CAPUT VII.

De instantia sive instantivo syllogismo, quid sit et per quas fiat figuras.

Post haec autem determinandum est de instantia sive de instantivo syllogismo qui in aliquo opponitur exemplo : quia exemplum constat ex quatuor terminis, quorum quartus similis est tertio. Similiter in instantivo syllogismo sunt quatuor ad minus secundum rationem, quorum tertius et quartus habent rationem oppositionis. Unus enim sub affirmatione sumitur, et alter sub negatione : sunt tamen idem tertius et quartus, circumscribendo affirmationem et negationem : et ideo cum jam determinatum sit de exemplo, nunc hic determinandum est de instantia.

Attendendum autem quod instantia dicitur duobus modis. Uno enim modo di- citur instantia propositio instans absolute considerata. Alio modo ipsa ratio (per quam probatur talis propositio et concluditur) dicitur instantia. Et considerabimus hic de instantia communiter ad utrumque modum dicta. Et cum dicitur quod instantia est propositio, non intelligitur quod sit propositio absolute considerata, sed etiam quod sit propositio conclusa secundum ejus ordinationem ad sua principia, ita quod nomen propositionis quodammodo pro altero dicat positionem, et importet totam substantiam rationis et syllogismi instantivi, et ita in nomine propositionis comprehenditur instantia utroque modo dicta. Hoc igitur modo determinantes de instantia (hoc enim modo dicta instantia substantialiter non differt ab elencho, sed secundum rationem tantum: elenchus enim est secundum quod syllogizat oppositum respondentis, instantia autem secundum quod syllogizat oppositum prius conclusae propositionis). Dicamus igitur quod instantia sive instantivus syllogismus est propositio propositioni contraria, ita quod per contrariam intelligantur vere contraria et opposita per contradictionem.

Differt autem instantia a propositione in hoc, quoniam contingit instantiam aliquando esse in parte sive particularem, propositionem autem aut omnino non contingit esse particularem cui fertur instantia, ut in demonstrativis, ubi omnes propositiones necessariae sunt et universales : aut etiam in illis quae vere sunt propositiones quasi pro altero positae: quia in illis est tota vis illationis: et illae sunt universales, aut etiam in universalibus syllogismis ad quos omnes alii syllogismi reducuntur: talium enim syllogismorum vere sunt propositiones secundum rationem propositionum dictae : tali enim universali propositioni soli vere fit instantia, quia omnis instantia proprie est contra universalem.

Fertur autem instantia contra propositionem praedicto modo acceptam per duos modos propositionum, et per duas figu-

ras, si instantia sit contra propositum syllogizata propositio. Dico autem duobus modis fieri instantiam quantum ad quantitatem duplicem propositionis instantis : est enim omnis instantiva propositio, aut universalis, aut particularis. Dico autem ex duabus figuris : quia instantiae opposito modo feruntur propositioni illi quae vere est propositio: et illa est, sine qua non est syllogismus universalis, scilicet affirmativa : opposita autem tali propositioni, non concluditur nisi in prima et tertia figura tantum, sicut patebit per sequentia. Quod autem per primam fiat instantia, patet ex hoc : quia si adversarius concludat omni inesse minori extremitati majorem: tunc instamus dicentes contrariam, quoniam nulli inest: aut ferentes condictoriam dicentes, quoniam alicui non inest. Horum autem duorum per quae instamus, nulli quidem minori majorem extremitatem inesse concludimus per primam figuram in secundo primae : alicui autem non inesse eidem subjecto quod est,concludimus pertertiam. Ostendamus igitur quomodo fertur instantia per primam et tertiam figuras dictas. Dicamus igitur gratia exempli quomodo fertur instantia contra propositionem affirmativam : si enim a major extremitas sit unam esse disciplinam, b autem medium sit sic contraria de quo praedicatur a, quia contrariorum est una disciplina: proposito ergo unam esse contrariorum disciplinam, ita quod omne b sit a, illi qui instant, aut sic instant, quod ferunt hujus contrariam : dicunt enim quoniam omnino (hoc est, universaliter) nullorum oppositorum est eadem disciplina: accipietur commune supra subjectum propositionis cui instant, sicut opposita sunt super contraria: quia omnia contraria sunt opposita, sed non convertitur: propter quod tunc fit in prima figura in syllogismo instantia, sic, nullorum oppositorum est eadem disciplina : omnia contraria sunt opposita : ergo nullorum contrariorum est eadem disciplina. Sic enim fit prima figura in secundo primae.

Aut instant concludendo particularem contradictorie oppositam, sumendo particularem minorem sub subjecto propositionis cui instatur, sicut si sub contrariis sumatur notum et ignotum, et ista sint sumpta pro contrariis sic, noti et ignoti non est eadem disciplina : sed notum et ignotum sunt contraria : ergo aliquorum contrariorum non est eadem disciplina. Hic enim est syllogismus in secundo tertiae : nam de c (quod est minor extremitas, et stat pro noto et ignoto) verum est praedicari contraria ipsa esse : sed non est verum praedicari de illo c stante pro noto et ignoto unam esse disciplinam: quia sic una scientia sciretur et notum et ignotum.

Rursum in privativa propositione universali contingit instare similiter per duas propositiones et per duas figuras. Probante enim aliquo et proponente nullorum contrariorum esse unam disciplinam, instamus dicentes : aut quoniam omnium oppositorum est una disciplina, sumentes medium supra subjectum propositionis cui instamus, et sub praedicato ipsius sic arguentes, omnium oppositorum est una disciplina : omnia contraria sunt opposita: ergo omnium contrariorum est una disciplina. Et est syllogismus in primo primae : aut ferimus instantiam sumentes medium sub subjecto propositionis cui ferimus instantiam sic dicendo, quod aliquorum contrariorum est eadem disciplina, sic, sani et aegri est eadem disciplina: sanum et aegrum sunt aliqua contraria: ergo aliquorum contrariorum est eadem disciplina. Et est syllogismus in quarto tertiae. Patet igitur quod instantia quae fit universaliter dicendo omnium contrariorum esse unam disciplinam, fit ex prima figura. Illa autem quae fit particulariter per hoc quod aliquorum non est una disciplina, illa fit per tertiam figuram.

Si enim aliquis sit instans simpliciter in omnibus, necesse est dicere contradictionem , hoc est, contradicentem sive contrarietatem instantiam dicere simpli- citer in omnibus sumenda medium supra subjectum propositionis cui instat. Verbi gratia, si aliquis probet unam esse disciplinam contrariorum , instans accipiat omnium oppositorum unam esse vel non esse disciplinam : tunc enim quia supra subjectum accipit medium, et sub praedicato, necesse est primam fieri figuram: quia medium sic acceptum universale fit ad hoc quod est a principio subjectum propositionis contra quam fertur instantia.

Particulariter autem volens instare, sumere debet sub subjecto propositionis (cui instandum est) aliquid cui illud universale subjectum inest, ut sic accipiat sub contrariis quorum dicitur esse una disciplina, noti et ignoti unam non esse disciplinam: contraria enim sunt universale ad hoc quod est notum esse et ignotum : et hoc modo figura fit tertia : quia medium erit particulariter sub subjecto universali sumptum, sicut notum et ignotum particulare est sumptum sub contrariis quod est universale: nam ex his ex quibus est syllogizare contrarium dicto respondentis sive oppositum, ex his eisdem conabimur instantias adducere per syllogismum. Propter quod ex his solis figuris (prima scilicet et tertia) ferimus instantias. In solis enim his duabus figuris fiunt syllogismi oppositi, hoc est, oppositorum contrarie vel contradictorie : eo quod proprie instantia non fertur nisi contra universalem propositionem : per mediam enim figuram non contingit affirmare, hoc est, affirmative concludere: et sic per eam non contingit instare negativae propositioni. Evidenter ergo non continget instare per secundam figuram, ita quod non indigeat instans alia oratione nisi syllogizata.

Amplius contingit quidem instare per mediam figuram : et si sic instans plurima praeter instantiam syllogizatam indigeat oratione. Ut gratia exempli si aliquis non concedat a inesse b, et velit instare per secundam figuram, accipiens c esse medium, et dicat (instans ad hanc,

omne b est a) quod a non inest B, eo quod a non sequitur c, sic syllogizans in primo secundae, nullum a est c, omne b est c, ergo nullum b est a. Major enim in hoc syllogismo non evidenter opponitur propositioni cui fit instantia , sed ejus conversa : oportet autem in instantia sumi propositionem evidenter oppositam. Hoc autem (quod major hic opponatur) manifestare oportet per alias propositiones, sicut per conversionem, et hujusmodi : et ita quamvis instantia per secundam figuram fiat, tamen non fit per ipsam instantia evidens, et nullo alio indigens : non enim oportet instantiam ad alia converti, sed statim quando conclusa est manifestam per syllogismum habere propositionem sine alio aliquo proposito instantem. Et quia secunda figura affirmative non concludit: a signo autem non trahitur argumentum nisi affirmative : idcirco a signo non syllogizatur in secunda figura: et signum in ea (a quo arguatur) non est.

Quamvis autem instantia secundum potissimam sui rationem fiat per primam vel tertiam figuram, ut dictum est: tamen (quia dicitur etiam instantia secundum extensionem et elargationem nominis aliquando in syllogismo ex hypothesi quando contradicitur hypothesi) perspiciendum est diligenter et distinguendum etiam de aliis instantiis communiter et non proprie dictis, ut de his quae sunt sumptae ex contrariis vel ex simili vel ex opinione (hoc est, ex auctoritate alicujus Philosophi hoc dicentis), perspiciendum etiam est si est sumere instantiam particularem communiter et non proprie dictam ex prima figura, et si est sumere privativam instantiam ex media figura: haec enim erit communiter et non proprie dicta instantia et evidens instantia.

Horum autem exempla sunt per locum ab oppositis, ut si quis dicat quod omne gaudium est bonum: et inferatur ex hoc manifeste falsum quod omnis tristitia est mala: multae enim tristitiae bonae sunt: ergo non omne gaudium bonum. Per locum autem a simili, ut si quis dicat quod punctum est pars lineae : et arguat aliquis contrarium a simili dicens, sicut se habet punctum ad lineam, sic linea ad superficiem: sed linea non est pars superficiei: ergo nec punctum est pars lineae. Ex opinione autem sine auctoritate sic, si dicat aliquis quod anima sit mortalis, dicimus instantes, quod Socrates et Plato dicunt quod anima sit immortalis.

Fit autem particularis instantia per primam figuram sic. Dicto enim quod omnium contrariorum sit eadem disciplina, dicatur, nullorum oppositorum est eadem disciplina: quaedam contraria sunt opposita: ergo quorumdam oppositorum non est eadem disciplina. Qualiter autem instatur affirmativae propositioni per secundam figuram, satis in praehabitis dictum est.

Pertinet autem instantiae syllogismus, tam ad dialecticum, quam ad demonstratorem : sed ad demonstratorem pertinet instantia universalis, ad dialecticum autem tam universalis quam particularis. Cum enim procedit demonstrator ex universalibus et necessariis, cavilator instare non potest nisi ponendo aliquod falsum. Haec igitur de instantia et instantiae syllogismo dicta sint.

Sed de hoc quod dictum est (quod opposita non concluduntur per secundam figuram) notandum est, quod opposita non dicuntur oppositae propositiones : sed omnia dicuntur opposita, quae ferri possunt ad instantiam propositi, quae, non evidenter in secunda figura concluduntur. Causa autem quare in secunda figura non concluditur evidens instantia, est: quia in evidenti instantia oportet sumi propositionem alteram quae evidenter repugnet propositioni cui fit instantia: sed in secunda figura non sic est: conversa enim propositionis assumptae evidenter contradicit propositioni cui fit instantia, sed non ipsa propositio assumpta. Cujus exemplum est, si debeat aliquis instare huic,

omne b est a, per secundam figuram instabit sic, nullum a est c, omne b est c, ergo nullum b est a. Sed prima non evidenter repugnat huic, omne b est a, sed ejus conversa, haec scilicet, nullum c est a. In hac enim et in reliqua idem affirmatur et negatur, sed in hac, nullum a est c, non idem negatur in praedicato quod affirmatur in praedicato hujus, omne b est a, sed sicut conversim se habet haec, nullum a est c, et ideo non est evidens instantia : non enim est manifestum nisi per ejus conversam.