ARTICULUS I.

Utrum Deus sit unus, vel plures dii ?

Primo ergo quaeritur, Utrum Deus unus sit?

Et videtur, quod sic.

1. Deuteron, vi, 4: Audi, Israel: Dominus Deus noster, Dominus unus est. Et, Exod, xx, 2 et 3: Ego sum Dominus Deus tuus... Non habebis deos alienos coram me. Ergo videtur, quod Deus unus sit.

Adhuc, Deuter, XXXII, 39: Videte quod ego sim solus, et non sit alius Deus praeter me.

Adhuc, I ad Corinth. viii, 5 et 6: Nam etsi sunt qui dicantur dii, sive in caelo, sive in terra (siquidem sunt dii multi, et domini multi), nobis tamen unus est Deus, Pater, ex quo omnia, et nos in illum: et unus Dominus, Jesus Christus, per quem omnia, et nos per ipsum.

Adhuc, Sapientiae, xiv, 21: Incommunicabile nomen, scilicet, divinitatis, lignis et lampidibus imposuerunt. Si incommunicabile est nomen, uni soli convenit: ergo videtur Deus non esse nisi unus.

2. Idem probatur ratione. Sicut enim essentia divina et esse divinum et similiter bonitas est major quam cogitari potest: ita unitas divina major est quam cogitari potest. Unitas autem major, ut dicit Avicenna, est, quae nec actu, nec potentia, nec opinione communicabilis

est. Talis ergo unitas erit unitas divinae naturae. Est enim aliquid actu unum, potentia tamen plura, ut continuum divisibile, et ut sol, et luna, et caetera incorruptibilia caelestia, quae sunt ex tota materia sua. Et aliquid est actu plura, ut homines, et caetera quae participant unam speciem, secundum quod dicit Porphyrius, quod " participatione speciei plures homines sunt unus homo. " Aliquid actu nihil est, et tamen opinione multiplicabile est, ut domus heptangula quae forte nulla est, opinione tamen et arte multae fingi possunt. Et sic procedit ratio inducta, quod Deus unus est, ita quod nec actu, nec potentia plures esse possunt.

3. Adhuc, Boetius in libro de Trinitate: " In Deo nulla est diversitas, nulla ex diversitate pluralitas, nulla ex accidentibus multitudo. Deus enim a Deo nullo differt nec accidentibus, nec substantialibus differentiis. " Ubi ergo nulla est differentia, nulla diversitas, quare nec numerus. Si nullo modo numerus, nec numerus realis, nec potentialis, nec secundum opinionem numerus esse potest: et ita videtur, quod Deus sit unus solus,

4. Adhuc, Ratione ducente ad inconveniens probatur idem. Divinitatis nomen aut communicabile est, aut incommunicabile. Si incommunicabile est, sequitur quod unus solus Deus sit. Si communicabile, detur quod communicetur pluribus: tunc plures erunt dii substantialiter, in quibus divinitates plures erunt secundum esse et essentias. Aut ergo differunt ab invicem, aut non. Si differunt, aliquid habet unus quod non habet alter, et est bonitatis et perfectionis, In nullo ergo eorum summa perfectio est, quod est contra rationem nominis: nomen enim Dei omnis perfectionis perfectissimum. Si dicatur, quod unus est ab alio, sicut poetae finxerunt. Contra: Unum esse ab alio nisi in divisibili sub- stantia intelligi non potest. Si ergo unus Deus est ab alio, sequitur quod indivisibilis substantia intelligi non potest. Si ergo unus Deus est ab alio, sequitur quod divisibilis substantia sit quilibet ipsorum: et ex hoc sequitur, quod hoc nomen, Deus, non dicat simplicissimum et primum principium: et hoc est inconveniens. Omnes enim primum principium et simplicissimum dixerunt esse Deum et causam primam esse. Relinquitur ergo, quod unus sit solus Deus, et quod unitas ejus nullam admittat pluralitatem. 5. Adhuc, Omne quod agitur in numerum, aptitudine divisionis agitur in numerum: quod dicit Aristoteles in III Physicorum: quia numerum cognoscimus divisione continui. Et Damascenus dicit, quod " differentia divina est causa numeri. " Si ergo plures dii possunt esse vel opinari, oportet quod divinitas sit talis natura quae dividi possit aliquo materiali diviso: et ex hoc sequitur, quod Deus esset compositus ex materia et forma, et ex universali et particulari, quod est contra intellectum Dei: sic enim sequeretur quod nec primum esset, nec principium, nec Deus, nec prima causa omnium. Ex intellectu ergo est nominis Dei, quod nec intellectu, nec potentia, nec actu, nec opinione plures sint, sed unus solus Deus. Si enim opinione plures essent, cum opinio non formetur nisi ex opinabili, quod aptitudine sua probabilitatis habet rationem, sequeretur quod aptitudine naturae haberet pluralitatem: quod falsum est.

In contrarium hujus est, quod 1. Etiam Scriptura sacra in hoc nomine, Deus, designat pluralitatem. Genes, iii, 5: Eritis sicut dii. Incassum autem consignificatum ponitur circa consignificatum, quod non est susceptibile consignificati illius. Unde circa proprium nec qualitas communis ponitur, nec pluralis numerus, nec etiam signum distributivum. Et haec omnia ponit Scriptura circa hoc nomen, Deus. Psal, xcv, 5: Omnes dii Gentium daemonia.

2. Adhuc, Hermes Trismegistus in libro suo de Causis, de aegyptiis dicit, quod in tanta communitate deorum, dii speciales tam a diis quam a deabus inventi sunt. Ergo Philosophi opinati sunt plures esse deos. Et constat, quod Philosophorum opinio non fuit sine opinabili ratione: ergo ad minus opinabile est plures esse deos: et hoc ex aptitudine divinae naturae.

3. Adhuc, Fides ponit et similiter philosophia, quod in Deo idem sunt substantia, virtus, et operatio. Ergo a destructione consequentis, si divisae sint operationes in aliquibus, divisae erunt virtutes, et divisae essentiae. Dicit autem Augustinus in libro IV de Trinitate, quod non dicimus Trinitatem descendisse super Christum in columbae specie, sed solum Spiritum sanctum. Nec Trinitatem sonuisse super Filium in voce qua dictum est: Hic est Filius meus dilectus, sed solum Patrem. Nec Trinitatem missam in carnem ut carnem sibi uniret, sed solum Filium . Operationes ergo istae divisae sunt. Videtur ego, quod virtutes divisae sunt et essentiae divisae. Pater ergo et Filius et Spiritus sanctus tres dii sunt, et non unus Deus. Et haec fuit fortior objectio Arianorum, et Nestorianorum, et Eutychianorum, et Paulisamosatenorum.

Solutio. Procul dubio unus solus Deus est essentialiter, nec actu, nec potentia, nec opinione sapientis multiplicabilis in plures essentialiter. Et si aliquis plures esse dixerit deos essentialiter, dixit hoc non intelligens quid diceret, sicut dicitur in Psalmo xiii, i: Dixit insipiens in corde suo: Non est Deus : quod non diceret nisi insipiens esset, ut dicit Anselmus.

Dicitur tamen hoc nomen, Deus, dupliciter. Per prius et posterius, scilicet essentialiter. Et sic dicitur primo parti- cipative de participantibus aliquam proprietatem divinam, sive per naturam, sive per gratiam. Per gratiam, sicut Sancti dii dicuntur. Psal, lxxxi, 6: Ego dixi: Dii estis. Per naturam, sicut poetae et quidam Philosophi corpora caelestia, et virtutes caelestium, et quasdam virtutes terrestrium, et quasdam virtutes infernalium deos esse dicebant participatione virtutis divinae. Propter quod (ut dicit Apuleius in libro de Deo Socratis) deos dividebant in incorporeos, et corporeos. Corporeos autem dividebant in caelestes, subcaelestes sive terrestres, et infernales. Et accipiebant deos participative dictos, numina scilicet, virtutes, et operationes divina influentia participata. Sicut etiam in libro de Causis dicitur, quod anima nobilis tres habet operationes, scilicet divinam, intellectualem, et animalem. Omnem enim virtutem creatricem sive productricem rerum dicebant esse divinam: et a tali participatione hoc nomen, Deus, dictum plurale habet, et multi sunt dii, ut dicit Apostolus, ad Corinth, viii, 5: Siquidam sunt dii multi, et domini multi.

Dicitur etiam Deus nuncupative, sicut statuae fictae ab homine dii dicuntur: cum nihil habeant divinitatis, nec per essentiam, nec participationem: sed opinio erronea finxit ob venerationem eorum qui participative dii dicebantur. Et hoc nomen, Deus, dicitur de illis omnino aequivoce, et non per prius et posterius, sicut animal aequivoce dicitur de homine, et de eo quod pingitur, sive de idolo quod non habet nisi hominis figuram et nullam hominis virtutem vel operationem. Ideo, Sapientiae, xiv, 21, dicitur: Incommunicabile nomen, scilicet divinitatis. Et, Jeremiae, x, 8, dicitur, quod pariter insipientes et fatui probabuntur, scilicet statuentes plures esse deos: doctrina vanitatis eorum lignum est, hoc est, per doctrinam.

Auctoritates autem et rationes primo inductae ad hoc, concedendae sunt.

Ad id quod objicitur in contrarium, dicendum, quod consignificatum plurale non ponitur circa Deum essentialiter dictum, sed participative. Unde etiam, Genes, iii, 5: Eritis sicut dii: statim determinative dictum additur, scientes bonum ei malum, hoc est, divinitatem participantes in hoc quod habebitis omnium scientiam. Unde etiam dicit Augustinus, quod non est credendum, quod homo divina ratione praeditus putaverit se esse aequalem Deo in natura: sed aliquid altum petiit in participatione divinae proprietatis, ad quod (sicut dicit Anselmus) pervenisset si stetisset.

Ad dictum Trismegisti et aliorum Philosophorum dicendum, quod illi ponebant Deum deorum, sicut dicitur in secunda parte Timaei Platonis, qui opifex et pater esset aliorum. Et illum singularem posuerunt: eo quod ille solus per naturam essentialiter Deus est, de quo Plato et Trimegistus dicunt, quod vir mente attingitur ab homine, cum maxime a carne avertitur: nec cognoscitur ab ipso nisi quia est, et infinite quid est, ut in antehabitis probatum est. Aliter enim omnipotentia non esset in uno, nec providentia omnium esset in uno, nec universitas factorum et multitudo reduci posset in unum sicut in principium, nec bonum universitatis esset in uno sicut in duce exercitus: quae omnia valde inconvenientia sunt apud Philosophos.

Ad aliud dicendum est, quod opera Trinitatis indivisa sunt: sed nihil in opere prohibet quod commune est tribus, aliquid esse proprium propter quod referatur ad unum. Sicut in columba, cujus apparitio trium fuit opus commune: sed quod dicitur Spiritus sanctus in columba, est Spiritus sancti proprium, et sic solius est Spiritus sancti. Similiter quod vox insonuit, trium fuit opus commune: sed ratione hujus quod dicitur, Hic est Filius meus dilectas, exprimitur quod Patris est proprium, et ratione hujus attribuitur Patri, et non Filio, nec Spiritui sancto. Similiter incarnatio, prout est opus et factio incarnationis, opus

commune est trium: in illo tamen significatur, quod incarnatio unitio est humanae naturae in personam Filii. Et ratione hujus est proprium Filii, et non Patris, nec Spiritus sancti. Et quia hanc distinctionem inter commune et proprium significatum in communi cognoverunt haeretici, ideo in haeresim lapsi sunt.