MEMBRUM II.

Qualiter Spiritus sanctus procedat a Patre et Filio ?

Secundo quaeritur, Qualiter procedat?

Videtur autem, quod procedat per generationem: quia

1. In inferioribus persona non procedit a persona nisi per generationem. Dicit autem Augustinus in libro I de Trinitate, quod " haeresis est credere de Deo, cujus exemplum in nulla natura invenitur. " In nulla autem natura invenitur, quod persona procedat a persona nisi per generationem: ergo hoc de Deo non est credendum.

2. Adhuc, Definitio generati est, quod productum sit in similitudine speciei et formae et substantiae: Spiritus sanctus producitur in similitudine speciei et formae substantiae et naturae: ergo videtur, quod per generationem producitur.

3. Adhuc, In nulla natura est, quod si duo per omnia similes producuntur ab uno, quod unus uno modo producatur, et alius alio modo: Filius et Spiritus sanctus per omnia sunt similes in substantia et natura: ergo videtur, quod per unum modum procedunt a Patre.

4. Adhuc, Quaeratur causa, quare Spiritus sanctus non dicatur esse genitus ? Si dicitur, quod per hoc, quod a Filio procedit, et Filius similior est Patri quam Spiritus sanctus a quo non procedit aliquis. Contra: Non oportet, quod genitus similis sit generanti, nisi in naturalibus et quaecumque naturam consequuntur, et non in existentiae modo: quia hoc est impossibile: numquam enim unum existentiae modum habent genitus et generans. Videtur ergo, quod hoc non impediat, quin Spiritus sanctus possit dici genitus: quod enim dicitur, a quo nullus, ad modum existendi pertinet, et non ad naturam secundum intelligentiae rationem.

5. Adhuc ulterius quaeritur, Cum communiter dicatur, quod Spiritus sanctus spirando procedat, et non generando, quid sit hoc dictum?

Videtur enim, quod talis processio non sit constitutiva personae in esse personae, sed potius productiva ejus quod est in persona una in personam aliam, sicut amoris, vel affectus, vel alicujus hujusmodi.

6. Adhuc, Si propter hoc dicatur spirando procedere, quia per modum amoris procedit, videtur non esse conveniens: dicit enim Augustinus: " Nescio quare sicut sapientia dicitur Pater, sapientia Filius, sapientia Spiritus sanctus, et simul omnes non tres sapientiae, sed una sapientia: ita non dicitur, charitas Pater, charitas Filius, charitas Spiritus sanctus, et simul omnes non tres charitates, sed una charitas. " Non ergo proprium est Spiritus sancti per modum charitatis procedere: quia charitas communis est toti Trinitati.

7. Adhuc, Si alicui personae appropriatur charitas sive amor, illi appropriabitur cujus est amor magis gratuitus: sed dicit Richardus, quod " in Patre est amor gratuitus, in Filio autem amor debitus, in Spiritu sancto amor ex gratuito et debito permixtus: " maxime ergo appropriatur Patri, et minus Filio, et minime Spiritui sancto: existendi ergo modus per modum amoris non videtur convenire Spiritui sancto,

Si dicatur, quod ideo dicitur Spiritus, quia spirando datur ut primum donum a quo omnia generantur. Non videtur esse verum, nec proprium: quia sapientia primum donum est quod in spirando datur. Job, xxxii, 8: Inspiratio Omnipotentis dat intelligentiam. Spirando ergo magis datur intelligentia vel sapien- tia, quam amor: et sic nullo modo videtur convenire Spiritui sancto primo, etiamsi dicatur amor.

8. Adhuc, Si trinitatem imaginis referamus ad Trinitatem increatam: tunc primum quod spirat mens, est notitia: et in illam secundo spirat amorem: et sic videtur, quod spirari magis conveniat Filio, quam Spiritui sancto.

9. Adhuc, Si secundum Philosophos, Platonicos scilicet, generationem Filii sumamus a generatione verbi intellectus universaliter agentis, formantis in se similitudinem suae speciei, spiritus processionem accipiemus a spiritu vehente verbum in omnia quae per verbum fiunt, sicut per artem operativam: sic Spiritus sanctus non procedit per modum amoris, sed per modum vectoris formae verbi et virtutis: et sic non est ratio quare Spiritus sanctus dicatur per modum amoris procedere.

10. Adhuc, Spiritus sanctus ab Augustino in libro VI de Trinitate dicitur unitas. Patris et Filii, sive communio consubstantialis et coaeterna, sive nexus. Videtur ergo procedere ut communio, sive unio, sive nexus. Et sic videtur multos habere existendi modos: et cum per existendi modum multiplicentur personae, videntur esse multi Spiritus sanctus: quod non est verum.

In contrarium hujus est, quod

1. Pater et Filius seipsis natura una uniuntur: videtur ergo, quod unio eorum non sit Spiritus sanctus, vel nexus.

2. Adhuc, Nexus vel vinculum semper in ratione medii est: jam autem habitum est, quod ordine naturae quo alter est ex altero, Spiritus sanctus extremum est, et Filius medium: procedere ergo per modum nexus et vinculi magis convenit Filio quam Spiritui sancto.

Solutio. Dicendum est, quod procul dubio et Spiritus sanctus procedit per modum vectoris verbi, et per modum amoris, et per modum doni, et per modum nexus sive vinculi a Patre et Filio:

sed prima ratio processionis ejus, est per modum amoris sive charitatis. Amor enim quantum ad effectum proprium, vinculum est et nexus: quantum ad effectum consequentem multiplicativus est spiritus et emissivus: ut cordis bonum quod in corde est conceptum et formatum, vehat in dilectum. Et hoc possumus videre in lenocinio carnalis amoris. Docet enim Dionysius similitudines accipere a lenocinio carnali ad lenocinium spirituale. In amore enim qui dicitur eros, quando aliquis aegrotat amore tali, et nescitur quae sit quam amat, docent Galenus et Avicenna, quod medicus venam pulsantem tangat, et multas nominet, et nominata illa quam diligit, statim vena velocius et frequentius et fortius pulsat. Ex quo patet, quod amor multiplicativus et citativus est spiritus. Et ex hac similitudine prima ratio processionis spiritus, est processio amoris, et per consequens per modum nexus vel vinculi: quia hoc convenit ei secundum seipsum: et tertio per modum spiritus, quia hoc convenit ei per effectum, qui a beato Dionysio dicitur exstasis.

Adhuc recolenda sunt quae dicta sunt in tractatu de bono, quod idem motus est boni ut moventis, et amantis in bonum tendentis, sed est boni ut moventis, et amantis ut moti. Propter quod omnis amans tendit et procedit in amatum ut bonum, et processio ejus est amor ejus, et processio ejus est processio spiritus, et non localis motus alicujus. Et ideo processio secundum primam et simplicem rationem processionis attribuitur Spiritui sancto: eo quod nihil addit quo in speciem trahatur processio, sicut addit generatio, in cujus intellectu est, quod sit processio naturae in similitudinem speciei et formae. In processione autem Spiritus nihil talium est secundum intellectum: et ideo generale nomen obtinuit processionis.

Et quod quidam dicunt, quod Filius dicatur Filius et genitus, quia sit imago Patris in hoc quod alius est ab ipso sicut a Patre, Spiritus autem sanctus non dicitur Filius vel genitus, quia dissimilis sit Patri in hoc quod nullus est ab ipso, a Patre autem aliquis. Aliquam quidem convenientiam habet ad hoc, quod Filius sit imago, et non Spiritus sanctus: sed nihil rationis differt, quare Spiritus sanctus non dicatur Filius vel genitus, sicut in objiciendo probatum est. Non enim exigitur ad id quod aliquis sit filius, quod in modo existendi conveniat cum patre, sed quod conveniat in natura et specie.

Istis sic praenotatis, respondendum est ad objecta.

Ad primum ergo dicendum, quod in inferioribus quod non procedit persona a persona per amorem, ex defectu et materialitate est personarum: scilicet quia non quidquid est in ipsis, est idem eis. Et ideo non procedit persona a persona, nisi divisione alicujus ab ipsis, quod universaliter accipit virtutem ad formandum totum. Et amor qui est in inferioribus, non est idem eis, sed passio quaedam. Sed in Deo quidquid est, Deus est: et ideo cum aliquid procedit ab ipso, tali in procedendo communicat naturam divinam, et modo emanationis proprium accipit existendi modum quo persona est.

Ad aliud dicendum, quod modus emanationis amoris secundum communem modum intelligendi non dicit emanationem naturae, sed voluntatis: et quod productum per modum amoris, in similitudinem substantiae et speciei cum producitur, non est ex ratione emanationis, sed ex simplicitate naturae procedentis, in qua nihil est nisi quod est ipsa.

Ad aliud dicendum, quod in nulla natura composita potest hoc esse: sed in natura quae est in. fine simplicitatis necesse est, quod ita sit.

Ad aliud quod objicitur contra dicta quorumdam, patet solutio per paulo ante dicta.

Ad aliud quod ulterius quaeritur, dicendum quod causa hujus patet per ea

quae in principio hujus solutionis dicta sunt: et quod talis modus constitutivus est personae, hoc est naturae quae est in fine simplicitatis: quia negari non potest, quin procedens existentiae suae proprio modo distinguatur ab eo a quo procedit: et propter simplicitatem negari non potest, quin sit in eadem natura cum ipso.

Ad id quod quaeritur de amore, antiqui responderunt satis convenienter, distinguentes duplicem amorem, fruitionis scilicet, et amicitiae. Fruitionis amor in gustu proprii boni est, qui nec tendit in alterum procedendo, nec citat nec multiplicat spiritum, sed delectatione diffunditur in gustu boni. Amor autem amicitiae semper procedit in alterum, et per modum processionis suae, proprium et singularem accipit existentiae modum. Et a similitudine illius processio amoris dicitur processio Spiritus sancti. Ad similitudinem amoris fruitionis in divinis, dicitur amor essentialiter, et convenit toti Trinitati. Ad similitudinem amoris amicitiae, dicitur amor notionaliter, et convenit soli Spiritui sancto.

Ad aliud dicendum, quod diversis conditionibus nihil prohibet charitatem sive amorem diversis appropriari personis: sicut ex hoc quod gratuitus est, appropriatur Patri: ex hoc quod debitus est, appropriatur Filio: ex hoc quod mixtus, Spiritui sancto, ut dicit Richardus. Sed si attendatur modus existentiae, per processionem notionalis erit amor et proprius Spiritui sancto, ut patet per antedictum.

Ad aliud dicendum, quod licet spirando notitia procedat a mente, tamen amor faciens est primam spirationem, et procedens amor amicitiae secundum ordinem naturae quo alter sit ex altero, spirando procedit amor jam generata notitia, qua per exstasim amoris diligens ponatur in dilecto. Notitia enim non dicit processum, sed vel motum ad noscentem, vel conversionem noscentis super notum: quorum neutrum dicit exi- stentiae modum vel processionem. Et iste est etiam intellectus Trinitatis increatae: quia modum Trinitatis increatae accipimus ex modo trinitatis creatae in mente.

Ad aliud dicendum, quod procul dubio quidam Philosophorum sic acceperant spiritum. Distinxerunt enim duplicem spiritum, corporeum scilicet, et incorporeum. Corporeum, qui movetur ad modum luminum in mundo, sicut dicit Constabenluce, quem quidam Constabulum vocant, in libro de Differentia spiritus et animae. Incorporeum autem dixerunt esse intellectualem voluntatem, sive amorem purae bonitatis et primae producendi bona, ducendo formas archetypi in operata quae per intellectum agentem fiunt. Et hoc vocat exstasim amoris beatus Dionysius, qui non sinit summum bonum sine germine esse. Unde patet, quod etiam secundum illos spiritus procedit per modum amoris. Amor enim intimus et simplicissimus et primus spiritus est intellectualis naturae, qui procedit ab ipsa, et modo processionis proprio singularem accipit existentiae modum, ac per hoc accipit esse personale.

Ad aliud dicendum, quod Spiritus sanctus, sicut dictum est, propter hoc quod amor est, ex conditionibus amoris multa habet sibi appropriabilia, sicut quod nexus est et vinculum amantium, et unio consensus amantis et amati, et quia complacent sibi in seipsis, et dilectio est in complacito. Est etiam dilectio utriusque. Tamen licet haec habeat causaliter, ex his non accipit proprietatem personalem, sed tantum ex modo excessionis, quo scilicet procedit ex alio in alium, hoc est, a Patre in Filium, et a Filio in Patrem essentialis amoris diffusione: et sic procedendo ordine naturae distinguitur ab utroque a quo procedit, et singularem accipit existentiae modum in intellectuali natura, eo modo quo dicit Richardus, quod nec natura patitur, nec intellectus admittit eum qui est ab alio,

esse eumdem cum illo a quo est. Amorem autem illum esse aliquem ex hoc necesse est, quod ex Deo procedit et Deus est. Ex processu enim singularem habet existentiae modum: ex communicatione autem naturae divinae habet, quod est naturae divinae suppositum. Existens autem naturae intellectualis suppositum, vera persona est. Unde Spiritus sanctus notionali amore procedens persona est.

Ad id quod objicitur, quod Spiritus sanctus non sit unio, vel nexus, dicendum per Hilarium, quod Pater et Filius praeter unionem essentialem qua in essentia uniuntur, habent unionem Spiritum sanctum tribus de causis. Prima est, quia Spiritus unus quem spirant Pater et Filius, ostendit unitatem essentiae in ipsis. Si enim diversarum essent essentiarum sive naturarum, impossibile esset spirare Spiritum unum et eumdem. Secunda est, quod unus Spiritus signum est unionis Patris et Filii in spirando: quamvis enim daretur, quod unius naturae essent Pater et Filius et non unum essent in spirando, non posset unus Spiritus ab utroque procedere. Et ista unio notionalis est: una enim spiratione quae est in Patre et Filio, sunt Pater et Filius spiratores Spiritus sancti. Tertia causa est, quod ostendit unionem consensuum, ut dicit Hilarius. Quod etiam dicit Tullius in libro de Amicitia, quod " amicorum est idem velle et idem nolle. " Dissentientes enim diversos spirant spiritus.

Ad ultimum dicendum, quod ordine naturae nihil prohibet Spiritum sanctum extremum esse: quia sic ab aliis est, a quo nullus est: et stat in ipso personarum multiplicatio: et tamen cum hoc in quantum amor est, nihil prohibet esse medium, in quantum unio et nexus est duorum, significans tribus modis unionem duorum, sicut jam dictum est.