170 REGIEN.

ptu sunt suppletoriae probationes quae iuxta citatum cano- nem sufficiunt ad concludendum. Ait enim Coelestinus I I I : « Si autem quod numquam se invicem cognoverint ambo fa- tentur cum septima manu propinquorum, vel vicinorum bo- nae famae, si propinqui defuerint, factis sacrosanctis Evan- geliis, uterque iureiurando dicat, quod numquam per carnis copulam una caro effecti fuissent, et tunc videtur quod mu- lier valeat ad secundas nuptias convolare. » Amplissima mo- ralis certitudo acquiritur ex confessionibus ultroneis, maxime si contra confitentem concludit aliquem, uti habetur in casu, et ex ingenuis testium depositionibus.

Non solum impotentia ex parte viri nullum efficit ma- trimonium, sed etiam ex parte mulieris ; Lucius III hoc de- finivit : « Consultationi tuae, qua vos consuluisti utrum fe- minae clausae impotentes commisceri maribus matrimonium possint contrahere? et si contraxerint an debeant rescindi? taliter respondemus quod licet incredibile videatur quod ali- quis cum talibus contrahat matrimonium, Romana tamen Ecclesia consuevit in consimilibus casibus, ut quas tamquam uxores habere non possunt habeant ut sorores. » Ex hoc textu deducitur impedimentum dirimens esse impotentiam mulieris, et patet illis verbis quas ut uxores non possint habere. Fi- nis enim matrimonii non attingitur. Quoad cohabitationem vero non permittitur usus huius canonis ex iure novo. Sixtus V in forma Brevis litteras misit Episcopo Novariensi sub die 27 Iunii 1587 quibus conviventiam huiusmodi pro- hibuit. Investigemus oportet an Caecilia revera impotens fuerit. Impotentia, ait Sanctus doctor Alphonsus de Ligorio, est « illa propter quam coniuges non possunt habere copu- lam per se aptam ad generationem. Sicut validum est ma- trimonium inter eos qui possunt copulari, esto per accidens nequeant generare, quia steriles aut senes, vel quia femina semen non retinet, ita nullum est matrimonium inter eos qui non possunt eo actu consummare, quo ex se esset pos- sibilis generatio» D<? matr. impedim. Age nunc quis accu- sare potest matrimonium cum impedimento impotentiae con-