In Evangelium Secundum Lucam

 PROOEMIUM BEATI LUCAE IN EVANGELIUM SUUM.

 CAPUT I.

 IN CAPUT I LUCAE

 Sequitur:

 Ecce opportunitas ex opere. Et sequitur, ponens opportunitatem ex tempore dicens :

 Sequitur de loci opportunitate, cum dicit :

 Et hoc est quod sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur:

 Sequitur :

 Sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur:

 Sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur:

 Dicit igitur:

 Sequitur:

 Sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur:

 Dicit igitur :

 Sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur:

 Unde sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur laetissimus auditus:

 Sequitur congratulationis modus, cum dicit :

 Sequitur de sanctitatis istius Praecursoris progressu.

 Dicit igitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur de effectu cum dicit:

 Et ideo sequitur signum duplex, naturae, et gratiae.

 Sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur:

 CAPUT II.

 IN CAPUT II LUCAE

 Et hoc est quod sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur de re annuntiata :

 Et hoc est quod sequitur :

 Sequitur :

 Et ideo sequitur :

 Sequitur de effectu.

 Sequitur:

 Sequitur :

 Sequitur finis, cum dicitur :

 Sequitur:

 Et hoc est quod sequitur :

 Sequitur :

 Et hoc est quod sequitur:

 Et hoc est quod sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Sequitur :

 CAPUT III.

 IN CAPUT III LUCAE

 Sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur de missi obedientia :

 Sequitur:

 Unde sequitur :

 Sequitur :

 His igitur de causis baptizari voluit Dominus. Sequitur :

 CAPUT IV.

 IN CAPUT IV LUCAE

 Sequitur de auctoritate, cum dicit : Evangelizare, etc.

 Sequitur :

 Dicit igitur :

 Sequitur :

 CAPUT V.

 IN CAPUT V LUCAE

 Et hoc est quod sequitur :

 CAPUT VI.

 IN CAPUT VI LUCAE

 Dicit igitur:

 Sequitur:

 Sequitur :

 Sequitur :

 Et ideo sequitur:

 Et hoc est quod sequitur:

 Unde sequitur:

 Sequitur :

 Sequitur :

 Unde sequitur:

 CAPUT VII.

 IN CAPUT VII LUCAE

 Et hoc est quod sequitur:

 Et hoc est quod sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur :

 CAPUT VIII.

 IN CAPUT VIII LUCAE

 Et hoc est quod sequitur :

 Unde sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Et ideo sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Et hoc est quod sequitur:

 Et hoc est quod sequitur :

 Et hoc est quod sequitur.

 Sequitur :

 CAPUT IX.

 IN CAPUT IX LUCAE

 Sequitur:

 Sequitur:

 Sequitur:

 Sequitur:

 Dicit igitur :

 Sequitur :

 Dicit igitur tangendo tria : discubitum, ordinem discumbentium, et numerum satiatorum.

 Et hoc est quod sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Sequitur :

 Et hoc est quod sequitur:

 Dicit igitur : Et ecce.

 Et hoc est quod sequitur:

 Et hoc est quod sequitur:

 Sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Sequitur :

 CAPUT X.

 IN CAPUT X LUCAE

 Sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur:

 Sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur de officiis Marthae.

 CAPUT XI.

 Dicit igitur:

 Et hoc est quod sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Dicit igitur :

 Et hoc est quod sequitur:

 Et hoc est quod sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 CAPUT XII.

 IN CAPUT XII LUCAE

 Dicit igitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Dicit igitur de primo : Sint lumbi vestri praecincti.

 Sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 CAPUT XIII.

 IN CAPUT XIII LUCAE

 Dicit igitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Et hoc est quod sequi?ur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 CAPUT XIV.

 IN CAPUT XIV LUCAE

 Et hoc est quod sequitur :

 Dicit igitur :

 Et hoc est quod sequitur tertium :

 Et hoc est quod sequitur :

 Sequitur :

 CAPUT XV.

 IN CAPUT XV LUCAE

 Dicit igitur:

 Dicit igitur : Et dixit.

 Et hoc est quod sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Dicit igitur de primo horum :

 CAPUT XVI.

 IN CAPUT XVI LUCAE

 Et hoc est quod sequitur :

 CAPUT XVII.

 IN CAPUT XVII LUCAE

 Dicit igitur :

 Dicit igitur illis :

 Et hoc est quod sequitur :

 Dicit igitur :

 Et hoc est quod sequilur.

 Dicit igitur :

 CAPUT XVIII.

 IN CAPUT XVIII LUCAE .

 Dicit igitur :

 Dicit igitur:

 Dicit igitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 CAPUT XIX.

 IN CAPUT XIX LUCAE

 Dicit igitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Dicit igitur : Et ait illi dominus ejus, benigne suscipiens eum :

 CAPUT XX.

 IN CAPUT XX LUCAE

 Dicit igitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 CAPUT XXI.

 Dicit igitur:

 CAPUT XXII.

 IN CAPUT XXII LUCAE

 Dicit igitur:

 Dicit igitur:

 Et hoc est quod sequitur:

 Dicit igitur :

 Et ideo sequitur :

 Dicit igitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 CAPUT XXIII.

 IN CAPUT XXIII LUCAE

 Dicit igitur :

 Dicit igitur :

 Dicit igitur :

 Dicit igitur :

 Dicit igitur : Ducebantur autem, cum amara necessitate tracti. Thren. v,

 Dicit igitur de primo : Jesus autem, omnia haec mala et vituperia perpessus, dicebat,

 Dicit igitur : Et stabat minaciter populus spectans,

 Et hoc est quod sequitur :

 CAPUT XXIV

 IN CAPUT XXIV LUCAE

 Dicit igitur:

 Et hoc est quod sequitur:

 Dicit igitur:

 Dicit igitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Dicit igitur :

 Dicit igitur: Et ipsi adorantes. Matth.

Sequitur :

" Neque calceamenta. "

Solus Marcus dicit: Calceati pedes sandaliis . Et sccundum veritatem quidem interdicitur superflua sollicitudo calceamentorum, quibus illa gens potius studebat ad decorem quam ad necessitatem : terra enim illa calida propter necessitatem non magno indiguit studio calceorum, et ideo tolum studium gens illa convertit in calceamenti decorem : unde, Isa. iii, 18, ubi Deminus loquitur de paena peccati eorum, dicit: In die illa auferet Dominus ornamentum calceamentorum. Et, infra, v. 20, ubi specialia ornamenta auferenda enumerat, dicit etiam periscelidas auferendas. Periscelides autem sunt ornamenta talorum, sicut dextralia sunt ornamenta brachiorum. Judith etiam, cum capere vellet Holofernem decore suo, inter alios ornatus calceavit pedes suos sandaliis2 . Et inde est, quod laudata secundum sensum litterae filia Pharonis regis in Canticis, propter decorem calceamentorum laudatur, Cantic. VII, 1, ubi dicitur : Quam pulchri sunt gressus tui in calceamentis, filia principis ! ''Usus enim calceorum in his qui non itinerabantur fuit, ne pes pulvere sordidaretur : sicut innuit Glossa super Isaiam, iii, 18. Et non fuit contra frigus, nisi raro et parum. Et ideo magnum studium habebant in pulchritudine calceorum, quod interdicit.

In his autem qui pedites itinerabantur, usus fuit calceorum, ne pedes duritia viae subtriti attererentur et deficerent. Et ideo secundum Marcum in loco illo soleae sine decore concessae sunt, et solliciludo in cura calceamentorum interdicta: quae tamen longius postea itinerantibus sunt concessa. Unde, Act. XII, 8, dixit Angelus ad Petrum : Calcea tecaligas tuas.Et, Exod. XII, 11, dicitur, quod manducantes carnes agni parati ad iter longum calcea- menta tenere debent in pedibus. Dicit autem Augustinus in libro de Haeresibus, quod occasione verborum istorum, et praecipue propter hoc, quod dicitur, Exod. iii, 5 : Ne appropies huc, solve calceamentum de pedibus tuis: locus enim in quo stas, terra sancta est, " diti xerunt quod discipulus Christi esse " non potest, qui non est discalceatus : " et isti Haeretici vocantur discalceatus " quia non intelligentes Scripturas, se-" ctas sibi novas confinxerunt, nomen " accipientes Discalceatorum : quod se-" eundum legem improperii et confusus " nis nomen est in populo Dei. "

In isto ergo quem diximus sensu, intelligendum est quod dicitur : " Neque calceamenta. " Sed etiam secundum civilitates hominum et mores, inhonestum 1 est denudare pedes, et nudos digitos pedum sic mulieribus ostendere, et occasio est turpitudinis quam dicere non oportet.

" Et neminem per viam salutaveritis. "

Ecce interdicit hoc quod secundum consuetudinem illius gentis fuit singularis amiciliae : magnis enim et frequentibus consueverunt occupari salulalionibus, sicut legitur, IV Reg. x, 13: Fra-ae tres Ochoziae sumus, et descendimus ad saluiandum filios regis, et filios reginae. Act. xxv, 13 : Cum dies aliquot transacti essent, Agrippa rex et Bernice descenderunt Caesaream, ad salutandum Festum. Unde et Dominus, Matth.XXIII, 7, arguit Scribas et Pharisaeos, quod amabant salulationes in foro. Luc.XI, 43 : Diligitis primas cathedras in sgnagogis, et salulationes in foro. III Reg. XIX, 20, dixit Eliseus ad Eliam : Osculer, oro primum patrem meum. Et sic ex multis Scriplurarum locis accipitur, quod in solemnitate salutationum gens illa multum occupabatur. Et hanc solemnitalem, itinerantes in praedicatione detinentem, interdicit Dominus : non tamen prohibet eulogium salutationis, quo praecipit salutare domum, hoc est, familiam domus in quam intraverint . Quo etiam Sancti usu sunt, sicut patet in omnibus Apostoli epistolis. Et quod aliqui dicunt non esse salutandos, quia, sicut dicitur in II canonica Joannis, v. 11 : Qui dicit peccatori: Ave, communicat operi- bus ejus malignis '': nihil est, quia hoc intelligitur non de malis, sed de excommunicatis et apostatis. Si enim omnes malos vitare debuissent discipuli, in primo nulli penitus communicassent nisi sibi: quia omnes alii fuerunt infideles. Et ideo exponendum est istud per modum qui dictus est. Omnia enim impedientia cursum praedicationis interdicit quantum humana permittit fragilitas, ut expediti sint ad praedicandum.

"In quamcumque domum intraveritis, primum dicite : Pax huic domui :

Et si ibi fuerit filius pacis, requiescet super illum pax vestra ; sin autem, ad vos revertetur.

In eadem autem domo manete, edentes et bibentes quae apud illos sunt. "

Hic agitur de necessitate hospitii in receptione praedicantium.

Hoc autem habet duos paragraphos, in quorum primo tangit, quid omni hospitio conferre debeant praedicantes : in secundo autem tangit de hospitii immobilitate, et quid debeant petere ab hospitio recipientibus.

In primo dicuntur duo : quorum unum est, quid domui offerant recipienti : in secundo autem ostenditur, quibus oblatum prodest, et quibus non prodest.

De primo dicit : " In quamcumque domum intraveritis, " hoc est, in quamcumque familiam intraveritis ad hospitandum. Intratur autem in familiam, quando sermo praedicantis capitur in familia per fidem, et praedicans per hospitii receptionem : de qua receptione dicitur, Joan. I, 12 : Quotquot autem receperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri, his qui credunt in nomine ejus. Sapient. VIII, 16 : Intrans in domum meam, conquiescam cum illa : non enim habet amaritudinem conversatio illius,nec taedium convictus illius.

" Primum dicite,

Hoc est, illos qui sunt de familia domus, beneficiis praevenite. Ad Roman. XII, 10 : Honore invicem praevenientes. Psal. XX, 4 : Praevenisti eum in benedictionibus dulcedinis. Praedicator enim, ad modum et similitudinem Dei, omnes in beneficiis et eulogio salutationis debet praevenire. I Joan. IV, 9 et 10 : In hoc apparuit charitas Dei in nobis,.. non quasi nos dilexerimus Deum, sed quoniam ipse prior dilexit nos.

" Pax huic domui, "

Hoc est, pax sit vel fiat huic domui a Deo, hoc est, huic familiae. Pax enim est, quae est tranquillitas ex remissione peccatorum et reconciliatione ad Deum : ex hoc quod cessat impugnatio, qua homo impugnatur hic et in futuro propter peccata. Et haec est vera pax, de qua dicitur, Luc. II, 14 : In terra pax hominibus bonae voluntatis. Isa. IX, 7, dicitur de mediatore hujus pacis : Multiplicabitur ejus imperium, et pacis non erit finis. Hoc enim nomen praetendit pacifici, de quo ibidem dicitur paulo ante, v. 6 : Vocabitur... Pater futuri saeculi, princeps pacis. Ad Ephes. ii, 14 : Ipse est pax nostra, qui fecit utraque unum,et medium parietem maceriae solvens, inimicitias in carne sua.

Hanc igitur pacem (modo Angelorum de coelo venientium) primum evangelizant domui recipienti.

" Et si ibi fuerit filius pacis. "

Tangit quibus prodest evangelizatio pacis, et quibus non.

" Et si ibi, " hoc est in domo illa, " fuerit filius pacis, " hoc est, informatus a pace, sicut filius informatur a patre. Talis enim filius est haeres pacis, qui fructus ejusdem pacis haereditabit : et est filius aeternae Jerusalem, quae visio pacis interpretatur. Ad Galat. IV, 26 : Illa quae sursum est Jerusalem, libera est: quae est mater nostra. Tales autem filii pacis sunt, qui verbum pacis sibi praedicatum, ad fidem et operationem percipiunt : de quibus dicitur, Isa. lx, 17 : Ponam visilalionem tuam pacem, et praepositos tuos justitiam. Psal. cxlvii, 14 : Qui posuit fines tuos pacem, et adipe frumenti satiat te.

" Requiescet super eum pax vestra."

Non impugnata manens requiescet, sicut dicitur, Isa. XXVI, 12 : Dabis pacem nobis: pacem, quoniam in te speravimus. Haec autem pax, requies cordis in tranquillitate appetitus : quae non habetur nisi ab his qui Deum, receperunt in veritatis illuminatione, et charitatis et dulcedinis divinae adeptione : quia illi soli habent desiderium suum, sicut dicitur, Proverb. X, 24 : Desiderium suum justis dabitur.

Super eos autem dicitur pax ista requiescere, quia excellit intellectum et affectum sanctorum ista pacis tranquillitas. Ad Philip. IV, 7 : Pax Dei, quae exsuperat omnem sensum, custodiat cor-da vestra et intelligentias vestras. Isti tales Evangelistae significantur per columbam revolantem ad arcam Ecclesiae, et ad mansiunculas ejus, hoc est, ad domos et familias Ecclesiae : portantem ramum virentis olivae in signum pacis et reconciliationis in ore suo . Sic duces legislatoris nostri veri Moysi, omni nationi (quam gladio verbi Dei impugnare volunt) primum pacem offerunt, sicut praecipitur, Deuter. XX, 10.

" Sin autem, "

Hoc est, si non autem : hoc est, si non fuerit ibi aliquis pace verbi formatus, vel formandus, " revertetur " pax vestra, hoc est, fructus pacis optatae et oblatae, " ad vos, " et reservabitur vobis ad meritum et coronam. Sic enim cives Apostolorum Presbyteri veniunt ad vos, portantes pacem, et illuminantes patriam, dare pacem gentibus, et liberare populum Dei. Psal. lxxv, 3 : Factus est in pace locus ejus. Sic coelestis Jerusalem (visio pacis) aedificatur ut civitas, cujus participatio ejus in idipsum : quia haec est causa pacis, quae non amplius variatur per desideria, sed participat in gratia id quod semper est idipsum, et numquam sui generat fastidium. Sic sciet Job dolens quod pacem habeat tabernaculum suum .

" In eadem autem domo manete. "

Ecce docet servare inviolabilis jura hospitii.

Dicit autem tria : praeceptum, prohibitionem, et profectum quem domui debent exhibere.

Circa praeceptum hospitii duo dicit : immobilitatem hospitii, et usum exhibitorum sive oblatorum ad vilae necessaria si sint operarii salutis.

De primo dicit : " In eadem autemdomo manete. " Eadem dico, in qua sunt filii pacis, et non alia. Filii autem pacis sunt dupliciter : re, et spe. Re quidem tunc pauci fuerunt: spe autem filii pacis sunt et fuerunt, qui in desperatis operibus obstinata mente non manserunt. Apud illos enim manendum est : quia illi aedificantur ad fidem, quamdiu de salute eorum non desperatur.

" Manete " autem dicit : quia discurrens, vagus est, et non invenitur ad salutis consilium. Adhuc autem, instabilis corpore, vanitatem et instabilitatem ostendit in menle.Tertio etiam discurrens per domos, delectabilia et vana colligit domorum, et prosequitur voluntates concupiscibilium.

De primo dicitur, Jerem. XIV, 10 : Populus hic dilexit movere pedes suos, et non quievit, et Domino non placuit. . De secundo, Jerem. II, 5 : Ambulaverunt post vanitatem, et vani facti sunt. De tertio,Proverb. VI,12 et 13 : Homo apostata vir inutilis, graditur ore perverso : annuit oculis, Ierit pede, digito loquitur. Proverb. VII, 11 : Quietis impatiens, nec valens in domo consistere pedibus suis. Et de his quidem ante hoc capitulum in isto eodem opere, et Matth. X, 9 et seq., plura alia dicta sunt .

" Edentes, etc. "

Dat usum necessariorum oblatorum his qui sunt operarii salutis. Dicit autem duo : usum videlicet, et causam concessi usus.

De usu dicit : " Edentes et bibentes, " secundum duos naturales appetitus, concedit duplicem usum necessitatis : quorum unus est naturalis appetitus reficientis substantiam corporis, et ille est appetitus esculenti : et alius est appetitus continuationem praestantis corpori et fluxum per membra, et ille est appetitus poculenti. Quia cibus efficitur membrum simile secundum substantiam, quando plene est conversus, et est potentia membrum simile quando sumitur, anlequam convertatur : et ideo appetitus naturalis est in illum. Potus autem continuat membra, commixtus cibo unito : et antequam uniatur, dat ei fluere sua humiditate et currere per membra, ut uniatur eisdem : quia humidum in se interminabile et ad aliud fluens ut terminetur, ista duo facit. Et haec duo desiderat omne animatum, et sine his consistere non valet. Cantic. V, 1 : Comedite, amici, et bibite, charissimi. Et ideo horum duorum abundantiam promittit, Proverb. iii, 10 : Implebuntur horrea tua saturitate, et vino torcularia tua redundabunt. Potus enim qui est reparativus humidi naturalis, calidus est et secundum actum humidus, quamvis potentia sit siccus : quia si esset et potentia humidus, paralysim induceret et membrorum dissolutionem. Unde, Genes. XXVII, 25, Jacob patri suo Isaac obtulit cibos : quos cum oblatos comedisset, obtulit ei eliam vinum. Paulus etiam, I ad Timoth. V, 23, dixit: Noli adhuc aquam bibere, sed modico vino utere propter stomachum tuum, et frequentes tuas infirmitates.

Sic ergo dicit : " Edentes et bibentes quae apud illos sunt. " Dupliciter enim sunt apud illos : vel quae habent, vel quae secundum suas facultates facile comparantur, quae necessitati vel infirmitati debentur praedicantium. Unde etiam apud Dominum fuit quod secundum facultates sibi ministrantium facile comparari poterat. Joan. IV, 8 : Discipuli ejus obierant in civitatem ut cibos emerent. Aliquando enim apud hospitem infra domum non invenitur quod competit infirmitati praedicantis : quamvis inveniatur quod competit necessitati si sanus esset. Et tunc non est inconveniens petere quod infirmitas exigit :

quod tamen apud illos est secundum facultates suas. Sed numquam exigendum est quod libido expostulat voluptatis : quia aliter maledictio Domini incurreretur. Matth. XXIII, 14 : Vae vobis, Scribae et Pharisaei hypocritae, qui comeditis domos viduarum, orationes longas orantes. Jacob. IV, 3 : Male petitis, ut in concupiscenliis veslris insumalis. II Petr. II, 13 : Voluplatem existimantes diei delicias, coinquinationes, et maculae deliciis affluentes, in conviviis suis luxuriantes.

Sic ergo " comedenles et bibenles quae apud illos sunl " habita, vel secundum suas facultates sine dispendio magno habenda : quia talia etiam secundum facultatem apud illos sunt.

Dignus est enim operarius mercede sua. "

Causam dicit quasi licenter edant et bibant.

Et tangit tria hic valde attendenda : scilicet, quomodo dignus sit, quia opere : quo dignus sit, quia mercede : et quod haec merces quam accipit, sua facta sit, et non ministrata de alieno.

Quomodo autem dignus sit, est, quia est operarius secundum superius habitam operarii explanationem. Si enim opus suum opem praestat salutis, ipse opere dignus fit : aliter autem potestatem non habet accipiendi. I ad Corinth. lx,11 : Si nos vobis spirilualia seminavimus, magnum est si nos carnalia vestra metamus? Quasi dicat : Non est magnum, quia est debitum. Ad Galat. VI, 6 : Commiinicet autem is qui calechizalur verbo, ei qui se catechizat, in omnibus bonis.

Mercede autem dignus est : merces autem dicitur meriti aes, quod debetur pro merito. In merito autem virlutis duo sunl : laboris effectus, qui est circa pro- ximum : et virtutis et gratiae forma in opere, quae est ad Deum. Et quoad primum debetur ei cibus et sustentatio a proximo : quoad secundum debetur ei remuneratio a Deo. Et hoc est quod dicitur, I ad Timoth. v, 17 : Qui bene praesunt Presbyteri, duplici honore digni habeantur. II ad Timoth. ii, 6 : Laboranlem agricolam oportet primum de fructibus percipere. Matth. x, 10 : Dignus est operarius cibo suo.

Dicit autem : " Mercede sua, " quam opere et labore suam effecit: aliter enim peti non potest aliquo jure.

Et ex hoc accipitur quod qui non exhibet opus Ecclesiasticum in praedicatione et correctione subditorum et officiis Ecclesiasticis, nullum habet jus in facultatibus Ecclesiarum. Matth. xx, 14 : Tolle quod litum est, ei vade. Quod videlicet portando pondus diei et aestus, tuum effecisti. Hinc est quod dicit Psalmus lxxx, 3 : Sumite psalmum, et date tympanum. Glossa : " Tympanum est sustentatio temporalium : psalmus, oblatio spiritualium. Nec bene et licite accipit tympanum, qui non exhibet psalmum. " Sic enim nostra efficiuntur ea quae sunt Ecclesiarum. I ad Corinth.: IX, 9, et Deuter. xxv, 4 : Non alligabisl os bovi triluranti. Et sicut exponit ibidem Apostolus : Numquid de bobus cura est Deo ? Scilicet, propter Praedicatores hoc dicit docens quomodo debent qui Evangelium annunliant, de Evangelio vivere . Evangelizando enim, cibum et potum et alia necessaria quae sunt apud eos quibus evangelizant, faciunt sua. Matth. VI, 11 : Panem nostrum supersubstantialem, da nobis hodie, hoc est, quem nostrum quotidiano labore et merito fecimus : aliter enim a Patre caelesti suum, et non nostrum panem petere doceremur.

Sic igitur " dignus est operarius mercede sua.

" Nolite transire, etc. "

Ecce prohibitio : haec enim omnis lea continet, scilicet, praeceptum et prohibitionem : sicut patet in legis diffinitione quam in fine primi Rheloricae dat Tullius : " Lex est jus scriptum, asciscens honestum, prohibensque contrarium."

In prohibitione autem ista dicit duo : prohibet enim inhonestum, et concedit licitum.

Inhonestum prohibet cum dixit :

"Nolite transire de domo in domum. "

Penetrantes enim domos instabiles . sunt, et vanitati et concupiscentiae servientes. Eccli. XXIX, 31 : Vita nequam hospitandi de domo in domum : et ubi hospitabitur, non fiducialiter agel. Pro-

verb. XXV, 17 : Subtrahe pedem tuum de domo proximi tui, nequando satiatusoderit te. Tamen sicut diximus in antehabitis, si gravis est hospitalitas uni,

debet agere discipulus Dei missus, ut fiat contributio ab aliis : sicut fecit Paulus etalii discipuli. Ad Philip. IV, 15-18 : Nulla mihi Ecclesia communicavit in ratione dati et accepti, nisi vos soli: quiaThessalonicam semel et bis in usum mihi misistis. Non quia quaero datum, sed

requiro fructum abundantem in ratione vestra.. Repletus sum, acceptis ab Epaphrodito quae misistis odorem suavitatis, hostiam acceptam, placentem Deo. Quando enim dignus hospes invenitur, non est nisi levitas vel turpitudo in causa, quare Christi discipulus hospitatur apud alium. Sic continuus hospes in Creta discipulorum fuit Carpus, ut dicit Dionysius. Sic Apostolorum hospes fuit Jason, ut dicitur, Act. XVII, 7. Fiebat tamen aliquando contributio ab aliis, sicut jam diximus. Aliquando etiam laborabant discipuli manibus, expensas hospitum per hoc alleviantes. II ad Thessal.

III, 7 et seq. : Non inquieti fuimus inter vos : neque graiis panem manducavimus ab aliquo, sed in labore et in fatigatione, nocte et die operantes, ne quem ve -strum gravaremus.Non quasi non habuerimus potestatem, sed ut nosmetipsos formam daremus vobis ad imitandum nos.

" Et in quamcumque civitatem intraveritis, et susceperint vos, manducate quae apponuntur vobis. "

Hic concedit licitum, et de hoc dat facultatem.

Tangit autem duo : a quibus accipienda sunt necessaria sumptuum, et quae sunt quae pertinent ad sumptus.

De primo dicit : " In quamcumque civitatem. " Non tangit hic villas et castella : quia ad civitates pertinent,et ideo sub civitatibus comprehenduntur. Cantic. III, 2 : Surgam, et circuibo civitatem : per vicos et plateas quaeram quem diligit anima mea. Civitas enim est unio civium, in qua civilitatis est studium sub uno jure, eadem libertate gaudentium : et ad hujus praesidia pertinent castella : et ad necessitates alias pertinent pagi, rura, et villae : et ad habitationem artificum pertinent suburbana. Sic secundum litteralem sensum dicitur in Psalmo CXXI, 3, quod Jerusalem aedificatur ut civitas, cujus participatio ejus in idipsum. Primo ergo praedicatores missi intraverunt civitates, ut per consequens veritas fidei ad castella et oppida et villas et rura et pagos derivaretur. Isa. II, 3 : De Sion exibit lex, et verbum Domini de Jerusalem.

" Intraveritis, "

Ad praedicandum : sicut Jonas intravit in Niniven, voce praeconis Dei praedicans . Sic dicitur, Proverb. I, 20, quod sapientia foris praedicat, in plateis dat vocem siiam. Primus enim Praedicator intrare debet per salutis verbum : quia ille est speculator. Isa. XXI, 6 : Pone speculatorem, et quodcumque viderit, annuntiet. Sequitur :

" Et susceperint vos, "

Suscipitur autem Praedicator primo, quando verbum ejus suscipitur: et talem cordis apertionem ad verbum vocat Apostolus apertionem ostii, H ad Corinth. II, 12 et 13 : Cum venissem autem Troadem propler Evangelium Christi, et ostium mihi opertum esset in Domino, non habui requiem spiritui meo, eo quod non invenerim Tilum, fratrem meum. Post hanc apertionem aperitur etiam domus ad suscipiendum Praedicatorem in procurationem. Apocal. III, 20 : Ecce ego sto ad ostium, et pulso : si quis audierit vocem meam, et operuerit mihi januam, intrabo ad illum et caenabo cum illo, et ipse mecum. Sic, Matth. xxv, 33, dicit Dominus : Hospes, eram, et collegistis me. Job, XXXI, 32 : Foris non mansit peregrinus, ostium meum viatori patuit.

" Manducate etbibite"

Convenientia naturae et labori et infirmitati. " Quae opponuntur vobis, " quia illa vestra fecistis per laborem et utilitatem praedicationis : sicut jam ante dictum est, I ad Corinth. x,25 : Omne quod in macello venit, manducate : nihil interrogantes propter conscientiam. I ad Timoth. IV, 4 : Omnis creatura Dei bona est: et nihil rejiciendum quod cum gratiarum actione accipitur. Tamen in ista missione nihil erat opus interrogare : quia non mittebantur nisi ad filios Israel, in quorum domibus nihil erat commune et immundum, et apud quos erant semper decimae separatae quae talibus pauperibus et peregrinis offerebantur.

Et ideo dicit: " Quae opponuntur vo-bis. " Illa enim erant oblata quae offerenda et apponenda erant pauperibus, maxime verbum Dei annuntianlibus.

" Et curate infirmos qui in illa sunt, et dicite illis : Appropinquavit in vos regnum Dei. "

Duo dicit a discipulis rependenda suscipienlibus : unum in effectu operis, alterum in virtute sermonis.

In effectu operis est quod dicit : " Et curate infirmos, " non totius patriae, sed quae in ea sunt domo vel civitate quae susceperit vos : alii enim infirmi indigni sunt curatione. Infirmos autem dicit non tam corpore quam mente, ut totus homo sanetur. Jacob. v, 14 et 15 : Infirmatur quis in vobis ? inducall presbyteros Ecclesiae, et orent super eum, ungentes eum oleo in nomine Domini : et oratio fidei salvabii infirmum. Semper enim in talibus ab infirmitate animi incipiendum est: ut cessante causa infirmitatis (quae frequenter peccatum est) cesset etiam in corpore infirmitas. Dicit enim Gregorius, quod " nulla nocebit adversi-" tas, si nulla dominetur iniquitas. " Psal. cII, 3 : Qui propiliatur omnibus iniquitatibus tuis : qui sanat omnes infirmitates tuas.

" Et dicite illis. "

Ecce quales esse debent in virtute sermonis.

" Appropinquavit in vos regnum Dei. "

Duo tangit: appropinquationem et declarat hoc quod appropinquavit.

Appropinquavit autem quadrupliciter: scilicet, per temporis impletionem, per gratiae operationem, per debiti solutionem, per contrarii regni solutionem et destructionem.

De temporis impletione, ad Galat, IV,

4 ubi venit plenitudo temporis, misit Deus Filium suum. Isa. XLIX, 8 : In lempore placito exaudivi te, et in die salutis laiixilialus sum tui. II ad Corinth. VI, 2 et 3 : Ecce nunc lempus acceptabile, ecce nunc dies salutis : nemini dantes ullam offensionem.

De gratiae operatione in operibus regni, Joan. I, 17 : Gratia et veritas per Jesum Chrislum facta est. Psal. lxxxiii, 12 : Misericordiam et verilatem diligit Deus, gratiam et gloriam dabit Dominus. Ad Roman. I, 5 : Per quem accepimus gratiam et apostolatum ad obediendum fidei in omnibus gentibus. De debiti solutione dicitur, Genes. XXXI, 39 : Ego damnum omne reddebam: quidquid furto peribat, a me exigebas. Psal. cxxix, 7 : Copiosa apud eum redemptio.

De contrarii regni solutione, quod erat regnum mortis et diaboli, dicitur,adHebr. XI, 33 : Sancli per fidem vicerunt regna, operati sunt justitiam, adepti sunt repromissiones. Matth. XII, 29, et Luc. XI, 22, alligabit fortem, et omnia vasa ejus distribuet in quibus conlidebat. Antiquato enim statu peccati et regni ejus, quem lex non solvebat, venit regnum Christi, et destruxit statum regni peccati. Quia, sicut dicit Apostolus, ad Hebr. VIII,13 : Dicendo autem novum, veteravit prius. Quod autem antiquatur et senescit, prope mterilum est.

Sic ergo " appropinquavit regnum Dei. "

Tria sunt de regno Dei : substantia quae consistit in decore justitiae, virtus quae consistit in potestate gratiae, et opus quod consistit in conversationis honestate : sicut in antehabitis ostendimus.Et haec tria appropinquaverunt. Jam enim sicut dicitur, Isa. XXXIII, 17 : Regem, scilicet Ghristum, in decore suo videlunt regnantem. Psal. XCII, 1 : Dominus regnavit, decorem indutus est. Jam vincit virtus ejus in potestatis plenitudine. Matth. XXVIII, 18 : Data est mihi omnis potestas in caelo et in terra. Et ideo dicitur, Matth. XI, 12, quod regnum caelorum vim patitur, et violenti rapiunt illud. De conversionis honestate, ad Philip. III, 20 : Nostra conversatio in caelis est. Ideo, Apocal. VII, 9, dicuntur slare in conspectu Agni, amicti stolis albis, et palmae in manibus eorum. In his enim consistit omne bonum regni.

Dicit tamen. Glossa Interlinearis, quae magistralis est, quod regnum caelorum est, vel Christus, vel vita aeterna, vel Scriptura.Chrislus autem dicitur regnum caelorum sicut causa : vita aeterna (quae est in omni gloria justitiae) est regnum caelorum futurum per substantiam : Scriptura autem sive mysterium Scripturarum est regnum caelorum per analogiam, quia docet et indicat regnum caelorum. De primo dicitur, I ad Corinth. xv, 24 : Cum tradiderit regnum Deo et Patri. Psal. cxliv, 13: Regnum tuum, regnum omnium saeculorum. De secundo, Matth. VI, 10 : Adveniat regnum tuum. De tertio, Matth. XXI, 43 : Auferetur a vobis regnum Dei, et dabitur genti facienti fructus ejus. Ibi Glossa exponit de regno Scriplurarum : quia Scriptura regit docendo regnum.

Quodlibet istorum est regnum Dei: et effective et materialiter et formaliter et finaliter dictum. Effective, quia Deus est causa efficiens. Materialiter, quia ipse est materia de qua est regnandum, et in qua regnant qui regnant. Formaliter, quia splendor Dei est forma regni ipsius. Finaliter, quia propter ipsum et ad ipsum regnat, quicumque regnat: et ab ipso, et de ipso, et in ipso, et ad ipsum fit omne beatitudinis et justitiae regnum. Ideo dicitur, I ad Timoth. I, 17 : Regi autem saeculorum immortali, invisibili, soli Deo honor, et gloria. Ideo, Apocal. XIX, 16, dicitur, quod habet in veslimento et in femore suo scriplum : Rex regum, et Dominus dominantium. Sic dicitur, Matth. III, 2 et IV, 17 : Paenitentiam agite, appropinquavit enim regnum caelorum.

" In quamcumque autem civitatem intraveritis, et non susceperint vos, exeuntes in plateas ejus, dicite :

Etiam pulverem, qui adhaesit nobis de civitate vestra, extergimus in vos. "

Agit hic de non recipientium convictione et condemnatione : et hoc universaliter, et particulariter in exemplis specialibus.

Universaliter autem dupliciter, scilicet, de convictione et condemnatione.

De convictione autem dupliciter determinat : per signura scilicet frustrati in eis laboris praedicantium, et per testimonium annuntiati in eis verbi veritatis.

In primo facit duo : exaggerat culpam contemnentium, et subjungit convictionem praedicantium.

De exaggeratione culpae dicit duo : diligentiam eorum qui verbum praedicant, et contemptum eorum qui non recipiunt.

De primo dicit: " In quamcumque autem civitatem, " vel rura et alia loca ad civitatem attinentia, " intraveritis, " non subtrahendo vos quo minus eis annuntietis consilium Dei. Act. XX, 26 et 27 : Mundus sum a sanguine omnium. Non enim subterfugi, quominus annuntiarem omne consilium Dei vobis.

" Et non susceperint vos, "

Hoc est, non receperint sermonem vestrum : quia hoc est praedicatorem recipere, quod est verbum Dei recipere. Sicut ante diximus, Luc. IX, 53 : Non receperunt eum, quia facies ejus erat euntis in Jerusalem. Proverb. XVIII, 2 : Non recipit stultus verba prudentiae, nisi ea dixeris quae versantur in corde ejus. Matth. XXV, 43 : Hospes eram, et non collegistis me.

" Exeuntes, etc. "

Tangit convictionem in judicio per signum frustrati laboris. " Exeuntes " a domibus vel civitatibus eorum, Zachar. III 6 : 0, o fugite de lena Aquilonis. Apocal. XVIII, 4 : Exite de illa, populus meus. Numer. XVI, 26 : Recedite a tabernaculis hominum impiorum.

" In plateas ejus, dicite. " Platea dicitur a Graeco AdminBookmark quod est latum, hoc est, latitudine theatri, quo omnes vel plures conveniunt. Psal. liv, 12 : Non defecit de plateis ejus usura et dolus.

" Etiam pulverem pedum. "

Pulvis pedum significat magnum iter, et significat fatigationem praedicantium ex assumpto in eos officio et zelo praedicationis.

" Qui adhaesit nobis, " ex fatigatione, " de civitate vestra, " vel domo pro qua sic fatigati sumus, " extergimus, " excutientes " in vos, " ut sit testimonium convictionis contra vos, qui nobis non subterfugientibus laborem veniendi ad vos,credere noluistis : et ideo condemnabimini merito vestrae obstinationis, non negligentia subtractae praedicationis. Joan. XV, 22 : Si non venissem, et loculus fuissem eis, peccatum non haberent: nunc autem excusationem non habent de peccato suo.

Aliae expositiones duae mysticae superius positae sunt, quas non oportet hic iterare : ista enim expositio quae hic posita est, litteralis est.

" Tamen hoc scitote, quia appropinquavit regnum Dei. "

Ecce quales debent esse in verbo veritatis in testimonium conjunctionis illorum.

Dicit ergo : " Tamen, " quamvis non recipiatis, "hoc scitote, " per verbum veritatis annuntiatae, " quia appropin quavit regnum Dei, " quod premet malos et rebelles, et remunerabit bonos et fideles. II ad Corinth. V, 10 : Omnes nos manifestari oportet ante tribunal Christi, ut referat unusquisque propria corporis,prout gessit. Unde sensus est: Non sem-

I per regnabitis vos, sed regnum justitiae Dei prope est. Jam venlilabrum habet in manu, et permundabit aream suam : et vos qui estis palea, comburet igne inexstinguibili : tritieum autem, hoc est, honos colliget in horreum suum . Jam se-di curis ad radicem arborum posita est - : et vos qui estis infructuosae arbores, excidemini et in ignem mittemini. Hoc enim regno fiet quod dicit Psalmista in Psalmo II, 9 : Reges eos in virga ferrea, et tam-

quam vas figuli confringes eos. Hoc etiam regno fiet quod dicitur, I ad Corinth. xv,

25 : Oportet illum regnare, donec ponat omnes inimicos sub pedibus ejus. Et haec omnia facta sunt populo synagogae, qui repulit verbum Aposlolorum. Osee, III, 4 : Dies multos sedebunt filii Israel sinerege, et sine principe, et sine sacrificio, et sine allari, et sine ephod, et sine lheraphim.

"Dico vobis, quia Sodomis in die illa remissius erit quam illi civitati. "

Hic laugitur condernnatio in generali.

Dicit autem duo : continuationem dicti, et condemnationem.

Confirmationem tangit cum dicit : " Dico vobis, " in cujus dicto veritas est.

II ad Corinth. I, 18 et 19 : Non est in illo, Est et Non :... sed Est in illo fuit. Matth. XXIV, 35: Verba mea non praeteribunt.

" Quia Sodomis in illa die, " scilicet judicii, " remissius erit, " quoad condemnationem paenae, " quam illi civitati, " vel domui scienter et ex contemptu verbum repellenti

Cujus contrarium videtur esse verum: quia, Isa. XXVII, 8 : In mensura contra mensuram, cum objecta fuerit,judicabis eam : ergo mensura paenae erit contra mensuram culpae. Culpa autem Sodomorum in peccato sodomitico major est, quam culpa repulsionis verbi Dei: ergo paena Sodomorum major est, quam paena verbum repellendum. Responsio. Dicendum, quod sicut dicit Glossa, non fit comparatio peccati ad peccalum in substantia peccatorum, sed potius fit comparatio circumstantiae ad circumstantiam.Quia Sodomam ad paenitentiam invitavit Lot: Judaeam autem ad paenitentiam invitaverunt Prophetae, et Apostoli, et Discipuli, et praecipue Christus : et ideo major est contemptus Judaeae in hoc quod majores se ad paenitentiam hortantes contempsit. Glossa : " Sodomitae etiamsi in vitiis exardebant, et inhospitales erant, lamen apud illos nulli tales hospites erant, quales apud Judaeos fuerunt Prophetae, et Apostoli reperti sunt. Lot inter eos etsi justus, non tamen aliquid docuit, nulla signa fecit: et ideo cui multum donatum est, multum ab eo requiritur: et potentes potenter tormentapatientur . " Ezechiel. XVI, 48: Vivo ego, dicit Dominus Deus, quia non fecit Sodoma soror tua ipsa, et filiae ejus, sicut fecisti, tu et filiae tuae. Et, ibidem, v . 51: Vicisti sceleribus tuis, et justificasti sorores tuas in omnibus abominationibus tuis.''

" Vae tibi, Corozain 1 vae tibi, Bethsaidal quia si in Tyro et Sidone factae fuissent virtutes quae factae sunt in vobis, olim in cilicio et cinere sedentes pceniterent.

Verumtamen Tyro et Sidoni remissius erit in judicio, quam vobis.

Et tu, Capharnaum, usque ad caelum exaltata, usque ad infernum demergeris.

Qui vos audit, me audit: et qui vos spernit, me spernit. Qui autem me spernit, spernit eum qui misit me. "

Hic tangil condemnationem in speciali.

Dividitur autem haec pars in duas : in quarum prima sub nomine et specie trium civitatum confirmat hanc condemnationem : in secunda autem generaliter quasi a simili concludit de condemnatione omnium discipulos contemnentium.

In prima harum duo sunt. Primo enim inducit condemnationem duarum civitatum simul, et similiter peccantium : secundo autem inducit unam civilatem prae aliis quae condemnabitur, eo quod prae aliis excellentias signorumsuorum et praedicationum suscepit, et non se correxit.

In prima harum partium dicit duo. Primo enim interminatur maledictionem : et secundo, per conparationem exaggerat culpam.

Dicit ergo : " Vae Ubi,Corosainl " quae est quaedam civitas Galilaeae, et interpretatur mysterium, vel secretum mihi.

" Vae libi, Bethsaida! " quae est alia civitas Galilaeae, et intcrpretalur domus frugum, vel domus venalorum.

Sunt aulem duae eivilates, in quibus Dominus plura signa cum discipulis suis fecit. Et etiam a Bethsaida gloriosiores inter alios multos discipulos vocavit : Andream scilicet, et Petrum, et Philippum. Joan, I, 41: Erat autem Philippus a Bethsaida, civilate Andreae et Petri.

Est ergo sensus : " Vae libi, Corozain ! " hoc est, interminatio aelernae damnationis libi imminet. " Vae tibi, Bethsaida! " hoc est, aelernae damnationis maledictio te apprehendet. Et divisim dicit de ulraque : quia licet in genere simile sit peccatum utriusque, tamen in quantitate et specie divisa erant peccata civtatum illarum. Ad Galat.VI, 5 : Unusquisque onus suum portabit. Matth. XIII, 30: Calligiteprimum sisania, et alligate ea in fasciculos ad comburendum.

Sic igitur imminet vobis maledictio.

" Corozain "

Autem significat eos qui per scienliam multum de mysteriis Dei cognoverunt: quia scientia aggravat peccatum et contemptum. II Petr., 21: Melius erat illis non cognoscere viam justitiae, quam post agnitionem relrorsum converti ab eo, quod illis traditum est, sancto mandato. Jacob, IV, 17 : Scienti bonum facere, et non facienti, peccatum est illi. Luc. XII, 47: Servus, qui cognovit vohinlatem domini sui,... et non fecit secundum voluntalem ejus, vapulabil multis.

" Bethsaida "

Autem nomine et re significat eos qui multa temporalia a Domino receperunt in divitiis, et potestate, et honore : qui secundum ea quae venatisunt etiam condemnabuntur. Amos, VI, 1 et seq. : V qui opulenti estis in Sion, et conficUlisl in monte Samariae : optimates capila poi pulorum, ingredientes pompatice domuni Israel ! Transite in Chalane, et videle, et ite inde in Emath magnam, et descendite in Geth Palaestinorum, et ad optima quaeque regna horum: si latiori terminus eorum termino vestro est. Qui separati estis in diem malum, scilicet occisionis, et appropinquatis solio iniquilatis. Quasi dicat: Vae vobis divitibus et potentibus in Ecclesia, quorum termini possessionum et praediorum latiores sunt omnibus terminis aliorum: et ideo separati estis in diem occisionis, separatas prae aliis paenas exspectantes : quia solio iniquitatis appropinquaslis Et haec duo compctere videnlur Religiosis et Clericis in Ecclesia.

Sequitur exaggeratio culpae per comparationem:

" Quia si in Tyro, "

Quae est civitas Gentilium, et intcr pretalur angustia, " et Sidone, " quae est provincia Gentilium, in qua sila est Ty- rus. Quae provincia et civitas olim fuerunt amicae David et Salomonis : et postea evangelizantibus Cliristi discipulis, devote fidem receperunt, sicut dicit Glossa.

" Factae fuissent, "

A David et Salomone, " virtutes " sionorum et exemplorum, " quae in vobis factae sunt, " per me et discipulos meos. Joan. xv, 24 : Si opera non fecissem in eis quae nemo alius fecit, peccatum non haberent : nunc aulem et viderunt, et oderunt et me, et Patrem meum. " Olim, " tempore David et Salomonis, " in cilicio, " quod asperitate punctionis ad memoriam reducit compunctionem peccatorum, " et cinere, " qui ad , mentem revocat mortalitatis humilitatem. Eccli. X, 9 : Quid superbit terra et emis? Genes. III, 19: Pulvis es, et in pulverem reverteris.

" Sedenles, " in paenitentia quiescentes et morantes : quia quies debet esse peceatori paenitentia. Peccasti, quiesce. Isa. I, 16 et 17 : Quiescite agere perverse, discite benefacere. Moram aulem dicit ipsa paenitentia, quae quasi paenae lenentia vocatur.

" Paeniterenl, " hoc est, paenam voluntariam pro peccato tenerent: et punirent in se ipsos quod se dolerent commisissc. Jerem, IV, 8 : Accingite vos ciliciis, plangite et ululate: quia non est aversa vrafuroris Domini a nobis. Jerem.VI, ,26: Filia populi mei, accingere cilicio, etconspergere cinere : lucium unigeniti fac tibi, planctum amarum, quia repente veniet vastalor super nos.

Si autem quaeratur, quare Dominus praedicavit, et discipulos praedicare fecit non credituris: et non praedicavit, nec praedicari fecit credituris? Dicit Glossa, quod " novit ille qui omnia novit. " Tamen dicendum, quod quamvis non tunc praedicari fecerit, tamen postea praedicari jussit: quia ordo ille observandus fuit, ut primum filiis Israel praedicare- tur: et illis repellentibus verbum fidei, postea praedicatores ad Gentes credituras converterentur. Act. XIII, 46: Vobis oportebat primum loqui verbum Dei : sed quoniam repellitis illud, et indignos vos judicatis aeternae vitae, ecce convertimur ad Gentes.

Si autem dicitur, quod tunc qui ante illos fuerunt, perierunt : quia verbum fidei non audierunt. Dicendum, quod hoc factum est: quia in naturali lege tunc salvari poterant. Ad Roman. ii, 27 : Judicabit id quod ex natura est praeputium, legem consummans, te, quiper litteram et circumcisionem praevaricator legis es.

De comparatione autem cohdemnationis subjungit, dicens:

" Verumtamen Tyro et Sidoni, "

Civitati et provinciae Gentilium, " remissius erit, " in conderanatione, " in judicio, quam vobis, " Corozain et Bethsaidae. Et hujus causa dicta est: quia tales illuminatores et doctores, et talia signa non contempserunt. Matth. XII, 41 : Viri Ninivitae surgent in judicio cum generatione ista, et condemnabunt eam : quia paenitentiam egerunt in praedicatione Jonae. Et ecce plus quam Jonas hic.

" Et tu, Capharnaum, "

Quae villa pulchritudinis, vcl villa pinguedinis inlerprelaris: eo quod juxta nomen tuum in pinguedine temporalium et spiritualium plantata es. Isa. v, 1: Vinea facta est dilecto meo in cornu filio olei.

" Usque ad caelum exaltata, " coruscatione miraculorum de coelo factorum, et virtutibus ccelestium. Isa. VII, 11 : Pete (ibi signum a Domino Deo tuo in profundum inferni, sive in excelsum supra. Joel, ii, 30, et Act. II, 19: Dabo prodigia in caelo sursum, et signa in terra deorsum. Talibus enim signis ho- norata, in coelura exaltata est prae aliis civitatibus. Et ideo contemnens,

" Usque ad infernum demergeris, "

Scilicet per condemnationera: quia quanto altior gradus, tanto profundior casus. Tsa. XIV, 15 : Verumlamen ad infernum detraheris in profundum laci.

Haec autem civitas pinguissimas et collegiatas significat Ecclesias : quae quanto plus donis Dei exaltatae sunt, tanto profundius ceciderunt, et acerbior erit earum condemnatio. Matth. XI, 20: Ccepil exprobrare Jesus civitatibus, in quibus factae sunt plurimae virtutes ejus, quia non egissent paenitentiam. Abdiae, v. 4 : Si exaltatus fueris ut aquila, et si inter sidera posueris nidum luum, inde detraham te, dicit Dominus. Job, xx, 6 et 7 : Si ascenderit usque ad caelum superbia ejus, et caput ejus nubes tetigerit, quasi slerquilinium in fine perdetur.

Vel legatur sic : " Usque in caelum exaltata, " tua reputatione, " usque in infernum demergeris, " judicio divino : quia frangit Deus omnem superbum, sicut dicit Sallustius. Luc.XIV, 11: Qui se exaltat, humiliabitur. Sic enim cecidit lucifer qui mane oriebatur . Sic de medio lapidum ignitorum, de monte Dei cecidit rex Tyri: eo quod posuit cor suum sicut cor Dei .

" Qui vos audit, me audit. "

Quod in speciali dixit, universaliter adaptans concludit. Et est ac si dicat: In istarum civitatum peccato non est simile : quia me contempserunt, non discipulos : et ideo ut par intelligatur peccatum quantum ad vcritatis contemptum, subjungit : " Qui vos audit, " hoc est, audiens in cordis hospitio sus- cipit, " me audit. " Ideo dicit Apostolus, I ad Thessal. II, 13 : Accepistis verbum, non ul verbum hominum, sed (sicut est vere) verbum Dei. Et majoris reverentiae et meriti est, bene suscipere nuntium quam Dominum. Matth. xxv, 40 : Quamdiu fecistis uni ex his fratribus meis minimis, mihi fecistis.

" Et qui vos spernit, me spernit. "

Ezechiel, iii, 1 : Domus Israel nolunt, audire te, quia nolunt audire me. Ideo conGdenter dicit Apostolus, II ad Corinth. xiii, 3 : An experimentum quaeritis ejus,qui in me loquitur Chrislus ? Sic enim Christus in suis auditur, et in suis contemnitur. Isa. xxxiu, 1: Vae qui spernis, nonne et ipse sperneris ? Et, Infra, eodem : Cum fatigatus desieris I contemnere, contemneris.

Attendendum autem est, quod Chri- I stus licet a civitatibus quibus maledixit, I saepe corporali hospitio sit receptus : tamen quia non fuit receptus per fidem in cordis hospitio, maledixit. Et ideo omnia quae inducta sunt, de spirituali receptione sunt intelligenda, sicut etiam exposita sunt.

" Qui autem me spernit, "

Deum in homine latentem. Joan, I, II: Inpropria venit, et sui eum non receperunt. Luc. XXIII, 11: Sprevit autem illum Herodes cum exercitu suo, et illusit indutum vesle alba. Job, xxx, 9 : Nunc instultorum canticum versus sum, et factus sum eis in proverbium.

" Spernit eum,t Patrem, " qui me misit,ii quiaegoet Pater unumsumus.Joan, XIV, 10: Ego in Patre, et Pater in me est. Ideo enim contemnitur in eo Pater, quia Pater et in voce testimonium perhibuit Filio : et in opere tesliGcatus est. Joan, v, 36 : Opera enim quae dedit mihiPater ut perficiam ea, ipsa opera quae

ego facio, teslimoniiim perhibent de me. psal.CXVIII, 129: Mirabilia leslimonia tua, Domine: ideo scrulala est ea animamea.

" Reversi sunt autem septuaginta duo cum gaudio, dicentes : Domine, eliam daemonia subjiciuntur nobis in nomine tuo. " Hic incipit agere de reversione discipulorum, et instructione eorumdem super profectu legationis.

Et ideo duo tangunlur : Legatorum reversorum narratio, et secundum narrata eorumdem instructio.

In prima harum adhuc duo tangunlur : reversio, et profectus relatio.

Reversio tangitur cum dicitur : " Reversi sunt autem septuaginta duo. " Mali enim nuntii signum est non reverti ad mittentem, apostasiae enim signum est: sic corvus requievit in cadavere, et non est reversus ad arcam . Corvus niger, vorax cadaveris, significat nuntium pro qualibet carnali avarilia a fideli legatione apostatanlem : quia stayim oblato concupiscibili oculorum vel carnis, non curat nuntiare mittenti, sed requiescit in eo quod invenit. Sophon. II, 14 : Vox cantanlis in fenestra, corvus in superliminari. Isti autem non sic. Sicut enim Apostoli, ita et illi reversi sunt, referentes profectus suos ad Christum. Tob. XII, 20 : Tempus est ut repertor ad eum qui me misit : vos autem benedicile Deum, et narrate omnia mirabilia ejus. Eccle, 1, 7 : Ad locum unde exeunt flumina, revertunlur ut Merum fluant.

Sic enim continuo revertendum est ad Dominum a quocumque officio nobis injuncto : quia aliler deficiet in nobis et spirilus, et sensus, et omnis vigor. Sicut etiam spirilus et sensus ad cor revertuntur, ut ibi vigorentur. Omnis illuminatio a Deo exiens in nos, ita manat ut nos apprehensos reducat ad Patrem. Sic Filius ad Patrem revertitur. Sic legati ad Christum revertuntur. Joan.XVI,28 : Exivi a Patre, et veni in mundum : iterum relinquo mundum, et vado ad Patrem. Supra etiam quaedam de hoc sunt notata. Mali enim nuntii signum est, non audere redire ad eum qui misit eum.

" Cum gaudio. "

Duplici gaudio, scilicet, elationis cujusdam de signorum operatione : quod corda eorum tetigit, quia adhuc carnales erant. Ad Roman, XI, 20 : Noli altum sapere, sed time. Vel, cum gaudio de virtute spiriluali ostensa in signis fidei. Ad Philip, IV, 4 et 5 : Gaudete in Domino semper : iterum dico gaudete. Modestia vestra nola sit omnibus hominibus.

" Dicentes. "

Ecce relatio de profectu legationis. In relatione autem ista tria dicuntur : professio majestatis quam in virtute signorum per experimentum didicerunt, relatio profectus potissimi quem virtute Domini fecerunt, et quod hunc profectum nomini Dominietnon sibi attribuerunt.

De primo dicunt :

" Domine, "

Cujus dominium jam cognoscimus per effectum, quod omnia tibi subjiciuntur. Ad Philip, ii, 10 : In nomine Jesu omne genu flectatur caeleslium, lerreslrium, et infernorum. I ad Corinth. xv, 26, et Psal. vin, 8 : Omnia subjecisli sub pedibus ejus.

" Etiam daemonia, "

Quae sunt auctores malitiae tibi contrariae : et quorum fortitudo omnia alia vincit. Job, xli, 24 : Non est potestas super terram, quae conpararetur ei, qui factus est ut nullum timeret. In daemone enim notatur excellens posse, et excellens nosse, et excellens ad nocendum malitia. Et jam habitum est de excellenti posse. AdminBookmark autem in graeco sonat scientem, vel intellectum : et in hoc notatur excellens nosse. II ad Corinth. II, 11 : Non circumveniamur a Satana : non enim ignoramus cogitationes ejus. Genes. iii, 1 : Serpens erat callidior cunctis animantibus terrae.

De malitia, Habacuc, I, 17 : Expandit sagenam suam, et semper interficere gentes non parcet. Isa. x, 7 : Ad conterendum erit cor ejus, et ad internecionem gentium non paucarum.

De omnibus his tribus dicitur simul, Isa. X, 13 : Dixit enim : In fortitudine manus meae feci : in sapientia mea intellexi: et abstuli terminos populorum. Quod enim in fortitudine se fecisse jactat, superbia est de potestate. Quod in sapientia sua se jactat intellexisse, jactat astutiam. Quod terminos se populorum jactat abstulisse, jactat quod non posuit finem malitiae.

" Subjiciuntur nobis. "

Praevalet enim potestas tua potestati, et sapientia astutae calliditati, et bonitas tua praevalet malitiae : et ita tibi nihil resistere potest. Esther, XIII, 9 : Domine, Domine rex omnipotens, in ditione enim tua cuncta sunt posita : et non est qui possit tuae resistere voluntati. Et ideo " subjiciuntur nobis, " quia tibi resistere non possunt. Qui enim subjicitur tibi subjicitur et nobis, qui tuam habemus virtutem. Isa. l, 9 : Ecce Dominus Deus auxiliator meus : quis est qui condemnet me ? Ecce omnes quasi vestimentum conterentur : linea comedet eos. Si haec ergo subjiciuntur, omnis effectus potestatis et aslutiae et malitiae eorum subjicietur. Sic enim sedet a dextris, donec ponat inimicos suos scabellum pedum suorum.

" In nomine tuo, "

Hoc est, ubicumque in nobis est notamen bonitatis tuae et divinitatis, ut tua sit gloria, non nostra. Psal. CXII, 1 : Non nobis, Domine, non nobis : sed nomini tuo da gloriam. II ad Corinth. IV, 7 : Ut sublimitas sit virtutis Dei, et non ex nobis. Sic igitur verum est quod dicitur, II ad Corinth. x, 4 et 5 : Arma militiae nostrae non carnalia sunt, sed pol tentia Deo ad destructionem munitionum, consilia destruentes, et omnem altitudinem extollentem se adversus scientiam Dei, et in captivitatem redigentes omnem intellectum in obsequium Ghristi.

" Et ait illis : Videbam Satanam sicut fulgur de coelo cadentem. "

Ecce redeuntium secundum relationem : factam eruditio.

Haec autem eruditio dividitur in partes tres : in quarum prima dat eruditionem cautelae contra subortam de potestate elationem : in secunda, de bonis factis agit gratiarum actionem : in tertia, magna laude extollit honorum a Deo perceptorum virtutem.

In harum prima tria facit : primo enim omnis potestatis collatae discipulis ostendit originem, ne glorientur : seeundo, ostendit in potestate percepta non esse gaudendum, ne inflentur : tertio, ostendit in quo secundum verani conscientiam est gaudendum, ut ad omne internum bonum aedificentur.

In primo horum adhuc duo sunt paragraphi, in quorum primo casus Satanae propter elationem se notat esse cum Patre approbatorem et causam efficientem propter malum meritum : in se- eundo, potestatis acceptae se notat auclorem.

De primo dicit : " Videbam. " Et tangit quinque : casus approbationem, causam, modum, et a quo, et in quid cecidil.

Approbatio casus tangilur cum dicitur : " Videbam. " Visus enim Filii approbatio est judicii Patris, qui tamen secum judicat. Videns enim iniquitatem illius Pater, judicavit esse casurum : quod sccuni et fecit et judicavit Filius. Habacuc,I, 13 : Mundi sunt oculi tui, me videas malum, et respicere ad iniquitatem non poteris. Hoc est dicere : Mundi sunt oculi tui, ne approbando videas malum, et ideo dejicis omnem qui male operatur : et respicere beneplaciti oculo (qui beneplacilum visum saepc ad id quod placet reducit) non poteris ad iniquitatem : scd potius visu avcrso condemnas statim ut orta est iniquitas. Et ideo visus est Domini super casum iniquitatis, quia ille placet : ini-. quitas autem videtur averso visu.

In verbo autem " videbam, " notantur tria : aeternitas Filii, praesentia, et approbatio casus. aeternitas quidem et praesentia notantur in consignificato : quia est praeteriti imperfecti verbum : et in praeterito quidem notatur aeternitas : in imperfecto autem quod includit praesens nunc, notatur praesentia. Unde sensus est : Anle hoc fui, et praesens tune aderam. In significato autem verbi notatur casus approbatio, et beneplacilum. De primo, Proverb. VIII, 23 : Ab aeterno ordinata sum, et ex anliquis, anlequam terra fieret, primogenita anle omnem creaturam. Eccli, XXIV, 5 : Ego ex ore Allissimi prodiui. Ordinata enim est ordine generationis Verbi (per quod facta sunt omnia) ad creaturae productionem,quae facta est per Verbum : sicut est, ordo causae ad causatum. De praesentia sui ad casum dicitur, ibidem, Proverb. VIII, 27 : Quando praeparabat caelos, aderam. De approbationis beneplacito, ibidem, v. 30 : Cum eo eram cuncta

componens. Omnia enim composuit, et nihil inordinatum reliquit : quando etiam superbiam caeli praecipitavit et in bonum ordinavit.

" Satanam, "

Qui adversarius interpretatur.

Et in hoc notat causam casus, quia Deo adversabatur. Isa. XIV, 14 : Similis ero Altissimo. Zachar. III, 1 : Satan stabat a dextris ejus, ul aiversaretur ei. Ab initio enim se de potestate sibi tradita erexit, et adversari Deo ccepit. Et ideo, Jerem. LI, 25, dicitur mons pestifer qui corrumpit Gentes : quia ab initio se elevavit, et Gentes corrumpere nitebatur, ut Deo contraria sentirent. Joan. VIII, 44 : Ille homicida erat ab initio, et in verilale non slelil,... quia mendax est, et pater ejus. Haec igitur supcrbia causa est casus. Psal. xxxv, 12 et 13 : Xon veriiat mihi pes superbiae, et manus peccatoris non moveat me. Ibi occiderunt qui operantur iniquitatem.

" Sicut fulgur. "

Ecce modus cadendi, et notantur tria : velocitas, expulsio, et forma luminis.

Velocitas : quia velociler cadit, et ideo subito statim elatione concepla cecidit. Isa. XIV,12 : Quomodo cecidisli de caelo, Lucifer,qui mane oriebaris ? corruisti in terram. Quasi dicat: Dum adhuc mane oriebaris, cecidisli. Isa. XXXVIII, 12 : Dum adhuc ordirer, succidit me.

Expulsio : quia fulgur cum impetu cadit violentia contrariae naturae (quae in loco dominatur) expulsum. Psal. v, 11 : Secundum multitudinem impietatum eorum expelle eos : quoniam irritaverunt te, Domine. Isa. lxiv, 6 : Iniquitates nostrae quasi venlus abstulerunt nos. Fulgur enim expellitur frigore et humore loci et nubis ex qua cadit, cum impetu venti : et sic contrario judicio Dei, et optimis voluntalibus sanctorum Angclorum, et conatibus ad conformitatem justitiae et voluntatis divinae, expulsus est Diabolus. Et hoc Petrus vocat rudentes detrahentes Satanam, II Petr. II, 4 : Si Deus angelis peccantibus non pepercit, sed rudentibus inferni detractos in tartarum tradidit cruciandos.

Lumen autem micans notatur in hoc, quod splendorem naturalium cadens non omisit, sicut nec fulgura. Et hoc splendore aliquando utitur ad deceptionem. II ad Corinth. XI, 14 : Ipse Satanas transfigurat se in Angelum lucis. Hoc autem splendore in malum (sicut diximus) abutitur : et propter hunc Lucifer nominatur .

" De coelo. "

Ecce unde cecidit, quia de caelo, hoc est, de decore summo coelesti. Et ideo, Ezechiel. XXVIII, 12 et 13, dicitur : Signaculum similitudinis, plenus sapientia, et perfectus decore, in deliciis paradisi Dei fuisti : omnis lapis pretiosus operimentum tuum. Quo enim similitudo Dei profundius fuit in eo impressa prae caeteris, eo magis signaculum similitudinis dicebatur : plenus sapientia in intellectu : perfectus decore in splendore naturalium virtutum. Ita quod omni lapide pretioso, hoc est, aliorum Angelorum decore videbatur ornatus. Ab hoc ergo cecidit in tenebras, et lucis suae globos amisit : quia quamvis etiam aliquid decoris retinuit naturali, tamen hoc in malum convertit: et ideo, Job, III, 6, 4, dicitur tenebrosus turbo possidens noctem peccati : Noctem illam tenebrosus turbo possideat, et non illustretur lumine.

" Cadentem. "

Ecce casus, et in quid cecidit. Cecidit enim, qui non amplius stetit. Apocal. XII, 9 et 8 : Projectus est draco ille magnus,... et angeli ejus : ... et locus nonest inventus eorum amplius in caelo. Ezechiel. XXVIII,17,de caelo in terram projeci te. Isa. XIV, 15 : Ad infernum detraheris, in profundum laci.

In quid autem cecidit, notatur in consignificato participii, quod formatur a praeterito imperfecto, et est praesentis et praeteriti imperfecti temporis. Et notat quod casus ejus. quoad terminum semper est imperfectus : quia seniper cadit, et cadet usquc in finem. Psal. lxviii, 3 : Infixus sum in limo profundi : et non est substantia. Esther, VI, 13 : Ante quem cadere caepisti, non poteris ei resistere, sed cades in conspectu ejus.

Hujus autem dicti sensus est : " Videbatn Salanam de caelo cadentem, " et qui primo in caelo in conspectu meo slare non valens cecidit, non est mirum si etiam in terra in conspectu meo et meorum cadit. Sed tamen cavete : quia elatio quae eum dejecit, eliam vos dejiceret ; si de concessa vobis potestate, superbia vos per consensum tenlaret.

" Ecce dedi vobis potestatem calcandi supra serpentes, et scorpiones, et super omnem virtutem inimici : et nihil vobis nocebit.

Verumtamen in hoc nolite gaudere, quia spiritus vobis subjiciunlur : gaudete autem quod nomina vestra scripta sunt in caelis. "

Sic continua : Non est mirum si daemonia vobis subjiciuntur : quia ego primus sum praecipitator Satanae. " Ecce dedi vobis potestatem : " et ideo in conspectu veslro stare non potest. Psal. xc, 7 : Cadent a latere tuo mille, et decem millia a dextris tuis.

Dicit autem principaliter quatuor : communicatam discipulis potestatem : et secundo, determinat in specie super quid hanc potestatem acceperint: et ter- tio, ex illis infert in genere super omnem inimicum eos potestatem accepisse : quarto autem, quoad quid potestatem acceperint explanat.

De primo dicit tria : collationem, collatam potestatem, et modum utendi potestate collata.

Collatio notatur in hoc quod dicit : " Ecce dedi vobis, " quia nihil boni habetis nisi a me, et a Patre et Spiritu sancto datum vobis. I ad Corinth. IV, 7 : Quid habes quod non accepisti ? Si au-Iem accepisti, quid gloriaris quasi non deceperis ? Ad Ephes: IV, 8 : Dedit dona hominibus. Esther, II, 18 : Dond largitus est juxta magnificentiam principalem. Inter caetera autem dona potestas super superiorem naturam non habetur ab inferiori, nisi data a Deo : et ideo potestas signa faciendi, et daemones expellendi, non nisi a Deo haberi potest. Ad Roman. XIII, 1 : Non est potestas nisi a Deo.

" Potestatem. "

Potestas est potentia stans ordine juris et rationis. Sic enim est potestas discipulorum et ministrorum Ecclesiae. Et ideo abuti continget hac potestate, si non ordine juris et secundum rationem quis utatur, sicut usi sunt discipuli. I ad Corinth. IX, 18 : Ul non abular potestate mea in Evangelio. II ad Corinth. xiii, 10: Secundum potestatem quam dedit mihi Dominus in aedificalionein, et non in destructionem. Et in hoc differt potestas a potentia. Et haec est causa quod potestas numquam est passiva : potentia autem quaedam est passiva, et quaedam activa. Haec est etiam causa quod potestas quantumcumque sit magna, non timetur ab eo qui bene agit. Ad Roman. xiii, 3: Vis non timerepotestatem: bonum fac, et habebis laudem ex illa. Unde quod quidam successores Apostolorum et vicarii Christi conterunt potestate sua bonos, pro certo non habent a concessa sibi potestate, sed potius a Diaboli furore et indignatione.

Modum autem utendi potestate contra malum dicit :

" Calcandi. "

Et in hoc duo notantur. Qui enim calcat, fine quidem sui corporis tangit, et loto corporo premit, et loto pondere. Ita et discipuli Christi, fine, hoc est, inlentionc quae praestituit operi finem, Satanam tangunt : sed tota operis virtute premunt, et ideo conterunt. Genes. iii, 15: Ipsa conteret caput litum: et lu insidiaberis calcaneoejiis. Malach. IV, 3 : Caleabitis impios, cum fuerint cinis sub planta pedum vestorrum. Judicum, v, 21 : Conculca, anima mea, robuslos. Ad Roman. XVI, 20 : Deus pacis conterat Satanam sub pedibus veslris velociler. Nisi enim loto pondere prematur, tortuosus elabitur serpens : et ideo calce premendus est. Judicum, v, 27 : Volvebalur ante pedes ejus, et jacebat examinis et miserabilis.

"Supra serpentes etscorpiones. "

Tangit duas in specie virtules inimici Satanae. Serpens autem a serpendo dictus, principio sui corporis, hoc est, ore nocet, et sic se lotum inlrahit paulatim serpendo. Scorpio autem principio vultus et ore blanditur, et cauda infigit aculeum in eum qui innitilur super ipsum. Et ita facit Diabolus : in opertis enim tentationibus malorum stalim dentes figit, et venena diffundit, donec se lotum intrahat in perfectam hominis possessionem : in occultis aulem tenlalionibus insidiando circumvolat, et suadendo blanditur, et promittendo decipit, donec hominem sibi inniti sentit: et tunc in fine pungit, et venena deceptionis infundit. De primo dicit Psalmus xc, 23 : Super aspidem et basiliscum ambulabis, et conculcabis leonem et draconem. Quae sunt diversitates significalae in morsu serpentis. De secundo, Ezechiel. ii, 6 : Increduli et subversnres sunt lecum, et cum scorpionibus habitas. Ad litteram tamen ista completa sunt in quibusdam Sanctis : unde, Marc, XVI, 18 : Serpentes tollent.

" Et super omnem virtutem inimici.

Inimicushic dicitur Diabolus, qui semper ad Deum et ad hominem agit inimicitias. Matth. xui, 28 : Inimicus homo hoc fecit.Virlus ejus dicitur omne illud, per quod potest consummare malitiam suam in nocendo, in quantum conceditur sibi potestas a Deo : sicut sunt venenosa animalia, per quae laedit aliquando corpora. Sicut praecipiente Domino, Numer.XXI, 6, immisit iguitos serpentes in castra filiorum Israel, hoc est, calidum valde venenum habentes. Aliquando in generibus tenlalionum accipit hanc virtutem. Job, XL, 11 : Fortitudo ejus in lumbis ejus, et virlus illius in umbilico ventris ejus. Et in quocumque summum suae malitiae constituit Diabolus, in hoc potestatem Christus dedit suis. Et in hoc veriticavit quod in 1 Canonica Joannes, III, 8, dicit : In hoc apparuit Filius Dei, ut dissolvat opera diaboli. Sic etiam intravit in domum fortis et alligavit eum, et universa arma ejus abstulit, et spolia ejus distribuit in quibus conlidebat .

Sic ergo dedit discipulis " potestatem super omnem virtutem inimici. " Deuter. XXXIII, 27 : Ejiciet a facie lua inimicum tuum : dicetque : Conterere.

" Et nihil vobis nocebit. "

Ecce in quantum discipulorum potestas est supra virtutem inimici : quia usque ad hoc, quod nihil eis noceat : quin potius quod exercendae eorum virtuti proficiat. 1 ad Corinth. x, 13 : FidelisDeus est, qui non patietur vos ientari supra id quod potestis : sed faciet eliam cum tentatione proventum, ut possitis sustinere. Beatus Bernardus : " Jucun-" dum plane judicium : ut ille iniquus " omnium humilium malleator, fabricet " eis invitus coronas perpetuas, dum " omnes tenlat, et ab omnibus supera-" tur. " Isa. XI, 8,et 9 : Super foramine aspidis, et in cavernareguli, qui ablaclatus fuerit, manum suam mittet. Non nocebunt, et non occident in universo monte sancto meo, quia repleta est terra scienlia Domini. Mons Domini est excelsum sanctitatis ministrorum Ecclesiae et discipulorum Christi. Hi sunt perfecti, jaindudum ablaclati, qui sicut dicitur, ad Hebr. VI, 1, intermiserunt inchoationis Chrislianae vitae sermones, et ad perfectionem ejus jam se transtulerunt . Illi sunt enim, qui repleti sunt scientia et virtulibus divinis : et ideo virtus inimici nihil eis nocere poterit. Incipientes autcm parvuli sunt, et indigent lacte. Isa. XXVIII, 9 : Quem docebit scientiam, et quem intelligere faciet auditum ? ablaclatos a lacte, avulsos ab uberibus. Ad Hebr. v, 12 : Facti estis quibus lacte opus sit, non solido cibo. Perfectorum autem est solidus cibus eorum qui per consuetudinem exercitatos habent sensus ad discretionem boni et mali.

" Verumtamen in hoc nolite gaudere. "

Ecce eruditio cautelae contra potestatis delectationem : quia gaudere de potestate vanum est : et eo ipso virtus inimici praevalere incipit contra gaudentem. Jerem.IX, 23 et 24 : Haec dicit Dominus : Non glorietur sapiens in sapientia sua : et non glorietur fortis in fortitudine sua : et non glorietur dives in divitiis suis : sed in hoc glorietur qui gloriatur, scire et nosse me.

In potestate ergo non est gaudendum : et hoc est quod dicit : " Quia spiritus scilicet maligni, subjiciuntur vobis, " ad recedendum ab obsessis ad vestram imperium : quia hoc etiam malis aliquando conceditur. Matth. VII, 25 et 23 : Multi micent mihi in illa die : Domine, Domine, nonne in nomine tuo prophetavimus, et in nomine tuo daemonia ejecimus, et in nomine tuo virtutes multas fecimus ? et tunc confitebor illis : Quia numquam novivos. Hoc enim est invocationis nominis divini, et non vestram. Ezechiel. XXXVI, 23 : Non propter vos ego faciam, domus Israel, sed propter nomen sanctum meum. Nolite ergo gaudere in eo quod vestram non est meritum : quia hoc est vanum.

" Gaudete autem quod nomina vestra scripta sunt in coelis, "

Scilicet in libro vitae. Ecce in quo gaudendum est.

Dicit autem duo : quod scilicet gaudendum, et in quo gaudendum.

Quod gaudendum dicit : " Gaudete .autem. " Isa. li, 11 : Laetitia sempitcrna super capita eorum, gaudium et laetitiam tenebunt: fugiet dolor et gemitus. Isa. lxvi, 10 : Laetamini cum Jerusalem, et exsultate in ea omnes qui diligitis eam. Gaudium enim illud est diffusio animi in conceptione summi et aeterni boni, quo fruendum est in coelo.

" Quod nomina vestra. "

Ecce de quo, et in quo est gaudendum. Et tangit quid de nobis notum est, et qualiter confirmatum per scriptum, et in quo scriptum, et ubi repositum.

Primum tangit cum dicit : Nomina vestra, " per quae notitiam nobis fecimus.

Haec autem nomina sunt, quibus secunda generatione quae ex Deo est nominamur. Canon. Joan. iii, 1 : Videte qualem charilalem dedit nobis Pater, ul filii Dei nominemur et simus. In his divinis nominibus noti sumus in coelis. Exod, XXXIU, 12: Novi te ex nomine, et invenisti gratiam coram me. Hinc est quod, Numer. XVI, 2, proceres synagogae ex nomine vocabantur . Hinc est eliam, quod quibusdam magnorum meritorum et singularium privilegiorum a Deo nomina sunt mutata . Secundum enim quod actibus divinis in coelo se notos faciunt, sic nominantur : et dii et deorum filii vocanturut dicit Dionysius. Psal. lxxxi, 6 : Ego dixi : Dii estis, et filii Excelsi omnes.

" Scripta sunt. "

Aliquando scribuntur per praesentem justitiam : et haec scriptura delebilis est. Apocal.III,11 : Tenequod habes, ut nemo accipiat coronam litam. Psal. lxviii, 29 : Deleantur de libro viventium, et cum justis non scribanlur. Aliquando autem scribuntur per praedestinatam ad gloriam justitiam, et non delentur. Apocal. m, 5 : Qui vicerit, sic vestielur vestimentis albis : et non delebo nomen ejus de Libro vitae : et confilebor nomen ejus coram Patre meo, et coram Angelis ejus. Haec autem scriptura non est nisi immobilitas recedendi a lumine notitiae divinae.

" In roelis, "

Scilicet in libro vitae. Tangit in quo scripta sunt nomina, hoc est, in libro vitae . Liber autem dicitur,quia immobiliter continet et clare repraesentat nomina Sanctorum. Vitae autem vocatur,quia ei vivuntqui in eo scripti sunt.Etipseliber,qui estnotitia Dei perpetuae vitae,est radix im- mortalitatis. Et quia immobiliter continet et clare repraesentat, ideo vocatur liber monumenti. Malach. iii, 16 : Scriplus est liber monumenti coram eo timentibus Dominum, et cogitanlibas nomen ejus. Quia autem vitam influit aeternam, ideo dicitur liber vitae. Eccli. XXIV, 32 : Haec omnia liber vitae, et leslamentum Allissimi, et agnilio verilatis.

Sic ergo vocatur notitia Dei liber vitae.

Haec autem notitia quia aeterna est, dicitur aliquando praedestinatio. Et sic notitia praedestinationis dicitur aliquando liber vitae. Apocal. xx, 12 : Alius Liber opertus est, qui est vitae : et judicati sunt mortui ex his quae scripta erant in libris. Quia praedestinantis notitia non tantum est de personis salvandis, sed etiam de meritis gratiae, et de praemiis gloriae, ut dicit Augustinus in libro de Praedestinatione Sanclorum. Praedestinatio enim est praeparatio gratiae in praesenti, et gloriae in futuro. Unde et Moyses quia in hoc libro scribi non poterat per meritum ducis (nisi populus esset cui ducatum praeberet) dixit, Exod .xxxn, 31 et 32 : Aut dimitte eis hanc noxam : aut si non facis, dele me de libro tuo quem scripsisli. Quasi dicat: Si non dimittis noxam, delebis in deserto multitudinem, et per consequens ego meritum ducis non habebo, et sic delebis me quoad meritum ducis. Et quia hoc non facies, ideo noxam dimitte.

In isto libro non scribuntur mali. Cum enim nomen quod inscribitur sumptum sit ex notitia meritorum gratiae, et ipsi tale nomen non habeant, non possunt scribi in libro notitiae divinae. Quamvis enim noscat eos Deus, tamen hoc non est notitia approbationis, sed simplicis visionis, qua reprobando alta a longe cognoscit, avertens se per indignationem ab eis. Ezechiel. XIII, 9 : In consilio populi mei non erunt, et in scriptura domus Israel non scribentur. Isti enim, quia statuerunt oculos suos declinare in terram, sunt de quibus dicitur, Jerem. XVII, 13 : Recedentes a te, in terra scribentur : quoniam dereliquerunt venam aquarum viventium Dominum.

Hic est igitur liber vitae, et hac de causa sic vocatur.

Sunt tamen et alii libri qui erunt in judicio : sicut corda sanctorum virorum, qui contemplando veritatem Dei inscriptas in corde suo habent leges et justitias divinas : et per illas in judicio quilibet videbit quare salvatur, et quare damnatur. Daniel. VII, 10 : Libri aperti sunt. Et praecedit, Ibidem, v. 10 : Judicium sedit. In cordibus ergo Sanctorum scriptum est, unde quisque damnetur vel salvetur. Psal. cxlix, 9 : Ut faciant in eis judicium conscriptum, gloria haec est omnibus sanctis ejus. Et istae conscentiae sic legibus divinis inscriptae, aliquando etiam dicuntur libri vitae : quia exemplata quaedam et sigillata sunt ad primum et principalem librum vitae.

Aliquando etiam liber Sacramentorum divinorum dicitur liber vitae, propter viam vitae quam docet. Apocal. v, 1 : Vidi in dextra sedentis super thronum librum scriptum intus et foris, signalum sigillis seplem: quae sunt sacramenta nativitatis,baplismatis, passionis, descensus ad inferos,resurrectionis,ascensionis, et judicii, quo judicat vivos et mortuos.

Hic enim liber etiam est notitia divina secundum praefinitionem sui consilii, explicans congruis temporibus ea quae competunt singulis sacratnentis. Et iste est liber de quo dicitur, Isa. VIII, 1 : Sume tibi librum grandem, et scribe in eo slylo hominis.

Ex his ergo patet quid sit nomen scriptum esse in libro vitae. Psal. cxxxviii, 16 : In libro tno omnes scribentur, dies formabuntur : quia omnes in luces scribuntur aeternas. Et ideo, Nehemiae, seu II Esdrae, VII, 64, qui scripturam genealogiae suae inter Sanctos non invenerunt, separati sunt a populo Domini in coelis, ubi scriptura est haereditatis immarcessibilis. 1 Petr. I, 4 : In haereditatem incorruptibilem, et incontaminatam, conservatam in coelis. Coelum enim immarcessibile est, in quo Filius Dei est. Alii autem in terra, quae a Deo conculcatur, scribuntur. Psal. xlviii, 12 : Vocaverunt nomina sua in terris suis. Isa. lxvi, 1 : Coelum sedes mea,terra autem scabellum pedum meorum.

" In ipsa hora exsultavit Spiritu sancto, et dixit : Confiteor tibi, Pater, Domine coeli et terrae, quod abscondisti haec a sapientibus et prudentibus, et revelasti ea parvulis. Etiam, Pater, quoniam sic placuit ante te.

Omnia mihi tradita sunt a Patre meo. Et nemo scit quis sit Filius, nisi Pater : et quis sit Pater, nisi Filius, et cui voluerit Filius revelare. "

Tangit gratiarum actionem de bonis, quae a Patre summo collata sunt discipulis.

Tangit autem tria : bona collata, et causam collationis, et modum.

In bonis autem collatis tangit tria : modum scilicet gratias agentis, modum gratiarum actionis, et de quo gratias agit.

Circa modum gratias agentis tangit duo : tempus scilicet, et modum.

Tempus tangit cum dicit: " In ipsa hora. " Matth. XI, 25 : In illo tempore, respondens Jesus, dixit. Tempus enim illud et hora fuerunt, quando intima Patris notitia de revelatione sacramentorum fidei, coeperunt per filium coram discipulis patescere clare et intelligi. Joan. XVII, 4 : Ego te clarificavi super terram : opus consummavi, quod dedistimihi ut faciam. Tunc enim consummatum est quod dicitur, Matth. xxvu, 51 : Velum templi scissum est : et aperte visa sunt quae velata fuerunt. Apocal. XI, 19: Apertum est templum. Dei in caelo, et visa est arca testamenli ejus in templo ejus. Templor, aris, non est in usu, nisi in compositis, contemplor, aris, et ab hoc derivatur templum in quo contemplandum est. Apertum est autem templum, quando se contemplabilem praebuit divina veritas. Et tunc visa est arca continens omnia secreta sacramenta Dei, quando Pater per Filium patefecit sua secreta discipulis. Bene enim Filius dicitur arca, in quo sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae Dei absconditi . Haec ergo hora lucis aeternae fuit, quando lux divina tenebras humanas illuminavit. Psal. XVII, 29 : Deus meus, illumina tenebras meas. Tunc fecit candor lucis aeternae, quod, Sapient. XII, 27, scriptum est: Per nationes in animas sanctas se transfert, amicos Dei et Prophetas constituit.

" In ipsa ergo hora, " qua sic secreta Pater discipulis patefecit,

" Exsultavit in Spiritu sancto, "

Concepto bono discipulorum, quod Spirilus sanctus inspiravit. Spiritusenim sanctus suus (ab ipso procedens) spiritus est, qui gaudium fecit Christo homini, infundens se per lucem revelationis discipulis. Haec autem exsultatio, vitae aeternae refectio est, et deliciae. Ad Roman. XIV, 17: Non est regnum Dei esca et potus, sed justitia, et pax, et gaudium in Spiritu sancto. Hic autem proprius modus est gratias agentis : quia in laetitia donorum perceptorum gratiae aguntur. Isa. lxi, 10 : Gaudens gaudebo in Domino, et, exsultabit anima mea in Deo meo.

" Et dixit. "

Ecce modus gratiarum actionis.

Duo autem tangit: modum co fessionis., et cui confitendum est in gratiarum actione.

Modus confessionis tangitur, quando dicit:

" Confiteor tibi. "

Hoc est, ex toto corde, et omnibus quae intra me sunt fateor. " Tibi " bona tua in te refundens. Eccle. I, 7 : Ad locum unde exeunt flumina, recertunlur ut iterum fluant. Haec enim est confessio gratiarum actionis et laudis. Psal. cxvii, 1 : Confilemini Domino quoniam bonus, quoniam in sseculum misericordia ejus. Isa. lxiii, 7 : Miserationum Domini recordabor, laudem Domini super omnibus quae reddidit nobis Dominus, et super multitudinem honorum domui Israel, quae largitus est eis. II ad Corinth. IX, 13: Gratias Deo super inenarrabili dono ejus. Est tamen etiam confessio peccati in paenitentia : confessio veritalis in praedicationis doctrina. De quibus alibi dictum est. Sed ista gratiarum actione est confessio laudis. Eccli. li, 1: Confiteor tibi, Domine rex, et collaudabo le Deum Salvalorem meum.

" Tibi. " Propter discretionem ponit pronomen " tibi, " quia, I ad Timoth. I, 17 : Soli Deo honor et gloria. Isa. XLII, 8 : Gloriam meam alteri non dabo.

" Pater. "

Hoc est tcrtium. "Pater, " inquam meus per naturalem et aeternam generationem. Et " Pater " discipulorump r adoptionem.

De primo, Joan. I, 14: Vidimus gloriam ejus, gloriam quasi Unigeniti a Patre. Joan. v, 17: Pater meus usque modo operatur, et ego operor.

De secundo, ad Roman. vm, 15 :

Accepistis spiritum adoptionis filiorum, in quo clamamus : Abba (Pater).

De utroque simul, Joan. xx, 17 : Ascendo ad Patrem meum, et Patrem veslrum, Deum meum, et Deum veslrum.

Propter altitudinem et possessionem divitiarum, pulchrorum, et honorum verorum dicit:

"Domine."

Ad Roman. x, 12 : Dominus omnium,A diues in omnes qui invocant illum. In hoc enim est Dominus omnium, quia praelatus est omnibus. Dives autem in omnes qui invocant illum, quia perfecta possessio omnium pulchrorum et honorum verorum est apud ipsum. I ad Corinth. II, 5: In omnibus divites facti estis in illo. Et ex his divitiis effudit dona in discipulos, de quibus hic Filius gratias agit. Ad Ephes, III, 14-17: Flecto genua mea ad Patrem, ex quo omnis paternitas in coelis et in terra nominatur, ut det vobis secundum divitias gIorim suae, virlule corroborari per Spiritum ejus in inferiorem hominem, Christum. Iste est Dominus dives, de quo dicitur, Jacob. I, 5 : Dat omnibus affluenler, et non improperat.

Sic ergo : " Confiteor tibi, Domine. "

" Coeli et terrae.."

Non quidem Pater, ut dicit Glossa, sed " Domine, " quia non est Pater ejus, ad quod non habet conformilatem imaginis. Habet autem conformitatem imaginis in eadem substantia ad Filium, et in diversitate substantiae ad hominem: et ideo Filius dicitur, ad Coloss. I, 15 : Imago Dei invisibilis. Genes. I, 26, dicitur, homo factus ad imaginem et simililudinem Dei. Coelum autem et terra non dicuntur facta ad imaginem, sed vestigia dicuntur divina.

Joannes autem Scotus, qui multa temere prolulil, dicit eum Patrem coeli et terrae propter vesligii imitationem, indu- cens hoc quod dicitur, ad Coloss. I, 15 : Primogenitus omnis creaturae. Non

enim, ut dicit, diceretur primogenitus creaturae, nisi creatura diceretur secundo genita. Sed hoc non sequilur: quia primogenitus non notat ibi ordinem ad secundo genitum : sed notat ibi ordinem causae generationis ad exitum creaturarum in esse per creationem: quia Verbum genitum a Patre (quod est ratio creaturae), in quo est ut fiat creatura

(sicut in arte est ut fiat arliliciatum), est causa creationis: sicut ars in mente arti-

Sficis, causa est ut fiat artificialum. Dicitur tamen metaphorice hoc genuisse:

sed metaphoricae locutiones non sunt extendendae. Job, XXXXVIII,29 et 28: De cujus utero egressa est glacies ? vel quis genuit stillas roris ?

Sic igitur:" Confiteor tibi,Pater " mei et hominis diversa paternitate : " Domine " omnium, " caeli et terrae, " et in eis contentorum.

" Quia absoondisti haec. "

De duobus facit mentionem. Per primum non probat, nisi quod haec per seipsa abscondita sunt. De secundo autem confitetur in gratiarum actione.

De primo dicit, quia " absconditi haec, " hoc est, lalia fecisti, quae secundum se abscondita sunt. Invisibilia enim . Dei, sua excellentia abscondita sunt ab oculis hominum: non propler illorum defectum, sed propter defectum oculorum cordium humanorum. Sicut fulgor solis absconditus est ab oculis vespertilionis : quia propter sui claritatem, quae excellit oculos vespertilionis, vespertilio involvitur tenebris, et non potest videre flumen : cum tamen lumen solis nihil faciat ad hoc quod abscondatur, sed potius manifestat se clare quantum in se est, et vespertilioni, et herodio aequaliter : sed herodius potestate sui oculi videt lumen in rota solis : et vespertilio sui oculi defectu, et obvolvitur tenebris, et lumen solis nec in rota nec in aere limpide lu- cens videre potest. Job, XXXVII, 19: Ostende nobis quid dicamus illi: nos quippe involvimur tenebris.

Sic ergo " absconditi haec " lucidissima in se.

Maxime tamen haec abscondita sunt ab infirmis oculis cordium peccatorum infidelium : quia, ut dicit Auguslinus in libro X Confessionum : " Oculis aegris " odiosa est lux, quae puris est amabi-" Iis. " Ad Ephes. IV, 18: Tenebris obscuratum habentes intellectum, alienati a vita Dei per ignorantiam quae est in illis, propter caecitatem cordis ipsorum.

Et hoc est quod subjungit:

" A sapientibus et prudentibus,"

Notans sapientiam et prudentiam hujus saeculi. Est autem sapientia apud Philosophos cognitio rerum altissimarum, quas difficile est homini scire: ut dicit Aristoteles in libro I suae Metaphysicae. Et has res suo modo Philosophi vocant divinas.Prudenlia autem estcognitio conferentium et utilium hominibus in dispensatione vitae, et domus, et civilitatis. Et sapientia talis non est fidei: et simiiiter prudentia non est habens conferentium ad vitam Chrislianam. Et ideo sapientia est stultitia, et prudentia est insipientia quaedam. Abdiae, v. 8: Perdam sapientes de Idumaea, et prudentiam de monte Esau. 1 ad Corinth. I, 19: Perdam sapientiam sapientium, et prudentiam prudentium reprobabo. Ad Roman. I, 21 et 22, de sapientibus hujus saeculi dicitur, quod cum per creaturas et rationes creaturarum cognovissent Deum, non sicut Deum glorificaverunt,... sed evanuerunt in cogitalionibus suis, et obscuratum est insipiens cor eorum : dicentes enim se esse sapientes, stulti facti sunt. De prudentia autem dicitur, ad Roman. VIII, 6 : Prudentia carnis, mors est : prudentia autem Spiritus, vita et pax. Eccli. XIX, 19: Non est cogilatus peccatorum prudentia.

Ab his ergo " sapientibus et prudentibus abscondisti haec," per modum absconsionis qui dictus est, Job, XXIV, 13: Ipsi fuerunt rebelles lumini, nescierunt vias ejus, nec reversi sunt per semitas ejus. Ideo Dominus flens dicit, Luc. XIX, 42 : Quia si cognovisses et tu (subaudi, fleres).... nunc autem abscondita sunt ab oculis tuis. Non quidem Domino abscondente lucem clarissimorum donorum suorum, sed te obvolvente tenebris oculos, ut videre non possis. Augustinus in libro 1 de Trinitate : " Si quis alii digito so-" lem ostenderit, et ille lippiente oculo " solem nonviderit, culpet oculi lippilu-" dinem, non digiti ostensionem. "

Sic ergo abscondisti haec " a sapientibus et prudentibus, ". nihil ad absconsionem operans, sed tenebras intellectus eorum permittens, et tua luce confundens.

" Et revelasti. "

De hoc gratias agit, quia " revelasti, " velamen obscuritatis per gratiam tuae fidei de cordibus eorum auferens. Psal. cxviii,18 : Revela oculos meos, et considerabo mirabilia de lege tua, Domine. II ad Corinth. III, 16 et 17 : Cum conversus fuerit quis eorum ad Dominum, auferetur velamen. Dominus autem Spiritus est. Haec est pellis, quae per fel piscis, hoc est, passionis Christi egressa est de oculis Tobiae .

" Ea," ista : quae tamen in se clarissima sunt, et sereno lumine limpida.

. " Parvulis. " Qui diminuti sunt a parvis, quia humiliores sunt caeteris humilibus. Illi enim revelationes illuminationum prae caeteris humilibus accipiunt, qui profundius se humiliant: sicut lacunae profundiores plures capiunt aquas, ut dicit Ptolomaeus Philosophus in Proverbiis suis. Illi enim illuminatori nostro

Christo similiores sunt, et ideo luminis capaciores. Psal. cxviii, 130 : Declaratio sermonum litorum illuminat, et intelleclum dat parvulis. Ideo, Proverb. IX,16, dicit sapientia: Qui est parvulus, declinet ad me.

His ergo " parvulis, " qui etsi possunt, nolunt esse magni, mirabilia tua et salularia revelasti.

Causam autem hujus tantae revelationis, et quae sola causa est, dicit:

" Etiam, Pater. "

Sola enim voluntas placens Patris hujus rei causa est.

Dicit autem circa hoc duo : assertionem veritatis, et altitudinem causalitatis,

Assertio veritatis langitur cum dicit: "Etiam, Pater. " Quasi dicat: "Eliam " in veritate sic ista tu parvulis revelasti, nec a se habent, nec ab alio nisi a te.

Et hoc quod dicit: " Etiam, " assertionis est indicium. Ac si dicat: Vere, Pater, paterno affectu haec fecisti. Sapient. XVI, 21: Subsiantia tua dulcedinem tuam, quam in filios habes, ostendebal. Exod. XXXIII, 19 et 17: Ego ostendam tibi omne bonum...: invenisli enim gratiam coram me." Quoniam sic placuit ante te. "

Complacitum est voluntas quae tota simul pascitur in volito. Haec est voluntas quam experiri jubet Apostolus, ad Roman. XII, 2 : Probetis quae sit voluntas Dei bona, et beneplaccns, et perfecta. Scilicet sapere cum parvulis ad sobrietalem fidei, et non plus sapere quam oportet in ebrietatem sapientiae saeculi . Nimis enim jucundum beneplacitum est Dei, quod dicit Apostolus, I ad Corinth. I, 21 : Quia in Dei sapientia non cognovit mundus per sapientiam Deum, pla-cuti Deo per stultitiam praedicationis salvos facere credentes. Hoc autem placitum est quod diximus, quod humilibus se sibi exhibentibus tollit velamen, quo levelatum lumen agnoscant, quod turgentes de saeculi sapientia cum magis Pharaonis agnoscere non possunt, Luc. ii,32: Lumen ad revelalionem Gentium\, et gloriam plebis tuae Israel. Et quidem hoc Deus omnibus paravit: et hoc modo verum est quod dicitur, Joan. I, 9 : Erat lux vera, quae illuminat omnem homi- I nem venienlem in hunc mundum. Et tamen non omnis homo illuminatur: quia soli parvuli intellectum suum captivantes in praecepta fidei percipiunt lumen quod omnibus aequaliter exhibetur : quia in solis parvulis complacitum est Patris. Judith, IX, 16 : Nec superbi ab initio placuerunt tibi: sed humilium et mansuetorum semper tibi placuit deprecatio. Ideo dicit Apostolus, ad Ephes. III,8 et 9 : Mihi omnium Sanctorum minimo data est gratia haec, in Gentibus evangelizare . investigabiles divitias Christi, et illumi- I nare omnes. Hoc ergo est beneplacitum spiritus Domini, illuminatio parvulorum et obcaecatio superborum de se praesumentium.

" Omnia mihi tradita sunt. "

Dixit quod Pater revelavit parvulis.

Et tangit hic modum revelationis : et tangit duo : modum revelationis, et quod non est possibilis aliquis modus revelationis, nisi ille solus.

Modus est, quia omnia tradita sibi sunt a Patre per ipsum revelanda. Et hoc est quod dicit: Tu quidem, Pater, revelasti, quia " omnia " illa revelata et edocta a me, " mihi tradita sunt, " per aeternam generationem ,

" A Patre meo. "

Sum enim lumen de lumine Patre. Sapient. VII,26 : Candor est lucis aeternae, et speculum sine macula Dei majestatis, et imago bonitalis illius. Ad Hebr. i, 3 : Qui cum sitsplendor gloriae, et figura subslantiae ejus. Ad Coloss. n, 2 et 3 : In omnes divitias plenitudinis intellectus, in agnitionem mgsterii Dei Patris et Christi Jesu : in quo sunt omnes thesauri sapienliae et scientiae abscon -diti. a Omnia ergo mihi tradita sunt a Patre meo, " et nihil me latet sacramentorum et consiliorum divinorum : et ideo mea doctrina revelatio est Patris. Joan. VII,16 et 17 : Mea doctrina non est mea, sed ejus qui misit me, Patris. Si quis Doluerit voluntatem ejus facere, cognoscet de doctrina, utrum ex Deo sit.Et hujus Augustinus quidem pulchrum ponit simile: Cum enim intellectus practicus dicit se in tota suae artis plenitudine, tantum est in verbo, quantum in intellectu dicente. Et sic, omnia quae sunt intellectus tradita sunt verbo, et tamen habet ea ab intellectu. Et in hoc solo differt ab intellectu, quia ab intellectu est, et intellectus a nullo est. Et hoc quidem verum est in intellectu agente : sed in possibili et contemplativo (qui a rebus accipit quod intelligit) nihil est simile. Sic ergo omnia tradita sunt sibi a Patre: et sic sunt in eo omnes thesauri sapienliae et scientiae Patris. Et nihil minus habet Filius quam Pater: quia Filius est ars, et verbum Patris, et imago invisibilis ipsius, nihil minus habens (ut dicit Hilarius) quam ipse, eamdem habens naturam, idem posse, idem nosse, idem velle, et idem operari. Ideo, Joan. x, 29, dicit: Pater meus quod dedit mihi, majus omnibus est. Joan. I, 14 : Vidimus gloriam ejus,gloriam quasi Unigenili a Palre:qui sicut dicit Basilius, gloriam paternam cum nullo secundo genito divisit, sed totam integraliter possidet. Ad Philip.

II, 9 : Donavit illi nomen, quod est nuper omne nomen. Glossa Ambrosii : " Quod vere Deus sit et nominetur : " ut in nomine Jesu omne genu flectatur caelestium, terrestrium, et infernorum. Nihil ergo retinuit quod non tradidit: et sic quidquid revelat, Patris est, et a fontali lumine procedit.

" Et nemo novit Filium,nisi Pater ."

Ecce quod nullus modus revelationis divinorum possibilis est, nisi ille qui est a Patre per Filium.

Quod autem dicit: " Nemo, " negationem non facit in genere, sed extra genus : ut sit sensus : " Nemo, " hoc est, nihil " novit Patrem nisi Filius. " Dictio autem exceptiva, quae intelligitur in conjunctione, excipit respectu substantiae, et non personae: ut sit sensus : " Nihil novit Patrem nisi Filius, " hoc est, praeterquam Filius, hoc est, praeter substantiam Filii. Quia sic, cum Spiritus sanctus sit eadem substantia cum Filio, etiam Spiritus sanctus novit Patrem.

Sed dicit: " Nisi Filius, " quia Filius est notitia Patris. Et est recurrendum ad simile superius inductum : quia dicentem intellectum agentem nihil novit in plenitudine sua nisi verbum, quo dicit se ipsum : alio enim secundum partem potest nosci, sed in plenitudine sua non noscit eum nisi verbum. quo plene dicit se ipsum. Sicut si dicamus, quod mens artifiois non noscitur plene, nisi ab arte quae est ab ipsa et in ipsa quae noscit eam in toto ambitu virtutis ejus secundum omnia quae facere potest..

Sic " Pater, quis sit, " hoc est, quis sit in substantialibus omnibus, et potentialibus, et scientialibus, et omnibus attributis ejus, nemo novit, " nist Filius, " scilicet Verbum perfecte demonstrans ipsum. Hujus autem simile (diminutum tamen est) quia sol a Philosophis ponitur omnium generabilium pater per lumen suum. Duplex ergo est notitia solis : particularis, hoc est, secundum particularem virtutem : et sic nosci potest a multis tam in coelo quam in terra, quae lumine particulari informat. Et est notitia solis in virtute universali, qua omnium in se habet causam generationis et informationis tam in coelo quam in terrra : et in virtute illa non novit solem, nisi lumen indistanter acceptum in ipsa rota solis, antequam egrediatur de ipso : si lumen illud, gratia exempli, ponamus intellectum et notitiam habere. Et sic est Ver-. bum Filius in Patre, intellectu noscens Patrem in omni sua plenitudine naturae et virtutis. Et talis est hic sensus : quia illud lumen in Patre sic Patrem manifestans, est Verbum increatum et Filius Patris. Similiter,

" Nemo scit quis scit Filius, nisi Pater, "

Quia ipse Filius est. perfecta et indistans similitudo Patris. Omne autem quod noscitur. simili cognoscitur- et quod perfecte cognoscitur, indistanti et indifferenti cognoscitur similitudine : et sic mutua est cognitio Patris a Filio, et Filii a Patre, aqua non excluditur Spiritus sanctus. Sed quod Spiritus non nominatur in ista perfecta notitia et mutua, est ideo, quia ipse non procedit ut, verbum et notitia, sed ut amor connectens Patrem et Filium. Multa autem his similia notata sunt de hoc eodem Verbo, Matth. XI, 25 et seq. : quae quando conjunguntur his, quae hic dicta sunt, perfectius intelliguntur . Tamen non dubito quin exempla sint convenientia,

quamvis imperfecta: sicut omnis crea- tura in repraesentando deficit ad Creato rem. Si quis autem bene scit naturam intellectus agentis, et luminis quod est in

ipso : quod (sicut dicit Philosophus) est ut ars ad naturam : et si quis bene novit naturam solis, et luminis quod est in ipso : scit aliqualiter qualiter solum Verbum Filius noscit Patrem, et qualiter solus paternus intellectus noscit Verbum Filium. Sequitur :

" Et cui voluerit Filius revelare. "

Hoc modo est facile. Ex inductis enim exemplis planum est, quod non est revelatio intellectus nisi per verbum, quod in est ipso lumine ipsius : nec in Deo, nec in homine potest esse alia revelatio : sicut nec solis est revelatio aliqua, nisi per lumen quod est in ipso. Quamvis autem ipsum lumen in sole existens, in se habeat unde perfecte revelet solem: et ars in intellectu sive verbum, in se habeat unde perfecte revelet intellectum : tamen secundum quod lumen a sole distare incipit, et incidit in id quod formatur lumine, particulatur manifestatio. Et ideo omne cui incidit, non accipit revelationis solis nisi secundum virtutem particularem. Et similiter, omne in quod procedit verbi manifestatio, accipit manifestationem illam secundum modum possibilem sibi, et in parte, et non in toto: cum tamen nulla possit esse revelatio intellectus nisi per verbum, vel solis nisi per lumen. Et hoc est quod dicitur, Joan. I, 18: Deum nemo vidit unquam : unigenitus Filias qui est in sinu Patris, ipse enarravit. Nulla enim creatura per seipsam vidit Deum in plenitudine suae deitatis: sed soli splendori gloriae suae et figurae substantiae suae Deus notus est. Et hic procedens ab ipso, enarravit secundum modum possibilem uniuscujusque, Angeli, vel hominis hanc revelationem ac- cipientis. Parvulis autem revelavit: et ideo hic gratias agit.

Attende autem, quod hanc revelationem Apostolus, I ad Corinth. ii, 10-13, attribuit Spiritui sancto, ubi dicit: Nobis autem revelavit Deus per Spiritum suum.... Quis enim hominum scit quae sunt hominis, nisi spiritus hominis, qui in ipso est ? Ita et quae Dei sunt, nemo cognovit, nisi Spiritus Dei. Nos autem non spiritum hujus mundi accepimus, sed Spiritum qui ex Deo est, ut sciamus quae a Deo donata sunt nobis. Sed hoc est ideo dictum, quia sicut spiritus hominis vehit verbum quod est in manu artiticis quando operatur, et vehit verbum in linguam quando loquitur: ita Spiritus sanctus vehit verbum revelationis divinae in corda hominum credentium : et sic idem Verbum Patris quod revelat Patrem, vehit Spiritus. Et sic revelatio est et Patris, sicut originis et auctoris : et Verbi sicut formae luminis et notitiae formalis : et Spiritus, sicut advehentis et inspirantis. Et tamen non est nisi idem et unum solum verbum : et eo Verbum. quo Filius sive notitia a paterno procedens intellectu per generationem. Sic dicit, Joan. XVII, 4 : Ego te clarificavi super terram. Et, ibidem, v. 6 : Manifestavi nomen tuum hominibus, quos dedisti mihi. Sic dicitur, Matth. XXIII, 9 et 10 : Et patrem nolite vocare vobis super terram : unus est enim Pater vester qui est in coelis est. Nec vocemini magistri: quia Magister vester unus est, Christus. Parvulis autem vult revelare, sicut jam dictum est, et non superbis. Proverb. XI, 2 : Ubi est humilitas, ibi et sapientia.

" Et conversus ad discipulos suos dixit. "

Haec est pars, in qua laudat eos, qui hujusmodi revelationem acceperunt.

Tanguntur autem tria : modus dicentis, et beatitudo revelationem accipientis, et dignitas in hoc privilegii singularis.

Modus dicentis tangitur per hoc quod dicit: " Et conversus, " in gratiarum enim aclioiie totus erat in ccelum extensus, tolus ad Patrem directus. II Paralip. xx, 12: Hocsolum habemus residui, ut oculos nostros dirigamus ad te. Sed nunc erudiens discipulos se ad eos convertit, ut exteriori corporis conversione inleriorem animi intenlionem demonstraret, et vox ad eos directa, in aures eorum fortius sonaret. Psal. lxxxix, 13 : Convertere, Domine, usquequo: et deprecabilis esto super servos tuos. Hae sunt duae corporis habitudines, quibus saepe inter Patrem et discipulos mediator Dei et hominum, homo Christus Jesus usus est.

" Ad discipulos suos dixit. " Sua enim conversione nos ad se trahit, et sic ad se trahit, et sic ad Patrem reducit. Thren. v, 21: Converte nos, Domine, ad te, et convertemur : innova dies nostros, sicut a principio.

" Beati oculi, qui vident quae vos videtis.

Dico enim vobis quod multi prophetae et reges voluerunt videre quae vos videtis, et non viderunt: et audire quae auditis, et non audierunt. "

Hic tangit beatiludinem eorum qui revelationem a Patre accipiunt.

Et dicit duo : beatiludinem oculorum cordis et corporis, et causam bealitudinis.

In beatiludine duo sunt, scilicet substantia bealiludinis, et secundum quid insit beatitudo.

De primo dicit: " Beati. " Duae apud moralem Philosophum heatitudines determinantur. Una quidem civilis et moralis secundum virtutem activam moralem: altera aulem contemplativa divina secundum virtutem intelleclualem. Illa vero, quae est activa secundum virtutem moralem, consistit in perfecta actione regitivae virtutis et ordinativae, cui nihil de- sit ad regendum et ordinandum in omni operatione vitae civilis : et haec est prudenlia, cui nihil desit in omni ratione eligibilium ad vitam, ad regimen et ordinem vitae facientium : et ideo oportet non deficere aliquam virtulum aliarum, et habere ex habitu consueto facultatem in tali ordine et regimine, et non deesse organice obsequentia in hoc ordine et regimine, sicut divitias, potentatus, et honores insc et in amicis, et etiam fortunam sive eufortunium in omnibus his. Et hoc vocat Aristoteles in I Ethicorum, actum secundum perfectam animi virtutem cum perfectione de qua jam dictum est. Et ideo omnia haec simul volens comprehendere Boetius in Consolatione Philosophiae, dicit quod " beatitudo est stalus omnium honorum aggregatione perfectus. " Haec autem beatitudo, secundum regimen et ordinem vitae Chrislianae a Domino adstruitur, Matth. v, 3 et seq.

Alia est beatitudo contemplativa, quae est secundum actum perfectum virtutis intellectualis in summo contemplationis : quae consistit in actu contemplationis mirabilissimorum, purissimorum et cerlissimorum : non refracta, et non impedita, retenla in contemplando delectatione non habente contrarium. Et contemplatio quidem est secundum solum intellectum visio, nihil habentem continui et temporis, sive imaginationis et sensus : quia in illo discurrunt rationes phantasticae, ut dicit Dionysius. Mirabilissima autem sunt altissima, supra quae non sunt alia. Purissima autem sunt nihil commune cum materia aut materialibus habentia. Certissima autem sunt, quae sunt via ad omnia alia certificanda, et ipsa per alia non cerlificantur. Non refracta autem contemplatio est, quae virtute omni sic juvatur, quod a carne et carnalibus corruptionibus vitiorum vel tentationum, ab actu sic contemplandi non retrahitur. Non impedita autem est, quae sic claro contemplatur lumine jam adepti per studium intellectus, quod in naturam con-

versus habitus non senlil difficultatem. Uelenla autem in conlemj)Iando est delectatione nihil Jiabenle contrarium, quia haec non remittitur aliquando.

Talis autem est, quae nihil sui habet in anima sensibili: et haec est, quae est in limpida veritate et luce ipsius, et delectatione veritatis: et illa est beatitudo diuina dicta propter tres causas : quarum una est, quia est secundum hoc quod solum divinum est, et imago Dei in homine, et hoc est intellectus. Secunda est, quia est de divinis ista contemplatio. Tertia est, quia ista contemplatione utitur Deus, et substantiam divinae, quae per participationem Dei dicuntur diuinae.

Et hanc beatitudinem commendat hic Dominus quando dicit : " Beati." III Reg. x, 8 : Beati viri tui, et beati servi tui, qui stant coram te semper, et audiunt sapient iam tuam. II Paralip, ix, 7: Beati viri tui, et beali servi tui, qui asslstunt coram te in omni tempore. Tob. xii, 20 : Beatus ero, si fuerint reliquiae seminis mei ad videndam clarilatem Jerusalem. Sic beati sunt illi de quibus dicitur in Psalmo lxxxviii, 16, 17 et 18 : Domine, in lumine vultus tui ambulabunt, et in nomine tuo exsultabunt tota die, et in justitia tua exaltabuntur: quoniam gloria virtutis eorum tu es. Et sic beatus fuit Apostolus et alii discipuli Christi, quando dixit, II ad Corinth, iii, 18 : Nos omnes, revelala facie gloriam Domini speculantes, in eamdem imaginem (supple, gloriae) transformamur a claritate in claritatem, tamquam a Domini Spiritu. Sic ergo,

" Beati oculi qui vident quae vos videtis. "

Tria dicit secundum partem qua beati sunt : instrumentum, actum, et actus determinationem.

Est enim oculus nobilis pars corporis, sola ex luminis compositione et illustratione habens venustatem. Sunt autem oculi facile in omne quod intueri volunt volubiles, figuram luminum caelestium in sphaerica forma praetendentes. Et in hoc tangitur oculus interior (qui est intellectus) qui nobilissima pars est hominis, secundum quam ad Dei imaginem facti sumus. Eccli, xvii, 1 et 2 : Secundum imaginem suam fecit illum,... et secundum se vestivit illum cirlule. Hic lumine caelesti in cognitione veri et boni venustalus est. Unde, Psal, iv, 7 : Signatum est super nos lumen cultus fui, Domine. Volubilis etiam est oculus in circunispectione intellectus : quod optime signilicatur, Exod, xxv, 34 et 35, in candelabro luminis in quo erant sphaerulae volubiles in omnem partem. Propter hoc etiam, Ezechiel, i, 18, et Apocal. iv, 0, dicuntur auimalia Dei plena oculis ante et retro : quia ad omnem partem erant circuinspecta. Oculus enim in uno tantum stans, spasmatus est : praeter voluntatem autem a visibili aversus, tremens est et paralyticus : sed bonus oculus convertibilis est ad nutum. Figura autem ecclesiis in oculo praetendit conformitalem caelestium in intellectum : ita quod tota pulchritudo caeleslium in ipso resultet. Et hoc iterum significatur, Exod, xxv, 34, ubi in candelabro luminis sphaerae figurabantur in nucis modum. Isti sunt oculi columbarum. Genes. XLix, 12 : Pulchriores sunt oculi ejus vino, quod sua clarilate temperale sumptum, subtilem facit spiritum visivum.

Actum autem oculorum tangit cum dicit :

" Qui vident. "

Oculus enim non videns non est oculus, sed idolum oculi. Proverb, xx, 12 : Aurem audientem, et oculum videntem, Dominus fecit ulrumquc. Sed de idolis quibus Diabolus praesidet, et supervacua curiositas hominum invenit, dicitur, Psal. cxiii, 5 : Oculos habent, et non videbitnt. Et ita sunt quidam qui supervacua curiositate inveniunt sibi pellicientes oculos plenos adulterii, et incessabilis delicti, sicut dicitur, II Petr, II, 14. Quibus Diabolus praesidet et gubernat, non habent oculos videntes : quo contradicitur Psalmus XII, 4 : Illumina oculos meos, ne umquam obdormiam in morte. Oculus enim non videns, bene tamen somniat. Sic qui in morte peccati dormiunt, non vident nisi phantasias ad modicum apparentcs : sed veritatem non considerant, quae tamen clara est ante oculos eorum: sicut aegyptii in claro lumine Sanctorum nihil penitus viderunt nisi phantasias somniantium. Sapient.XVII, 19 et 20, et XVIII, 1 : Omnis enim orbis terraram limpido illuminabatur lumine, et non impeditis operibus continebatur. Solis autem illis superposita erat gravis nox, imago lenebrarum, quae supcrventura illis erant. Ipsi ergo sibi erant graviores tenebris. Sanctis autem tuis maxima erat lux.

Et ideo : " Beati oculi qui vident. " Matth. XIII, 16 : Veslri autem beati oculi, quia vident,et aures vestrae, quia audiunt.

Determinans autem visum dicit:

" Quae vos videtis, "

Sive visu intcriori, sive exteriori. Visus enim exterior ordinatus est ad inleriorem, et est propter illum. Et sic sensus est : Beati sunt qui sic me exterius adspiciunt, quod interius divinitatem per fidem in me ex exterioribus miraculis intelligunt. Vel e converso : Qui sic interiora divinitatis meae intelligunt, ut eam unitam esse humanitati quam vident, credant. Ut sic exteriora ad fidem divinitatis manuducant, qui me vident exterius : et interiora visa per inlellectum exterius miracula operari credantur ab eis, qui interiorem vident deitatem. Neutro enim modorum umquam visusest nisi a praesentibus, deitatem et humanitatem ejus cognoscentibus.

Et hocest: " Qui vident quae vos videtis, " interius et exterius simul adspicientes. Job, XIX, 26 et 27 : In carne mea videbo Deum, id est, Salvatorem meum, quem visurus sum ego ipse, et oculi mei conspecturi sunt. Hoc est quod dicit Joannes in I Ganonica, I, 1 : Quod audivimus, quod vidimus oculis nostris,... et manus nostrae contrectaverunt de verbo vitae. Isa. LII, 10 : Videbitnt omnes fines terrae salutare Dei nostri. Omnes fines terrae sunt, propler quos est omnis terra : et illi sunt electi et vocati. Luc. II, 30 et 31 : Viderunt oculi mei salutare tuum, quod parasti ante faciem omnium populorum.

" Dico enim vobis. "

Assertio est, quod est singulare privilegium discipulorum.

" Quia multi prophetae, " intus procul videndo in futurum, Eccli. xlviii, 7 : Spiritu magno vidit ultima : et consolatus est lugentes Sion iisque in sernpilernum." Et reges, " se et alios regendo. Eccli. XLIV, 3 et 4 : Nuntiantes in prophetis dignitatem prophetarum, et imperantes in praesenti populo.

" Voluerunt videre, " Joan. VIII, 56 : Abraham Pater vester exsultavit ut viderel diem meum : vidit, et gavisus est. Voluerunt autem videre oculo corporali. Canlic. VII,. 1 : Quis mihi det te fratrem meum, sugentem ubera matris meae, ut inveniam te foris, et deosculer te, et jam me nemo despiciat ? Et est hoc verbum magno dictum affectu. Frater enim est in eadem carne visus : sugens ubera matris Beatae Virginis, in cujus spiritu omnes secundum Deum fratres Christi nati sumus : quia ipsa, ut dicit Augustinus, figura est Ecclesiae, quae omnes nos caslis progenuit visceribus. Inventus est autem foris, extra occultum deitatis, quando in terris visus est, et cum hominibus conversatus est. Ibi osculatus est, quando spiritus ejus spiritui discipulorum conjunctus est : et os doctrinae ejus ori eorum impressum est, ut ex ore ejus loquerentur. Et ideo non est qui despicere possit istos singulari privilegio sic dignilieatos. Et hoc privilegium omnis homo concupivit, qui in spiritu ista praevidere potuit. Cantic, n, Ii : Ostende mihi faciem tuam : sonet vox tua in auribus meis : vox enim tua dulcis, et facies tua decora. Numer, xxiv, 23, in desiderio dixit miser Balaam : Heu ! quis victurus est, quando ista faciet Deus ?

Sic ergo oculo corporali ad interiorem ordinato voluerunt videre " quae vos videtis " exterius et inferius : haec enim consummata visio. Unus intus videns, et non extra dixit, Tobiae, v, 12 : Quale gaudium milii erit qui in tenebris sedeo, et lumen caeli non video ? hoc est, de caelo veniens non video. Et in persona discipulorum dicitur, Isa. lii, 8 : Levaverunt vocem, simul laudabunt : quia oculo ad oculum videbunt, quando converterit Dominus Sion.

" Et non viderunt. "

Et hoc est vestrum singulare privilegium. Cum enim cuperent corporali praesentia videre quem credebant, non est eis datum. Sed uni soli Simeoni, cum diu suspirasset Christi praesentiam : Responsum acceperat a Spiritu sancto non visurum se mortem, nisi prius videret Christum Domini . Alii autem non viderunt : et sic lugentes descenderunt in infernum : et est in eis verificatum quod dictum est Legislatori eorum Moysi, Exod, xxxiii, 23 : Videbis posteriora mea, faciem autem meam videre non poteris. Posteriora autem sunt creaturae et allegoriae, in quibus Deum viderunt : sicut dicitur, ad Hebr, i, 1 : Multifa-riam multisque modis olim Deus loquens patribus in prophetis. Et, Osee xii, 10 : Ego visionem multiplicavi, et in manibus prophetarum assimilatus sum. Et, Isa. vi, 1 : Ea quae sub ipso erant, replebant templum, hoc est, creaturae, et similitudines dependentes ab ipso. Ipse invisibilis sedebat super solium excelsum ab oculis hominum, et elevatum etiam ultra omnem intellectum.

" Et " ideo " non viderunt. " Job, xxxvi, 23 : Qui vident cum, unusquisque intuetur procul. Non enim parvae delectationis fuit videre Deum hominem miracula facientem.

" Et audire. "

Desideraverunt doctrinam ab ore Dei sonantem. Cantic, ii, 14 : Sonet vox tua in auribus meis : vox enim tua dulcis. Psal. XLiv, 3 : Diffusa est gratia in labiis tuis.

" Quae " vos " auditis, " scilicet verbum sonans ab ore Verbi incarnati, in spiritu verbi in aures vestras influens. Eccli, i, 8 : Non saturatur oculus visu, nec auris audilu impletur. Et ideo exclamat Petrus, Joan, vi, 09 : Verba vitae eeternae habes. Psal, cxl, 6 : Audient verba mea quoniam potuerunt. Isa. l, 4 : Dominus dedit mihi linguam eruditam, ut sciam sustentare eum qui lassus est verbo. Cantic, iv, 11 : Mel et lac sub lingua tua.

" Et non audierunt. "

Cum tamen in desiderio spiritus dicerent illud Canticorum, vin, 13 : Fac me audire vocem tuam. Audita enim voce Redemptoris, impletum est quod dicitur in Psalmo cxvii, 15 : Vox exsultationis et salutis in tabernaculis justorum.

Moraliter autem ista possunt dici multis Praedicatoribus in Scriptura videntibus, et in lectione multa audientibus de

Deo, quae ipsi parum curant: et multis Doctoribus similiter, quoniam Prophetae, monachi, et laici simplices, et sancti viri, et multi reges seipsos et alios regentes, voluerunt libenter videre per scientiam Scripturarum quae ipsi vident, et non est eis datum : et audire vellent in lectionibus ad intellectum, quae audiunt illi cum fastidio, et non est eis datum audire. Hi sunt qui fastidiunt manna , panem scilicet Angelorum. Hi sunt de quibus loquitur Osee, x, 11 : Ephraim vilula docta diligere trituram : et ego Iransivi super pulchritudinem colli ejus. Ephraim interpretatur frugifer, qui fructum in spiritum per snientia lectam et auditam facere deberet, conversus est in vitulam lascivientem et diligentem trituram, hoc est, corporales hujus mundi labores postposito studio spirituali. Diligunt enim discurrere, rerum temporalium sollicitudini se immiscere, et ex paleis negotiorum saecularium granum pabuli sui, quod interim carpant, excutere : sicut in tritura. Et ideo Dominus conculcabit colli eorum pulchritudinem. Collum est, ut dicit Beatus Dionysius, continuatio corporis ad caput. Et significat mentem nostram (quae continuat nos ad caput nostrum Ghristum) quam videmus in talibus conculcatam, demersam in cogitationes temulentas hujus miseriae. Unde Gregorius in glossa ibidem super Osee dicit, quod " per vitulam il-" Iam significantur desides animae : qui-" bus nihil laborosius est, quam in hu-"jus mundi non laborare laboribus. "

" Et ecce quidam legisperitus surrexit tentans illum, et dicens : Magister, quid faciendo vitam aeternam possidebo ?"

Hic per exempla confirmat quod dixit.

Et inducit duo : in quorum primo ostendit quod Deus arcana sua abscondit asapientibus : in secundo autem ostendit qualiter revelat ea parvulis.

In primo horum duo continentur : in quorum primo cujusdam (qui sibi sapiens videbatur) proponitur de via salutis (quae parvulis revelatur) quaestio : in secundo autem per iteratam a sapientia Dei factam quaestionem ponitur tentantis instructio et confusio.

In primo horum duo dicuntur : tentatoris descriptio, et proposita ab eo quaestio.

Descriptio tentatoris proponitur in quatuor : quorum primum est, quod infer alios magis fuit demonstrabilis : secundum, quod fuit litteraturae specialis : tertium, quod fuit super alios majoris elationis : quartum, quod in tenlando magnae fuit dolositatis.

Primum notatur per adverbium demonstrandi, cum dicit : " Ecce. " Quasi inter alios demonstrabilis. Matth. XXII,35 et 30 : lnterrogavit eum unus ex eis legis doctor, tentans eum : Magister, quod est mandatum magnum in lege ?

In hoc autem quod dicitur : " Unus, " demonstrabilis inter alios videbatur.

" Quidam legisperitus. Ecce litteratura singularis. Litteratus autem fuit in Lege et Prophetis, sicut sunt Theologi apud nos. Joan. III, 10 : Tu es magister in Israel. Daniel. XIII, 5 : Egressa est iniquitas a senioribus judicibus, qui laedebantur regere populum.

" Surrexit, " in signum majoris elationis. Superbi enim inquieti sunt, et sedentes interrogare vel respondere non possunt, quia spiritus tumoris exagitat eos. Job, XXXII, 18 : Plenus sum sermonibus, et coarctal me spiritus uleri mei. Unde Ambrosius dicit, quod iste Legisperitus verba legis tenebat, et vim legis ignorabat. Matth. XXII,29 : Erratis nescientes Scripluras, neque virtutem Dei.

" Surrexit " ergo qui in altum superbiae cor erexit. Job, xv, 12 et 13 : Quid te elevat cor tuum, et quasi magna cogitans, attonitos habes oculos ? Quid tumet contra Deum spiritus litus, ut proferas de ore tuo hujuscemodi sermones ?

" Tentans illum. " Ecce quam malignae fuit in tentando dolositatis. Matth. XXII, 18 : Quid me tentatis, hypocritae ? Psal. XCIV, 9 : Tentaverunt me patres vestri. Deuter. VI, 6 : Non tenlabis Dominum Deum tuum.

" Et dicens, " virus quod in corde suo habuit, emittens. Job, XIII,5:Utinam taceretis, ut putaremini esse sapienles.

" Magister. "

Ecce proposita a tentatore quaestio.

In hac autem quaestione facit duo : primo enim dolose magistrum a quo quaerit, profitetur : secundo quaerit de merito salutis.

Dicit ergo : " Magister. " Magistrum vocat, ut dicit Chrysostomus, cujus non vult esse discipulus. Non autem confutetur Deum vel Dominum : quia nec colere vult ut Deum, nec servire sibi vult ut Domino, sed fingit se ab eo discere velle sicut a magistro. Similiter facit quidam, Matth. XXII, 36 : Magister, quod est mandatum magnum in lege? Et, ibidem, v. 16 : Magister, scimus quia verax es, et viam Dei in veritate doces. Et verum quidem dixit in eo quod vocavit eum Magistrum : Magister enim fuit doctrinae et disciplinae. Fuit, inquam, ipse sapientia Dei Patris. Sapient. VIII, 4 : Doctrix est enim disciplinae Dei, et electrix operum illius.

" Quid faciendo? "

Quaerit de merito salutis, et duo notat: meritum, et praemium.

De merito quaerit:" Quid faciendo ?" Totum enim meritum in faciendo consistit principaliter, et parum in dicendo vel docendo nisi conjungatur et opus : unde, Matth. XXIII, 3, de quibusdam bene dicentibus dicitur : Omnia quaecumque dixerint vobis, servate et facile : secundum opera vero eorum nolite facere. Joan.VI, 28 : Quid faciemus ut operemur opera Dei ? Ideo dicit, Joan, x, 28 : Et si mihi non vultis credere, operibus credite. Jacobi, I, 25 : Factor operis, hic beatus in facto suo erit. irtutis enim perfectio in opere suo est, et ad opus est virtus, ut dicit Philosophus. Apocal. XIV, 13 : Opera enim illorum sequuntur illos.

Et de praemio subinfert :

" Vitam aeternam possidebo. "

Tria tangit in praemio, vitam, et aeternitalem vitae, et possessionem vilae.

Vita est actus continuus divinae vitae in animam, vel in corpus et animam post resurrectionem. Ut (sicut sol facit diem continuis infiuxionibus in mundum) ita continuis infiuxionibus vitae suae Deus influat vitam secum viventibus et se participantibus. Ideo haec vita fonti conparatur, Psal. xxxv, 10 : Domine, apud te est fons vilae. Apocal.VII, 17 : Agnus, qui in medio throni est, reget illos, et deducet eos ad vilae fontes aquarum. Hic est fluminis impetus, qui laetificat civilatem Dei .

aeternitas autem vitae hujus causatur ab eo, quod non habet contrarium : quia jam non erit amplius neque luctus, neque clamor, sed nec ullus dolor . Et ideo in aeternum vivent. Sapient. v, 16 : Justi autem in perpetuum vivent: et apud Dominum est merces eorum. Radix autem immortalitatis est custodia legum divinarum. Sapient. VI, 19 et 20 : Custo- ditio legum consummatio incorruptionis est : incorruptio autem facit esse proximiim Deu : ''sic ergo est aelerna vita.

Possessio autem vitae est ut ad natum et votum habeatur, sicut id quod possidetur. Et ideo dicitur haereditas, quia haeret iuseparahiliter ad votum et ad nutum habita. Isa. lx, 21 : Populus luus omnes justi: in perpetuum haereditabunt terram. Eccli. LI, 20 : Venler meus conturbatus est quaerendo sapientiam : propterea bonam possidebo possessionem.

Attende autem quod dicit : " Quid faciendo vitam aeternam possidebo ? " Quia lunc temporis propter diversas sectas Judaeorum, Pharisaeorum, et Sadducaeoruru, et Essaeorum, magna erat quaestio inter Doctores: quae esset justitia Deo placens, et qua remuneratione remuneranda ? Et de hac altissima inter Judaeorum Doctores quaestione iste tentabat Dominum Jesum Christum.

" At ille dixit ad eum : In lege quid scriptum est? quomodo legis? "

Ecce responsio confutans tentantem per legem.

Dividitur autem in duas partes : in quarum prima per legem confutat tentantem : in secunda, per similitudinem inductam confutat hypocrisim ipsius.

Adhuc prima istarum duo continet : quorum unum est, quod quaerendo mittit ad legem et ad legis intellectum : secundo autem accepta occasione ex lege, dicit hanc esse justitiam remunerandam.

In primo duo facit : mittit enim ad legem, et mittit ad verum legis intellectum.

Ad legem mittens dicit:

" In lege quid scriptum est? "

Quid scriptum? Si enim Christus respondisset per aliquam sectam, dictum ejus calumniatum fuisset. Nunc autem mittit ad legem, quae ab omnibus sectis a Deo data esse supponebalur secundum consilium. Isa. VIII, 19 : Numquid non populus a Deo suo requiret, scilicet visionem, pro vivis a mortuis ? Ad legem magis, et ad testimonium (supple) est recurrendum, quam ad errores hominum.

Sic ergo mittens ad legem dicit: " In lege quid scriptum est ? " Lex enim est jus scriptum, asciscens honestum, prohibensque contrarium. Haec enim est lex justitiae et promissionum pro merito justitiae. Eccli. XXIV, 33 : Legem mandavit Moyses in praeceptis iustitiarum, et haereditatem domui Jacob, et Israel promissiones. Ex quo igitur sunt ibi praecepta justitiarum, haereditas domus Jacob, et promissiones Israel : in lege continetur omne quod quaeris.

Hic ergo, " In lege quid scriptum est ? " Unde simili intentione quidam de istis quaesivit, Matth. XXII, 36 : Magister: quod est mandatum magnum in lege ?

Quia quaeris mandatum magnum de justitia magis Deo placente,

" Quomodo legis?"

Hoc est, ad quem intellectum legis? Quasi dicat: Multi errando legunt Scripturas eo modo quo tu legis. Docent enim traditiones hominum, et relinquunt quae graviora sunt legis Ad Roman. x, 3 : Ignorantes justitiam Dei, et suam quaerentes statuere, justitiae Dei non sunt subjecli.

Tu, " Quomodo legis? "

" Ille respondens dixit : Diliges Dominum Deum tuum ex loto corde tuo, et ex tota anima tua, et ex omnibus viribus tuis, et ex omni mente tua. "

Hic occasione accepta ex responsis legis, dicit illam quam lex dicit, esse justitiam quam Deus remunerat per vitam.

Sunt ergo hic duo paragraphi : unus quidem qui continet legis responsionem : secundus autem qui continet responsionis approbationem.

Primus habet duo : unum de dilectione Dei, et secundum de dilectione proximi.

De primo dicit: " Ille, " ut Legisperitus de sapientia glorians, promptus ad respondendum, " dixit. " Contra illud Jacobi, I, 19 : Sit autem omnis homo velox ad audiendum, tardus autem ad loquendum.

" Diliges Dominum Deum tuum. "

Tria dicit, scilicet, diligendi modum, et quis diligendus, et quantum diligendus est.

Et modum dilectionis dicit in hoc quod dicit : " Diliges. " Diligere enim est ex aliis multis electum intimo amare charitatis effectu.Non enim diligeretur nisi discrete ex aliis electum. Nec ex multis eligitur, nisi omnibus vel multis praeoptatum. Et hoc est in quo residet charus et intimus affectus, non in alia divisus. Cantic. V, 10 : Dilectus meus candidus et rubicundus, electus ex millibus. Dicit Sapientia, Eccli. XXIV, 24 : Ego mater pulchrae dilectionis. Pulchra enim est, quae pulchrum de omnibus eligit: et electum prae omnibus chara dilectione complectitur. Cantic. VIII, 6 : Fortis est ut mors dilectio. Et iterum, v. 7 : Aquae multae non potuerunt exstinguere charitatem Dei, hoc est, multae aliae frigidae et insipidae rerum saecularium dilectiones.

" Dominum. " "Dominum " propter tria: propter altitudinem honoris, propter excellentes di-

vitias remunerationis, propter fortitudinem redemptionis et defensionis. Haec enim tria in se continet diffinitio Domini, quam ponit Dionysius, quod " Domi-" nus dicit, non subditorum excessum " lanium, sed omnium pulchrorum et " honorum possessionem veram, et non " cadere vel nutare valentem fortitudi-" nem. "

De primo, Exod. XV, 1 : Contemtis Domino, gloriose enim magnificatus est. Psal. lxxviii, 9 : Propter gloriam nominis tui, Domine, libera nos, Apocal. IV, 11 : Dignus es, Domine Deus noster, occipere gloriam et honorem, ei virtutem. Honorem, propter dignitatis altitudinem : gloriam, propter divitiarum magnitudinem : virtutem, propter fortitudinis invincibilitatem.

De divitiarum autem copia dicitur, ad Roman. X, 12 : Idem Dominus omnium, dives in omnes qui invocant illum. Aggaei, ii, 9 et 10 : Meum est argentum, et meum est aurum... Magna erit gloria domus istius novissimae plus quam primae, hoc est, sapientia et eloquentia in thesauris meis et omnis boni possessio.

De fortitudine autem redemptionis dicitur, Numer. XXIII, 22 : Deus eduxit illum de Egypto, cujus fortitudo similis est rhinocerotis, qui in gremio capitur virginis : sicut summae fortitudinis Dominus captus est in utero Beatae Virginis. Job, IX, 19 : Si fortitudo quaeritur, robustissimus est.

Sic igitur diligendus est Dominus.

a Deum. "

" Deum " propter tria, quae sonat nominis expositio secundum Damascenum. AdminBookmark enim si derivetur a AdminBookmark dicit omnia videntem : si derivetur a AdminBookmark sonat idem quod incendere vel ardere, quia Deus noster ignis consumens est : si autem derivetur a AdminBookmark graeco, sonat

idem quod circumire, quia ipse omnia circumit per providentiam et curam quae creavit: videt in abscondita illuminans, penetrat in profunda intendens, et circumit omnia conservans et procurans.

Et ideo de primo, Psal. XU, 4 : Illumina oculos meos, ne umquam obdormiam in morte. Ad Hebr. IV, 13 : Omnia nuda et aperta sunt oculis ejus, ad quem nobis sermo. Eccli. XXIII, 28 : Oculi Domini multo plus lucidiores sunt super solem, circumspicienles omnes vias hominum et profundum abyssi et hominum corda inluenles in absconditas partes. Ideo dicit Psalmus xvn, 29 : Deus meus, illumina tenebras meas.

De secundo, Luc. XII, 49 : Ignem veni mittere in terram, et quid volo nisi ut accendatur? III Reg. XVIII, 24 : Deus qui exaudierit per ignem, ipse sit Deus. Isa. lxii, I : Egrediatur ut splendor justus ejus, et salvator ejus ut lampas accendatur.

De tertio, Sapient. VI, 8 : aequaliter cura est illi de omnibus. Psal. XXXIX, 18 : Dominus sollicilus est mei. Ideo, Matth. XXIII, 37, comparavit se gallinae (ex custodia et sollicitudine pullorum, quae infirmatur et vocem acuit) dicens : Quoties volui congregare filios tuos, quemadmodum gallina congregat pullos suos sub alas, et noluisti ?

Sic ergo et his de causis, " diliges Dominum Deum. " Sequitur :

" Tuum "

Dominum,qui te jure creationis et redemptionis possedit. Deuter. XXXII, 6 : Dominus Pater tuus qui possedit te, et fecit, et creavit te. Psal. cxv, 16 : 0 Domine, quia ego servus tuus : ego servus tuus, et filius ancillae tuae.

Vel, " Tuus, " qui se tibi dedit ad votum et usuni. Ad Hebr. XI, 16 : Non confunditur Deus vocari eorum Deus. Exod. iii, 6 et 15 : Ego sum Deus Abra-ham, Deus Isaac, et Deus Jacob :... hoc nomen mihi est in aeternum.

Sic ergo, " Diliges Dominum Deum tuum. "

" Ex toto corde tuo."

Hic tangit dilectionis quantitatem juxta possibilitatem diligentis, et non secundum valorem rei dilectae : quia secundum valorem rei dilectae non est creatura quae possit diligere : sed sic se diligunt ad invicem Pater et Filius et Spirilus sanctus. Haec enim dilectio in illa quantitate incommunicabilis est creaturae, quia infinita est. Haec verba autem, Deuter. VI, 5, sic jacent : Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et ex tota anima tua, et ex tota fortitudine lua. Matth. etiam, XXII, 37 et 38, sic dicitur : Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et in tota anima tua,et in tota mente tua. Hoc est maximum et primum mandatum. Et in Deuteronomio quidem non ponitur, ex tota mente tua, quod tamen ponunt duo Evangelistae Matthaeus et Lucas. Adhuc autem in Deuteronomio non ponuntur nisi tria in quantitate dilectionis. Et similiter Matthaeus nonnisi tria ponit, et tamen Lucas ponit quatuor. Et quaeritur horum causa. Ad primum autem dici potest, quod mens a metiendo dicta mensurat vires et fortitudinem expendendas in aflectu et effectu dilectionis. Et hanc in fortitudine inteligendam esse vult Deuteronomius. Et ideo non ponit eam. Quia autem aliud est mens mensurans affectum, et aliud fortitudo virium exercens effectum, ideo Lucas haec distinguit in duo. Matthaeus autem mentem accipit prout viribus mensurat se in effectu : et ideo ponit mentem, et non vires.Et sic patet solutio utriusque quaesiti. Quaecumque autem. Matth. XXII, 37 et 38, notavimus super istam legem dilectionis, ibi requirantur, et conjungantur his quae hic dicemus .

Ibi diximus quinque expositiones Augustini, Clirysostomi, Isidori, Bernardi, et nostram unam. Hic autem solum Lucam exponentes, exponemus ista secundum proprietates eorum quae videtur sonare littera.

" Ex loto corde tuo. " Tria dicit : cor adhibens dilectioni, totalitatem adjungens dilectioni, et id quod nostrum est vult dari sibi.

Cor autem secundum naturam, ut dicit Basilius, fundamentum est generationis, quia in homine primo generatur, et non ex alio membro corporis, sed omnia generantur ex ipso. Cor etiam secundum omnes fons est caloris, primum mobile movens omnia, a quo omnes motus oriuntur, et ad quod referuntur. Cor etiam vitae et spiritus est principium, sedes animae, origo sensuum secundum Aristotelem, pyramidalis figurae, durae carnis : ligatum nervis et longitudinalibus a basi ipsius ad conum protractis, et transversalibus in modum retis circumductis et implexis : fundatum super basim fortem versus dorsum : in pectore tres habens concavitates plenas spiritu et sanguine : in sinistra locatum, declinans aliquantulum versus dextram majori ventriculo ipsius : et ideo in dextra plus emittit de spiritu et sanguine : propter quod calidior et mobilior est dextra pars quam sinistra.

Propter istas proprietates cor attribuendum est dilectioni. Fundamentum enim vitae et principium sigillandum est dilectione, ut ex ipso omnia interiora quae ex corde formantur, dilectione sigillentur. Cantic. VIII, 6 : Pone me ut signaculum super cor tuutn. In hoc fundamento (tamquam in fonte qui in medio paradisi bullit) ignis vitalis caloris custodiendus. Levit. VI, 12 : Ignis in ditari semper ardebit. Luc.XXIV, 32 : Nonne cor nostrum ardens erat, scilicet de Jesu?

Cor est primum movens mobile movens omnia, ut ipsum charitati mancipatum, et motum dilectione, omnes alios motus informet: quia nullus motus est meritorius nisi charitate informatus, sicut dicitur, II ad Corinth. v, 14 : Charitas Cliristi urget nos, hoc est, sua vi stimulat et movet cor vitae et spiritus principium : et sic dandum est Spiritui sancto qui est charitas principium in nobis boni spiritus et vitae. Joan. VI, 64: Spiritus est qui vivifleat. Ad Roman. VIII, 2 : Lex enim spiritus vitae liberavit me. Glossa ibidem : " Lex spiritus vitae est charitas, quae ligat sicut lex." Sicul etiam cor est sedes animae, ita charitas est sedes et quies ipsius: unde dicitur sedere et manere Deus in amantibus, quia vita gratiae non sedet nisi in charitate. Cantic. III, 9 et 10 : Ferculum sibi fecit rex Salomon, scilicet Christus, in quo sedit, et illud media charitate constrauit, ut mollius sederet et quietius.

Sensuum origo est cor, quia quoscumque sensus non format et elicit charitas, nihil valent. Et ideo sponsus in Canticis, IV, 1 et seq., laudat sponsam ab omnibus organis sensuum: ab oculis, propter charitatem veritatis: ab auribus, propter charitatem obedientiae : a naso, propter charitatem suavitatis : ab ore, propter charitatem dulcissimae bonilatis : a Iactu, propter charitatem soliditatis et firmitatis divinae. Omnia enim haec a charitate producuntur, quod clara est veritas, quod jucunda obedientia, quod suavis est suavitas Dei, quod dulcis bonitas, quod solidissima firmitas cui homo innititur semper, numquam innixa super vanitatem.

Cor pyramidalis figurae significat infra latam charitatem in effectu circa proximum. Psal. cxviii, 96: Latum mandatum tuum nimis. Superius strictum in affectu simplici ad Deum. In signum hujus, pyramidales figuras Judas machabaeus super busta parentum erexit, docens talem parentes habuisse charitatem.

Durae carnis est cor, et charitas durae aemulationis est, contendens ut placeat amato. Cantic. VIII, 6 : Dura sicul infernus aemulalio.

Ligatura nervorum cordis optime charitati convenit, quae est vita ligans amantem et amatum : longitudinaliter in aeternum, quia numquam excidet: et latitudinaliter circulariler, ad proximum, quem undique circuit, subveniendo necessitatibus ejus propter Deum. Osee, XI, 4 : In funiculis Adam traham eos, in vinculis charitatis.

Fundatio cordis in fortitudine ossium dorsi immobilitatem significat charitatis. Ad Roman. VIII, 35 : Quis nos separabit a charitate Christi. Quasi dicat : Nullus. Ibidem, f. 39 : Nulla creatura poterit nos separare a charitate Christi, quae est in Chrislo Jesu Domino nostro.

Tres concavitates cordis in pectore plenae spiritu et sanguine, tres receptiones charitatis in quibus spiritum habet pietatis: prima est receptio summa Dei, quem prae omnibus diligit: secunda, receptio aniniae suae et animae proximi, quas post hoc diligit: tertia, receptio sive locatio corporis sui et proximi, quod in fine diligit: et tamen omnibus exhibet pietatem. Psal. lxii, 2 : Sitivit in te anima mea, quam multipliciter tibi coro mea.

Cor fundit calorem et humorem charitatis et pietatis plus in dexteram : quia illis qui ad dexteram pertinent plura exhibet signa charitatis et pietatis. Ad Hebr. XIII, 16 : Beneficentiae et communionis nolite oblivisci. Et ibidem, v. 1: Charilas fraternitatis maneat in vobis.

Istis ergo proprietatibus cor ad dilectionem est referendum, scilicet, ut fundata sit vita in charitate, ut omnis motus, et sensus, et cordis consistentia fiat in charitate : sicut dicitur, ad Ephes. III, 17 : In charitate radicati et fundati.

Augustinus autem attendens cor esse principium sensus et cogitationis, dicit cor poni pro intellectu, et dicit, " ex loto corde diligere, " esse ex omni intelletstu sine errore tendere in veritatem. Totalilas autem cordis est, ut in eodem corde vel parte ejus non sit retrahens. Non enim potest Deus habere partem cum diabolo vel peccato. II ad Corinth. VI, 16: Qui consensus templo Dei cum idolis ? Et ibidem, v. 15 : Quae conventio Christi ad Belial ?

" Tuo D autem dicit: quia sicut dicit Gregorius, " Nihil corde est fugacius, et saepe avertitur etiam dum teneri praesumitur. " Et quia Deus non praecipit impossibile, ideo dicit: " Tuo. " quod enim nobis praeter consensum de corde nostro elabitur, non possumus referre ad Deum. Et ideo dicimur invenire cor, quando a fugacitate ad Deum reducimur. II Reg. VII, 27 : Invenit servus luus cor suum, ut oraret te oratione hac.

Hoc est ergo quod dicit : "Ex loto corde tuo. "