quare homines abstinete quaestionibus vacuis impedire spes vestras nec, si aliter quam vos putatis, aliquid se habet, vestris potius opinion

 LIBER TERTIUS.

 I. Jamdudum quidem criminibus his omnibus, maledictionibus potius, ut vera dicamus ab excellentibus 0938C parte in hac viris, et veritatem istam comme

 II. Nunc ad ordinem revertamur, a quo sumus necessario paulo ante digressi: ne diutius interrupta defensio palmam criminis comprobati calumniatoribus

 III. Atque ut in terrestribus regnis necessitate nulla compellimur, regalibus in familiis constitutos 0940A nominatim in principibus adorare, sed in r

 0941A IV. Sit ista, ut praedicatis, plebs numinum, sint deorum innumerae gentilitates adstipulamur, acquiescimus, connivemus, nec in aliqua quaestion

 V. Sed ut vultis et creditis, atque ut vobis persuasum est, hi dii sint : nominibus appellentur his etiam, quibus eos populares censeri popularis vulg

 0944A VI. Et tamen, ne nos quisquam pervicaciter arbitretur sacramenta nolle suscipere caeterorum, quaecumque sunt, numinum: devotas etenim mentes et

 0945B VII. Sed quid aucupia verborum, splendoremque sermonis peti ab hoc dicam, cum sciam esse non paucos, qui aversentur et fugiant libros de hoc eju

 VIII. Ac ne tamen et nobis inconsideratus aliquis calumniam moveat, tamquam Deum, quem colimus, marem esse credamus: ea scilicet causa, quod eum, cum

 IX. Quid ergo dicemus? deos procreare? deos nasci? et idcirco additas genitalium membrorum partes, ut sufficere prolem possent, et nova quaque suborie

 X. Quid dicitis, o sancti atque impolluti antistites 0948B religionum? Habent ergo dii sexus, et genitalium membrorum circumferunt foeditates, quas et

 XI. Et audetis adscribere causam nobis offensionis deorum, cum, si judicatio fiat, certissima in vobis reperiatur haec esse, nec in contumelia, quam o

 XII. De sexu hactenus. Nunc ad speciem veniamus et formas, quibus esse descriptos deos superos creditis: quibus immo formatis et templorum amplissimis

 XIII. At vero vos deos parum est formarum quod 0953B amplectimini mensione, filo et atterminatis humano: 0954A 0954B 0955A

 XIV. An numquid coelestium corpora foeditatibus his carent? et quoniam cibis mortalibus abstinent , edentulos eos esse parvulorum credendum est ritu,

 XV. Quisquamne est hominum rationis alicujus sapore contactus, qui pilos et lanugines credat in deorum corporibus nasci? qui annorum in illis inesse 0

 XVI. Nisi forte dicetis alias quidem inesse diis formas, et honoris, et dicis causa species vos eis accommodavisse mortalium, quod majoris multo est c

 0961A XVII. Sed si vobis, inquiunt, nostra opinatio displicet, vos demonstrate, vos dicite, qua sit Deus praeditus forma. Si veram vultis audire sente

 0961B XVIII. Quid ergo, inquiet aliquis, non audit Deus? non loquitur? non ante se positas res videt? non intuetur? Suo forsitan genere, non nostro. N

 XIX. Si nostri animi motum non recusatis audire, tantum abest ut nos Deo corporalia liniamenta tribuamus, ut animorum etiam decora, ipsasque virtutes,

 XX. Et haec vero prima est vestrorum numinum contumelia, quam de formis, et sexibus boni scilicet vindices, et religiosi constituistis auctores. Illud

 XXI. At rogo, quae ratio est, quae tam dura necessitas, quae causa, ut artificia haec superi tamquam viles noverint atque habeant sellularii? In coelo

 XXII. Erras , inquit, et falleris: non enim ipsi opifices dii sunt, sed ingeniis hominum subjiciunt has artes, atque ut vita sit instructior, tradunt

 XXIII. Nisi forte hoc dicitis, deos artifices non esse, sed eos his artibus praesidere, curare: immo sub illorum posita esse tutela omnia, quae admini

 0970A XXIV. Tutelaribus, inquit, supplicat diis nemo, et idcirco singuli familiaribus officiis atque auxiliis desunt. Nisi enim thura et salsas accipi

 0972A XXV. Unctionibus, inquit, superest Unxia, cingulorum Cinxia replicationi, Victa et Potua sanctissimae victui potuique procurant. O egregia numin

 XXVI. Non commemorabimus hoc loco deam Lavernam 0972B furum, Bellonas, Discordias, Furias, et laeva 0973A 0973B 0974A

 XXVII. Quod ipsum licebit in Venerem pari atque eadem ratione traducere. Nam si amoris haec flammas, sicut perhibetis et creditis, cogitationibus subd

 XXVIII. Quisquamne est hominum rationis alicujus primordiis indutus, qui divinitatis constantiam tam foedis polluat aut contaminet moribus? qui natura

 XXIX. Et tamen possemus utcumque accipere a vobis has mentes impiarum plenissimas fictionum, si non multa de diis ipsi tam contraria promentes, dissol

 XXX. Nam quid de ipso dicemus Jove, quem solem esse dictitavere sapientes, agitantem pinnatos currus, turba consequente divorum? aethera nonnulli flag

 XXXI. Aristoteles, ut Granius memorat, vir ingenio 0980A praepotens, atque in doctrina praecipuus, Minervam esse lunam probabilibus argumentis explica

 XXXII. Mercurius etiam quasi quidam medicurius dictus est: et quod inter loquentes duo media currat et reciprocetur oratio, nominis hujus concinnata e

 XXXIII. Praetermittimus hoc loco satietatis fuga Vulcanum: quem esse omnes ignem pari vocum pronuntiatis assensu: quod ad cunctos veniat, Venerem, 098

 0986A XXXIV. Non indocti apud vos viri, neque quod induxerit libido garrientes, Dianam, Cererem, Lunam, caput esse unius Dei triviali germanitate pron

 0986B XXXV. In philosophiae memorabiles studio, atque 0987A ad istius nominis columen vobis laudatoribus elevati, universam istam molem mundi, cujus o

 XXXVI. Si totidem nos modis, totidemque sententiis deorum vestrorum subrueremus fidem, nulli esset dubium, quin ira et rabie concitati, ignes, feras,

 XXXVII. Musas Mnaseas est auctor filias esse Telluris et Coeli: Jovis caeteri praedicant ex Memoria 0989A uxore, vel mente: has quidam virgines, alii

 0990A XXXVIII. Quonam modo igitur religionis potestis integrare vim plenam, cum circa ipsos erretis deos? aut ad venerabiles invitare nos cultus, cum

 XXXIX. Sunt praeterea nonnulli, qui ex hominibus divos factos hac praedicant appellatione signari, ut est Hercules, Romulus, Aesculapius, Liber, Aenea

 XL. Nigidius Penates deos Neptunum esse atque Apollinem prodidit, qui quondam muris urbem Ilium conditione adjuncta cinxerunt. Idem rursus in libro se

 XLI. Possumus, si videtur, summatim aliquid et de Laribus dicere, quos arbitratur vulgus vicorum atque itinerum deos esse, ex eo quod Graeci vicos cog

 XLII. Infinitum est et immensum species ire per singulas, atque ipsis facere promptum libris, nullum esse a vobis Deum, neque existimatum, neque credi

 XLIII. Etenim si hic atram, ille albam desiderat pellem, huic capite velato, illi sacrificandum est nudo, de matrimoniis ille consulitur, hic medelas

 XLIV. Quare si vobis liquet, in sublimibus palatiis coeli habitare, consistere multitudinem istam, quam enumeratis deorum, in unius proloquii finibus

 LIBER QUARTUS.

 1005A I. Interrogare vos libet, ipsosque ante omnia romanos dominos rerum ac principes, utrumne existimatis Pietatem, Concordiam, Salutem, Honorem, Vi

 II. Nos enim, nisi forte communem tollitis nobis atque eripitis sensum, nihil horum sentimus et cernimus habere vim numinis, neque in aliqua contineri

 III. Nam quod nobis catervas ignotorum alias inducitis deorum, existimare non possumus, utrumne istud serio, atque ex rei compertae faciatis fide: an

 IV. Pellendorum hostium dea potens Pellonia est. Quorumnam , nisi molestum est, edite. Confligunt partes, atque inter se cominus armorum collatione de

 V. Dii laevi, et laevae, sinistrarum tantum regionum sunt praesides, et inimici partium dexterarum. Quod quanam istud ratione dicatur, quove animi 101

 VI. Lateranus, ut dicitis, deus est focorum et genius, dictusque hoc nomine, quod ex laterculis crudis ab hominibus caminorum istud exaedificetur genu

 1014B VII. Etiamne militaris Venus castrensibus plagiis praesidet, et puerorum stupris? Etiamne Perfica una 1015A est e populo numinum, quae obscoenas

 VIII. Dicite, o quaeso, ut ita vobis propitiae faveant, 1017A Peta, Puta, Patella, si omnino essent apes ullae in terris, aut si exos genus humanum, v

 IX. Quid ergo, inquitis, hos deos nusquam esse gentium judicatis, sed falsis opinationibus constitutos? Non istud nos soli, sed veritas ipsa dicit, et

 X. Quod si habere insistitis suos proprios praesides ossa, mella, et limina, caeteraque alia, quae vel 1021A cursim perstrinximus,vel nimietatis non a

 XI. Quid dicitis, o patres novarum religionum, quid potestatum? Hoscine a nobis deos violari, et negligi sacrilego clamitatis, quiritaminique contempt

 XII. Sed sint, ut asseritis, vera, eamdem tamen facietis fidem Melloniam, verbi causa, vel Limentinum inserere se fibris, et ad rerum, quas quaeritis,

 XIII. Aut si sic accipere rei novitate renuitis, unde vobis est scire, an sit unus aliquis, qui succedat pro omnibus quos invocatis, partibusque se cu

 XIV. Aiunt igitur theologi vestri, et vetustatis absconditae conditores, tres in rerum natura Joves esse: ex quibus unus Aethere sit patre progenitus,

 XV. Ac ne longum videatur, et nimium, minutatim velle capita ire per singula, aiunt iidem Theologi quatuor esse Vulcanos, et tres Dianas, Aesculapios

 XVI. Fingite nos enim vel auctoritate idonea motos, vel violentia terroris vestri, induxisse in animum Minervam, verbi causa, sacris vobis solemnibus

 XVII. Possumus haec eadem de Mercuriis, Solibus, immo de aliis omnibus quorum numeros tenditis et multiplicatis, expromere. Sed satis est ex uno ratio

 XVIII. Sed ex diverso, nescio quis, unde, inquit, scimus, an explorata et cognita theologi scriptitarint, 1037B an, ut visum est, atque sedit, libidin

 1038B XIX. Nisi forte haec falsa, et ea, quae a vobis dicuntur, erunt vera. Quo argumento, quo signo? Cum enim homines utrique, et qui haec, et illa c

 XX. At vero vos contra, majestatis immemores et sublimitatis tantae, eas illis adjungitis nativitates, ortusque 1039B eos adscribitis, quos ingeniis l

 1041A XXI. Sed in caeteris forsitan minus hujus eluceat turpitudinis foeditas. Ergone ille rector poli, pater deorum et hominum, supercilio et nutu to

 XXII. Nec contenti hos coetus gravitati attribuisse Saturniae, etiam ipsum regem mundi flagitiosius liberos procreasse, quam ipse est natus atque edit

 XXIII. Ad libidinem homines proni, atque ad voluptatum blanditias naturae infirmitate proclives, adulteria tamen legibus vindicant, et capitalibus aff

 1046A XXIV. Si aperire oculos mentis, et veritatem propriam intueri sine ulla vultis gratificatione privata, miseriarum omnium causas, quibus genus, u

 XXV. Quis rege a Cyprio, cujus nomen Cinyras est, ditatam meretriculam Venerem divorum in numero consecratam quis ex reliquiis Pelopis compactum 1050

 XXVI. Nam quid de illis amoribus dicam, quibus in foeminas sanctos incaluisse coelestes, vestris proditum litteris, atque auctoribus continetur? Numqu

 XXVII. Sed soli amant apud vos mares, et foemineo sexui sua conservata est sanctitas. Nonne vestris cautum est litteris adamatum esse ab Aurora Tithon

 XXVIII. Ubi enim nuptiae, matrimonia, puerperia, nutrices, artificia, debilitates, ubi status capitis, et conditio servitutis, ubi vulnera, caedes, cr

 XXIX. Et possumus quidem hoc in loco omnes 1062B istos nobis quos inducitis atque appellatis deos, homines fuisse monstrare, vel Agragantino Evhemero

 XXX. Sed non istam suscepimus in eo sermone, quem facimus, vel operulam, vel voluntatem, ut ostendamus et publicemus, quinam fuerint hi omnes. Illud n

 XXXI. Interrogare enim vos libet, et ad sermonis exigui responsionem vocare, utrumne gravius existimetis nullas caedere his hostias, quia putes natura

 1067A XXXII. Sed poetarum, inquiunt, figmenta sunt haec omnia, et ad voluptatem compositae lusiones. Non est quidem credibile homines minus brutos, et

 XXXIII. Scribuntur dii vestri in tricliniis coelestibus, atque in chalcidicis aureis coenitare, potare, et ad ultimum fidibus et vocum modulatione mul

 XXXIV. Sed quid ego neglectas aliorum conqueror contumelias numinum? Ipse ille Jupiter, cujus vos nomen effari non sine metu decuit et totius corporis

 XXXV. Sed poetis tantummodo licere voluistis indignas de diis fabulas, et flagitiosa ludibria comminisci? 1071B Quid pantomimi vestri, quid histriones

 1074A XXXVI. Nec satis haec culpa est, etiam mimis, et scurrilibus ludicris sanctissimorum personae interponuntur deorum. Et ut spectatoribus vacuis r

 XXXVII. Verum ita se res habet, ut quoniam plurimum gladiis, et potestate valetis ferri, anteire vos etiam veritatis scientia judicetis: et esse pro d

 LIBER QUINTUS.

 I. Esto: ab ludentibus poetis cuncta illa sint prodita 1081A de immortalibus diis probra. Quid illa, quae historiae continent graves, seriae, curiosae

 II. Quid primum, quid ultimum, vel exequatur animus, 1083B vel conticescat, nec facile dictu est, neque ullis 1084A 1084B 1085A 1085B 1086A

 III. Sed concedamus, ut dicitur, ipsum adversum se Jovem remedia scisse, atque artes, quibus iri obviam suis significationibus conveniret etiamne cre

 IV. Nisi forte dicetis regem fuisse divinum: numquid ipso poterat esse Jove divinior? Nisi homo praesumens, quid dicturus esset Jupiter, circumscripsi

 1088B V. Apud Timotheum non ignobilem theologorum virum, nec non apud alios aeque doctos super magna deorum matre, superque sacris ejus, origo haec si

 VI. Cujus cum audacia quibusnam modis posset vel debilitari, vel comprimi, saepenumero esset deorum in deliberatione quaesitum, haesitantibus caeteris

 VII. Tunc Pessinuntius rex Midas alienare cupiens tam infami puerum conjunctione, matrimonio ei suam filiam destinat: ac ne scaevus aliquis nuptialia

 VIII. Si contemptor aliquis numinum, et sacrilegi pecturis immanitate furiosus, intendisset animum maledicere diis vestris: auderet in eos quidquam gr

 IX. Sed quid terrenis obsolevisse vos sordibus deum loquimur matrem, cum ab Jovis ipsius maledictis 1100A nullam pausam facere vel exigui temporis int

 X. Nisi forte dicetis, conventionis hujusmodi coetum genus vitat atque execratur humanum apud deos incesta sunt nulla. Et cur mater acerrime repugnab

 XI. Aestuatum est in conciliis deorum, quibusnam modis esset intractabilis illa vis feritatis edominari, et cum via nulla superesset, ad opem concursu

 XII. Hoccine de diis quisquam vel exigua dixerit eorum opinione polluctus? aut si talibus occupati sunt negotiis, cogitationibus, curis, quisquam eos

 XIII. Per sinum, inquit, Nana filium concepit ex pomo sequitur se ratio ubi enim cautes, et saxa pariunt dura, poma ibi necesse est suriant. Glandib

 XIV. Quid dicitis, o gentes: quid hujusmodi deditae opinionibus nationes? Nonne cum ista promuntur, arripit vos pudor, et tantarum verecundia foeditat

 XV. Urgere vos jamdudum ad istius rei comparationem possemus, nisi stultitiae pars esset, et talia discere, et hujusmodi rerum indicia postulare. Sed

 XVI. Et tamen qui potestis falsitatis arguere conscriptionem istam, cum ipsa sacra sint testimonio, quae per cursus annuos factitatis, et credi a vobi

 XVII. Aut si ea, quae dicimus, non sunt ita, vos edissertate, vos, dicite: evirati isti, mollesque, quos interesse vobiscum in istius numinis videmus

 XVIII. Postulat quidem magnitudo materiae, atque ipsius defensionis officium, ut similiter caeteras turpitudinum 1115B species persequamur: vel quas p

 XIX. Bacchanalia etiam praetermittamus immania, quibus nomen Omophagiis Graecum est, in quibus 1119A furore mentito, et sequestrata pectoris sanitate,

 XX. Ea erat nobis consilium praeterire, praetervehi illa etiam mysteria, quibus Phrygia initiatur, atque omnis gens illa, nisi nomen interpositum his

 1123B XXI. Jupiter satagit fractus metu: nec quibus remediis leniat violatae animos, reperit: fundit preces, et supplicat: obstructae sunt dolentis au

 XXII. Non esse arbitror necessarium sermone quoque hic multo, membra ire per singula, quantaeque insint in partibus pravis turpitudinum scatebrae flag

 1127B XXIII. Vellem itaque videre patrem illum deorum 1128A Jovem, aeternam rerum atque hominum potestatem, bubulis esse cohonestatum cornibus: hirsut

 XXIV. Sed non sunt, inquit, reipublicae nostrae 1129B haec sacra. Quisnam istud dicit, aut quis reponit? Romanus, Gallus, Hispanus, Afer, Germanus, au

 XXV. In istius conquisitionis errore eleusinos 1132A etiam pervehitur fines pagi istud est nomen regione in Attica constituti: qui illud temporis has

 XXVI. Calumniari nos improbe si quis forte hominum 1136A suspicatur, libros sumat Threicii vatis, quos antiquitatis memoratis esse divinae: et invenie

 1138A XXVII. Ergone, ut promunt sancta illa atque arcana mysteria, rapiuntur, et rapiunt dii vestri? matrimonia copulant fraudibus appetita furtivis?

 1140A XXVIII. Jamdudum me fateor haesitare, circumhiscere, tergiversari, tricas, quemadmodum dicitur, conduplicare Tellenas, dum pudor me habet, Alimo

 XXIX. At ne quis forte a nobis tam impias arbitretur confictas res esse, Heraclito testi non postulamus ut credat, nec mysteriis volumus, quid super t

 XXX. Jamdudum me fateor reputantem mecum in animo rerum hujuscemodi monstra, solitum esse mirari, audere vos dicere quemquam ex his atheum, irreligios

 XXXI. Vos vero, qui vindices, et eorum contendiditis immortalitatis esse propagatores, num ex his quempiam praeteristis, transistis vestris maledictio

 XXXII. Sed erras, inquit, et laberis, satisque te esse imperitum, indoctum, ac rusticum, ipsa rerum in sectatione demonstras. Nam istae omnes historia

 XXXIII. Argutiae sunt, ut apparet, atque acumina haec omnia, quibus fulcire solemne est malas in judiciis causas. Quinimmo, ut verius dicam, sophistic

 XXXIV. Sed ut vobis assentiamur, in fabulis his omnibus cervas pro Iphigeniis dici, unde tamen vobis liquet, cum allegorias istas vel expanatis, vel p

 XXXV. Denique si accommodum ducitis, etiam 1149C illud a vobis repetita interrogatione conquirimus, 1150A 1150B 1151A

 XXXVI. Nisi forte dicetis, non toto in historiae corpore allegorias has esse, caeterum partes alias esse communiter scriptas, alias vero dupliciter, e

 XXXVII. Inspiciamus enim quod dicitur hoc modo. In nemore, inquit, Ennensi quondam flores Proserpina virago lectitabat. Integrum adhuc istud est, et r

 XXXVIII. Aut igitur debent allegorico genere omnia esse scripta, et posita, demonstrandaque universa 1153B nobis: aut genere isto conscriptum est nihi

 XXXIX. Unde igitur probamus, historias has omnes rerum esse gestarum conscriptiones? Ex solemnibus scilicet sacris atque initiorum mysteriis vel quae

 XL. Et tamen ut vobis ita se habere assentiamur res istas, id est, ut historiae aliud verbis sonent, nescio quid aliud more hariolantium dicant, ita n

 XLI. Antea mos fuerat, allegoricas dictiones honestissimis sensibus obumbrare, res turpes, et foedas prolatu, honestorum convestirier dignitate. At ve

 XLII. Nisi forte dicetis, hoc enim solum restat, quod a vobis posse videatur opponi, deos sua mysteria nolle ab hominibus sciri et idcirco historias

 XLIII. Sed quid sit istud, jam promptum est omnibus: nam quia talium scriptorum, historiarumque vos pudet, nec abolere videtis posse ea, quae sunt foe

 XLIV. Sed si fabulas has vultis more allegorico scriptas, quid caeteris fiet, quas non videmus posse versuras in hujusmodi cogi? Quid enim subjiciemus

 XLV. Da veram judicii formam, et in illa estis reprehensionis parte, quod in usu sermonis vestri Martem pro pugna appellatis, pro aquis Neptunum, Libe

 LIBER SEXTUS.

 I. Nunc quoniam summatim ostendimus, quam impias de diis vestris opinionum constitueritis infamias sequitur ut de templis, de simulacris etiam, sacri

 1163A II. Ut enim noscatis, quid de isto nomine sentiamus, judiciique simus cujus, existimamus nos eos, si modo dii certi sunt, ut eadem rursus satiat

 III. Sed templa illis extruimus nulla, nec eorum effigies adoramus, non mactamus hostias, non thura ac vina libamus. Et quid amplius possumus vel hono

 IV. Sed non, inquit, idcirco attribuimus diis templa, tamquam humidos ab his imbres, ventos, pluvias arceamus, aut soles: sed ut eos possimus coram et

 V. Quod si ita non erit, tollitur omnis spes opis, et erit in dubio, audiamini ab iis, nec ne: siquando 1171A res sacras ceremoniarum conficitis debit

 VI. Quid quod multa ex his templa, quae tholis sunt aureis, et sublimibus elata fastigiis, auctorum conscriptionibus comprobatur contegere cineres atq

 1177A VII. Sed quid ego haec parva? regnatoris in populi Capitolio quis est hominum, qui ignoret, Oli esse sepulchrum Vulcentani? Quis est, inquam, qu

 VIII. Satis igitur, ut opinor, ostendimus templa diis immortalibus aut inaniter iis esse constructa, aut contra decus et potentiam creditam contumelio

 IX. Deos, inquitis, per simulacra veneramur. Quid ergo? si haec non sint, coli se dii nesciunt, nec impertiri a vobis ullum sibi existimabunt honorem?

 X. Et unde novissime scitis, simulacra haec omnia, quae diis immortalibus vicaria substitutione formatis, similitudinem referant, habeantque divinam?

 XI. Ridetis, temporibus priscis Persas fluvios coluisse, memoralia ut indicant scripta, informem Arabas lapidem, acinacem Scythiae nationes, ramum 118

 XII. Ex hujusmodi causis illud etiam vobis conniventibus consecutum est, ut in deorum corporibus lasciviae artificum luderent, darent que his formas,

 XIII. Sed quid ego diis dotas falses et fulcinas rideo? quid cornua, malleos, et galeros, cum simulacra 1190B quaedam sciam certorum esse hominum form

 XIV. Libet in hoc loco, tamquam si omnes adsint terrarum ex orbe nationes, unam facere concionem, atque in aures haec omnium communiter audienda depro

 XV. Ecce si aliquis ponat in medio aes rude, atque in opera nulla conjectum, argenti massas indomiti, infectum aurum, lignum, lapides, atque ossa, res

 XVI. Itaque immemores et obliti simulacrorum 1196B substantiae atque originis, quae sit, rationale homines animal, et sapientiae munere consiliique do

 XVII. Sed erras, inquit, et laberis, nam neque 1200A nos aera, neque auri argentique materias, neque alias, quibus signa confiunt, eas esse per se deo

 XVIII. Quid ergo? in materiis talibus semperne dii mansitant, neque abeunt uspiam, etiamsi res postulaverit maxima? An habent itus liberos, cum libuer

 XIX. In simulacris dii habitant, singuline in singulis toti, an partiliter, atque in membra divisi? Nam neque unus Deus in compluribus potis est uno t

 XX. Et tamen, o isti! si apertum vobis et liquidum est, in signorum visceribus deos vivere, atque habitare coelites, cur eos sub validissimis clavibus

 XXI. Antiochum Cyzicenum ferunt quindecim cubitorum Jovem ex delubro aureum sustulisse, et ex aere bracteolis substituisse fucatum. Si in simulacris 1

 XXII. Nisi forte negligere deos dicitis haec damna, nec putare esse idoneam causam, propter quam se exerant, et nocentibus poenam violatae religionis

 XXIII. Nisi forte, ut vos fertis, libidinis et voluptatum deae contumelias istas habuere gratissimas nec ultione facinus existimavere condignum, quod

 XXIV. In parte hac eadem illud etiam dicere simulacrorum assertores solent, non ignorasse, antiquos nihil habere numinis signa, neque ullum omnino ine

 XXV. Quid enim, si verum, et sine ulla gratificatione perspicias, signa ista quae dicunt, habent in se magnum, ut merito sperarit atque existimarit an

 XXVI. O species formidinum dirae, metuendique terrores, propter quos genus hominum torpedine in perpetua affigeretur, nihil moliretur, attonitum, ab o

 LIBER SEPTIMUS.

 [liber VI.] XXVII. Sed quoniam satis, ut res tulit, quam inaniter fiant simulacra, monstratum est: de sacrificiis deinceps, de caedibus atque immolati

 1219C I. Quid ergo, dixerit quispiam, sacrificia censetis nulla esse omnino facienda? Ut vobis non nostra, sed Varronis vestri sententia respondeamus,

 II. Qui sunt, inquitis, dii veri? Ut communi vobis et simplici respondeamus verbo, non scimus. Quos enim vidimus numquam, qui sint, scire quemadmodum

 III. Ergo si haec ita sunt, primum illud a vobis expetimus noscere, quae sit causa, quae ratio, sacrificia ut ista faciatis: quid deinde ex hoc lucri

 IV. Numquid, si forte hoc non est, voluptatis alicujus, animique, ut dicitur, causa, caeduntur diis hostiae, et succensis adjiciuntur altaribus? Et qu

 V. Sequitur, ut illam quoque inspiciamus partem, quam jactari audimus vulgo, et populari in persuasione versari: sacrificia superis ea fieri diis caus

 VI. Sed concedamus, ut vultis, perturbationem hujusmodi familiarem diis esse, placandaeque ejus causa res divinas fieri, et sacrorum solemnia celebrar

 VII. Sed neque illud dici, aut audire deposco, quas 1225B irarum in homines habeant dii causas, ut sacrificiis debeant contracta offensione mulceri: n

 VIII. Sed hoc, ut dixi, praetereo, et silentio patior abire donatum: unum illud prae omnibus quaero, quae causa est, ut si ego porcum occidero, deus m

 IX. Ecce si bos aliquis, aut quodlibet ex his animal, 1227B quod ad placandas caeditur mitigandasque numinum furias, vocem hominis sumat, eloquaturque

 X. Sed fortasse aliquis dicet: idcirco diis hostias, et caetera impendimus munera, ut familiares quodammodo nostris supplicationibus facti, res tribua

 XI. Postremo si tristia atque importuna dii pellunt: 1230B si ea, quae sunt laeta atque amica, largiuntur: unde sunt mundo tanti, tamque innumerabiles

 XII. Aut ingrati esse dicendi sunt coelites, si cum habeant jura prohibendi, patiuntur infelix genus tot poenis et calamitatibus implicari. Et fortass

 XIII. Satis, ut opinor, ostendimus, frustra diis immortalibus hostias rebus cum consequentibus admoveri: quod neque alantur his, neque ullam percipian

 XIV. Sed concessio haec omnis, et honoris, de qua loquimur, attributio, solis habet in hominibus sedem: quos naturalis infirmitas, et amor in altiorib

 XV. Quid ergo, inquiet aliquis, honorem diis dandum nullum esse omnino censetis? Si deos nobis 1234B proponitis tales, quales, si sunt, debent esse, q

 XVI. Quid dicitis, o isti! ergone ille putor, qui ex coriis tollitur atque expirat ardentibus, qui ex ossibus, qui ex setis, ex agnorum lanitiis, gall

 XVII. Ecce si vos canes, necesse est enim quaedam fingi, perspici ut liquidius res possint, si, inquam, canes et asini, si motacillae cum his simul, s

 XVIII. Et quoniam nobis in manibus hostiarum sermo versatur: quae causa, quae ratio est, ut cum 1240B dii immortales, sint enim et per nos licet, quic

 XIX. Sed erras, inquit, et laberis: nam diis feminis 1241B feminas, mares maribus hostias immolare, abstrusa et interior ratio est, vulgique a cogniti

 XX. Sed assentiamur, ut vultis, et esse inferos, et esse manes, et habitare nescio quos in his deos hominibus minus faustos, et tristioribus praeposit

 XXI. Sed et illud hoc loco consentaneum est ex vobis addiscere : si caper caedatur Jovi, quem patri solemne est Libero, Mercurio mactari: aut bos si s

 XXII. Ergo si haec cassa sunt, nec rationis alicujus habentia firmitatem, sacrificiorum et ipsa inanis est ratio. Etenim qui potis est habere idoneam

 XXIII. Nam quod dici a vobis accipimus, esse quosdam ex diis bonos, alios autem malos, et ad nocendi libidinem promptiores: illisque ut prosint, his v

 XXIV. Esto, concedatur infelicissimas pecudes non sine aliquo religionis officio divorum apud templa mactari, et quod ex usu consuetudinis factum est,

 XXV. Si enim quaecumque ab hominibus fiunt, maximeque in re sacra, debent habere suas causas, nec sine ratione est quidquam in negotiis omnibus, atque

 XXVI. Sequitur, ut de thure, deque mero aliquid sine ulla nimietate dicamus. Copulata enim, et mixta sunt cerimoniarum et haec genera, cultumque adhib

 XXVII. Denique ut illam semper regulam definitionemque teneamus, qua demonstratum et fixum est, quidquid fiat ab homine, habere oportere suas 1255B ca

 XXVIII. At numquid aliquis dicet, idcirco superis thus dari, quod odoratus habeat suaves et narium commulceat sensum reliqua vero sint aspera, et ob

 XXIX. Merum thuris est socium, quod explanari consimiliter poscimus, cur ei superfundatur incensioni. Si enim ratio, cur fiat, non ostendetur, nec hab

 XXX. Sed frustra, inquit, inequitas nobis: non enim nos superis ob eas profundimus merum causas, tamquam illos existimemus aut sitire, aut bibere, aut

 XXXI. Operae pretium est, etiam verba ipsa depromere, quibus, cum vinum datur, uti ac supplicare consuetudo est: Mactus hoc vino inferio esto. Inferio

 XXXII. Sed sit, ut vultis, honor in vino, sit in thure, immolatione et caedibus hostiarum irae numinum offensionesque placentur. Etiamne dii sertis, c

 XXXIII. Ludi vero, quos facitis, quibus Floralibus 1265A et Megalensibus nomen est, caeterique omnes alii, quos esse sacros voluistis, et religionum i

 XXXIV. Unde igitur fluxit, vel ex quibus enata est causis opinionum haec pravitas? Ex eo scilicet maxime, quod nequeuntes homines, quidnam sit deus, s

 XXXV. (Oberth. XXXVIII.) Sed si dii immortales nequeunt, inquit, irasci, neque ullis animorum affectibus eorum quatitur concutiturque natura: quid his

 XXXVI. (Oberth. XXXIX.) Ventum est ergo, dum loquimur, ad ipsum articulum causae, ventum rei ad cardinem, ventum ad veram atque adjunctissimam quaesti

 XXXVII. (Oberth. XL.) Sed neque illud aeque nos negabimus scire, temporibus quondam civitatis et reipublicae duris, vel quae lues infesta faciebat con

 XXXVIII. (Oberth. XLI.) Habent quidem miraculi 1274B speciem, quinimmo habere creduntur cuncta ista, quae dicta sunt: si ita, ut sunt prompta, humanum

 XXXIX. (Oberth. XLII.) Et quid ex hoc facto labis potuit et foeditatis effluere, quod aut circum faceret minus purum, aut Jovem contaminatum, cum per

 XL. (Oberth. XLIII.) Si sibi Jupiter ludos scrupulosius fieri, restituique quaerebat, si fideliter reddere suam populo sanitatem, nec malum, quod fece

 XLI. (Oberth. XLIV.) Consimili ratione per alias ire licebit historias, et ostendere in his quoque longe aliud, quam esse dii debeant, de his ipsis di

 XLII. (Oberth. XLV.) Et quoniam legitur usus cibis etiam, quibus vita in corporibus immoratur, habet patulas fauces, quibus cibos transvoret, oris 127

 1281A XLIII. (Oberth. XLVI.) Sed si deus, inquit, non erat, cur, e navi postquam extulit sese, tiberinam ad insulam repsit: nusquam statim comparuit,

 XLIV. (Oberth. XLVII.) Sed si deus praesens anguis ille non fuit, cur post illius adventum pestilentiae 1282B vis fracta est, et populo salus reddita

 XLV. (Oberth. XLVIII.) Nisi forte aliquis dicet, minoribus et consequentibus saeculis idcirco dei talis defuisse custodiam, quod impiis jam moribus et

 XLVI. (Oberth. XLIX) Sed et Magna, inquit, Mater accita ex Phrygio Pessinunte, jussis consimiliter vatum, salutaris populo et magnarum causa laetitiar

 XLVII. (Oberth. L.) Quid ergo dicemus? Hannibalem illum poenum, hostem potentem ac validum, sub quo anceps et dubia res romana contremuit, et magnitud

 XLVIII. (Oberth. LI.) Sed fuerit praesens, ut exposcitis credi, illo ipso numen in lapide: et mortalium quisquam est, quamvis ille sit credulus, et fa

 XLIX. (Oberth. XXXV.) Age nunc summatim, quoniam sermo prolatus est, et perductus in haec loca, singularum partium oppositionibus comparemus, utrumne

 L. (Oberth. XXXVI.) Discordiarum alios ex his vos, alios dicitis qui pestilentias irrogent, alios qui 1287B amores, qui furias, alios vero qui praesin

 1288B LI. (Oberth. XXXXII.) Haec cum ita se habeant, cumque sit opinionum tanta nostrarum vestrarumque diversitas, ubi aut nos impii, aut vos pii: cum

Book III.

LIBER TERTIUS.

0937

INDEX CAPITUM.

0937A Christiana religio ab eximiis viris jamdudum satis superque adserta; quae tamen nullo prorsus vindice indiget per seipsam plane inconcussa. Cap. 1.

Interceptam defensionem resumens Arnobius, ethnicis respondet, cur christiani deos nec colerent nec adorarent. In Deo rerum omnium creatore quidquid colendum et adorandum est, a christianis coli et adorari. Si qui ergo dii sint, ab illo originem suam ducunt atque in eo coluntur. Cap. 2, 3.

At illos revera esse deos probari numquam potuit ab ethnicis quibus incompertum semper fuit, aut unde nomina sua acceperint, aut quanta sit eorum multitudo. Cap. 4, 5.

Ulterius progreditur auctor atque ex his quae ethnici de 0937B diis suis praedicabant, nullos esse apertissime demonstrat. Primo enim deos mares et feminas venerabantur, at divinam naturam nullius esse sexus capacem comprobatur. Praeterea si dii gentium generare ac generari possent, quum fingantur immortales, jam infinitus esset eorum numerus. Cap. 6, 7, 8, 9.

Ad haec foedis cupiditatibus ac voluptatibus contaminarentur dii. Non est ergo, cur ethnici aegre ferant, deos ejusmodi generantes ac genitos reprobari a christianis. Cap. 10, 11, 12.

Deinde perstringit gentiles Arnobius, quod persuasum habebant, quemadmodum saducaei, deos corporea humanaque forma figurari atque componi. Cap. 12, 13.

Hoc autem semel admisso, dii sibi invicem aut similes aut dissimiles dici deberent. Utrumque vero absonum. 0937C Cap. 14, 15.

Neque eos esse audiendos, qui diis humanam formam accommodari, honoris tantum causa, respondebant, evincit Arnobius. Cap. 16.

Nulla igitur Dei, tametsi audiat, videat, intelligat, species aut figura esse potest. Unum scimus, nihil corporei aut humanorum affectuum esse in Deo, cujus natura nullo potest explicari mortali sermone. Cap. 17, 18, 19.

Irridet Arnobius ethnicos, quod deos inducant humanis officiis, negotiis, rebusque aliis sive bonis sive malis 0937D praesidentes. Cap. 20, 21.

0938A Suam sententiam confirmat auctor, horum officiorum, quibus dii praesunt, enumeratione peracta. Cap. 22, 23, 24, 25.

Idem persequitur argumentum, concluditque placita ejusmodi neminem umquam persuasurum Christianis, quantumlibet impii et athei dicantur. Cap. 26, 27, 28.

Fictitios praeterea omnino esse gentilium Deos luculenter demonstrat Arnobius ex variis illorum opinionibus, quae de iisdem numinibus circumferuntur, et primum de Jano, Saturno, Jove et Junone. Cap. 29, 30.

Deinde de Minerva, Neptuno, Mercurio, Magna Matre, Libero atque Apolline. Ad haec de Diana, Cerere aliisque, nec non de Mundo, quem frustra nonnulli 0938B Deum aeternum esse putarunt. Ex qua quidem opinionum plane ridicularum varietate caeterorum deorum falsitas evidentissime ostenditur. Cap, 31, 36.

Idem non minus efficaciter conficit Arnobius ex eorumdem ethnicorum absurdis dissidiis de origine et numero deorum suorum. Ubi primum de Musis. Cap. 37.

De Novensilibus. Cap. 38,-39.

De Penatibus. Cap. 40.

De Laribus. Cap. 41, 42.

Atque inter tantas dissensiones nulli homini ethnico discernere licuit, quis ex illis verus erat Deus, quis honorandus, invocandus et exorandus. Cap. 43, 44.