PARTICULA I.

Utrum bonum cum non sit determinabile per communitatem generis unius, sit determinabile per intentionem causae unius vel plurium ?

Primo ergo quaeritur, Utrum bonum cum non sit determinabile per communitatem generis unius, sit determinabile per intentionem causae unius vel plurium ?

Et videtur, quod per intentionem plurium causarum: quia

1. Dicit Aristoteles in primo Ethicorum, quod " omnis ars, et omnis electio, et omnis operatio, boni alicujus operatrix esse videtur. " In II autem Physicorum dicit idem, quod cum ars operatur bonum, considerat bonum secundum omnem intentionem causae, ut in fabrili. Oportet enim, quod operator boni forma boni dispositus sit: quia alias efficiens esset per accidens. Oportet etiam, quod materiam quaerat ad hoc utilem: sicut operator terrae non quaerit lanam pro materia, sed ferrum: lana enim inutilis esset, ferrum autem propter duritiem utile. Utile autem, sicut praehabitum est, in ratione boni determinatur. Similiter quaerit inducere formam ad actum utilem, sicut quod dentata sit et rigida, ad actum enim inutilis esset nisi sic formaretur: et sic formam determinat in ratione boni. Constat autem per se, quod finem in ratione boni considerat, qui est actus. Et sic bonum quod omnia exoptant, per intentionem omnium causarum habet determinari: quia quaecumque harum omittatur, statim deficit a ratione boni.

2. Adhuc, Boetius in commento super Topica Marci Tullii generaliter loquens dicit: " Cujus causa bona, ipsum bonum est. " Ergo videtur, quod generaliter per intentionem omnis causae determinetur.

3. Adhuc, Hoc idem videtur velle Dionysius in libro de Divinis nominibus . Dicit enim, quod " bonum est ut eloquia dicunt, ex quo omnia subsistunt et sunt sicut ex causa perfecta deducta, et in quo omnia consistunt sicut in potenti plantativo custodita et contenta, et ad quod omnia convertuntur quemadmodum ad proprium singula finem, et quod omnia desiderant, intellectualia quidam et rationalia cognitive, sensibilia autem sensibiliter, experientia vero sensus naturali motu vivifici desiderii, carentia autem vita et tantum existentia aptitudine ad solam substantiae participationem. " Ex hoc accipitur, quod bonum determinatur secundum omnem causam: quia ex quo omnia subsistunt, est determinatio secundum causam efficientem. In quo omnia consistunt sicut in potenti plantativo constituta, est determinatio secundum causam formalem. Et ad quod omnia convertuntur, est determinatio secundum causam finalem. Et quod omnia desiderant, cum desiderium sit materiae prout imperfecta, aliquo modo determinatio est secundum causam materialem.

In contrarium hujus est

1. Quod dicit Boetius in libro de Hebdomadibus, quod " bonum est quod est a bono. " Videtur ergo, quod determinetur secundum causam efficientem tantum.

2. Hoc etiam videtur per commentum super caput quartum libri de Divinis nominibus, quod dicit sic: " Hoc quod est bonitas non aliunde originem ducit nisi a verbo Graeco quod est boaww. id est clamo clamas. Boaw enim et kalew sive clamo et voco unum sensum possident: etenim qui vocat, saepissime in clamorem prorumpit. Deus ergo non inconvenienter dicitur bonus, et bonitas: quia omnia de nihilo in essentiam venire intelligibili clamore vocat et clamat.

3. Idem videtur per id quod ibidem dicit Dionysius, quod " bonum est diffusivum esse et sui. " Diffusivum enim esse et sui efficiens causa est.

In contrarium hujus est quod dicit Aristoteles in principio Ethicorum, quod " bonum est quod omnia optant. " Quod enim omnia optant, finis est. Bonum ergo ex ratione finis determinatur.

2. Hoc idem accipitur a verbo Boetii in Consolatione philosophiae, ubi sic dicit: " Omnium expetendorum summa atque causa est bonum. "

3. Hoc etiam confirmat Dionysius in libro de Divinis nominibus, ubi sic dicit, quod " bonum est, quod omnia desiderant et propter quod agunt . " Quod enim omnia desiderant, non est nisi bonum in ratione finis uniuscujusque.

Sed adhuc contra hoc videtur esse quod communiter dicitur, quod bonum est indivisio actus a potentia. Actus enim forma est: et sic videtur, quod bonum determinetur per intentionem causae formalis.

Sed adhuc videtur, quod primum uniuscujusque bonum per materiam sit determinandum. Dicit enim Aristoteles in fine primi Physicorum, quod " materia appetit formam sicut turpe bonum: " et quod non appetit bonum in quantum materia est, sed in quantum turpis, quia sic est imperfecta. Imperfectum autem aliquid secundum inchoationem habet perfecti et boni. Dicit enim Boetius, quod nihil appetit aliud nisi in quantum est simile illi. Si enim esset diversum vel contrarium omnino, numquam appeteretur. Et sic primum bonum quod in omnibus facit boni appetitum, videtur determinari in materiae imperfectione.

Solutio, Dicendum, quod bonum dupliciter consideratur, scilicet bonum per se et secundum se, et bonum ad aliud. Bonum per se et secundum se, est quod ab omnibus expetitur, ut dicit Dionysius: ab intellectualibus quidem intellectualiter, a sensibilibus vero sensibiliter, et a vitalibus secundum vitalem motum, et ab existentibus secundum suae existentiae aptitudinem. et ordinem. Et in quo quiescit appetitus uniuscujusque, et nihil appetit ultra, non potest determinari nisi ex causa finali. In nullo enim quiescit appetitus nisi in ultimo, quo adjecto et incluso stat appetitus. Et ideo hoc est bonum uniuscujusque secundum se et per se: quia non potest intelligi aliquid adjici ultimo. Finis autem est in exsecutione ultimum, licet in intentione sit primum. Bonum autem ad hoc determinatur per alias causas, sicut verbi gratia, quod sit efficiens boni per se et non per accidens: oportet igitur, quod bono disponatur: quia dicit Dionysius quod " boni est bona adducere. " Et Boetius in libro de Consolatione philosophiae:

Forma boni livore carens, tu cuncta superno Ducis ab exemplo.

Et sic determinatur per causam efficientem. Et hoc modo dicit Boetius in libro de Hebdomadibus, quod " bonum est quod est a bono. " Et sic dicitur bonum in efficiente: quia disponitur a fine. Finis enim movet efficientem, et est movens immobile: efficiens autem movens motum.

Similiter forma non habet rationem boni nisi in quantum induit rationem finis: est enim forma finis motus moventis: finis autem est intentionis: et ideo forma quodammodo est finis et non simpliciter. Propter quod Aristoteles in II de Anima duplicem distinguit actum: actum scilicet ut somnus, et actum ut vigilia: ut figura ensis, et inscindere. Figura enim ensis in acuto superficiei angulo, est actus ut somnus quiescens in ense, in quo quiescit motus efficientis ensem: inscindere autem finis est intentionis ejus qui facit ensem. Et ideo figura ensis non est bonum ensis simpliciter, sed ad hoc.

Similiter materia sive subjectum boni inducit rationem per aptitudinem ad bonum et appetitum. Nihil enim habet aptitudinem ad bonum nisi per boni intentionem quae est in ipso, ut dicit Dionysius. Habens autem intentionem boni, bonum est. Et sic patet, quod bonum in quocumque est, sive simpliciter, sive ad hoc per intentionem finis est: quia ubi unum propter alterum, ut dicit Philosophus in Posterioribus, utrobique tantum unum est: quia in eo quod est propter aliud, non est intentio boni nisi per illud quod est per se bonum, Propter quod dicitur finis causa omnium causarum: quia per intentionem disponit efficientem, per aptitudinem ordinat materiam, et per propriam rationem denominat formam quae est finis, ut somnus.

Per hoc patet solutio ad tria prima. Sic enim determinatur bonum per omnem causam prout causa disponitur a causa finali, et prout ipse finis causa causarum est. Minus tamen est in materia, prout minus habet de ratione et intentione causae, secundum quod movetur tantum, et nihil movet.

Ad tria sequentia dicendum, quod ibi determinatur bonum prout est in efficiente, et non bonum simpliciter: est autem in efficiente per hoc quod finis ultimus disponit et movet efficientem: quia aliter causaliter operaretur.

Ad sequentia tria jam. patet solutio.

Illa enim concludunt de bono per se, hoc est, quod per se et non propter aliud expetitur: hoc enim non nisi ratione finis determinatur.

Ad aliud dicendum, quod bonum determinatur per formam non secundum se, sed secundum quod forma est finis et ad finem qui est ut vigilia et non ut somnus. Sic enim inducit bonum. Inductivum autem boni bonum est, ut dicit Proclus. Finis enim ultimus est actus ut vigilia.

Ad id quod ultimo de materia objicitur, patet solutio per ante dicta. Conceditur enim, quod licet materia secundum seipsam sit materia et essentia quaedam sive natura: tamen in quantum est subjectum motus hujus ad hoc, et in quantum appetit hoc et non aliud, oportet quod sit disposita ad hoc: quia aliter non pius appeteret hoc quam aliud et aliter non educeretur hoc de ipsa sicut de potentia: sed omnia vel darentur ab extrinseco datore, sicut dicit Plato: vel fierent ex nihilo sui generis, quod ab omnibus Philosophis semper negatum est. Hoc tamen bonum determinatum secundum materiam, non est primum substantia, vel ratione, vel tempore: sed in eodem potest esse primum tempore, et non substantia, vel ratione: et ideo ab ipso non potest determinari bonum. Id enim a quo est determinatio boni, primum est substantia, ratione, et tempore. Dicit enim Aristoteles in IX primae philosophiae, quod actus qui simpliciter est actus, potentiam praecedit substantia, ratione, et tempore. Unde bonum in materia determinatum, non est bonum simpliciter, sed ad hoc. Et bene concedendum est, quod materia in quantum materia non appetit formam nec bonum, sed in quantum turpe, secundum quod turpe dicitur, ut in commento Porphyrius dicit, carens ultimae perfectionis decore: sicut facies dicitur turpis, nasum et genas et caetera membra non habens distincta, et ad decorem figurae, coloris, et positionis educta, sed in unum con-

fusa. Sic enim turpe dicitur mutilatum, vel privatum pulchritudine debita. Et sic appetit turpe bonum sive pulchrum per aliquid pulchri vel boni quod est in ipso: sicut in omni foedo sive turpi aliquid est pulchri et boni.

Et per hoc patet solutio ad totum.

ARTICULI SECUNDI