In Evangelium Secundum Lucam

 PROOEMIUM BEATI LUCAE IN EVANGELIUM SUUM.

 CAPUT I.

 IN CAPUT I LUCAE

 Sequitur:

 Ecce opportunitas ex opere. Et sequitur, ponens opportunitatem ex tempore dicens :

 Sequitur de loci opportunitate, cum dicit :

 Et hoc est quod sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur:

 Sequitur :

 Sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur:

 Sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur:

 Dicit igitur:

 Sequitur:

 Sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur:

 Dicit igitur :

 Sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur:

 Unde sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur laetissimus auditus:

 Sequitur congratulationis modus, cum dicit :

 Sequitur de sanctitatis istius Praecursoris progressu.

 Dicit igitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur de effectu cum dicit:

 Et ideo sequitur signum duplex, naturae, et gratiae.

 Sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur:

 CAPUT II.

 IN CAPUT II LUCAE

 Et hoc est quod sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur de re annuntiata :

 Et hoc est quod sequitur :

 Sequitur :

 Et ideo sequitur :

 Sequitur de effectu.

 Sequitur:

 Sequitur :

 Sequitur finis, cum dicitur :

 Sequitur:

 Et hoc est quod sequitur :

 Sequitur :

 Et hoc est quod sequitur:

 Et hoc est quod sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Sequitur :

 CAPUT III.

 IN CAPUT III LUCAE

 Sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur de missi obedientia :

 Sequitur:

 Unde sequitur :

 Sequitur :

 His igitur de causis baptizari voluit Dominus. Sequitur :

 CAPUT IV.

 IN CAPUT IV LUCAE

 Sequitur de auctoritate, cum dicit : Evangelizare, etc.

 Sequitur :

 Dicit igitur :

 Sequitur :

 CAPUT V.

 IN CAPUT V LUCAE

 Et hoc est quod sequitur :

 CAPUT VI.

 IN CAPUT VI LUCAE

 Dicit igitur:

 Sequitur:

 Sequitur :

 Sequitur :

 Et ideo sequitur:

 Et hoc est quod sequitur:

 Unde sequitur:

 Sequitur :

 Sequitur :

 Unde sequitur:

 CAPUT VII.

 IN CAPUT VII LUCAE

 Et hoc est quod sequitur:

 Et hoc est quod sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur :

 CAPUT VIII.

 IN CAPUT VIII LUCAE

 Et hoc est quod sequitur :

 Unde sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Et ideo sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Et hoc est quod sequitur:

 Et hoc est quod sequitur :

 Et hoc est quod sequitur.

 Sequitur :

 CAPUT IX.

 IN CAPUT IX LUCAE

 Sequitur:

 Sequitur:

 Sequitur:

 Sequitur:

 Dicit igitur :

 Sequitur :

 Dicit igitur tangendo tria : discubitum, ordinem discumbentium, et numerum satiatorum.

 Et hoc est quod sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Sequitur :

 Et hoc est quod sequitur:

 Dicit igitur : Et ecce.

 Et hoc est quod sequitur:

 Et hoc est quod sequitur:

 Sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Sequitur :

 CAPUT X.

 IN CAPUT X LUCAE

 Sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur:

 Sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Sequitur :

 Sequitur de officiis Marthae.

 CAPUT XI.

 Dicit igitur:

 Et hoc est quod sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Dicit igitur :

 Et hoc est quod sequitur:

 Et hoc est quod sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 CAPUT XII.

 IN CAPUT XII LUCAE

 Dicit igitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Dicit igitur de primo : Sint lumbi vestri praecincti.

 Sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 CAPUT XIII.

 IN CAPUT XIII LUCAE

 Dicit igitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Et hoc est quod sequi?ur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 CAPUT XIV.

 IN CAPUT XIV LUCAE

 Et hoc est quod sequitur :

 Dicit igitur :

 Et hoc est quod sequitur tertium :

 Et hoc est quod sequitur :

 Sequitur :

 CAPUT XV.

 IN CAPUT XV LUCAE

 Dicit igitur:

 Dicit igitur : Et dixit.

 Et hoc est quod sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Dicit igitur de primo horum :

 CAPUT XVI.

 IN CAPUT XVI LUCAE

 Et hoc est quod sequitur :

 CAPUT XVII.

 IN CAPUT XVII LUCAE

 Dicit igitur :

 Dicit igitur illis :

 Et hoc est quod sequitur :

 Dicit igitur :

 Et hoc est quod sequilur.

 Dicit igitur :

 CAPUT XVIII.

 IN CAPUT XVIII LUCAE .

 Dicit igitur :

 Dicit igitur:

 Dicit igitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 CAPUT XIX.

 IN CAPUT XIX LUCAE

 Dicit igitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Dicit igitur : Et ait illi dominus ejus, benigne suscipiens eum :

 CAPUT XX.

 IN CAPUT XX LUCAE

 Dicit igitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 CAPUT XXI.

 Dicit igitur:

 CAPUT XXII.

 IN CAPUT XXII LUCAE

 Dicit igitur:

 Dicit igitur:

 Et hoc est quod sequitur:

 Dicit igitur :

 Et ideo sequitur :

 Dicit igitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 CAPUT XXIII.

 IN CAPUT XXIII LUCAE

 Dicit igitur :

 Dicit igitur :

 Dicit igitur :

 Dicit igitur :

 Dicit igitur : Ducebantur autem, cum amara necessitate tracti. Thren. v,

 Dicit igitur de primo : Jesus autem, omnia haec mala et vituperia perpessus, dicebat,

 Dicit igitur : Et stabat minaciter populus spectans,

 Et hoc est quod sequitur :

 CAPUT XXIV

 IN CAPUT XXIV LUCAE

 Dicit igitur:

 Et hoc est quod sequitur:

 Dicit igitur:

 Dicit igitur :

 Et hoc est quod sequitur :

 Dicit igitur :

 Dicit igitur: Et ipsi adorantes. Matth.

Et hoc est quod sequitur :

" Et non sineret perfodi domum suam, "

Supple, improvise: quia fundavit eam supra petram, ubi suffodi non potest. Matth. VII, 25: Venerunl flumina, et flaverunt venti, et irruerunt in domum illam, et non cecidit : fundata enim erat supra petram. Thesaurum etiam reponeret in coelo, et tunc insidias a furibus non pateretur. Matth. VI, 20 : Thesaurizate vobis thesauros in coelo, ubi neque aerugo, neque linea demolitur, et ubi fures non effodiunt, nec furantur. Ideo, 1 Petr. I, 4, dicitur : In haereditatem incorruptibilem, et incontaminatam, et immarcescibilem, conservatam in eaeIis.

" Et vos estote parati, quia qua hora non putatis, Filius hominis veniet. "

Conclusio est asimili. " Et, " conjunctio quae videtur copulativa, illativa est : et est sensus: ergo " et vos estote parati, D quia ad simililudinem furis continuo perfoditur domus inhabitationis vestrae. Psal. CXVIII, 60 : Paratus sum, et non sum turbalus. II ad Corinth. IX, 2 : Achaia parata est ab anno praeterito, et vestra aemulatio provocavit plurimos. aemulando parati esse debemus ut alios ad similem praeparationem provoeemus.

" Quia qua hora non putatis, " eo quod eam praevidere non potestis. Act. i, 7 : Non est vestrum nosse lempora vel momenta quae Pater posuit in sua potestate. Sicut enim nihil certius est morte, ita nihil incertius est hora mortis.

" Filius hominis veniet. "

Hoc dicit, quia in humana natura in qua judicatus est, alios judicabit. Apocal. I, 7 : Ecce venit cum nubibus, et videbit eum omnis oculus, et qui eumpupugerunt. Primo in judicio particulari uniuscujusque, et deinde in.judicio universali omnium. Joan. XIX, 37: Videbunt in quem transfixerunt. Joan. v, 22 : Pater non judicat quemquam, sed omne judicium dedit Filio. Et,ibidem, vv. 27 et 28: Potestatem dedit ei judicium facere, quia Filius hominis est. Nolite mirari hoc.

Sic ergo per rationes ad vigilandum inducit.

" Ait autem ei Petrus : Domine, ad nos dicis hanc parabolam, an et ad omnes? "

Hic incipit pars illa de quaestione et responsione Petri. Multa enim dixerat Dominus: quaedam communiler pertinentia ad omnes: quaedam autem specialiter ad discipulos : quaedam figurative dicta : quaedam aperte. Et ideo quaerit Petrus dicens : " Domine, ad nos dicis. D

Et dividitur in partes duas, in quarum prima ponitur quaestio Petri : et in secunda, responsio Domini.

Dicit ergo: " Domine, ad nos, " ne tangat discipulos et jApostolos lautum, " dicis, " praemonendo nos, " hanc parabolam, " hoc est, simililudinarium sermonem.

" An ad omnes ? " scilicet Praelatos et subditos, Apostolos, sive discipulos: an et ad alios omnes indifferentes homines?

Parabolam autem vocat idniilitudinarium sermonem : sicut de lumborum praecinctione, et adventu furis, et hujusmodi. Sublimia enim inslitutasunt, quae oportet observare exspectantes Dominum. Et ideo quaerit Petrus, Si haec tantum pertineant ad Apostolos, et successores eorum: an etiam ad alios omnes exspectantes Domini judicium ? Ad litum, II, 12 et 13 : Sobrie et juste et pie vivamus in hoc saeculo, exspectantes beatam spem, et adventum gloriae magni Dei. Malach. III, 1 et 2 : Ecce venit... etquis poterit cogitare diem adventus ejus? et quis siabit ad videndum eum ? Et ideo non est mirum, si dubitat Petrus de his, quae pertinent ad tanti adventus praeparationem.

Ex quibusdam enim verbis, adventus ad judicium videtur pertinere ad Aposloloisolum, et eorum successores: sicut ex illo, Matth. XIX, 28 : Cum sederit Filius hominis in sede majestatis suae, sedebilis et dos super sedes duodecim, judicantes duodecim tribus Israel. Ex quibusdam autem videtur pertinere ad omnes electos, Matth.XXIV, 28 : Ubicumque fuerit corpus, illuc congregabuntur et aquilae. Sed quoad judiciariam potestatem pertinet ad Apostolos et successores Apostolorum, qui judicabunt cum Chrito. Quoad bened clioneiii autem et possesionem beatitudinis, pertinet ad omnes electos hoc quod in ante habitis d.ctum est. Et id. o licet principaliter hujusmodi sollicitudo indicatur Praelatis, qui sunt successores Apostolorum, tamen seiundum modum uniuscujusque pertinet ad omnes. Unde haec fuit causa dubitationis Petri.

" Dixit autem Dominus : Quis, putas, est fidelis dispensator, et prudens. "

Hic incipit responsio Domini de solutione quaestionis inductae.

In hac autem responsione tria continentur : in quorum primo beatitudine magna extollitur vigilans, et se ad adventum Donvni praeparans, et ostenditur esse rarus : in secundo, mali servi ostenduntur stipendia malorum meritorum : in tert o, per modum supradittum dissolvitur Petri quaestio. Dicitur, quod ad linum plus pertinet cui plus cornunssuni est, et ad alterum minus cui minus commiltitur.

In primo horum tria continentur: ejus scilicet, qui dicta observat raritas, et observantis beatiludo, et ejusdem beali remuneratio.

Horum autem primum rursus sex continet, quorum primum est haec observantis raritas, secundum in dispensando ulilitas, tertium in commisso fidelitas, quartum piudenliae et circumspi clionis ejus sngacitus, quintum vocalionis ejusdem puritas sexlum est finis vocalionis ejus, ostensi sinceritas.

De primo horum dicit :

" Quis, putas, est, etc. "

Quasi dicat : Tu quaeris, Petre, an ad omnes dicam praeparationis inductae et sollicitudinis parabolam. Sed," quis, putas, est, " qui teneal ea quae dicta sunt? Heu!rara enim avis eit in terris lautae perfectionis homo, qui sollicitudinem illam exhibeat, et illam fidem ad me ostendat. Luc. XVIII, 8 : Filius hominis renium, putas, inveniet fidem in terra? Eccle. VII, 29 : Virum de mille unum reperi, mulierem ex omnibus non iuveni. I ad Corinth. IV, 2 : Jam quaeritur inler dispensatores ut fidelis quis invenialur. Psal.XIII, 3: Omnes declinaverunt, simul inuliles facti sunt: non est qui faciat bonum, non est iisque ad unum. Ad Philip.II, 21 : Omnes quae sua sunt quaerunt, non quae sunt Jesu Chrisli. II Heg. XIX, 10: Derelictus sum ego solus, et quaerunt animam meam.

" Quis ergo, putas, est " talis? et quis tam

" Fidelis "

In commisso sibi grege? vel talento donorum Domini sui? Fides enim, ut dicit Augustinus. componitur a fiant, et dicta. Et dicitur fides quando dictis facta compensanlur. In commisso enim grege, et commisso talento donorum magna promittuntur : et si compensanlur factis, tunc est fidelis in commisso qui haec facit. Si autem non fit vel minus fit, ille non est fidelis. Proverb. xx, 6 : Multihomines misericordes vocantur, virum autem fidelem quis invtniet ? Sic fidelis in commisso fuit de quo dicitur, I Reg. ut, 20 : Cognovit universus Israel a Dan usque Bersabee, quod fidelis Samuel propheta esset Domini. Et ideo ipse summus sacerdos, bona pro tam fideli dispensatore imprecatus est, dicens : Reddat tibi Dominus... pro faenore quod commodasti Domino . ''Ille enim fidelis fuit, quia omnia quae promisit, exhibuit in facto.

Est autem et after fidelis in commisso praecepto, qui omnia sibi imposita et imperata ad honorem Domini sui fideliter peragit. I Reg. XXII, 14 : Quis in omnibus servis tuis, sicut David fidelis, et gener regis et pergens ad imperium tuum, et gloriosus in domo tuo ?

Est tertio modo fidels in obsequio, non serviens ad oculum vel pro mercede, sed ex fide quam nabat ad Dominum. Eccli. XXXIII, 31 : Si est tibi servus fidelis, sit tibi quasi anima tua.

Quarto modo adhuc fidelis est, qui omnes divitias et gloriam Domini in potestate accipiens, nihil de omnibus sibi attribuit. Bernardus : " Fidelis profecto " minister eris: si de universa gloria " Domini fui, etsi transeunte per te, ni-" hil manibus tuis adhaerere contingat. " Et sic fidelis luit Joseph, Genes. XXXIX, 8 et 9: Ecce dominus meus omnibus mihi traditis, ignorat quid habeat in domo sua, nec quidquam est quod non in mea sit potestate, velnon tradiderit mihi, praeter te, quae uxor ejus es: quomodo ergo possum hoc malum facere, infidelitatis scilicet, et peccare in Deum meum ?

Est quinto modo fidelis, qui omnia ad Deum refert, fidei Domini omnia committens, et propter solam spem quam in Deum habet serviens. Eccli. xlv, 4 : In fide et lenitate ipsius sanctum fecit Illum, et elegit eum ex omni carne. Et sic fidelis fuit Abraham, ad Roman. IV,

20 et 21 : In repromissione Dei non haesitavit diffidentia, sed confortatus est fide dans gloriam Deo, plenissime sciens quia quaecumque promisit, potens est et facere.

Sexto modo fidelis est, qui omnia quae credit operibus ostendit, sola dilectione omnia complens, ad quae fides illuminat. Ad Galat. v,6 : Fides quae per charitatem operatur. Jacob. ii, 26 : Fides sine operibus mortua est. Et, ibidem, v. 18: Ego ostendam tibi ex operibus fidem meam.

Omnibus ergo his modis, " quis, putas, est fidelis ? " Si enim aliquis istorum modorum deficiat, non potest dici fidelis: aut enim promissa non complet, aut praecepta non implet, aut fraudat obsequium, aut bona subtrahit, aut ea quae facit infideliter ad Dominum non refert, aut fide mortua, sicut daemones credunt, et in rem creditam apud Deum non habens spem, non tendit: et ideo fidelis non reputatur.

" Dispensator. "

Hic notatur in dispensando utilitas. Dicitur enim dispensator, qui pro diversitate personarum, et temporum, et locorum, et honorum sibi commissorum utiliter distribuit distribuenda, et utiliter reservat reservanda. Talis ergo proprie est dispensator. Talis fuit dispensator domus Joseph .

Oportet autem dispensatorem tria habere : primum quidem ut sit idoneus sine crimine existens : secundum autem ut gratiam, quant accepit in bonis interioribus vel exterioribus, libenter administret ex dilectione quam habet ad familiam, supra quam constituitur : tertium ut ex timore Dei, postposito timore hominum, familiae Dei nihil subtrahat honorum Domini sui.

Et de primo quidem horum dicitur, I ad Timoth. III, 2 : Oportet Episcopum irreprehensibilem esse, scilicet sicut Dei dispensatorem. De secundo autem dicitur, I Petr. IV, 10 : Umisqitisque, sicut occepit gratiam, in allerutrum illam administrantes : sicut boni dispensatores multiformis gratiae Dei. De tertio autem dicitur, III Reg. XVIII, 3 et 4 : Vocavit Achab Abdiam dispensatorem domus suae : Abdias autem timebat Dominum valde. Nam cum inlerficeret. Jezabel prophetas Domini, tulit ille centum prophetas, et abscondit eos quinquagenos et quinquagenos in speluncis, et pavit eos pane et aqua. Iste ergo bonus fuit dispensator, qui licet mali hominis fuerit dispensator et malae mulieris, non veritus est malitiam regis et reginae, quominus pabula servis Dei etiam de propriis sumptibus dispensaret. Haec igitur tria ad bonum exiguntur dispensatorem.

Quidam autem quartum his apponunt, quod est bona opinio sive fama. I ad Corinth. IV, 1 : Sic nos existimet homo ut , ministros Chrisli, et dispensatores mysteriorum Dei. Sed haec necessaria est propter alios, et non propter seipsum.

His igitur tribus vel quatuor habitis, bonus erit dispensator eorum quae sibi commiltuntur.

Hoc ergo est quod dicit : Quis, putas, est fidelis dispensator ? "

" Et prudens. "

Prudentia est (ut dicit Philosophus) cum latione activus habitus. Est autem prudens in dispensando, qui pecuniam domini et alia bona prudenter multiplicat, etcaute damna domini sui excludit : sicut sapientiam per doctrinam multiplicans, et per cautelam serpentinam excludit nequitiam, ne virus insubditos effundat. De primo horum dicitur, Proverb. XIV, 33 : In corde prudentis requiescit sapientia, et indoctos quosque erudiet. Daniel. XII, 3 : Qui docti fuerint, fulgebunt quasi splendor firmamenti : et qui ad justitiam erudiunt multos, quasi slellae in perpetuas aeternitates. De se- cundo autem dicitur, Matth. x, 16 : Estote ergo prudenles sicut serpentes, et simplices sicut columbae. Quia excludunt astutia boni serpenlis, venenum serpentis mali: bonus enim serpens curat a mali serpentis morsu. Numer. XXI, 8 : Facserpentem aeneum, et pone eum pro signo, et qui percussusadspexeril eum,vivet. Joan. III, 14 et 15 : Sicut Moyses exaltavit, serpenlem in deserto, ita exaltari oportet Filium hominis : ut omnis qui credit in ipsum non pereat, sed habeat vilam aeternam. Sic ergo prudens bonum bene dispensat. Et taliter prudens debet esse dispensator Ecclesiae Dei.

E contra autem insipiens in dispensando, et fraudulentus in retinendo, non debet Ecclesiae Dei praeponi. Isa. XXXII, 5 et 7 : Non vocabilur ultra is qui insipiens est princeps, neque fraudulentus appellabitur major... Fraudulenti vasa pessima sunt : ipse enim cogilaliones concinnavit ad perdendos miles in sermone mendacii, cum loqueretur pauper judicium.

" Quem constituit dominus supra familiam suam. "

Ecce puritas vocationis.

Et notantur hic duo : stabilitas et auctoritas.

Stabilitas notatur in hoc quod dicit: " Quem constituit, " hoc est, stabiliter et immobiliter posuit : ut nec terrorc, nec pretio moveatur. Sed potius principibus exhibeat se Eliam, populis Joannem. De Elia enim dicitur, Eccli. xlviii, 13 : In diebus suis non pertimuit principem. Et hoc implevit, III Reg. XVIII, 17 et seq., ubi Achab et Jezabel non extimuit. Joannes autem nec ad favorem populi, nec ad terrorem movebatur. Matth. XI,7 : Quid existis in desertum videre ? arundinem venlo agilafam ? Quasi dicat: Non. Ergo constitutus est a Deo immobiliter. Isa. XXII, 23 : Figam illum paxillum in loco fideli, et erit in solium gloriae domui patris ejus. Psal. xliv, 17 : Constitueseos principes super omnem terram. Psal. II, 6 : Ego aulem constitutus sumrex ab eo super Sion montem sanctum ejus.

Auctoritas aulem notatur per hoc quod dicit :

" Dominus. "

Non enim debet intrudi per potentiam saecularem, sicut Alcimus : nec pretio saecularis potentiae, sicut Jason : nec emere debet, sicut Simon : nec amore pecuniae sacramenta dispensare, sicut Giezi : nec sine signis evidenlis sanctitatis et idoneitatis constitui, sicut idiotae : sed cum signis divinis sicut Aaron, cujus virga vitae rectitudinis gemmata est, conceptione virtutis floruit, pulchritudine bonae opinionis fronduit, eloquentia sacrae praedicationis protulit divini fructus amygdalum, dulcissimum fructum virtutis et honestatis. Ad Hebr. v, 4 : Nec quisquam sumit sibi honorem, sed qui vocatur a Deo tamquam Aaron. Unde et Dominus, Numer. XVII, 10, praecepit ut virga Aaron referretur in tabernaculum testimonii foederis, ut esset ibi in signum contra rebelles Domino ex ambitione potestatis ministrorum. Jerem. I, 10 : Ecce constitui te hodie super gentes, et super regna.

" Supra familiam suam. "

Et ideo sollicite dispensandum. Quia et hona Domini sunt quae commiltunlur ad dispensandum, et familia Domini cui eroganda sunt commissa. Act. xx, 28 : Atlendite vobis et unicerso gregi, in quo vos Spirilus sanctus posuit Episcopos regere Ecclesiam Dei, quam acquisivit sanguine suo. Exod. XVIII, 21 : Constitue ex eis tribunos, et centuriones, et quinquagenarios, et decanos. Non enim parvi aestimanda est familia, quam tam caro pretio sui sanguinis emit Dei Filius. I Petr. I, 18 et 19 : Non corruptibilibusauro vel argenlo redempti estis de vana veslra conversatione paternae Iradilionis, sed pretioso sanguine agni immaculati Chrisli. I ad Corinth. VI, 20 : Empti enim estis pretio magno : glorificate, et portate Deum in corpore vestro. Qui ergo super tales ponitur, multum debet esse sollicitus : et ut commissa talenta uliliter impendat, et familiam prudenter conservet, et fideliter custodiat.

" Ut det illis in tempore tritici mensuram ? "

Ecce finis : sinceritas in praelatione,qui non praeest nisi ut prosit, et nihil in potestate delectetur.

Tangit autem quinque : gratam videlicet (quae gratis impenditur) donorum domini sui donationem : eorum quibus talis debetur donatio discretionem : temporis opportuni considerationem : eorum quae donanda et distribuenda sunt nobilitatem : et distributionis ad unumquemque congruentem proporlionem.

De primo dicit : " Ut det, " non vendat, nec ingratis ingerat, nec coaclam et exactam violentiam exspectet vel limeat: sed gratis " det. " Matth. x, 8 : Gratis accepislis, gratis date. Sacramenta enim Dei non vendenda, sed gratis sunt exhibenda. Unde etiam Petrus princeps Apostolorum dixit Simoni, Act. VIII, 20 et 21: Pecunia tua teeum sit in perditionem :... non est tibi pars, neque sors in sermone isto.

Sed, heu I hodie sapientes facti sunt Archimandritae. Unde qui dicunt omnia esse sua : et ideo licere sibi non pro sacramentis, sed de suo accipere. Sed attendant quod universorum Dominus, Matth. XXI, 12 et 13, nummulariorum effudit aes : et his qui columbas vendebant (qui etiam Principes erant Sacerdotum) dixit: Auferte ista hinc, et nolite facere domum Patris mei domum negotiationis : cum tamen omnia sua essent, nec sibi offerri poterat nisi suum pro suo.

Si auietn forte dicant, quod Christo non offerebatur, sed Sacerdotibus. Responsio, quod illi Sacerdotes tunc erant, quibus a tempore Machabaeorum summa rerum commissafuit. Et habebant regnum et sacerdotium sicut illi, vel plus quam isti : et ideo illis non potuit offerri quod suum non esset, secundum quod nostri temporis Sacerdotes interpretantur : et tamen Christus dicit, quod haec commercia domus Patris sui, domus sit negotiationis : ergo nec isti ea facere possunt quae faciunt.

Adhuc autem, Quid dicent de Petro, qui fundamentum est Ecclesiae,et vertex, et Cephas, hoc est, caput interpretatur ? Hic enim tantae ut isti (si Deo placet) fuit auctorilatis, etsi non tantae fuerit possessionis : et tamen dixit Simoni: Pecunia tuta tecum sit in perditionem : ergo vel isti contemnant pecuniam, et salventur : vel accipiant perditionis praemium, et condemnentur. Sacramenta enim Christi vendere, est Christum vendere, et cum Juda iniquitatis mercedem possidere.

Omnia ergo haec excludens dicit : " Ut det, " non vendat, vel extortam exhibeat. Sic fecit Christus, ad Ephes. IV, 8 : Dedit dona hominibus. Jacob. I, 5 : Dat omnibus affluenter, et non improperat. Esther, II, 18 : Dona largitus est juxta magnificentiam principalem. Hoc ergo est quod dicit : " Ut det. " " Illis, " Non extraneis. Suis enim, hoc est, sibi commissis principaliter quilibet debet inlendere. 1 ad Timoth. v, 8 : Si quis suorum, et maxime domesticorum curam non habet, fidem negavit, et est infideli deterior. Hinc est quod dicit Dominus, Joan. x, 3 et 4 : Proprias oves vocat nominatim,.., anle eas vadit, et oves illum sequuntur. Hinc est eliam quod Paulus dicit, Act. xx, 28 : Allendile vobis, etunivcrso gregi, in quo vos Spiritus sanclus posuit Episcopos regere

Ecclesiam Dei. Quasi dicat: Illis specialiter tenemini, qui regimini vestro sunt commissi.

" In tempore. "

Ecce temporis opportuni consideratio: quia non vilificanda sunt sacramenta, nec iterum tempore necessitatis retinenda : sed pro congruitate temporis exhibenda, maxime in confessione, et communione Eucharistiae. Quidam stulti omni tempore confiteri, et communicare volunt: quidam autem pro libitu suo in tempus longum differre. Ideo praecipitur, ut pro temporis congruitate sacramenta exhibeant. Non quidem pro stullitia cujuslibet petentis, ne vilescant: nec etiam pro malitia et indevotione cujuslibet differantur, ne populus dilabatur : sed pro congruitate trmporis et exhibeantur, et subtrahanlur. Eccle, iii, 1 : Omnia tempus habent, et suis spatiis transeunt universa. Eccli. xx, 22 : Ex ore fatui reprobabitur parabola : non enim dicit illam in tempore suo. Psal. CIII, 27 : Omnia a te exspectant, ut des illis escam in tempore, scilicet opportuno.

" Tritici. "

Adeps gratiae sacramentalis vocatur hic triticum. Est tamen triplex triticum : sacramenti, spirilualis edulii, et temporalis subsidii.

De tritico sacramenti dicitur in Psalmo cxlvii, 14 : Adipe frumenti saliat te. Psal. lxxx, 17: Cibavit eos ex adipe frumenti, et de petra melle saluravil eos. Adeps frumenti, gratia est Eucharistialis : et mel de petra, est dulcedo sanguinis de corpore Chrisli: frumentum autem edulii spiritualis, est refectio verbi Dei : quia sicut dicitur, Deuter. VIII, 3 : Non in solo pane vivit homo, sed in omni verbo quod egreditur ore Dei. Hoc conqueritur subtractum Jeremias in Threnis,IX, 12, di- cens : Matribus suis dixerunt : Ubi est triticum et vinum,... cum exhalarent animas suas in sinu matrum sunrum, a facie tempestutum famis. Sic, heu I est hodie : quia Pastores litigantes in causarum cavillalionibus, nec unumiotasciunt de eo quod est vere Irilicum auimarum, quod est scientia verbi Dei. Sed non dicitur : Ut det illis in teuipore litis materiam, sed, ut det illis in tempore " tritici. "

" Mensuram. "

Triticum subsidii temporalis est : de quo dicitur, Nehem. seu 11 Esdrae,v, 10 : Ego, et fratres mei, et pueri mei, commodavimus plurimis pecuniam et frumentum : non repetamus in commune istud. Ideo Petro dictum est ter : Pasce, pasce . Pasce pane sacramenti, pasce pane verbi et exempli, et pasce pane temporalis subsidii.

Sic ergo, " Quis, pulas," vitae idoneitate, " est fidelis, " in intenlione, " dispensator, " officii officiosa humilitate, " et prudens, " in ofiicii exsecutione, " quem constituit dominus, " in officii susceplione,a super familiam suam," in gubernationis mansuetudine. Esther, XIII, 2 : Cum plurimis gentibus imperarem, et unioersum orbem meae ditioni subjugassem, volui nequaquam abuli potentiae magnitudine, sed dementia et lenitate gubernare subjeclos.

" Ut det illis in tempore tritici mensuram, " unicuique pro modulo suae capacitatis, triticum sacramenti, spiritualis aliinenti, et temporalis subsidii.

Dicit aulem : " Mensuram, " quia quod competit uni, non compelit aliis : praecipue in subsidio spirituali. Parvulorum enim est lac, et non solida doctrina. Perfectorum autem doctrina est solida. I ad Corinth. III,1 et 2 : Tamquam parvulis in Christo, lac vobis polum dedi, non escam. Ad Hebr. v, 14 : Perfecto-rum est solidus cibus, eorum qui pro consuetudine exercitatos habent sensus ad discretionem boni ac mali. Ideo est quod praecipit Dominus, Exod. XVI, 16, quod manna colligerent ad mensuram gomor per singulos dies, secundum quod suflicere poterat unicuique.

" Beatus ille servus, quem, cum venerit dominus, invenerit ita facientem. "

Hic incipit pars illa, in qua talis servi ponit beatitudinem et remunerationem.

Et habet duas partes : in quarum prima ponit beatitudinis laudem : in secunda autem ponit remunerationem.

Tangit autem tria : in quorum primo tangit talis servi beatitudinem : in secundo, tangit illius beatitudinis ex tempore designationem : in tertio autem ex opere ejusdem beatitudinis tangit causalitatem.

In primo horum tangit tria : beatitudinena, significantiae discretionem, et tam humilis dispensatoris conditionem.

Beatitudinem tangit, cum dicit: " Beatus. " Significantiae discretionem tangit, cum dicit : " Ille. " Conditionem autem lanstit, cum dicit : " Serous. " Sicut enim saepe diximus,beatitudo semper aliquid vult sonare perfectum. Unde beatus, et in bono divinissimo, quod non ad se solum sed ad totam derivatur Christi familiam, est quod in gubernatione familiae sit perfectus. Propter quod, Matth. XVI, 17, cum Petrum super Eccesiam vellet constituere, dixit: Beatus es, Simon Barjona. Beatiludo enim semper est in abuti danti bono, quod profunditur ad alios. Sicut in Actibus Apostolorum, xx, 35, Dominus dixisse perhibetur, quoniam bealius est magis dare quam occipere : quia decipere, videtur esse indigentis et imper- fecti: dare autem, superabundantis et beati est.

" Ille. " Signanter dicens, et discretionem notat, quia designabilis est, et rarus qui haec quae d.cta sunt perficiat.

" Servus, " condilione. Cum enim servus sit. qui impeditis in se viribus animae, ad suum regimen non sufficiens, alienum quaerit rectorem. Ille servus Dei specialiter vocatur, qui in humano sensu non confldens, nec de viribus suis praesumens, ad Dei omnia refert gubernationem et adjutorium, dicens illud Psalmi VXXVI, 1 : Nisi Dominus aedificaverit domum, in vanicm laboraverunt qui xdificanl eam. Nisi Dominus custodierit civilalem, frustra vigilat qui custodit eam. Isa. XXVI, 12 : Omnia opera nostra operatus es nobis, Domine. Sic enim sensus et vires ad Deum referre, et nihil de se praesumere, Deo regnare est.

" Beatus ergo ille servus, "

" Quem cum venerit dominus, "

Scilicet improvisus, sicut superius di ctum est: quia improvisum paratum invenire, signum est quod seinper et ex habitu virtulis paratus sit, et non ex studio deliberationis, vel necessitate timoris coactus. Psal. CXVIII, 60 : Paratus sum, et non sum turbatus, ut custodiam mandata sua.

" Invenerit, "

Scilicet improvisum. Sic enim servum suum fidelem invenit esse David. Psal. lxxxviii, 21 et 22 : Iuveni David servum meum, hoc est, inveni quod David ex habitu virtulis est servus meus,et non ex coactione necessilatis : ei ideo oleo sancto meo unxi eum, et ideo eliam manus mea auxiliabitur ei.

" Sic facientem. "

Ecce causalitas beatitudinis ex opere. Sic autem facientem, refertur ad omnia quae de perfectione fidelis dipensatoris dicta sunt. Unde etiam, Apocal. III, 11, Dominus movet quemdam dicens : Tene quod habes, ut nemo accipiat coronam tuam. Matth. X, 22 : Qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit. Ad Galat. VI, 9 : Bonum facientes, non deficiamus: tempore enim suo metemus, scilicet vitam aeternam, non deficientes.

"Vere dico vobis, quoniam supra omnia quae possidet constituet illum. "

Tangit hic istius beati remunerationem.

Et dicit duo: continuationem cum dicit : " Vere dico vobis, " non enim dicit, nisi vere dicat is qui dicit, Matth. XXIV, 35 : Coelum et terra transibunt, verba autem mea non praeteribunt. Joan. XVI, 7 : Ego veritatem dico vobis, quam audivi a Patre meo.

" Quia super omnia quae possidet, etc. "

Remuneratio est : et tanguntur duo: remunerationis magnitudo, et altitudo.

In primo tanguntur duo : perfectio potestatis, et sufficientia remunerationis.

Perfectio potestatis tangitur in hoc cum dicit : " Super omnia " constituendus. Sufficientia autem remunerationis intelligitur in collatione universalis possessionis.

De primo est quod dicit Petro, Matth. XVI, 19 : Tibi dabo claves regni coelorum. Et quodcumque ligaveris super terram, erit ligatum et in coetis : et quodcumque solveris super terram, erit solutum et in coelis. In tali enim pote- state servi fideles constituti, sunt principes super omnem terram, et super omne caelum. Est sic dicitur, I ad Corinth. III, 22 et 23 : Omnia veslra sunt, vos mitem Christi, Christus autem Dei. Sic dicitur, ad Roman. VIII, 32 : Quomodo non eliam cum illo omnia nobis donavit ? Psal.VIII, 8 et 9 : Omnia subjecisti sab pedibus ejus : oves, et boves universas, insuper et pecora campi, etc. Sic dictum est Adae, Genes.I, 28 : Replete terram, et subjicile eam. Sic enim fidelis servus, potestatem accipit in omnibus bonis Domini : dummodo idoneitate vitae, et humilitatis habitu, et dispensationis prudentia et fidelitate Dominum imitetur : quia sic vere Apostolus, et Apostolicus vocatur. Si autem potestate abutitur, tunc certe potestatem non recte habet, dicente Aposlolo, II ad Corinth. XIII, 10 : Secundum potestatem, quam Dominus dedit mihi in edificationem, et non in destructionem.

Sufficienlia vero remunerationis est in omnibus quae possidet Dominus. Omnibus enim his potest uti : spiritualibus quidem ad indulgentiam, et communicandum, et excommunicandum : lemporalibus autem ad usus vitae et ministerii expletionem accipiendum : dummodo omnia illa servet quae dicta sunt, et non aliter. Si enim Domino infidelis est etiam in obolo, non habet potestatem. Sed fideli dispensatori omnia dispensanda traduntur ad honorem, et ad ulilitatem Domini. Sicut enim expresse dicitur, Numer XII, 7 : Servus meus Moyses, qui in omni domo mea fidelissimus est. De tali servo et dispensatore dicitur in Psalmo VIII, C et seq. : Gloria et honore coronasti eum, Domine, et constituisti eum super opera munitum tuarum : omnia subjecisli sub pedibus ejus. Qui autem aliis de causis et non a Deo, sed ab errore hominum dispensalores constituuntur, secundum rei verilatem non habent potestatem in bonis Domini tam spiritualibus quam temporalibus: sed potius tyrannorum more lupi rapaces sunt, ab aliis lupis super oves Domini ad devorandum constituti.

Etiam de his intelligitur id quod sequitur :

" Quod si dixerit servus ille in corde suo : Moram facit dominus meus venire. "

Hic enim tanguntur mali servi dispendia.

Et tanguntur duo : quorum primum est corruptio mali servi : secundum autem damnatio respondens corruptioni.

Corruptio autem altenditur secundum tria, in quibus.perfecta et ad fidem devoluta est corruptio. Tangit enim primo corruptionem secundum rationem, in qua est vitae regimen : secundo, corruptionem secundum irascibilem : tertio, corruptionem secundum concupiscibilcm. Sicut dicit Dionysius, quod " malum daemonis est phantasia proterva contra veritatem : furor irascibilis contra bonilatem virlutis : et demens concupiscentia circa delectabile brutalitatis contra sobrietatem temperantiae et castitatis. " Psal. XIII, I : Corrupti sunt, et abominabiles facti sunt in studiis suis.

De corruptione rationis dicit: " Quod si " vanis spebus deceptus. Sapient. v, 15 : Spes impii lamquam lanugo est, quae a venlo tollilur. Job, xl, 28 : Ecce spes ejus frustrabitur eum.

" Dixeritjtt in corde decepto. Psal. XIII, 1 : Dixit insipicns in corde suo : Non est Deus.Psal. xxxv,5 : Iniquitatem meditatus est in cubili suo,adslitit omni viae non bonae, malitiam autem non odivit." Servus ille. " Bene servus, qui nihil iberum, nihil habet dominii super seipsum. Joan. VIII, 34 : Qui facit peccatum, servus est peccati. Ad Galat. IV, 23 : Qui de ancilla secundum carnem natus est.

" In corde suo, " corrupta ratione. Psal. xxxv, 2 : Dixit injustus ul delinquat in semetipso : non est timor Deiante oculos ejus. Haec enim in corde suo non diceret, nisi absorplam viliis rationem haberet. Osee, VII, 11 : Ephraim quasi columba seducta non habens cor,

"Moram facit dominus meus venire,"

Et ideo non erit indicium.Quasi dicat: Casu, velfalo, et naturae necessitate movetur mundus, et non regitur providentia. Et ideo Dominus non veniet ad judicium. 1 Petr. iii, 4 : Ex quo patres dormierunt, omnia sic perseverant. Sapient. II, 1 et 2 : Non est refrigerium in fine hominis, et non est qui agnitus sit reversus ab inferis. Quia ex nihilo nati sumus, et post hoc erimus tam quam non fuerimus, etc. Et infra, vv. 21 et 22 : Haec cogitavcrunl impii, et erraverunt : excaecavit enim illos malitia eorum. Et nescierunt sacramenia Dei : neque mercedem speraverunt justitiae, nec judicaverunt honorem animarum sanclarum. Contra quod dicitur, II Machab.VII, 34, 35 : Noli frustra extolli vanis spebus, nondum enim omnipotentis Dei, et omnia inspicientis, judicium effugisti.

Dicit etiam aliquando malus servus quod " moram facit dominus meus venire, " non quidem discredens judicium, sed sibi longam vitam promittens. Matth. xxv, 5 : Moram autem faciente sponso, dormitaverunt omnes et dormierunt. Hic enim putat judicium esse differendum, dicens illud Isaiae, XXVIII, 13 : Exspecta, reexspecta : exspecta, reexspecta : modicum ibi, modicum ibi. Hoc enim dicunt viri illusores, quorum vincula constringentur, ut ibidem,v 14,dicitur. Et sicut dicit Auguslinus in Confessionibus de se, cum Dominus invitaret eum ad conversionem, sic dicens : " Non " erat quod responderem tibi dicenti ini" hi : Surge qui dormis, et exsurge a " mortuis : nisi verba lenta et somno-" lenta : Sine paupulum, et ecce paulu-" lum : sine modo, et ecce modo, sine-

" que modo, et modo non habebat mo-" dum, et paululum ibat in longum. " Hic enim servus recognoscit Dominum suum esse suum dominum, et videtur credere adventum ad judicium: sed tantum fiduciam ponit in mora. Eccli. XVIII, 10 : Vidit praesumptionem cordis eorum quoniam mala est, et cognovit subversionem illorum quoniam nequam est. Haec enim magna praesumptio, et magna subversio rationis et cordis humani, quod in incerto et fallaci confidens, negligit servitium Domini sui, infideliter agit in bonis Domini. Jacob. IV, 15 : Quae est enim vita vestra ? Vapor est ad modicum parens, et deinceps exterminabitur.

" Et caeperit percutere servos et ancillas. "

Ecce corruptio secundum irascibilem.

Tangit autem corruptionem et percussorum infirmitatem, quibus potius erat miserendum et ignoscendum, quam quod percuterentur.

De primo dicit : " Coepit percutere " tripliciter, verbo, verbere, et malo exemplo. De percussione verbi dicitur. Ezechiel. XXXIV, 4 et 5 : Cum austeritate imperabatis eis, et cum potentia : et dispersae sunt oves meae. De verbere in corpore et in rebus, Isa. II. 15, 14 : Quare facies pauperum commolilis,... et rapina pauperis est in domo vestra ? De verbere mali exempli, I ad Corinth. VIII, 12 : Sic peccantes in fratres, et percutientes conscientiam eorum infirmam, in Chrislum peccatis.

" Servos. "

Seu propter puritatem innocentiae honorandi erant,et propter teneritalcm aelatis erant miserandi ut parceretur eis. Ad Roman.xv, 1 et 2 : Debemus nos firmiores imbecillitates infirmorum sustinere,et non nobis placere. Unusquisque vestrum proximo suo placeat in bonum, ad aedificationem. Etideo Paulus bonus dispensator dixit, II ad Corinth. XI, 29 : Quis infirmatur, et ego non infirmor ? Ideo etiam, Matth. XXIV, 37, gallinae comparatur, quae infirmatur ad affectum et misericordiam pullorum : Quoties volui congregare filios tuos, quemadmodum gallina congregat pullos suos sub alas ? Hos ergo percutit malus servus.

" Et ancillas. "

Quibus parcendum est, et propter fragilem sexum : et fovendae sunt propter obsequium, quod in nomine ancillae importatur. Unde, Eccli. IV, 33 : Noli esse sicut leo in domo tua, evertens domesticos tuos, et opprimens subjectos tibi. E contra sicut fortis mulier tales deberet honorare et pascere, Proverb. XXXI, 15 : Et de nocte surrexit, deditque praedam domesticis suis, et cibaria ancillis suis.

" Et edere, et bibere, et inebriari. "

Tangit hic corruptionem concupiscibilis secunduin duo, scilicet, secundum qualitatem, et secundum quantitatem.

Secundum qualitatem quidem in duobus desideriis, quae sunt appetitus calidi et sicci, et appetitus frigidi et humidi.

De priori dicit : " Edere. " Inlelligitur profusio in deleclabilibus gulae. Isa. XXII, 12 et 13 : Vocabil Dominus Deus exercituum in die illa ad fletum, et ad planctum... : et ecce gaudium et laetitia, occidere vitulos et jugulare arietes,comedere carnes, et bibere vinum : Comedamus, et bibamus. Sapient, ii, 9 : Haec est pars nostra, et haec est sors. Eccle. II, 25 : Quis ita devoravit... ut ego.

" Et bibere. "

Ecce secundum desiderium : et infellgitur de delectantibus in polu. Sapient.

II, 7 : Vino pretioso, et unguentis nos impleamus. Isa. V, 22 : Vae qui potentes estis ad bibendum vinum ! De utroque istorum simul dicitur, Amos, VI, 4 et 6 : Vae qui comeditis agnum de grege, et vitulos de medio armenti,.... bibentes vinum in phialis, et optimo unguento delibuti, et nihil patiebantur super contritione Joseph. Ad Philip. III, 19 : Quorum Deus venter est, et gloria in confusione ipsorum, qui terrena sapiunt. Hi gastrimargi dicuntur pro ventre infanientes. AdminBookmark enim venter est: et AdminBookmark

est idem quod insanio, insanis. Daniel. XIV, 5 : Non videtur tibi esse Bel vivens deus ? An non vides quanta comedat et bibat quotidie ?

" Et inebriari. "

Ecce de quantitate. Bria enim, ut dicit Augustinus, est mensura sufficiens naturae. Ebrius ergo est, hanc mensuram excedens. Isa. XXVIII, 7 et 8: Sacerdos et propheta nescierunt prae ebrietate : absorpti sunt a vino, erraverunt in ebrietate, nescierunt fidentem, ignoraverunt judicium. Omnes enim mensae repletae sunt vomitu sordiumque, ita ut non esset ultra locus. Eccle. X, 16 : Vae tibi terra cujus reae puer est, et cujus principes mane comedunt ad ebrietatem. Eccli. XXXVII, 34 : Propter crapulam multi obierunt. Proverb. xx, 1 : Luxuriosa res vinum, et tumulluosa ebrietas : quicumque his delectatur, non erit sapiens.

" Veniet dominus servi illius, in die qua non sperat, et hora qua nescit. "

Hic tangit talis servi condemnationem.

Tangit autem tria, scilicet, adventum potentis judicis, improvisionem adventus, et paenam condemnationis.

In primo horum tria dicuntur : judicii certiludo, potentia judicis, et justitia judicii.

Primum notatur in hoc quod dicit : " Veniet " Certissimum enim, Job, XIX, 29 : Scitote esse judicium. Et ideo dicitur, Habacuc, ii, 3 : Si moram fecerit, exspecta illum : quia veniens veniet, et non tardabit. Et si consideratur lempus brevitatis vilae hominis, dicit Jacobus, v, 9 : Ecce judex ante januam assistit. Sophon. I, 7 : Silele a facie Domini Dei, quia juxta est dies Domini. Apocal. II, 16 : Veniam tibi cilo. Certuni est igitur judicium jam advenienlis Domini.

" Dominus. "

Ecce potentia : quia dicit Ambrosius, quod Dominus est nomen potestatis. Sic etiam, Exod. VI, 2 et 3, dicitur, quod nomen suum Adonai, quod non ostendit patribus, ostendit duritiae Pharaonis : quia Dominus est nomen timoris, et potestatis prementis. Jerem. XXIII, 6 : Hoc est nomen quod vocabunt eum, Dominus justus noster.

" Servi illius. "

Ecce justitiam habeo judicare de ipso, quia servus meus est. Ad Roman. XIV, 4 : Servus domino suo stat, aut cadit. Servus enim habet judicari a domino suo : nec judicium domini debet, vel potest effugere servus. Unde, Matth. xxv, 19, dicitur, quod post multum temporis,venit dominus rationem ponere cum eis.

" In die qua non sperat. "

Quia adhuc sperat diutius : et ideo praeoccupatur. Supra, in eodem, v. 20 : Stulte,hac nocte animam litam referunt a te: quae aulem parasti, cujus erunt ? Daniel. IV, 10 et 11 : Lece vigil et sanclus de rasio descendit : clamavit fortiter, et sic ait : Succidite arborem.

Dicitur autem : " In die, " quia adhuc in luce prospcritalis hujus mundi sperat se victurum, quando vocatur ad tenebras. Psal. lv, 4 : Ab altitudine diei timebo. Job, III, 3 : Pereat dies in qua natus sum. Dum enim est in die prosperilatis, non sperat Dominum esse vcnturum.

" Et hora qua nescit, "

Quia incerta est hora mortis, sicut in antehabitis dictum est. Quod valde est periculosum : quia tunc et imparatus rapitur ad judicium, et rationes excusationum ordinare non potest, nec emendare potest delictum. Apocal. XVIII, 10: Una hora venit judicium luum. Job, XXI, 13 : In puncto ad inferna descendunt. Eccle.IX, 12 : Nescit homo finem suum : sed sicut pisces capiuntur hamo, et sicut aves laqueo comprehenduntur, sic capiuntur homines in lenipore malo. Habacuc, I, 14 : Facies hominis quasi pisces maris, et quasi reptile non habetis principem.

" Et dividet eum, partemque ejus cum infidelibus ponet. "

Ecce paena.

Tang t tria : paenam separationis, paenam soi tis, et paenam societatis.

De paena separationis dicit : " Dividet eum. " Divisio autem ista tripliciter intelligilur. Una est divisio separationis a consortio Beatorum. Matth. xxv, 33 : Slatuel oves quidem a dextris suis, haedos autem a sinistris. Numer. XVI, 26 : Recedite a tabernaculis hominum impiorum. Apocal. XVIII, 4 : Exite de illa, populus meus.

Secunda divisio est separata ponderatio et numeratio culpae cujuslibet, ut sit mensura paenae contra mensuram culpae : et separetur omnis concupiscentia eorum a suis delectabilibus, et paenae conjungatur. Daniel. v, 23, scripserunt arliculi scribentis in pariete : Mane,Thecel, Phares, hoc est, numeratum, appensum, divisum. Numeratum, ut tot siut paenae quot sunt culpae : appensum, ut Fecundum pondus circumslantiarum sit etiam pondus paenarum : divisum autem, ut in hoc etiam habeat lrisli-Uam, quia ab omnibus peccati delectabilibus separatur. Isa.XXVII, 8 : In mensura contra mensuram, cum abjecta fuerit, judicabis eam. Deuter. xxv, 2 : Pro mensura peccati erit et plagarum modus. Apoeal. XVIII, 7 : Quantum glorificauit se, et in deliciis fuit, tanlum date illi tormentum, et lucium.

Tertia divisio est corporis, et animae, et facultatum. Corpus enim vermibus, aninia daemonibus, et facultates mundi amicis dabuntur. Eccli, x, 13 : Cum morietur homo, haereditabit serpentes, et beslias, et vermes. Serpentes sunt carnales amici qui modo serpentium serpunt, occulte mordentes, ut bona lemporalia diripiant. Bestiae dictae quasi vasliae, sunt daemones qui crudeliter invadunt animam. Vermes sunt, qui cadaver corporis invadunt. Ecce qualiter divisus est iste. Osee, x, 2 : Divisum est cor eorum, nunc interibiinl.

" Partemque ejus, "

Sortis scilicet suae damnationis Job, XXIV,18 : Maledicta pars ejus interra.Je- rem.XIII,24 et 25 : Disseminabo eos quasi stipulam quae venlo raptatur in deserto. IIaec sors lita, parsque mensurae luae. Isa. XVIII, 13 et 14 : Rapietur sicul pulvis montium a facie venti, et sicut turbo coram tempcslate... Haec est pars eorum qui vastavcrunt nos, et sors diripientium nos. Job, xx, 26, 28 : Devorabit eum ignis qui non succendilur, affligetur relictus in tabernaculo suo,... detrahetur in die furoris Domini. Haec est pars hominis impii, Psal. x, 7 : Ignis, et sulphur, et spirilus procellarum, pars calicis eorum.

" Cum infidelibus ponet. "

Ecce societas malorum. Dicit autem quod ponet cum infidelibus, quia constat de illorum damnatione. Marc. XVI, 16 : Qui vero non crediderit, condemnabilur. Joan. iii, 18 : Qui non credit, jam judicatus est. Est autem justitiae ratio, quod pars mali dispensatoris sit cum inlidelihus, quia infideliter egit contra dominum suum et prodiliose. Et similiter infideliter egit contra familiam : et ideo justum est, ut partem infidelium sorliatur : et pejor est, in eo quod videtur fidelis extra, et infidelis est intra. Unde, Matth. XXIV, 51 : Dividet eum, partemque ejus ponet cum hypocritis. Luc. XVI, 10 : Qui in modico iniquus est, eliam in majori iniquus est. Isa. XXXII, 7 : Fraudulenti vasa pessima sunt: ipse enim cogilaliones concinnavit ad perdendos miles. Et ille directe est malus dispensator.

" Ille autem servus, qui cognovit voluntatem domini sui, et non praeparavit, et non fecit secundum voluntatem ejus, vapulabit multis :

Qui autem non cognovit, et fecit digna plagis, vapulabit paucis. "

In hoc loco Petri quaestio tota solvitur. Ostenditur enim ad unum plus et ad allerum minus pertinere quod inductum est.

Dividitur autem haec pars in duas partes : in quarum prima solvit quaestionem : et in secunda, rationem inducit solutionis.

In prima autem harum sunt duo paragraphi : in quorum primo ostendit quod scienlia aggravat peccatum : in secundo autem ostendit quia ignorantia simplex, non crassa, nec affectala peccatum diminuit.

Dicit ergo de primo. " Ille autem servus, " qui debitor est domini sui ex ipsa scrvitule. Psal. CXXII, 2 : Ecce sicut oculi servorum in manibus dominorum siiorum, sicut oculi ancillae in manibus dominae suae : ita oculi nostri ad Dominum Deum nostrum.

" Qui cognovit voluntatem domini sui. "

Hic cognoscere dicitur, vel qui cognovit, vel qui ex officio cognoscere debuit : sicut Clerici, et Praelati. Baruch, IV, 5, 4 : Animaequior esto, populus Dei, hoc est, Clerici :... quia quae Deo placent, manifesta sunl vobis. Psal. cxlvii, 20 : Non fecit taliter omni nationi, et judicia sua non manifestavit eis. Sapient. XIII, 1 : Vani sunt omnes homines, in quibus non subest scientia Dei. Sapieat. xv, 3 : Nosse te, consummata justitia est: et scire justitiam et virlutem litam, radix est immortalitatis. Praecepta enim, et judicia, et consilia sunt signa voluntatis Domini : et litterati sunl in lege, qui haec sciunt.

" Et non praeparavit, " vigilando et dispensando, ut dictum est. Quia licet homo sine gratia gratum faciente non possit illa perficere, tamen ad talia potest se praeparare, et tunc Dominas apponet gratiam. Proverb. XVI, 1 : Hominis est animam praeparare, et Domini gubernare linguam. Ideo dixit Samuel, I Reg. VII, 3 : Praeparate corda vestra Domino, et servite ei soli, et eruet nos. Quidam autem sunt qui nec Domino adhaerent, nec mundo. Et de illis dicitur, III Reg. xviii, 21 : Usquequo claudicatis in duas partes ? si Dominus est Deus, sequimini eum. Tales enim non se praeparant.

Subjungit aulem in quo se ad adventum domini non praepavarit :

" Et non fecit secundum voluntatem ejus, "

Hoc est, non fecit quae praecepit, et voluit dominus suus. Quinimo, quae noluit dominus, fecit : et contra voluntatem domini, secundum propriam vixit voluntatem. Psal. li, 9 : Ecce homo qui non posuit Deum adjulorem suum,... et praevaluit in vanilale sua, hoc est, in vanilale propriae volunlatis. Isa. iii, 8 : Lingua eorum, et adinvenliones eorum contra Dominum, ut provocarent oculos majestatis ejus. Illi enim qui vel sciunt Scripturam, vel ex officio suscepto debent scire, et non faciunt, duas deformitates habent in peccando : quia scilicet in aclu vitii deformiter agunt, et quia contra id quod docent, vel docere debent, faciunt : et turpe est Doctori cum culpa redarguit ipsum. Psal. CX, 10 : Inlelleclus bonus omnibus facientibus eum. Si autem non facit secundum intellectum quem habet, vel debet habere, dicitur ei illud Jacobi, IV, 17 : Scienti bonum facere, et non facienti, peccatum est illi. II Petr. ii, 21 : Melius erat illis non cognoscere viam justitiae, quam post agnitionem remorsum converti ab eo, quod illis traditum est, sancto mandalo.ldeo, Sapient. VI, 6, dicitur : Quoniam judicium durissimum his qui praesunt, fiet.

" Vapulabit multis. "

Eccle. l, 18 : Eo quod in multa scientia multa sit indignatio : et qui addit scienliam, addit et laborem. Ideo profundior fuit casus Luciferi : quia sicut prae aliis eminebat scientia, ita gravior fuit ejus contemptus, et profundior casus. I ad Corinth. VIII, 1 : Scientia inflat, charitas vero aedificat. Nec tamen propter hoc, ut dicit Glossa Auguslini, fugiendum est ad latebras ignorantiae : quia ignorantia eorum qui scire debuerunt et potuerunt, neminem excusat. Ex oflicio aulem dispensator Domini scire tenetur voluntatem Domini sui dispensando. I ad Corinth. XIV, 38 : Si quis ignorat, ignorabitur. Ambro ius supcr Epist Iam ad Romanos, II, 4: " Gravissime peccas, si ignoras, hoc est,

"periculosissime, quia non redit ad " paenitentiam qui ignorat. " Osee, IV, 6 : Quia tu scienliam repulisti, repellam te, ne sacerdotio fungaris mihi. Isa. v, 13 : Propterea captivus ductus est populus meus, quia non habuit scienliam. I Reg. II, 12 et 13 : Filii Heli, filii Belial, nescientes Dominum, neque officium sacerdotum ad populum. Quasi dicat : Ideo filii Belial fuerunt, quia nec scienliam Dei, nec scienliam ofticii sacerdolalis habuerunt.

De his aulem qui sirapliciter ignorant, nec ex officio tenenlur scire, subjungit :

" Qui autem non cognovit,"

Nec cognoscere tenebatur, sicut simplcx idiota, "et fecit digna plagis, " peccala aliqua ex ignorantia, " vapulabit " quidem, sed " paucis, " respectu ejus qui scicnter peccavit. Osee, IV, 14 : Populus non inlelligcns vapulabit. Jerem. v, 4 et 3 : Pauperes sunt et slulli, ignorantes viam Domini, judicium Dei sui. Ibo igitur ad optimates, et loquar eis : ipsi enim cognouerunt viam Domini, et judicium Dei sui: et ecce magis hi simul confregerunt jugum, riiperunt vincula. Et ideo, dicit Dominus, Luc. XI, 52 : Vae vobis legisperitis, quia tulistis claveni scientiae: ipsi non illinistis, et eos qui introibant, prohibuistis, quia malo exemplo prohibetis.

" Omni autem cui multum datum est, multum quaeretur ab eo : et cui commendaverunt multum, plus petent ab eo. "

Hic ponitur ratio solulionis inducite. Utcrque enim vapulabit, et sciens, et non sciens qui se non praeparavit : sed sciens multis, et non sciens paucis. Hujus autem ratio est et causa, quia ei cui multum donatum est, multum tenetur :

et cui parum donatum est, parum tenetur.

Dicit ergo duo, scilicet, exigentiam rationis de donato, et exigentiam rationis de commisso.

De donato quidem dicit : " Omni autem, "hoc est, quia. Intellectus enim conjunctionis (sicut dicit Priscianus) accipitur ex conjunctis. Quia " cui multum, " in donis gratiarum interiorum et exteriorum, " datum est, " ut scientia, sapientia, et gubernat onis consilium et prudentia, et hujusmodi. I ad Corinth. I, 5, 6 et 7 : in omnibus divites facti estis in illo, in omm verbo, et in omni scientia : sicut testimonium Christi confirmatum est in vobis : ita ut nihil vobis desit in nulla gratia. Matth. XXV, 14 et 15 : Tradidit illis bona sua,... unicuique secundum propriam virtutem. Luc. VI, 38 : Mensuram bonam, et conferiam, et coagitatam, et supereffluentem dabunt in sinum oestrum.

" Multum quaeretur ab eo, "

In ratione usus gratiae donatae. II ad Corinth. VI, 1: Exhortamur ne in vacuum gratiam Dei recipiatis. I ad Corinth. XV, 10 : Gratia ejus in me vacua non fuit, sed abundantius illis omnibus laboravi. Matth. XXV, 19 : Venit dominus servorum, et posuit rationem cum illis. Luc. XVI, 2 : Redde rationem villicationis tuae.

" Et cui commendaverunt multum, "

In commissione subjectorum, sicut Papae et Episcopis, " plus petent ab eo, " quia de omuibus reddent rationem. Et ideo dicitur, Sapient. VI, 7 : Exiguo conceditur misericordia : potentes autem potenter tormenta patientur. III Reg. XX, 39 : Custodi virum istum : qui si lapsus fuerit, erit anima tua pro anima ejus.

" Ignem veni mittere in terram, et quid volo nisi ut accendatur? "

Hic dicit ea quibus homo se praeparat ad advcnlum Domini, quod est aliquid de solutione quaestionis Petri, sicut dicit Bcda. Ad omnes enim pertinet, quod totam terram succendere habet: quamvis specialiter pertineat ad succendenles.

Dicit autem tria : ad omnes generaliter, et specialiter ad quosdam pertinere charitatis accensionera, baplismalis purificationem, et honorum contra malos in gladio verbi concertationem.

De primo dicit duo : ignis charitatis immissionem, et ejusdem accensionem.

De immissione istius ignis dicit tria: quorum primum est, quod hoc est adventus sui finis: secundum, quod charitas est, per cum immissus ignis: lertium est, quod terra est istius ignis proprium cremabile.

De primo dicit:

" Ignem veni, "

Quia ad hoc vcnit, ut ignem istum succenderet. Et hujus signum est, quia et ipse in igne isto venisse dicitur, et ignem istum injecit in sui adventus perfectione. Quod enim in igne isto venorit dicitur, Malach. III, 2 et 3: Ipse quasi ignis coiiflans, et quasi herba fullonum : et sedebit conflans, et emundans argentum, et purgabit filios Levi. Ad Hebraeos, XII, 29, et Deuter. IV, 21: Deus noster ignis consumens est. Hujus signum est quod mons in quo descendit (qui dignitatem humanae naturae significat, quam sibi univit) totus fumabat inflammatus ex igne , ostendens quod ex tunc egrediebatur de sinu Patris ut splendor Justus noster, et Salvalor noster ut lampas accensus est . Quod autem seipso ignem istum injecit in Apostolos, dici- tur, Act. ii, 3 et 4 : Apparuerunt Apostolis dispertitae linguae tamquam ignis, seditque supra singulos eorum: et repleti sunl omnes Spiritu sancto.

In igne igitur Deus venit, et ad hoc quod ignem injiceret in omnes.

Ignis autem quem injecit est charitas, sex de causis ignis appellata. Quarum prima est, quod ignis prae omnibus purificat : secunda, quod inflammat: tertia, quod illuminat: quarta, quod elevat : quinta, quod liquefacit: sexta, quod liquefactam dulcissime aflicit, subtilissime penetrando et uniendo cum ignito per amorem.

Haec enim facit charitas, quae lantae est violentiae in naulum, quod omne contrarium amato consumit, et sic puritatem affectionis inducit. Psal. XCVI, 3 : Ignis in cunspeplu ejus praecedet, et inflammabit in circuilu inimicos ejus. lsa.XXXIII, 12 : Spinae congregatae igni combureulur, hoc est, compuncliones peccatorum, vel tentatiunum.

Quod autem inflammet ad accensionem, dicitur, Cantic. VIII, 6 : Lampades ejus, lampades ignis atque flammarum. Chrysostomus: " Magnum amor, et igne ve-" hementius, et non aliquid quod ejus " proprium impetum valeat suslinere. " Quod autem illuminet sicut ignis, dicitur, Isa. L, 11: Accendenies ignem accincli flammis, ambulate in lumine ignis veslri, et in flammis quas suecendislis. Hinc est quod, II Machab. XII,9, dicitur, quod ignis quem succendit Judas Machabaeus, lumine suo resplenduit iisque Jerusalem. Charitas enim iulus, in crelestem naturam convertendo, lumen infundit, ut totum cor quasi luminare quoddam ardens et lucens affJciatur: et sic Sancti sol vocanlur, Eccli. xliii, 3 : Sol fornacem custodiens in operibus ardoris.

Quod autem id quod inflammat et illuminat sursum elevet, et eraoveal de infimis ad supema transponendo, et sic quamdam exstasim faciat, dicitur, Job, XXXVI, 32 et 33, et XXXVII, 1 : In mani bus abscondit lucem.... Annuntiat de ea amico suo, quod possessio ejus sit, ei quod ad eam possit ascendere. Super hoc expavit cor meum, et emotum est de loco suo. Lucem enim charitatis veritatis manibus amicis charitate dilectis exhibet, dans per charilatcm ad eam ascendendi vires. Et ideo cor ad magnitudinem admiratione pavens de loco suo emovetur: et totum exstasim passum, in dilectum transponitur. Et hic est languor quo charitas destituit diligentem, et reducit in exstasim : quia cor in aliud transpositum languet, se et suis viribus destitutum. Unde Dionysius in libro de Divinis nominibus : " Est autem et ex" stasim patiens divinus amor, non si-"nens ut amantes seipsos ament, sed " transponens in eos quos amant. " Cantic. v, 8: Nuntiate dilecto quia amore langueo. Hujus etiam signum est, quia tacto pulsu amantis, velocius movetur pulsus, quando nominatur is qui amatur. Et hoc totum facit charitas per hoc, quod elevat et emovet cor quasi ignis ascendens de infimis in dilectum Deum. Quinto etiam liquefacit ut ignis. Cor enim diligens, pingue est, adipe devotionis impinguatum : et charitas intrans in illud, resolvit ipsum et liquefacit, et liquefaciendo replet praecordia: ita quod quasi angustias patitur in praecordiis. Psal. lxii, 6 : Sicut adipe et pinguedine repleatur anima mea, et labiis exsultationis laudabit os meum. Tali affectu dictum est, Canlic. v, 6 : Anima mea liquefacta est, ut loculus est, scilicet dilectus meus. Non sustinens enim vocem dilecti de dilectione loquentis, resoluta a seipsa prae teneritudine loquentis, quasi conciditadamorem.Psal.XXXVIII,4: Concaluil cor meum intra me: et in meditatione mea exardescet ignis. Et ideo inferius non liquefieri non potuit.

Sexto, dulcissime afficit vivendo cum amato. Cum enim quasi spiritualis ignis omnibus quae in amico invenit superiervet, cuilibet quod in ipso est unita, suaviter superfervens ardet. Et ideo est, quod in Canticis , omnia membra ejus singulariter describendo suaviter afficitur: dum de singulis meditando, dulcedines amici imaginatur. Sic enim dicitur, I ad Corinth. VI, 17 : Qui adhaeret Domino, unus spiritus est. Psal. lxii, 9 : Adhaesit anima eam post te : me suscepit dextera tua. Et ibidem, paulo supra, v. 2 : Sitivit in te anima mea : quam multipliciter tibicaro mea.

Sic enim amor in quantum est ignis operatur.

Hunc ergo ignem venil

" Mittere in terram, "

Ad omnem terram succendendam, et ad omnem terreneitatem comburendam. Sophon. I, 18: In igne zeli devorabitur omnis terra ejus, quia consummationem cum festinatione faciet cunctis habitantibus terram. Omnis enim terreneitas consumpta est per ignem saneti Spiritus. Et hoc fit cum festinatione, quia nescit tarda rerum molimina Spiritus saneti. gratia. Desiderio enim Spiritus saneti nihil satis festinum est.

Sic igitur Dominus ignem venit " mit- iere in terram. "

" Et quid volo nisi ut accendatur? "

Hic ostendit quod semper hunc ignem magis ac magis in cordibus hominum accendi vult, et plus et plus exardesceres In coelo enim viciniores sibi spiritus, no mine ard oris Scraphim vocavit, qui su per thronos superexaltati, viciniores sibi existunt. Tsa. VI, 2 : Seraphim stabant super illud, sex alae uni, et sex alae alleri. Sex enim alae uni significant perfecte altivolum in veritate : et sex alae alleri significant perfecte altivolum in charitale. Sex enim in veritate sunt intuilus : ala una et suinma, perceptio theophaniae : ala secunda sub illa, revelalio : ala terlia, cognitio sacramentorum Ecclesiae: ala quarta (quia, sicut dicit Hieronymus, multa per Ecclesiam Angeli didicerunt) acceptio per tempora : ala quinta, secundum quod ex tempore consilia Dei manifestantur: ala sexta, acceptio per subtilitatem inlelligentiae. Sic etiam alae charitatis sunt: adhaesio per spiritus unionem, ala sunima et prima : mutua permistio consensuum amicitiae, ala secunda. Joan. xv, 15: Vos dixi amicos : quia omnia quaecumque audivi a Patre meo, nota feci vobis. Experta notitia per receptionem impressionis consolationis, ala terlia : revelatio secretorum quae fit amicis, ala quarta : conjectura cordis amici, per signa dilectionis, ala quinta: odor dulcedinis amici per quaedam quae sunt circa dilectum, ala sexta. Cantic. IV, 10 : Odor unguentorum litorum super omnia aromata. In his ergo spiritibus quasi in igne est in coelo.

Per hos succendit ignem in terra. Psal. cui, 4 : Qui facis Angelos luos spiritus, et ministros luos ignem urenlem. Hic est Deus, qui semper exaudit in succensione hujus ignis, III Reg. XVIII, 24 : Deus qui exaudierit per ignem, ipse sit Deus. Hinc est quod viri illi qui, Ezechiel. x, 2, de templo egressi sunt, earbones acceperunt de medio quatuor animalium, et projecerunt super civitatem ad accendendam civitatem. Hinc est quod tota visio Domini est in igne. Ezechiel.I, 4 et seq., haec visio gloriae Domini est in igne, splendor ignis, et de igne fulgur egrediens. Ignis enim est fervor charitatis in corde. Splendor aulem ignis ardens ut facula, est opus in virtutis exemplo. Fulgur aulem cum tonitruo egrediens, est ignitum eloquium in praedicationis sono.

Sic ergo vult ut fortiter ille ignis charitatis accendatur.

Ex modo autem significandi videtur innuere, quod nihil aliud vult nisi ut accendatur : quia accenso isto igne nullum malum poterit fieri, et omne nonum fieri potest: quia charitas, ut dicitur, I ad Corinth. XIII, 5, malum non operatur. Et charitas omne bonum operatur, quia dicitur, ad Roman. XIII, 10: Plenitudo legis est dilectio. Sicut enim in naturis dicit Philosophus, quia omnia alia materia sunt et erunt igni, ita etiam in divinis : quod quidquid est in bonis moribus, igne charitatis inflammatur et informatur, et omne malum consumitur. Unde super omne sacrificium respicit Dominus per ignem . Quod autem omne malum igne isto consumitur, dicitur, I ad Corinth. iii, 13 : Uniuscujusque opus quale sit, ignis probabit. Quod una Glossa de igne sancti Spiritus exponit.

Et ideo taliter loquitur: " Et quid volo nisi ut accendatur ? " Ac si dicat: Nihil aliud volo: quia illo habito, et omne bonum perficitur, et omne malum flamma istius ignis absorbetur. Sicut enim dicitur, Isa. lxvi, 15 : Dominus in igne veniel, et sic succendet omnem terram. Hoc est quod petit Isaias, lxiv, 1 et 2 : Utinam dirump eres caelos, et descenderes : a facie lua montes defluerent. Sicut exustio ignis labescerenl, etc. Psal. lxvii, 3 : Sicut fluit cera a facie ignis, sic pereant peccatores a facie Dei. Hoc est ergo quod dicit. lgnis enim charitatis intrans in hominem, non cessat, sed semper consumit ardore: ut dictum est. Semper erudit illuminatione, Thren. I, 13 : De exceleo misit ignem in ossibus meis, et erudivit me. Semper ad bonum urget sui zeli incitatione, II ad Corinth. v, 1 i : Charitas Chrisli urget nos. Semper fervet devotione, I ad Thessal. v, 19: Spirilum nolite exstinguere. Semper ebullit nova opera, sua perfectione, Gregorius: " Charitas magna operatur

" si est: si autem cessat operari, charitas " non est. " I ad Corinth. XIII, 7 : Omnia suffert, omnia credit, omnia sperat. Semper cum Christo dilecto animae esse deciderat sua perfectione, ad Philip. 1, 23 : Desiderium habens dissolvi, et esse cum Christo, multo magis melius. In hoc enim verum est quod dicitur, Proverb. xxx, 16, quod ignis numquam dicit : Sufficit : quia ignis charitatis numquam stat, sed semper in bonis ebullit. Sic etiam Dominus vult, ut iste ignis semper plus et plus accendatur.

" Baptismo autem habeo baptizari, et quomodo coarctor usque dum perficiatur? "

Tangit hic de purificatione. Dicit autem tria, debitum purificationis ordinem, angusliatani voluntatem ad hoc, et purificationis perfectionem.

De primo dicit : " Baptismo, " hoc est, purificatione, " habeo " ego in membris meis, ut totus sim mundatus et purificatus. " Baptizari, " hoc est, purificari quatenus sicut purum est caput, ita consona purificatione membra purificentur. Haec autem purificatio, ut dicit Chrysostomus, ex quinque perficitur : verbo scilicet praedicationis, Joan. xv, 3 : Jam vos mundi estis propter sermbnem quem locutus surn vobis. Joan. XVII, 17 : Pater, sanctifica eos in feritate. Sermo tuus veritas est. Et de hoc purificante forma baptismi accipitur. Baptismus etiam, ut dicit Hugo de sancto Victore, ex verbo Domini habet sanclificationis purificationem, et sanat a culpa impuritatis. Sapient, XVI, 12 : Neque herba, neque malagma sanavit eos : sed Utus, Domine, sermo qui sanat omnia.

Secundum ex quo conficitur est aqua, quae est baptismi materia. Ezechiel. XXXVI, 25 : Effundam super vos aquammundam: et mundabimini ab omnibus inquinamentis vestris. Hoc significalum est, IV Reg. v, 14, ubi cum Naaman Syrus lotus esset in Jordane, mundatus est a lepra, et restituta est caro ejus sicut caro pueri parvuli, et mundata est.

Tertium est Spiritus, qui in sacramento operatur per modum ignis purificantis. Act. I, 5 : Joannes quidem baplizavit aqua, vos autem baptizabimini Spiritu sancto. Hoc significatum est, Genes.I, 2, ubi Spiritus Dei ferebatur super aquas, et fovebat eas, ut dicit Ambrosius, ad novos fructus producendos . Psal. CIII, 30: Emittes Spiritum tuum, et creabuntur, et renovabis faciem lerrae. Quartum autem quod operatur, est sanguis Christi. Apocal. VII, 14: Laverunt stolas suas, et dealbaverunt eas in sanguine Agni. Hoc significatum est, Exod.XIV, 27 et 28, ubi in Mari rubro submersi sunt aegyptii, hoc est, in aqua sanguine Christi rubricata, exstinguuntur peccata. Mich. VII, 19: Deponet iniquitates nostras, et projiciet ad profundum maris omnia peccata nostra.''

Quintum est quod operatur in baptismo contra obicem ad gratiam baptismalem consequendam, devotio paenitentiae, quae vim habet ex passione Christi. Act. III, 19 : Paenitemini igitur, et convertimini, ut deleantur vobis peccata.

Haec autem omnia, praeter aquam solam, semper suas virlules relinenl operandi contra malum : et ideo in talibus semper remanet vis purificativa.

Quod igitur dicit Dominus : " Baptismo habeo baptizari, " de se dicit cum membris. Isa. IV, 4 : Si abluerit Dominus sordes filiarum Sion... in spiritu judicii, et spiritu ardoris. Istae sunt aquae Salvatoris, de quibus dicitur, Isa. XII, 3 : Haurietis aquas in gaudio de fontibus Salvatoris. Fons enim verbi, os est. Fons sanguinis, latus et vulnera sunt. Fons spiritus, divinitas est. Fons devotionis, anima Christi. Daniel.III,

77 : Benedicite, fontes aquarum, Domino. Et quamvis tinctio in aqua facta non iteretur, tamen tinctio in verbo veritatis, et spiritu sanctificationis, et in sanguine redemptionis, et in devotione paenitentiae, semper iteranda est et frequentanda.

Videns igitur Dominus se, in se capite esse purum et clarum : et in membris nondum esse purificatum, dicit : " Baptismo habeo baptizari. " Sicut etiam, Joan.XVII, o, dicit loquens ad Patrem : Clarifica me tu, Pater, apud temelipsum : qui tamen in seipso semper clarus fuit, sicut et Pater testimonium perhibuit. Joan. xii, 28 : Et clarificavi, et iterum clarificabo. Quasi dicat : Quem in seipso clarificavi, dum clarum nasci feci de Virgine, iterum clarificabo membrorum claritate.

" Et quomodo coarctor? "

Ecce anguslia spiritus ex charitate, quam secunduni humanitatem sustinuit, ut purificatio ista dilataretur. Job, XXXII, 18 : Coarctat me spiritus uteri mei. Haec coarctatio ingentem signiQcabat charitatem nostrae salutis, et ingentem devotionem ad nostram purificationem, quibus nihil anteposuit: ita quod etiam lucta crucis et confusio gaudiosa esset propter hominum amorem. Ad Hebr. XII, 2 : Proposito sibi gaudio sustinuit crucem, confusione contempta. Et ideo hac charitate coarctalus clamat ad nos : et amoris intensione inclamat, dicens illud Canticorum, VIII, 6 : Pone me ut signaculum super cor tuutn, ut signaculum super brachium tuum: quia fortis est ut mors dilectio, dura sicut infernus aemu latio.

Hoc est ergo quod dicit: " Quomodo coarctor ? "

Loquens autem per infinitum nomen " quo, " significat coarclalionem esse inexplicabilem, nec aliquo modo esse explicabilem. Haec enim coarctatio est quam oculus non vidit antea, neque au- ris audivit, nec in cor hominis ascendit ante ipsum. Isa. v, 4 : Quid est quod debui ultra facere libi, et non feci ?

Hoc igitur est quod dicit : " Quo modo coarctor "

" Iisque dum perficiatur ? "

De sacramentorum quidem perfectione,perfecta est purificatio in Passione et Resurrectione. Quia sicut dicitur, ad Ronian. IV, 25 : Traditus est propter delicta nostra, et resurrexit propter nostram justificationem. Effectus autem hujus purificationis quotidie plus et plus proficit, et perficietur in die judicii : cum, sicut dicitur, I ad Corinth. xv, 24, totum regnum simul tradiderit Deo et Patri. Et quia secundum perfectionem sacramentorum in Christo perfecta fuit in Passione et Resurrectione, ideo dixit in cruce, Joan.XIX, 30 : Consummatum est. De perfectione autem quae quotidie fit in membris dicitur, ad Ephes.IV, 13 : Donec occurramus omnes in finitatem fidei, et agnitionis Filii Dei, in virum perfectum, in mensuram aetaiis plenitudinis Christi.

Sic ergo dupliciter perficitur ista purificatio.

" Putatis quia pacem veni dare in terram? Non, dico vobis, sed separationem. "

Tangit expugnationem et ejectionem regni diaboli, futuram per se et suos.

Et dicit tria : primo enim corrigit suorum intelleclum per sermonum suorum veram intelligentiam : secundo, suam explanat intenlionem : tertio autem ponit modi, per quem impleri habet, explicationem.

De primo autem dicit : " Putatis, " hoc est, putatisne " quia pacem veni dare in terram ? " hoc est, quod regnum diaboli in pace sine disturbatione remaneat.

Et corrigendo hunc errorem dicit : " Non. "

Deinde aperit circa hoc suam intenlionem, dicens : " Sed separationem. " Separatio autem est effectus pugnae et litis : sicut dicit Empedocles. Et hoc est quod hic intendit.

Et hoc est quod dicit : " Putatis, " ne propter hoc quod dicitur, lsa.IX, 7 : Multiplicabitur ejus imperium, et pacis non eril finis. Isa. XXVI, 12 : Dabis pacem nobis. Et, ibidem, supra,v. 3 : Servabis pacem :pacem,quia in te speravimus. Et quia hoc ego dico : Pacem relinquo vobis, pacem ineam do vobis . Et quia Angeli dixerunt : Et in terra pax hominibus bonae voluniatis , et hujusmodi. " Putatis, " inquarn, " quia pacem veni dare in lerram, " hoc est omnimodam concordiam? " Non ", quia, Isa. XXXVIII, 17 : Ecce in pace amaritudo mea amarissima. Pax enim, quae est concordia peccatorum in malo, amara est mihi. Psal. lxxii, 3 : Zelavi super iniquos, pacem peccatorum videns. Sapient. XIV, 22 : In magno vivenles inscientiae bello, tot et Iam magna mala pacem appellanl. Hanc igitur pacem, quae est quies impietatis, detestor : quia in illa fortis armalus diabolus custodit atrium suum, et in pace sunt ea quae possidet . Cum quo ego fortior in hunc mundum veniens congredi veni : servos meos, hoc est, vos mitto, qui pugnetis cum eo, et suscitetis eum ad bellum. Job, III, 8 : Maledicant ei qui maledicunt diei, qui parati sunt suscitare Leviathan.''

" In lerram " enim, hoc est, in terrenis affectibus nolo pacem. Quinimo volo complere quod dicitur, Judicum v, 8 : Nova bella elegit Dominus. Isa. xxx, 32 : In bellis praecipuis expugnabit eos.

" Non. " Quia licet, sicut dicitur, ad Ephes.II, 11, et pax hominum faciens ulraque unum, et medium parietem ma- ceriae, solvens inimicitias in carne mea, tamen non sum pax impiorum, sed piorum : ut mecum et cum Patre, et secum securitatem conscientiae, et tranquillitatem sine omni disturbatione habeant. Sed impiis non est pax, sicut dicitur, Isa. lvii, 21, quia et in se dissident, et inter se discordant. Et omnes mei dissentient ab eis, et continuo eos gladio spiritus impugnant.

Non ergo veni mittere pacem,

" Sed separationem. "

Non locorum, sed affectuum : ut mei numquam concordent cum ipsis : sed ut illi expugnentur et trahanlur ad concordandum cum servis meis. Jerem. xv, 19 : Convertentur ipsi ad le, et lu non converteris ad eos. Malum enim, ut dicit Philosophus, si omnifariam malum sit, etiam seipsum destruit. Et dicit Dionysius, quod malum bono innititur, ut stare possit. Et Augustinus, quod malum non coalescit nisi in bono.

Veni ergo " separationem " facere boni et mali : ut malum a bono separatum, cadat: et bonum non faedelur et deturpetur a malo. Farina enim non deturpat lutum, sed e converso lutum deturpat farinam. Neque mel amaricat fel, sed converso modo amaricatur a felle. Separetur ergo pulchrum a foedo, ut turpitudo foedi appareat. Separetur. dulce ab amaro, ut fellitum displiceat. Separetur lumen a tenebris, ut tenebrae. odiosae fiant. Genes.I, 4 : Divisit Deus lucem a tenebris. Genes.XI, 7, 8, divisit malos in universam terram, ut non posset quilibet intelligere labium proximi sui. Et sic adhuc : sicut Pater meus, veni facere separationem. Sic eliam, Matth. xxv, 32, in judicio separabo oves ab haedis. Et, Matth.XIII, 30, zizania a tritico.

Et explanat modum, dicens :

" .Erunt enim ex hoc quinque in domo una divisi: tres in duos, et duo in tres dividentur :

Pater in filium et filius in patrem suum, mater in filiam et filia in matrem, socrus in nurum suam et nurus in socrum suam. "

Dicit autem duo : primo enim hanc separationem ostendit in conimuni, et secundo eamdem exponit in speciali.

In cora muni quidem dicens, subdit : " Erunt enim ex hoc, " hoc est, ex tempore praedicatae fidei, quo bellum istud incipit. Apocal. VI, 4 : Datum est ei ut sumeret pacem de terra, et ut homines invicem se interficiant. Jerem. xlviii, 10 : Maledictus qui facit opus Domini fraudulenter, et maledictus qui prohibet gladium suum a sanguine! Sic Moyses eos qui erant Domini, junctos sibi transire fecit de porta ad portam, et interficere parentes, et fratres, et omnes inimicos Domini .

" Quinque, " secundum numerum personarum, " in una domo, " hoc est, in una familia, " divisi " quia familiae inter se invicem dividentur. Ut impleatur illud. Matthaei, x, 22 : Erilis odio omnibus propter nomen meum.

Inter illos autem quinque, " tres " scilicet personae, " in duos, " hoc est, contra duas personas dividentur : " et duae " personae " dividentur in tres, " hoc est, contra tres. Cantic. i, 5 : Fili matris meae pugnaverunt contra me. Psal. LIV, 13 et 14 : Quoniam si inimicus meus maledixisset mihi, suslinuissem ulique... Tu vero, homo unanimis, dux meus, et notus meus. Micli. VII, 5 : Nolite credere amico, et nolite confidere in duce : ab ea quae dormit in sinu tuo, custodi claustra oris tui. Jerem, IX, 4 et

5 : Unusquisque se a proximo suo custodiat, et in omni fratre suo non habeat fiduciam : quia omnis frater supplanlans supplantabil, et omnis amicus fraudulenter incedet. Et vir fratrem suum deridebit, et veritatem non loquentur. Daniel.XI, 27 : Ad unam mensam mendacium loquentur.

" Pater in filium. "

Hic dicit specialiter quod dixerat in communi.

" Pater in filium, " hoc est, pater fidelis contra filium infidelem : vel e converso, volens non nisi in contumeliam Creatoris commovere.

" Et mater in filiam, " hoc est, mater fidelis vel Infidelis, contra filiam fidelem vel infidelem. " Et socrus " fidelis vel infidelis " contra nurum " fidelem vel infidelem. Mich. VII, 6 : Filius contumeliam facit patri, et filia consurgit adversus matrem suam, et nurus adversus socrum suam, et inimici hominis domestici ejus. Quamvis enim honorandi sunt parentes, sicut praecipitur, Exod. xx, 12, tamen non sunt honorandi in contumeliam Creatoris.

Sed cum Dominus dicat tres in duos, et duo in tres dividendos, sex videtur enumerare, scilicet, patrem, filium, matrem, filiam, socrum, et nurum. Sed ad hoc dicit Glossa, quod quando isti sunt in una domo, hoc est, in una familia : tunc eadem quae mater est filii et filiae, est socrus et nurus, hoc est, uxoris filii. Aliter enim si esset alia socrus et mater, non erunt in una domo sive familia, sed duas familias efficerent. Et sic quinque quidem sunt numero personarum : sed sex conditionibus respectuum ad se invicem distantibus. Sed duae conditiones, seu respectus conveniunt uni personae, quae est mater filii et filiae : et socrus et nurus, quae est uxor filii. Hoc ergo est quod dicit. Si enim tres sunt fideles per fidcm Trinitatis, et per fidem, spcm, et charitatem separantur a duobus, vitia spiritualia et carnalia persequentur. Sic enim tres viri, Noe, Daniel, et Job suas salvabunt animas : et alii perdentur. Si autem duo sunt fideles, gemina dilectione salvantur : et tres, qui concupiscenlam carnis, et concupiscentiam oculorum, et superbiam vitae diligunt, perduntur. Eccli.XXXIII, 15 : Induere in omniu opera Altissimi. Duo et duo, et unum contra unum. Hoc enim bellum insedabile, quo veritas contra errorem unum pugnat: dum se (sicut dicit Augustinus) et veritas tenet, et iniquitatis error obnititur. Hinc est quod Dominus praecepit filiis Israel, quod non inirent foedus cum Amorrhaeis, sed semper pugnarent adversus eos.

" Dicebat autem et ad turbas : Cum videritis nubem orientem ab occasu, statim dicitis : Nimbus venit: et ita fit.

Et cum Austrum flantem, dicitis : Quia aestus erit, et fit.

Hypocritae, faciem coeli et terrae nostis probare : hoc autem tempus quomodo non probatis ?

Quid autem et a vobis ipsis non judicatis quod justum est? "

Hic incipit arguere eos, qui signa adventus sui non considerant, et ideo non se praeparant : et ostendit eos esse inexcusabiles.

Dividitur autem in duas partes : in quarum prima, non cognoscentium adventus sui tempus ostendit inexcusabilitatem, sicut jam dictum est: in secunda autem, documenta dat evadendi judicium advenientis, scilicet, quod quis consentiat cum adversario, qui habet accusare eum in judicio. Tunc enim latente adversario non condemnabitur in adventu judicis.

Prima harum partium duos habet paragraphos : in quorum primo quasi praemittens, ostendit facultatem praecognoscendi adventus ad judicium, esse apud rationem hominum. In secundo quasi concludens, ostendit inexcusabiles esse, qui neglecta consideratione temporis, non se praeparant ut evadant futurum judicium.

In primo horum duo dicit : in quorum primo per eos quibus loquitur, ostendit hoc esse commune omni homini habenti judicium rationis, quod a signis potest conjecturare de futuro judicio : et secundo, ostendit in ratione esse facultatem futura percipiendi.

Dicit ergo de primo horum sic :

" Dicebat autem et ad turbas, "

Communiter sapientes et insipientes : quia omnibus inest ista judicandi facultas. Exod. XX, 18 : Cunctus populus videbat voces. Quando enim Deus per naturalia signa docens loquitur, omnibus in communi loquitur. Et istae sunt voces creaturarum, de quibus dicit Psalmus XVIII, 5 : In omnem terram exivit sonus eorum, et in fines orbis terrae verba eorum. Hoc enim de creaturarum verbis litteraliter dicit Psalmus. Unde et Apostolus, ad Roman. X, 18, ostendens inexcusabiles eos, qui se judicio parare nolunt, dicit : Sed dico : Numquid non audierunt ? Et quidem, supple, audierunt, quia in omnem terram exivit sonus eorum. Sic ergo ista communia, quae naturalis dictat ratio, dicit turbis.

" Cum videritis, etc. "

Tangit hic signa naturalia, ex quibus circa quaedam futura, naturali ratione prognosticantur.

Et tangit duo signa, scilicet, signum nimbi tempestuosi, et signum aestus.

De primo dicit : " Cum videritis nubem " nigram spissam cum vento occidentali, " ab occasu " elevatam, " sta-tim, " hoc signo naturali edocti, sine magna deliberatione, " slalim dicitis, " per rationem prognosticando : " Nimbus venit, " hoc est, vehemens et tempestuosa pluvia. " Et ita fit, " sicut dicitis : quia frequenter fiunt, quae naturalibus signis prognosticantur. Et haec signa naturalia vocat Ptolomaeus in Centilogio suo, stellas secundas. Unde dicit ibidem, quod prognosticari, qui prognosticatur a stellis secundis, verius prognosticatur.

Altendendum autem, quod nubes elevata ab occasu semper est tempestuosa, et cum impetu descendit, et cum vento vehementi : quia ventus ille fortioris est exsufflationis. Et hujus causa est, quia in occasu per praesentiam sol non est nisi cadens, et ille sol est debilis, et oblique terram respiciens, et radiis suis super hemisphaerium non facit angulos nisi hebetes valde, et anguli illi continuo distrahuntur per casum solis, in lineas horizontem non nisi contingentes. Tales autem radii elevant quidem multum, et nihil consumunt: et ideo vapor inspissatus continuo generat nimbos tempestuosos. In oriente autem sol ascendens continuo super vaporem ascendit, et angulos radiorum continuo acuil, et ideo plus consumit quam acuit: et ideo signum est serenitatis. Matth. autem, XVI, 2 et 3, alia signa ponit. Et ibi aliae causae sunt notatae . Job, XXXVI, 27 et 28 : Qui aufert slillas pluviae, et effundit imbres ad iustar gurgitum, qui de nubibus fluunt. Et, ibidem,vv. 29 et seq. : Si voluerit extendere nubes quasi tenlorium suum, et fulgurare lumine suo desuper, cardines quoque maris operiet. Per haec enim judicat populos, et dat escas multis mortalibus.

Glossa tamen allegorice loquens dicit, quod nubes est caro Christi ascendens ad gloriam Resurrectionis, ab occasu Passionis. Isa. XIX, 1 : Dominus ascendet super nubem levem, et ingredietur aegy-ptum. Psal. lxvii, 5 : Qui ascendit super occasum, Dominus nomen illi. Hic ascensus causavit effusionem imbrium evangelicae praedicationis. III Reg.XVIII, 44 et 41 : Nubecula parva quasi vestigium hominis ascendebat de mari. Et dixit Elias : Sonus multae pluviae est. A mari enim Passionis caro Christi ad gloriam beatitudinis ascendens, pluviam effudit praedicationis. Isa. xlv, 8 : Nubes pluant justum. Psal. lxvii, 10: Pluviam voluntariam segregabis, Deus, haereditati tuae. Osee, VI, 3 : Veniet imber nobis quasi temporaneus, et serolinus terrae.

" Et cum Austrum stantem, etc. "

Secundum est signum, quo naturali ratione futura prognosticantur.

Et hoc est : " Cum " videritis " Austrum, " ventum calidum et humidum terras evocantem, " stantem, dicitis quia aestus venit : " quia cum calore suo terram aperit, et humiditate sua resolvit, educit de terra vapores ignitos, et illi respersi in hemisphaerio aestum faciunt, et corpora resolvunt et destituunt : et ideo periculosus est ventus ille. Job, XXXVII, 17 : Nonne vestimenla iua calida sunt, cum perflata fuerit terra Austro.

Et ideo dicit Glossa allegorica, quod Auster significat aestum tribulationis ante judicium. Apocal. XVI, 8 et 9 : Datum est illi aeslu affligere homines et igni. Et aesluaverunt homines aeslu magno." Et ita fit, " sicut dicitis. Quia, sicut diximus, signa naturalia raro fallunt. Psal. CXXXIV, 7 : Qui producit venios de thesauris suis. Et ideo in talibus vera prognosticantur : et maxime rustici et pastores sub dio et in aere libero agentes, talia signa saepius considerant. Et sunt eis signa naturalia quasi quidam liber.

"Hypocritae, faciem caeli, etc. "

Hypocrita hic vocatur, qui rationem naturalem dissimulat, et bestiae larvam sibi circumponit. Psal. XLVIII, 21 : Homo, cum in honore esset, non intellexil: comparatus est jumentis insipientibus, et similis factus est illis. Hic ergo hypocrita est extra bestia, cujus vultum sequitur : et intus homo, cujus vultum in se non agnoscit. I ad Corinth. II, 14 : Animalis homo non percipit ea quae sunt Spiritus Dei : slultitia enim est illi, et non potest intelligere, quia spiritualiter examinatur.

" Faciem caeli et terrae. " Ratio est sumpla a minori : quia minus videlur quod futura incerta a signis naturalibus conjecturare possunt quam futura certa. Et si incerta conjecturant : ergo etiam certa possent conjecturare. Sapient. XIII, 5 : A magnitudine enim speciei et creaturae cognoscibililer poterit Creator horum videri.

Et hoc est quod dicit : " Faciem caeli et terrae nostis probare, " quantum ad futurorum conjecturas :" hoc aulem tempus, " judicii futuri, " quomodo non probatis " multo magis futurum ? Quia sicut dicit Glossa, et accipitur a Boetio in libro de Consolatione Philosophiae : " Per rationem naturalem probatur, quod providentia regitur mundus. " Et si hoc est verum, oportet quod apud justum judicem recipiat unusquisque, quae gessit in corpore,sive bonum sive malum.II ad Corinth. v, 10 : Omnes nos manifestari oportet anle tribunal Chrisli, ut referat unusquisque propria corporis, prout gessit, sive bonum, sive malum. Act. XVII, 26, 27 et 28 : Definiens statuta tempora, et terminos habitationis hominum, quaerere Deum si forte attrectent eum, aut inveniant, quamvis non longe sit ab unoquoque nostrum. In ipso enim vivimus, et movemur, et sumus. Ad Roman. I, 20 : Invisibilia Dei, per ea quae facta sunt, intelhcta, conspiciuntur. Facilius igitur probare est tempus judicii, quam pluviam vel ardorem futurum.

Et ponit rationem secundam, sumptam ab ipsa naturali ratione, sine signis exterioribus juvantibus hominem. Quia etiam per rationem naturalem probatur, quod intellectus hominis incorruptibilis est, et ad virtutis perfectionem ordinatus : quam si perversis moribus amitlit, justum judicium non effugiet.

Et hoc est quod dicit :

" Quid autem, "

Hoc est, quare " eliam a vobis ipsis, " hoc est, a propria ratione vestra, " non judicatis, " per rationem, " quod justum est. " Job, VI, 29 : Loquentes id, quod justum est judicate. Joan.IV, 16 : Voca virum tuum, hoc est, rationem, ut dicit Glossa. Isa. xlvi, 8 : Redite, praeoaA ricatores, ad cor. Idcirco de quibusdam, ex naturali lege hoc precognoscentibus, et sibi a judicio praecaventibus dicit Apostolus, ad Roman. II, 27 : Judicabit idl quod ex natura est praeputium, legeml consummans, te, qui per litteram et circumcisionem praevaricator legis es.

" Cum autem vadis cum adversario tuo ad principem, in via da operam liberari ab illo, nejorte trahat te ad judicem, et judex tradat te exactori, et exactor mittat te in carcerem.

Dico tibi, non exies inde, donec etiam novissimum minutum reddas. "

Positis rationibus contra eos qui dicere possent se nescire de judicio futuro, ponit persuasiones, qualiter scientes futurum esse judicium, cavebunl judicium. Et haec est una sola persuasio : ut scilicet caveant, quod nemo eos in judicio accuset. Quidam enim accusabuntur a conscientia, et illi componant cum conscientia. Et quidam accusabuntur a pro- ximo, et illi componant cura proximo. Quidam autem a sermone divino, et illi componant et concordent cum sermone divino. Et a quocumque generaliter loquendo aliquis accusari poterit juste, cum illo componat satisfaciendo, et erit securus in judicio.

Et hoc est quod dicit : " Cum autem vadis, " quotidie continuatis diebus et passibus, " cum adversario tuo, " quocumque, qui aliquid juste quaerere habet adversum te, praecipue tamen cum sermone divino, " ad principem " omnium Dominum. Daniel.VII, 10 : Judicium sedit, et libri operti sitnt. Apocal. xx, 12 : Judicati siint mortui eae his quae scripta erant in libris, hoc est, in sermone divino. De hoc principe dicitur, Isa. XXXII, 8 : Princeps ea quae sunl digna principe cogitabit, et ipse super duces slabit.

" In via, " hoc est, dum adhuc es in via : quia confessio vel convictio in judicio praejudicat.

o Da operam " efficacem " liberari ab illo, " vel satisfaciendo, vel aliter concordando cum illo. Matth. v, 25 : Esto consentiens adversario tuo cito dum es in via cum eo. Tunc enim eris ante principem sine querela. Luc. I, 16 : Incedentes in omnibus mandatis, et justificationibus Domini sine querela." Ne forte tradat te ad judicem, "

Per justam querelam tradat te in potestatem judicis : de quo dicitur, ad Ronian. XIII, 4 : Vindex in iram est ei qui malum agil. Hoc enim modo judex de te dabit sententiam.

" Et judex " omnium Deus, " tradet te " in potestatem " exactori " paenarum.

Apocal. XVIII, 6 : Reddite illi sicul et ipsa reddidit vobis. Exactor ille est diabolus. Job, XXXIX, 7 : Clamorem exactoris non audil Deus, qui scilicet cum adversario composuit.

" Et exactor, " diabolus, " mittat te in carcerem, " scilicet inferni foveam. Isa. XXIV, 22 : Congregabuntur in congregatione iulius fascis in lacum, et claudentur ibi in carcere, in purgatorium.

" Dico tibi, "

In veritate, quia ego sum veritas, cujus verba non praeteribunt, " non exies inde, " hoc est, de carcere, " donec eliam novissimum minutum reddas. " Si in inferno est carcer, tunc, donec, est incisivum : et est idem, quod numquam exibis inde. Si autem in purgatorio, tunc est exclusivum : ita quod cum reddideris, tunc exibis. Job, xx, 18 : Luet quae fecit omnia.

Minutum autem novissimum est veniale, vel originale peccatum. Quod si cum aliis mortalibus in inferno erit, ratione adjuncti punietur in aeternum : quia in inferno nulla est redemptio venialis vel mortalis. Matth. xviii, 30 : Misit eum in carcerem, donec redderet debitum. De hac autem materia multa notata sunt a nobis super Matthaeum, v, 21 et seq., secundum ea quae exigit illa materia . Et haec istis conjuncta meliora erunt : quia ibi loquitur in materia irae : ibi etiam est expositio multiplex Glossarum, quarum nulla competit secundum hoc quod hic inducitur. Sed hic exposita sunt ista secundum materiam, quam modo habemus prae manibus.

Hoc est quod dicitur in littera.