ARTICULUS I.

Quid sit summum bonum ? et, An summum dicatur per intensionem bonitatis, vel per differentiam hoc commune quod est bonum contrahentem ?

Primo ergo quaeritur, An summum bonum, summum dicatur per intensionem, vel per differentiam contrahentem hoc commune quod est bonum ?

Et videtur, quod primo modo.

I. Summum enim bonum optimum bonorum est: optimum autem bonorum respectu melioris et boni dicitur: ergo videtur, quod summum per intensionem bonitatis in ipso dicatur.

2. Adhuc, In gradibus comparationis sic est, quod a positivo ad superlativum non est devenire nisi per comparati- vum: sicut in motu non est devenire a primo ad ultimum nisi per medium. Videtur ergo, quod summum bonum non est summum nisi ex bono et meliori.

3. Adhuc, Constat, quod summum respectum dicit relativi: qui respectus comparationis est, et determinari non potest nisi per sua relativa opposita: opposita autem sunt melius et bonum: videtur ergo, quod sine meliori et bono non potest esse summum.

In contrarium hujus est, quod 1. Omne quod summum est secundum gradum superlativum, bonitatem habet receptivam intensionis et remissionis: quod a grammaticis mobile et non fixum vocatur, eo quod habet bonitatem fluentem et mobilem. Talis autem bonitas non competit summo bono: quia dicitur, Jacobi, i, 17: Apud quem non est transmutatio , nec vicissitudinis obumbratio. Ergo per intensionem non dicitur primum bonum summum bonum.

2. Adhuc, Comparatio non est nisi inter univoca: bonum autem in summo bono et in aliis bonis non est univocum: ergo summum bonum non potest dici summum per comparationem aliorum bonorum.

3. Adhuc, Proclus in octava propositione sic dicit: " Omnia qualitercumque participantia bono, praecedit quod primo bonum est, et quod nihil aliud est quam bonum. " Sed quod primo bonum est, et nihil aliud quam bonum est, est bonitas pura, ut dicitur in libro de Causis, Bonitas autem pura in termino est, et intensionis et remissionis nullo modo potest esse particeps. Ergo non dicitur summum bonum per intensionem.

4. Adhuc, Nihil comparatur ad aliud nisi per id quod est idem in utroque. Si ergo summum bonum diceretur summum et melius per comparationem ad bona creata, oporteret quod bonum ejusdem rationis et speciei esset in utrisque: quod aperte falsum est: quia nihil ejusdem speciei est in creatore et creatura, sive in causa prima et causatis.

Si propter hoc dicatur, quod per comparationem non dicitur summum bonum, sed hoc quod dico summum, quasi differentia est determinans et specificans primum bonum sub hoc communi quod est bonum: sicut dicitur summa causa prima causa, quae est cardo causarum in quo volvuntur omnes causae aliquid causalitatis habentes: quia sicut dicitur in libro de Causis, causa secunda habet a causa prima quod est, et quod causa est. In contrarium est, quod tunc bonum dicitur summum per additionem alicujus ad bonum, sicut animal rationale dicitur homo per additionem alicujus ad animal.

1. Et si sic dicitur: tunc quaeratur, Utrum summum quod additur bono, addit idem bono, aut diversum ab eo? Non idem: quia nihil idem additur sibi: nec hoc etiam potest intelligi. Si diversum: tunc summum bonum compositum est ex diversis: quod inconveniens est: quia secundum Dionysium et Boetium et Proclum et librum de Causis, summum bonum est, quod non nisi bonum est, et purissimum et simplicissimum est et in fine simplicitatis.

2. Adhuc, Secundum hoc bonum genus est commune ad summum bonum, et ad alia bona quae per participationem bona sunt. Ex hoc sequeretur, quod summum bonum esset diffinibile, et esset determinatum in genere univoco cum aliis bonis: quae omnia valde inconvenientia sunt.

Ulterius quaeritur: quia, sicut dicunt Dionysius et Boetius, summum bonum est, quod per essentiam bonum est, et quod non est nisi ipsum bonum et bonitas sua. Et videtur, quod ipsa bonitas cujus participatione omnia formaliter bona sunt, sit summum bonum. Haec enim per essentiam bona est, et nihil aliud est nisi bonitas, et bonitatis esse est suum esse. Quodsi concedatur, sequitur inconveniens, scilicet quod summa bonitas communicabilis est, et quod summa

bonitate formaliter sit bonum omne quod per participationem est bonum. Quod est contra Proclum propositione quarta quae sic dicit: " Omne antarxes simpliciter bono deterius est. " antarxes autem idem est quod per se sufficiens in bono participato. Simpliciter autem bonum est, quod non nisi bonum est et summum bonum. Secundum hoc bonum et summum multiplicabile esset secundum subjecta bonorum, et non haberet esse separatum, sed esset in bonis tantum.

Solutio. Dicendum, quod summum bonum per rationem causalitatis dicitur summum : et sic dicitur summum,. quia est summa et universalis causa omnis boni, praehabens in se virtualiter et eminenter et simpliciter omne bonum, sicut in antehabitis dictum est de forma boni per similitudinem sigilli. Et hoc vocavit Plato formam, caetera vero imagines. Et hoc est quod dicit Boetius in libro de Consolatione philosophiae:

Quem non externae pepulerunt fingere causae Materiae fluitantis opus: verum insita summi Forma boni livore carens: tu cuncta superno Ducis ab exemplo.

Talis enim causa per se existens bonum, virtute boni bonum summum est, quia summae virtutis. Et si intelligatur hoc modo de intensione virtutis, prout intensissimum dicitur eminentissimum et in fine sive in termino bonum, nihil prohibet per intensionem dici summum bonum, sicut probant primae rationes.

Ad id quod objicitur in contrarium, dicendum quod duplex est comparatio, scilicet in forma accidentis, et in forma substantiali. In forma accidentis, sicut dicitur album, albius, albissimum. Et haec duplex est: est enim accidens commune, et accidens proprium. Accidens autem proprium licet in hoc sit accidens, quod est consequens esse substantiale, tamen fluit ex essentialibus quae

uno modo se habent. In forma autem substantiali non est comparatio, nisi forma comparetur ad actus, secundum quod aliquis dicitur rationalis, rationalior, rationalissimus. Nec tunc fit comparatio, eo quod forma ipsa intendatur vel remittatur, sed quod virtus formae efficacior est ad actum in uno quam in alio. In his ergo solis intensio est et remissio quae motus sunt, quae comparantur per accidens commune quod est in eis: quia in illis esse et formae intenduntur et remittuntur. In his autem quae comparantur secundum accidens proprium, non est comparatio nisi ad actum, sicut dictum est de forma substantiali. Passio enim fluit a substantialibus, et radicatur in illis: et quia illa non possunt intendi nec remitti, nec potest intendi nec remitti passio, nisi eo modo quo dictum est, per comparationem ad actus, et non eo modo quo alteratio fiat in ipsa essentia passionis.

Ad id quod objicitur, quod non est comparatio nisi inter univoca, dicendum quod verum est de comparatione quae est cum intensione et remissione formae in qua fit comparatio: haec enim non est nisi inter denominativa. Sed potest fieri inter alia per comparationem formae ad actum: sicut prima causa dicitur magis influens quam causa secunda: quia etiam per formam substantialem primae causae, quae nec intenditur, nec remittitur, efficacior est ad influendum.

Ad dictum Procli patet solutio per hoc quod jam dictum est.

Ad id quod objicitur, quod nihil comparatur nisi per id quod idem est in utroque, dicendum quod hoc verum est: sed non oportet quod idem univoce sit in utroque, sed sufficit quod sit idem per analogiam. Intellectualis enim natura in homine est et in Angelo: et intellectualior Angelus, quam homo: sive (ut dicunt Philosophi) intellectualior est intellectus per essentiam, quam intellectus adeptus.

Ad id quod ulterius quaeritur, Utrum per additionem determinationis ad determinatum dicatur summum bonum ?

Dicendum, quod duplex est additio, scilicet rei ad rem, et modi significandi ad modum praedicandi. In summo bono non est additio rei ad rem: sed cum bonum dicatur communiter per analogiam de summo bono et aliis, per modum significandi determinatur ad primum bonum quando additur summum bonum. Et per hoc quod dico summum, nihil additur ad bonum primum, sed aliter significatur, et per talem modum contrahitur ad significandum primum bonum.

Et per hoc patet solutio ad totum illud quod quaesitum est de illo. Ex hoc enim nihil sequitur inconveniens: secundum hoc enim bonum non est genus ad summum bonum et ad alia, nec univocum, nec diffinibile.

Ad ultimum dicendum, quod bonum essentialiter dicitur dupliciter, scilicet de bono quod essentia bonitatis formaliter bonum est: et hoc non est primum bonum efficienter et formaliter et finaliter. Et est bonum quod essentialiter bonum est, et cujus esse et quod est, bonum est, et nihil aliud, et hoc est summum bonum, et hoc non est multiplicabile per subjecta, et est bonum in seipso et separatum a participantibus bonum, et est prima et summa causa omnis boni, in seipso existens, et per se existens: et ideo dicitur summum bonum.

Et de hoc non tenent objectiones inductae.

Et per hoc patet solutio.