ARTICULUS III.

Utrum malum possit esse a summo bono per aliquem modum ?

Tertio quaeritur, Si malum possit esse a summo bono per aliquem modum ?

Et videtur, quod sic.

1. In ordine enim causarum sic est, quod quidquid est a secunda causa, est etiam a prima. Constat autem, quod malum est a voluntate hominis et Angeli. Videtur ergo, quod sit a prima causa: quia secunda causa a prima causa habet et quod est, et quod causa est.

Quod autem malum etiam culpae ab Angeli et hominis sit voluntate, dicit Augustinus in Enchiridion : " Nequaquam dubitare debes rerum quae ad nos pertinent bonarum causam non esse nisi bonitatem Dei: malarum vero ab immutabili bono deficientem boni mutabilis voluntatem, Angeli primo, hominis postea, " Ergo malum etiam culpae videtur esse a prima causa, licet non immediate.

2. Adhuc, In libro de Causis super primam propositionem dicitur, quod " prima causa subtrahente causalitatem, deficit causalitas in secunda. " Si ergo a prima causa non esset operatio mali, videtur quod a secunda esse non possit.

3. Si forte dicatur, quod operatio mali vel malum a causa deficiente est: et causa deficiens non ordinatur ad causam non deficientem: quia dicit Augustinus in libro LXXXIII Quaestionum: " Omne quod deficit, ab eo quod est, deficit in non esse. " Causa autem ad quam non pertinet non esse, non potest esse causa deficiendi: et sic malum non est a prima causa. Contra est, quod etiam exemplum Augustini est, quia claudicatio malus gressus est: et tamen cum ibi sint duae causae ordinatae ad claudicationem, et una per aliam, scilicet vis motiva sita in femore vel genu, et tibia curva, nihil est de claudicatione in tibia curva, quod non sit a vi gressibili quae est in femore et quae est in genu. Videtur ergo a simili, quod nihil influente prima causa, non possit esse malum ab Angeli et hominis voluntate.

4. Adhuc, Si non sit voluntas, non erit in actu voluntatis. Ergo a destructione consequentis, si est in actu voluntatis, voluntas est: et si voluntas est, oportet quod prima causa influat esse. Ergo si est actu voluntas, oportet quod prima causa influat esse, et quo voluntas est, et quo in actu est: sed quo in actu est, causa mali est. Ergo quo causa mali est, a prima causa est: et sic videtur, quod malum quod ab ipsa fit, ad primam causam referatur.

In contrarium est

1. Quod dicit Dionysius in libro de Divinis nominibus, quod " bonum causa mali esse non potest, sicut ignis sive caloris non est infrigidare " . Deus autem bonum est. Ergo non potest esse causa mali.

2. Adhuc, Contrarii non est contraria adducere, sed destruere, sicut patet in albo, quod non adducit nigrum, et in omnibus aliis. Ergo cum, sicut dicit Dionysius, boni sit bona adducere, non erit boni adducere malum, sed destruere. Deus autem per se bonum est, et non nisi bonum, et nihil aliud nisi bonum.

3. Adhuc, Matth, vii, 18: Non potest arbor bona malos fructus facere, neque arbor mala bonos fructus facere. Et, ibidem, xii, 33: Aut facite arborem bonam, et fructum ejus bonum: aut facitearborem malam, et fructum ejus malum. Ex his omnibus accipitur, quod a bono non potest esse malum, nec e converso a malo bonum.

Si hoc conceditur, ulterius quaeritur, Utrum malum poenae possit esse a summo bono ?

Et videtur, quod non.

Malum enim poenae defectus est, ut dicit Dionysius. Dicit enim, quod nec in corpore, nec in anima malum est, hoc est, habet esse. Et jam habitum est per Augustinum in libro LXXXIII Quaestionum, quod " causa quae non novit non esse, sive cujus non est non esse, non potest esse causa deficiendi . " Cum ergo omnis poena defectus sit, nulla paena potest esse causata a primo bono.

In contrarium hujus est,

1. Quod dicitur, Amos, iii, 6: Si erit malum in civitate, quod Dominus non fecerit? I sa. xlv, 6 et 7: Ego Dominus, et non est alter: formans lucem et creans tenebras, faciens pacem et creans malum. Ergo malum paenae ad minus a summo bono est.

2. Adhuc, Augustinus dicit, quod " omne quod justum est, bonum est. " Et arguit ulterius a nomine ad casum, quod " omne quod juste fit, bene fit. " Et quod justum est, et bene fit, a summo bono est. Ergo cum paena juste fiat peccatoribus, paena a summo bono est.

Ulterius quaeritur, Si haec paena quae est corruptio boni naturalis, sive pronitas ad malum, a summo bono est?

Et videtur, quod non.

1. Dicit enim Augustinus in libro de Nuptiis et concupiscentia contra Julianum Pelagianum, quod " ex hac paena tamquam ex filia peccati, peccatum originale innascitur in nobis parvulis. " Quod autem ex malo est, et ex quo malum est, a summo bono esse non potest:

et sic poena a summo bono esse non potest.

2. Adhuc, Generaliter dicitur, Sapient. l, 13 et 14, quod Deus mortem non fecit,... sed sanabiles fecit nationes orbis terrarum. Et, ibidem, ii, 24 quod invidia diaboli mors introivit in orbem terrarum. Et, ibidem, i, 16 quod impii manibus et verbis accersierunt illam, scilicet mortem. Ergo videtur, quod Deus nullum malum fecerit, et quod nullum malum possit esse a summo bono. Ergo nec hoc malum quod maxime causa mali est, quod est pronitas ad malum.

In contrarium hujus est,

1. Quod dicit Gregorius, quod per justitiam Dei fit, quod peccatum quod per paenitentiam citius non deletur, suo pondere ad aliud trahit. Non autem habet pondus nisi pronitatem. Videtur ergo, quod pronitas illa per justitiam Dei fiat: et sic fit a summo bono.

2. Adhuc, Augustinus in libro Confessionum: " Jussisti, Domine, et sic est: ut paena sit sibi omnis inordinatus actus. " Non autem paena est nisi pondere trahente ad malum et diminuente bonum. Cum ergo hoc jussu Dei fiat, sequitur quod a summo bono fiat.

3. Adhuc, Isa. vi, 10: Excaeca cor populi hujus, et aures ejus aggrava, et oculos ejus claude: ne forte videat oculis suis, et auribus suis audiat, et corde suo intelligat, et convertatur, et sanem eum. Ex hoc expresse accipitur, quod pronitas ad malum et difficultas ad bonum infligitur a Deo: et sic malum hoc a summo bono est.

Solutio. Dicendum est, quod a summo bono effective nullo modo potest esse malum. Cujus causa est, quia summum bonum non est nisi bonum: et licet operatio sua quae est creatio, voluntaria sit, ut dicit Damascenus, quod creatio est opus voluntaris existens: tamen voluntas ab essentia non separatur. Et ideo una est voluntas trium, si una est es- sentia trium: et tres sunt unum summum bonum. Et ideo bonum non potest esse nisi boni diffusivum et vocativum: et omne quod vocatur ab ipso ad esse, in bono plantatum est, et ad bonum conversum, sicut in antehabitis probatum est. Aliter sequeretur, quod essentiali operatione bonum esset a malo: quod nullus accipit intellectus. Quia, sicut dicit Dionysius, sicut ignis sive caloris non est infrigidare, ita boni non est malum facere. Et licet calidum accidentali operatione aliquando faciat ad citius infrigidandum, vel fortius infrigidandum, sicut de nube grandinis in libro Meteororum dicit Aristoteles, tamen operatione essentiali non facit hoc. Et ideo a primo et summo bono, quod non nisi bonum est, nullo modo malum esse potest. Sed, sicut dicit Proclus, ab eo quod aliud quam bonum est, quod bonum participat, et non est per essentiam bonum, potest fieri malum. Hoc enim vel naturali perversione corruptum, vel electiva aversione depravatum, potest averti a bono ad quod naturaliter est, et in quo naturaliter plantatum est, et sic egredi in opus et esse causa mali: eo quod sic summo bono privatum est, et malum, ut dicit Augustinus, non nisi privatio boni est.

Ad primum ergo dicendum, quod in causis ordo est. Et verum est, quod si tertium est a secundo eo ordine quo secundum est a primo, sequitur quod tertium sit a primo: si autem tertium est a secundo eo defectu quo secundum deficit a primo, tunc non sequitur: quia secundum deficit a primo in eo quod non habet a primo, Et ita est de Angeli et hominis voluntate. Aversionem enim ab incommutabili bono, et etiam potentiam aversionis non habent a primo, sed ex seipsis in quantum sunt ex nihilo. Malum autem est quod fit per aversionem ab incommutabili bono. Et ideo non procedit argumentum.

Ad aliud dicendum, quod si prima causa omnino subtraheret, causalitatem,

secunda non esset, nec operaretur. Sed quando prima causa influit causalitatem quoad aliquid, scilicet quoad esse, et quoad potentiam operandi: et secunda causa vertibilitate propria avertitur ab influentia primae causae, quae est bonitas quam influit causa prima: tunc incidit, corruptio boni, quae est malum: et tunc illud malum est a secunda causa, et non a prima. Et est simile, quod ars architectonica manui secantis influit secare ad lineam rectam. Si autem manus tremat, vel contracta sit, vel lignum nodosum, secatio non fiet ad lineam rectam. Et tunc sectio non recta, quae malum est, a manu vel ligno nodoso fit, et non ab arte: eo quod tunc non secat secundum quod ei influitur ab arte, sed secundum id quod manus vel lignum deficit ab arte. Ad aliud dicendum, quod sicut jam habitum est, si nihil influeret prima causa in secundam, secunda nihil penitus esset. Sed hoc non est verum. Et est bonum simile quod ponit Augustinus de claudicatione. Sed sicut in claudicatione claudicatio quae malum gressus est, non potest referri ut ad causam ad virtutem gressibilem quae in genu vel femore sita est, sed ad solam tibiae curvitatem. Item, sicut gressus sub curvitate acceptus, non potest referri nisi ad curvitatem, et non ad virtutem gressibilem ut ad causam. Sic malum in opere non potest referri nisi ad aversionem, et opus sub forma mali acceptum, referri non potest nisi ad voluntatem aversionis, et non ad summum bonum ut ad causam. Sicut tamen in claudicatione quidquid gressus est, et existentiam habet sive substantiam, non refertur ad causam nisi ad virtutem gressibilem primo, et secundo ad tibiam ut tibia est: ita quidquid in opere sive in motu voluntatis essentiae vel substantiae est, ad primum bonum refertur ut ad causam primam, et ad voluntatem ut voluntas est, ut ad secundam causam. Et ideo malum dicitur nulla esse substantia vel essentia in Glossa super illud Psalmi lxviii, 3: Infi-xus sum in limo profundi, et non est substantia. Et dicitur esse nihil in Glossa super illud Joannis, i, 3: Sine ipso factum est nihil quod factum est. Sicut enim Boetius in Consolatione philosophiae dicit: " Esse verum uniuscujusque est, quod ordinem retinet servatque naturam. " Malum autem est, quod ab esse recedit, et corruptio est ordinis naturae: et quod hoc modo ut corruptio ab esse recedit, nihil est. Et si dicatur, corruptio est: ergo aliquid est: est fallacia secundum quid simpliciter.

Ad aliud dicendum, quod consequentiae istae bonae sunt usque ad illam, secundum quod in actu voluntatis est, causa mali est: haec est enim falsa simpliciter proposita: non enim causa mali est secundum quod in actu voluntatis est, sed secundum quod in actu tali est aversio ab incommutabili bono.

Id quod in contrarium est, concedendum est.

Tamen hoc quod de Matthaeo inducitur, quod generaliter probare videtur, quod a nullo bono possit esse malum: cum Augustinus dicat, quod malum non sit nisi a bono, hoc est, a bona Angeli vel hominis natura. Dicendum, quod arbor bona dicitur ibi per similitudinem ad liberum arbitrium, vel voluntas cum conversione habituali et actuali ad summum bonum. Illa enim ut talis egrediens in actum, non facit nisi fructum bonum. Sicut arbor quae actualiter concepit succum bonum et plene digestum in organis arboris, sole movente et impraegnante arborem, non potest facere nisi fructum suavem. Et sicut arbor mala quae concepit succum malum ad plenum non digestum calore solis, sed (sicut dicit Philosophus in IV Meteororum) molinsim sive indigestionem passum, non potest facere fructus bonos. Ita voluntas sive liberum arbitrium conversa ad commutabile bonum, et nullo calore amoris ordinata ad primum bonum, tentatur a concupiscentia sua, illecta dulcedine boni commutabilis, et abstracta ab amore boni

Incommutabilis: ideo fractum bonum non potest facere in quantum talis. Et ideo dicitur, Jacobi, i, 13 et 14: Nemo cum tentatur, dicat quoniam a Deo tentatur... Unusquisque vero tentatur a concupiscentia sua, abstractus et illectus. Et sicut dicit Augustinus, hoc est totum rationalis naturae malum: quia tunc fruitur utendis, et utitur fruendis. Sicut tamen innuit in Littera, cum dicit: Aut facite arborem bonam, etc. , una voluntas quae per naturam bona est, per aversionem vel conversionem potest esse causa boni et mali: et sic ab eo quod est bonum, est malum.

Et si dicas, quod talis natura potest esse bona et mala. Dicendum, quod falsum est. Natura enim in eo quod natura, non potest esse nisi bona: quia a bono est. Unde Dionysius dicit, quod " data naturalia etiam in daemonibus bona sunt. " Et quamvis possit esse mali causa, non propter hoc tamen mala est. Quia probat Aristoteles in IX Metaphysicae, quod propter potentiam mali nihil malum est: quia potentia mali nihil ponit de actu sive forma mali. Et natura bona se habet ad voluntatem bonam et ad voluntatem malam, sicut bona terra se habet ad arborem bonam et ad arborem malam: radicantur enim bonae et malae voluntates in una natura bona, sicut arbores bonae et malae in una bona terra.

Ad id quod ulterius quaeritur de malo poenae, dicendum quod hoc est malum: quia est contrarium naturae bonae, ut dicit Augustinus; et in quantum contrarium, paenale est in dissensu naturae. Et hoc est ideo, ut dicit Dionysius, quia destitutio et corruptio est modi, commensurationis, et harmoniae, in quibus natura consistit. Et hoc quidem malum in inferente sive agente aliquid est, sed in sufferente non nisi corruptio est. Sicut decollatio in decollante percussio est, in decollato autem tantum interitus. Et hoc modo quo est sic, a summo bono est: quia sic justum est, et juste fit. Justum enim est, quod fiat retributio pro meritis. Hoc autem modo quo corruptio et dissolutio est paena, est contraria naturae bonae, et in natura bona est, et sic causam efficientem non habet, sed deficientem potius, ut dicit Augustinus: causatur enim a perversitate malae voluntatis, et non est a Deo, nisi sicut dicitur tenebra esse a sole quando lumen non influit. Et sic paena inferni ordinando et infligendo est a Deo et a bonitate Dei, instrumentaliter autem ab igne: sed sicut in subjecto est, in bona natura est dissolutio ipsius. Et subtiliter loquendo non habet esse vel essentiam veram, sed est dissolutio et corruptio modi, commensurationis, et harmoniae, quae conservant bonam naturam in vero esse. Hoc tamen fit ordine justitiae divinae, quae ordinat culpae malum per paenam, et redigit ad bonum ordinis quod in seipso bonum esse noluit.

Et sic intelliguntur dicta Amos et Isaiae.

Ad dictum Augustini patet solutio per haec quae dicta sunt.

Ad id quod ulterius quaeritur de paena pronitatis ad malum, leve est solvere. Est autem talis paenae triplex consideratio, scilicet secundum comparationem

ad naturam cujus paena est. Et secundum comparationem ad causam meritoriam, quae est culpa, cujus ordinatio est. Et secundum comparationem ad justitiam, cujus inflictio est Et primo quidem modo inobedientia est inferiorum virium ad rationem, quae inobedientia non est ex aliquo existente vel substante secundum quod hujusmodi est: sed fundatur in corruptione boni naturalis secundum dissolutionem modi, commensurationis, et harmoniae, quibus se deberent habere inferiores vires ad obediendum rationi. Et sic non est a Deo, nisi sicut tenebra a sole retrahente lumen, et defectum influxionis modi, commensurationis, et harmoniae, pro

causa habet. Secundum autem comparationem ad causam demeritoriam, causam efficientem non habet, sed deficientem, ut superius dictum est. Sed in comparatione vero ad justitiam divinam, quae bonitas Dei est, quae infligendo eam ordinat culpam, a summa bonitate est, secundum quod summa justitia summa bonitas est. Sic justum est, ut dicit Gregorius in Dialogis, ut qui non vult cum potuerit, infligatur ei non posse cum voluerit.

Et sic intelliguntur auctoritates Gregorii, Augustini, et Isaiae super his inductae.