QUAESTIO I. Utrum potentia generandi dicat aliquid absolutum, vel relativum.

Circa primum, quod posse generare dicat quid, ostenditur:

1. Primo per auctoritatem Magistri in littera : "Pater non est potens nisi natura, eiusque potentia natura est vel essentia"; sed natura et potentia dicunt quid, non ad aliquid: ergo et potentia generandi.

2. Item, ratione ostenditur sic: generare est sibi simile in natura producere ; sed secundum Philosophum "natura est vis insita rebus similia ex similibus procreans ": ergo vis generandi respicit ipsam naturam sive essentiam de se, non personam; sed omne tale dicit quid: ergo etc.

3. Item, "in perpetuis non differt esse et posse": ergo multo fortius in aeternis; ergo idem est esse et posse , et potentia et essentia: sed esse et essentia in divinis dicunt quid, non ad aliquid, sive per se dicatur, sive cum adiuncto: unde essentia Patris dicit quid: ergo pari ratione potentia generandi.

4. Item, in divinis idem est secundum rem posse scire et velle: sed non est in divinis scientia propria sive ad aliquid , immo scientia dicit quid et est trium, similiter et voluntas: ergo potentia generandi dicit quid sive essentiam.

Sed contra: 1. Magister dicit in littera, et habetur primo capitulo : Posse generare non est posse aliquid, ergo non dicit quid: et dicit quid vel ad aliquid: ergo etc.

2. Item, ratione ostenditur sic: potentiae distinguuntur per actus : ergo si actus potentiae dicit quid, et potentia: et si dicit ad aliquid, tunc et potentia similiter. Sed constat quod generare in divinis non dicit quid, sed ad aliquid: ergo nec posse generare.

3. Item, quamvis in creaturis differant virtus et operatio, tamen in Deo idem sunt, sicut vult Dionysius : ergo in Deo idem est posse generare et generare: sed generare in divinis dicit ad aliquid et non quid: ergo similiter posse.

4. Item, Pater generat et potest generare: aut ergo ideo potest, quia generat: aut ideo generat, quia potest. Constat quod non ideo potest generare, quia generat: ergo ideo generat, quia potest generare . Si ergo ratio proprii debet esse propria, ergo potentia generandi debet esse propria: et nihil est proprium in divinis, nisi quod dicit ad aliquid: ergo etc.

5. Item, omnis potentia activa, quae inest creaturae, inest secundum aliquas conditiones sive proprietates, ut patet. Posse enim illuminare inest luminoso per lucem, posse calefacere calido per caliditatem. Quamvis autem potentia generandi non sit activa, tamen activae similis est: ergo cum insit Patri, inest per aliquam proprietatem: illa autem proprietas aut dicit quid, aut ad aliquid. Si quid: ergo inest omnibus personis, et ita posse generare, quod manifeste negat Magister: ergo dicit ad aliquid: ergo et potentia, quae inest secundum illam: ergo etc.

CONCLUSIO.

Inter tres de hac re opiniones videtur probabilior ea quae asserit, potentiam generandi significare tam relationem quam substantiam, sed in recto relationem.

Respondeo: Dicendum, quod circa hoc problema tres fuerunt positiones.

Fuerunt quidam, qui distinxerunt potentiam generandi dicentes, quod potentia generandi potest dici potentia nuda, vel potentia disposita. Si dicatur potentia nuda, sic voluerunt dicere, quod dicit quid et in omnibus tribus personis est, quoniam haec potentia sic dicta consequitur naturam ; unde cum natura sit in qualibet persona, similiter et potentia hujusmodi. Secundum autem quod dicit potentiam dispositam, quia non habet dispositionem nec convenientiam, ut exeat in actum generationis nisi in sola persona Patris, voluerunt dicere, quod dicit ad aliquid.

Sed verba istius positionis non videntur vera nec .sana. Non, inquam, vera, quoniam cuius potentia est nuda, nata est pariter esse disposita: si ergo trium est potentia generandi, ut est potentia nuda, similiter et disposita: et ita quaelibet posset generare. Praeterea non videtur sana: ponere enim potentiam nudam, quae similiter se habet ad esse et non esse respectu generationis, quam omnino necessarium est esse, non videtur sane dictum esse sive proprie.

Fuerunt etiam alii, qui dixerunt, quod cum in divinis sit idem posse et esse, et potentia et essentia, quod, quemadmodum potentia et essentia dicunt quid, similiter esse et posse. Et quemadmodum, cum dico essentiam Patris et essentiam Filii et Spiritus sancti, sive esse Patrem esse Filium, esse Spiritum sanctum, non dico aliam essentiam nec aliud esse, sed alterius et alterius: ita quando dico potentiam Patris, sive Patrem posse generare et Filium posse gigni, non dico aliud et aliud posse, sed alterius. Et huius positionis fuit Magister, sicut evidenter apparet in littera . Unde isti dicebant, quod posse generare dicit quid, sed secundum respectum ad aliquid, quia est essentiale tractum ad personam. Cum enim non sit omnimodae abstractionis, potest ad personam trahi.

Et ista positio Magistri satis est probabilis et satis bene videtur sustineri posse.

Fuerunt etiam tertii moderniores, qui dixerunt , quod potentia generandi dicit ad aliquid in divinis de se. Et ratio eorum est, quoniam potentia dicit habitudinem originalis principii ad principiatum. Et quoniam habitudo potest esse personae ad personam, et tunc vere est habitudo ; et essentias ad creaturam, et tunc secundum modum dicendi sive intelligendi: hinc est, quod principium de sui ratione non tantum est essentiale appropriatum per additionem, immo etiam dicit proprium personae. Pari ratione, cum potentia dicat originalem habitudinem, non tantum essentialem, non solum dicitur vel trahitur ad personam, ut dicat essentiam personaliter , immo dicit proprium, et ita ad aliquid de se.

Et positio ista sine praeiudicio videtur probabilior. Nam potentia generandi non videtur dicere nisi fecunditatem ad actum generationis; et illa est proprium personae, unde similiter et potentia . Nec est simile de posse et esse nisi uno modo. Hoc enim verbum est aliquando per se praedicatur, aliquando est tertium adiacens. Quando per se dicitur, tunc dicit actum absolutum, quia dicit actum entis ratione essentiae; et tunc oportet, quod dicatur absolute et quod dicat quid. Quando vero est tertium adiacens, ut cum dicitur Pater est Deus , Pater est Pater, tunc hoc verbum est dicit habitudinem praedicati ad subiectum. Et quoniam potest dicere habitudinem ad praedicatum essentiale vel personale,

ideo potest dicere esse essentiale et modum essendi personalem. Posse autem de sui ratione propria dicit habitudinem secundum originem: et hinc est, quod specificatur per adiunctum , ut dicat conditionem principii essentialis, vel personalis. Hanc ergo positionem sustinendo respondeo argumentis probantibus, quod dicit quid.

1. Quod enim primum obiicitur, patet: concedo enim, Magistrum fuisse huius positionis. Unde dixerunt, quod eadem potentia potest Filius gigni, qua Pater potest gignere: quod non esset , nisi potentia diceret quid. Unde dixit, quod potentia generandi est in Filio, sed non ad generare, sed ad generari. Haec autem positio dicit, quod est in solo Patre, quia non tantum respicit naturam, sed proprietatem personae.

2. Ad illud quod obiicitur, quod generare consequitur naturam: dicendum, quod in divinis non consequitur naturam simpliciter, sed naturam ut in persona: quia non in qualibet persona est natura fecunda, sed solum in persona Patris, et hoc est per aliquam proprietatem, quae est solius illius personae; non sic est in inferioribus, sicut iam patebit : ideo patet quod illud non valet.

3. Ad illud quod obiicitur, quod in aeternis est idem esse et posse: dicendum, quod verum est: sed tamen argumentum nihil valet. Quamvis enim omnino sit idem in divinis esse et esse Patrem, non tamen sequitur, quod si esse Patrem est proprium, quod esse sit proprium. Similiter nec si esse sit commune, quod propter hoc esse Patrem . Similiter dicendum in proposito.

4. Ad illud quod obiicitur de scientia, quod dicit quid, sive per se dicatur, sive cum alio; dicendum, quod non est simile de scientia et potentia. Scientia enim, quantum est de se, dicit qualitatem absolutam, et ideo, quantum est de se, semper dicit quid, nisi trahatur: sed potentia dicit habitudinem ad originem, et ideo potest dicere habitudinem propriam et personae ad personam. Unde illud simile Magistri non valet secundum hanc positionem, quod , sicut una est voluntas, qua Pater vult esse Pater et non vult esse Filius, et e converso , similiter una est potentia, ut videtur.

Si quis autem vult sustinere positionem Magistri, de facili potest ad omnes rationes in oppositum respondere.

1. Nam nulla ratio probat, quod potentia de se dicat proprium, sed quod potentia generandi active dicta sive posse generare dicat ex adiuncto respectum ad personam, et ita dicit ad aliquid: sed hoc est solum ratione additi: Unde notandum, quod quatuor sunt genera nominum in divinis. Quaedam enim essentialia sunt dicta essentialiter, ut deitas et maiestas: quaedam essentialia personaliter dicta, ut potentia generandi; quaedam personalia dicta personaliter, ut generans et genitus: quaedam personalia dicta essentialiter, ut missus, incarnatus et hujusmodi , quae dicunt respectum ad personam, et ideo personalia, et effectum in creatura, et ideo essentialiter sunt dicta.

2. Duabus rationibus sequentibus facile est respondere, quia illud non habet veritatem, nisi quando actus complectitur totam potentiam ;non sic est in potentia Dei, quia eadem est potentia gignere et gigni in Deo.

3. Ad illud quod obiicitur, quod idem est posse generare et generare ; dicendum, quod non valet Quamvis enim idem sit Pater et substantia, non tamen sequitur, quod si Pater dicitur ad aliquid, quod et substantia, sicut melius patebit infra .

4. 5. Duabus ultimis rationibus difficile est bene respondere; tamen potest quis dicere, quod rationes illae non concludunt, quod potentia dicat ad aliquid de se, sed solum ratione adiuncti, quod est generare: et sic patent cetera .

Q U A E S T I O II. Utrum potentia generandi sit in Filio.

Secundo quaeritur, utrum potentia generandi sit in Filio; et quod sic, ridetur auctoritatibus et rationibus.

1. Primo sic: Hilarius nono de Trinitate dicit: " Filius habet in se naturaliter naturam gignentem": ergo natura in Filio est nata generare.

2. Item, Augustinus in libro contra Maximinum : "Neque enim non potuit Filius generare", sed duae negationes aequivalent uni affirmationi: ergo potuit generare.

3. Item, rationibus ostenditur sic: plus ordinatur generare ad generandi potentiam, quam ad potentiam spirandi: sed Pater generans Filium communicat ei potentiam spirandi : ergo multo fortius potentiam generandi.

4. Item, Filius est expressissima imago Patris: ergo tantum imitatur Patrem, quod non potest cogitari similior; sed si Filius cogitatur ut generans, magis cogitatur imitari: ergo si imitatur amplius, quam possit quis cogitare, ergo et in actu generandi.

5. Item, per simile videtur sic: maior communicatio et diffusio est in luce aeterna quam in luce creata; sed lux creata dat splendori potentiam producendi alium, et sic procedendo ; et si esset infinitae virtutis, produceret infinitos splendores: ergo etc.

6. Item, in generatione carnali pater non dicitur perfectum filium generare, nisi det ei potentiam generandi : ergo pari ratione, immo multo fortius , non erit Filius perfectus, nisi habeat potentiam ad id, ad quod Pater potest: ergo ad generandum. Aut si non est ita in divinis, tunc ego quaero rationem, quare de perfectione generationis aeternae non sic est communicatio potentiae generandi, sicut in generatione creata.

Sed contra: 1. Augustinus contra Maximinum dicit, "quod non oportuit Filium generare"; sed si non fuit opportunum, nec conveniens; sed omne inconveniens in Deo est impossibile : ergo impossibile fuit, Filium generare: ergo Filius non potest generare: ergo non habet potentiam generandi, quia omni potentia est potens ille qui habet eam: ergo etc.

2. Item, Anselmus in Proslogio : "Qui potest quod sibi non convenit, quanto magis illud potest, tanto magis adversitas et perversitas possunt in eum": ergo cum Filio non conveniat generare, si posset, potentia illa esset in eo miseria: sed nullam habet miseriam: ergo nec potentiam generandi.

3. Item, ratione probatur hoc idem sic : omne illud, in quo aliqua duo necessario distinguuntur, si necessario convenit uni, impossibile est unquam convenire alii, sicut patet : si Petrus et Ioannes necessario differunt in albedine, et albedo convenit Petro, impossibile est, quod Ioanni conveniat: sed Pater et Filius sunt personaliter distincti, ita quod necesse est esse distinctos, et non est dare in quo distinguantur nisi in hoc, quod ille est generans, iste genitus: ergo cum generare conveniat Patri, impossibile est, quod conveniat Filio: ergo Filius non potest generare: ergo non habet potentiam generandi.

4. Item, generatio Filii a Patre similis est expresse ipsi generationi verbi a mente ; sed verbum genitum non habet potentiam generandi aliud verbum, immo oportet, quod omne verbum immediate sit a mente: ergo si recte simile est Verbum increatum, non habet potentiam generandi, sed generandi potentia est in solo Patre.

5. Item, fiat argumentatio Augustini ducens ad impossibile. Si Filius habet potentiam sive posse generandi, ponatur quod generet ; quaero de secundo similiter: et si non est stare in primo, oportet ponere infinitos filios, quia qua ratione non statur in primo, ergo nec in aliquo: ergo si est stare

quia hoc repugnat divinae completioni

sed qua ratione statur in aliquo, statur in primo: ergo primus non habet potentiam generandi.

6. Item, fiat argumentatio Richardi : si generaret Filius alium filium: ergo cum filius genitus magis attineat patri quam avo, secundum hoc non esset ibi summa et aequalis connexio: ergo nec summa et aequalis dilectio : ergo nec perfecta beatitudo : quae omnia tanquam summe impossibilia respuit pia fides.

CONCLUSIO.

Pater potentiam generandi non communicat Filio, quod duabus rationibus probatur.

Respondeo: Opinio aliquorum est, quod in Filio est potentia generandi, sed non generat Hoc autem non est, quia non potest, sed quia non convenit ei . Et ponunt simile in creaturarum productione sive creatione. Deus potest infinitas creaturas producere:

sed quod non producit, hoc non est ex impotentia, sed quia non convenit ei: sic et in proposito.

Sed contra: Ponatur tunc, quod illa potentia, quae est in Filio ad generandum, ducatur in actum; constat quod Filius generabit Deum aeternum: ergo aliquid poterit incipere habere esse et esse aeternum: hoc autem est impossibile et non intelligibile.

Propterea dicendum, quod Pater non communicat Filio posse generare propter duo. Unum est, quia non potest, aliud, quia non debet

Ratio autem, quare non potest, haec est: quia fecunditas ad generandum est in Patre, quia principium, et ideo principium, quia primum. Impossibile autem est, quod primum communicet alii prioritatem. Nam hic est oppositio in adiecto, quod persona producta sit prima. Quia ergo fecunditas ad generandum ex primitate Patri inerat, ideo non potest eam communicare Filio ; et hanc credo propriam esse rationem huius, sicut infra patebit distinctione vigesima septima , ubi agetur, quare Pater generat

Similiter non debet communicare, quoniam in emanatione divinarum personarum debet attendi originalis distinctio et plenissima communicatio: originalis distinctio, quia necesse est, ea quae communicant in natura distingui vel per materiam , vel per originem. Per materiam distingui personas est impossibile: quia ubi est talis modus distinguendi, est compositio et variatio et formae multiplicatio, quae omnia Deo repugnant, qui est simplex et invariabilis et vere unum. Et ideo necesse est distingui per originem sive habitudinem: ergo per generare et generari: ergo si Filias potest generare, potest etiam non distingui Si tu dicas, quod adhuc est distinctio, quia unus tantum Pater, alius tantum Filius, alius Pater et Filius: tunc ego oppono tibi, quod secundus filius posset generare eadem ratione, qua primus: et tunc duo essent, quorum uterque esset pater et filius.

Similiter propter plenissimam communicationem non debet communicare, quia multiplicatio suppositorum secundum similem modum egrediendi non est nisi aut propter defectum durationis, sicut dictura est , in generabilibus et corruptibilibus, ut per successivam generationem perpetuetur esse, aut propter defectum perfectae actionis, ut fiat per plures, quod non potest per unum. Sicut sunt factae plures stellae, quia non sufficeret una ad hoc quod faciunt omnes, sic etiam plures Angeli et plures animae ad implendam illam civitatem et manifestandam Dei bonitatem, quam nec una anima nec unus Angelus poterat sufficienter manifestare. Cum ergo in Filio Dei sit plenissima communicatio, quia totam infinitatem suam dat sibi Pater, non fuit conveniens, quod communicaret Filio illam potentiam: et ideo fuit impossibile, quia inconveniens quodlibet in divinis est impossibile .

1. Ad illud ergo quod obiicitur in contrarium . per auctoritatem Hilarii, quod Filius habet in se naturam gignentem: dicendum, quod verbum illud est improprium, et ex verbis impropriis non est arguendum, sed magis eorum improprietas exponenda, ut Magister superius exposuit. Est enim sensus: habet in se naturam gignentem, id est naturam Patris gignentis.

2. Ad illud quod obiicitur, quod neque non potuit ; dicendum, quod Magister bene exponit, id est, non fuit ex hoc impotens. Unde secundum artem distinguendum est, quando dicitur, Filius non potuit generare: quia non potest teneri privative: et tunc est sensus, non potuit, id est, impotens fuit: et tunc negatur potentia, et relinquitur aptitudo, sicut de truncato dicitur, quod non potest gradi, quia aptos natus est ad gradiendum et non potest gradi ; hoc modo non potest diei de Filio, quia non habet ad hoc aptitudinem ; et in hoc sensu loquitur Augustinus. Alio modo non posse tenetur negative: et in hoc sensu concedendum est, quod Filius non potuit generare.

3. Ad illud quod obiicitur : quod Pater communicat Filio potentiam spirativam: patet responsio: quia cum Filius generetur, non potest habere primitatem respectu generationis: sed cum non spiretur, est inspirabilis: et ideo potuit habere primitatem et fecunditatem respectu illius: et sic patet quod non valet ratio.

4. Ad illud quod obiicitur, quod Filius est expressissima imago etc.; dicendum, quod ideo Filius dicitur expressissima imago, quia repraesentat in omnibus, in quibus imago nata est repraesentare; sed imago sic nata est repraesentare, ut tamen ipsa non sit imaginatum; alioquin non esset imago. Si autem Filius repraesentaret in actu generandi, iam esset Pater: et ideo nec intelligibile nec possibile est, Filium generare sive in generatione Patrem imitari.

5. Ad illud quod obiicitur de luce et splendore, dicendum, quod non est simile, quia lux non perfecte se multiplicat in primo splendore: ideo in pluribus iacit quod non potest in uno.

6. Similiter et in filio carnali intelligendum: unde unus pater generat plures filios . Haec tamen ratio non est principalis, sed illa quae dicta est supra , quia in his inferioribus non est fecunditas per rationem primitatis, sed per rationem perfectionis. In Deo autem, quia est perfectissimum et primum, non tantum est per naturam perfectionis: quia tunc in omnibus personis esset, et status esse non posset: sed per rationem primitatis. Item rationes istae non procedunt per simile, immo magis per dissimile.