QUAESTIO I. Utrum generatio Filii sit secundum rationem necessitatis.

Circa primum, quod generatio sit secundum conditionem necessitatis, sic ostenditur.

1. Fecundior et actualior est natura in Patre ad producendum Filium, quam sit in luce ad producendum radium: sed lucem necesse est radium producere , ita quod productio in ipsa est secundum conditionem necessitatis: ergo multo fortius in Patre respectu Filii.

2. Item, omne quod emanat ab alio , emanat secundum conditionem necessitatis, aut contingentiae: ergo et Filius emanat altero istorum duorum modorum: sed non secundum conditionem contingentiae, quia tunc contingens esset Filium generari: ergo etc

3. Item, ab omnipotente detrahere maximum posse est impossibile: sed Deus Pater est omnipotens, cuius maximum posse est generare Filium: ergo detrahere ei posse generare Filium est impossibile. Sed in aeternis potentia est coniuncta acini : ergo pari ratione impossibile est auferre actum generationis: ergo impossibile est non generare: sed impossibile non esse et necesse esse convertuntur: ergo necesse est generare.

Contra; 1. Augustinus ad Orosium, et Magister dicit in littera : "Nec voluntate nec necessitate genuit Pater Filium, quia necessitas in Deo non est": ergo etc

2. Item, Hilarius in libro de Synodis : " Non naturali necessitate ductus Pater genuit Filium ": ergo non fuit ibi necessitas naturalis nec necessitas alia, ut videtur: ergo etc.

3. Item, nobilius producens est illud quod dominatur suae actioni, quam quod subiacet: sed agens secundum rationem necessitatis subiacet actioni, quia velit nolit oportet ipsum facere : ergo si Pater, qui est nobilissimum agens, nobilissimo modo producit Filium, non igitur secundum conditionem necessitatis.

4. Item, hoc idem potest ostendi sic: quod gratis datur, non de necessitate datur: sed Richardus dicit, quod in Patre est amor gratuitus, quia dat esse Filio et Spiritui sancto : si ergo gratis dat, non necessario.

CONCLUSIO.

Generatio in divinis necessaria est necessitate immutabilitatis, non tamen alia specie necessitatis.

Respondeo: Ad praedictorum intelligentiam est notandum, quod multiplex est necessitas. Quaedam enim est necessitas proveniens ex principio disconveniente, quaedam ex principio deficiente, quaedam ex principio conveniente et sufficiente.

Illa quae provenit ex principio disconveniente ,

est duplex: aut enim est ex ipso movente contra naturam, et haec est necessitas violentiae: aut contra voluntatem, et ista necessitas est coactionis ; et de istis duobus modis quaerit haereticus, qui sunt valde usitati.

Illa similiter, quae est ex principio deficiente, est duplex : aut enim est respectu eius, quo res est nata compleri; et haec est necessitas indigentiae, ut cibi et potus ; de hac dicitur primae Ioannis tertio : Qui viderit fratrem suum necessitatem patientem etc.; aut respectu eius, quod incurrit ex ipso defectu; et haec est necessitas inevitabilitatis, qualis est in morte et in primis motibus: hanc necessitatem incurrit homo ex carentia originalis iustitiae, Psalmus : De necessitatibus meis erue me.

Tertia similiter, quae est ex principio sufficiente et conveniente, est duplex : aut enim est ex principio sufficiente in disponendo, et haec est necessitas materiae dispositae, quae potest dici necessitas exigentiae: aut in complendo, et haec est necessitas immutabilitatis .

Et haec ultima necessitas cadit in Deo, et principaliter in Deo, quia ipse solus est qui sibi omnino sufficit et qui secum omnino convenit. Haec autem necessitas non repugnat libertati voluntatis, sed solum vertibilitati, qualis non est in Deo.

1. Ad illud quod obiicitur de littera, dicendum, quod illud intelligitur de necessitate coactionis, quae nullo modo cadit in Deo , et de hac quaerebat haereticus.

2. Similiter et Hilarius intelligit de hac eadem, unde et subdit in littera : non naturali necessitate, cum nollet: tunc enim ibi esset coactio, dum repugnaret voluntas.

3. Ad illud quod obiicitur, quod agens per necessitatem subiacet suae actioni; dicendum, quod falsum est, nisi sit necessitas repugnans voluntati. Cum enim est necessitas repugnans, necesse est voluntatem subiici, quia non potest praevalere. Sed quando est necessitas summe consonans, non potens discordare a voluntate, tunc nullam inducit subiectionem , sicut patet. Deus enim necessario est beatus et necessario vult esse beatus ; et sicut necessarium est, ipsum esse beatum, ita et velle: sic intelligendum est in generatione Filii.

4. Ad illud quod ultimo obiicitur de amore gratuito, dicendum, quod duo sunt in gratuito amore : unum est, quod dat ex mera liberalitate, ita quod nulla est exigentia sive debitum meriti vel naturae; aliud, quod dat sine retributione , et quantum ad hoc secundum dicitur amor gratuitus in Patre, non quantum ad primum. Naturalis enim fecunditas Patris necessario est ratio communicandi naturam alii.

QUAESTI II. Utrum generatio in divinis sit secundum rationem voluntatis.

Secundo quaeritur, utrum generatio Filii sit secundum rationem voluntatis. Et quod non, ostenditur primo per auctoritates, secundo per rationes.

Primo ostenditur per auctoritatem Hilarii, qui dicit in libro de Synodis : " Omnibus creaturis substantiam Dei voluntas attulit, sed Filio natura dedit".

2. Item, Augustinus decimo quinto de Trinitate reprehendit Eunomium. qui posuit Filium Dei esse Filium voluntatis: ergo si recte reprehendit, generatio Filii non est secundum conditionem voluntatis.

3. Item, rationibus ostenditur sic: Generatio, quantum est de se, est exitus naturalis sive per modum naturae ; sed iste est alius modus producendi quam per voluntatem: ergo etc.

4. Item, Filius est sapientia Patris: ergo si procedit secundum rationem voluntatis, voluntas est prior sapientia; sed hoc est inconveniens, quia cognitio secundum naturalem ordinem intelligendi praecedit affectionem sive voluntatem: ergo etc.

Sed contra; 1. In omni natura ordinata potentia naturalis subiacet voluntati, vel saltem conformatur voluntati, sicut patet in primo homine ; sed in Deo est natura ordinatissima: ergo nihil est a natura vel per naturam. quod non sit per voluntatem: ergo etc

2. Item, consimilis est modus procedendi in imagine creata et in Trinitate increata : sed in imagine notitia oritur mediante voluntate a mente: ergo et Filias a Patre mediante voluntate sive per voluntatem. Minor patet per Augustinum nono de Trinitate : " Partum mentis praecedit appetitus, quo, dum quaerendo invenimus quod nosse volumus, nascitur proles, ipsa notitia ".

3. Item , ubi est maior communicatio, ibi est liberalitas maior ; sed Pater plus communicat Filio quam omnibus creaturis: ergo maior est ibi liberalitas: ergo cum creaturae procedant per modum liberalitatis, multo magis Filius, et sic etc.

4. Item, in creaturis in actu generationis simul movet natura et voluntas, et nihil ex hoc filio derogatur: ergo si Pater magis producit secundum se totum quam creatura: ergo multo fortius per naturam et voluntatem.

5. Item, ad hoc est auctoritas Hilarii in tertio de Trinitate : "Pater ante omne tempus Filium procreavit, omne quod est Deus per caritatem nativitati eius impartiens "; si per caritatem: ergo per voluntatem.

6. Item, Origenes loquens de mente divina dicit: " Germen proferens voluntatis fit Verbi Pater ": ergo videtur, quod Filius generetur a Patre per voluntatem et quod sit Filius voluntatis.

CONCLUSIO.

Generatio Filii est secundum voluntatem ut in ratione approbantis, non vero ut in ratione producentis, nisi quatenus voluntas est principium coniunctum naturae et quidem sic, ut natura producat principaliter, voluntate concomitante.

Respondeo: Dicendum, quod voluntas potest dupliciter considerari respectu voliti, scilicet ut in ratione approbantis et diligentis: et sic est respectu omnis boni, sive sit necessarium sive sit contingens, sive creatum sive increatum sive ab alio sive non ab alio, ut patet; haec enim vera est: Pater vult, se esse Deum . Alio modo consideratur ut in ratione producentis. Et hoc dupliciter : aut prout est principium distinctum contra naturam, secundum quod dicitur, quod alia sunt a natura, alia a voluntate: aut prout est coniunctum.

Si prout est principium distinctum, sic distinguitur voluntas dupliciter, scilicet accedens et antecedens. Voluntas accedens est, qua aliquis de non volente fit volens; haec non est in Deo nec respectu Dei nec respectu creaturae . Deus enim non habet aliquam novam voluntatem nec respectu sui nec respectu alterius. Voluntas antecedens praecedit effectum causalitate et duratione: haec quidem est in Deo, sed non respectu Dei, sed respectu creaturae solum; omnes enim divinae personae sunt simul.

Alio modo, prout voluntas consideratur ut principium coniunctum naturae, potest esse dupliciter: quia tunc natura et voluntas sunt principium; aut igitur natura est producens principaliter, voluntate concomitante , aut e converso: utrumque enim principaliter esse non potest

Si voluntas est principium, concomitante natura,

sic est processio Spiritus sancti, qui procedit per modum amoris, tamen similis in natura. Si vero natura est primum principium, concomitante voluntate,

sic est generatio Filii, qui producitur ut omnino similis et per modum naturae, nihilominus ut dilectus: et ideo dicitur, quod sibi in eo complacet Pater ,

et ad Colossenses primo dicitur Filius caritatis.

1. 8. 6. Ad illud quod obiicitur in contrarium, quod generatio est per modum voluntatis sive secundum rationem voluntatis; dicendum, quod hoc intelligitur aut de voluntate approbante, ut ostendunt duae auctoritates Hilarii et Origenis, aut de voluntate concomitante , ut ratio, quae posita est primo.

2. Ad illud vero quod obiicitur de similitudine imaginis: dicendum, quod in hoc est dissimilis imago creata ipsi Trinitati increatae, ut dicit Augustinus decimo quinto de Trinitate , quia ibi non nascitur verbum per inquisitionem, sicut potest nasci in nobis; unde potius valet ad oppositum quam ad propositum.

3. Ad illud quod obiicitur, quod maior est communicatio in generatione Filii etc: dicendum, quod maior communicatio vel minor non facit modum emanandi esse secundum liberalitatem vel secundum modum voluntatis, sed modus sive ratio communicandi. Et quia Pater communicat creaturis per voluntatem, ita quod voluntas eius est causa producens , Filio per fecunditatem naturae: ideo non sic dicitur Filius produci per voluntatem, sicut creaturae.

4. Ad illud quod obiicitur , quod in generatione hominis simul movet natura et voluntas; dicendum, quod hoc est propter defectum magis quam propter complementum: quia pater per se non potest generare, sed ex coniunctione cum alio distante, quod fit ad imperium voluntatis: Deus autem alio adiuvante non indiget: et ideo non est simile.