EXPOSITIO TEXTUS.

Et quia praecepta quandoque sumuntur ex rationibus humanis, quandoque

ex rationibus divinis, sic dicitur duplex justum : justum fori, et justum poli, sicut patet in matrimonio, in quo consensus assumitur ex legibus humanis, et indivisibilitas ex legibus divinis. Et ideo subdit de hoc quod dixit legaliter, dicens (sig. 10) : Et aliquando inspiciunt legaliter a legibus apparentibus, sicut sunt leges humanae, aliquando ab occultis, sicut sunt leges divinae. Vel possunt intelligi per leges occultas, quae proponuntur de exemplis historialibus, vel in aliis signis : et apparentes, quae per propria traduntur. Et haec inspiciunt secundum quod convenit rebus sanctis, quas tradit : quia quaedam sunt tradenda aperte, quaedam autem in symbolis : et mentibus, scilicet Angelis, quibus sine velaminibus proponuntur divina, et animabus nostris, qui- bus necessaria sunt symbola. Non enim propositus sermo ipsis, scilicet Theologis, et universis quantum ad totam sententiam, et per omnia : quia sicut dicit Hieronymus, " Singula pene verba ha-" bent sua mysteria : " habet vacuam historiam, id est, nihil spirituale in se continentem, sed perfectionem, id est, doctrinam, vivificam: unde Joan. VI, 64, dicitur : Verba, quae ego locutus sum vobis, spiritus et vita sunt.

Deinde concludit modum symbolicae Theologiae : et primo concludit, quod in symbolis sunt alia perscrutanda, secundo quid in eis quaerere debeamus, ibi (sig. 12), Et aliter oportet eamdem, etc.

Dicit ergo primo (sig. 11), quod sacra Scriptura tradit spiritualia in symbolis. Oportet igitur nos (ut decet) sanctos transire intra sancta signa, id est, in contenta in sanctis signis pro ligativa suspicione de ipsis : alia translatio habet, " pro populari, " id est, ad removendam suspicionem quam habet populus, vel litigantes contra sacram Scripturam de symbolis quae credunt, ut propter se posita sint : et neque oportet inhonorare, id est, despicere, germina divinorum characterum, id est, intelligentiam spiritualem, quae est fructus et germen symbolorum : vel aliter, " germinationes, " per quas significantur divinarum personarum distinctiones, non sunt despiciendae, in charactere enim significantur : et non oportet despicere manifestas, id est, sensibiles, expressiones et imagines supernaturalium, id est, spiritualium visionum, id est, intellectuum, scilicet ipsa symbola, in quibus exprimuntur, id est, repraesentantur divina. Etenim figurativis signis, id est, symbolis variantur, id est, diversimode repraesentantur divina, non sola lumina supersubstantialia et intelligibilia et simpliciter divina, id est, divinae personae, sicut supersubstantialis Deus dictus est ignis. Deut.IV, 24 : Deus noster ignis consumens est : et intelligibilia Dei eloquia dicuntur etiam ignita in Psal. cxviii, 140 : Ignitum eloquium tuum, etc. Sed praeterea etiam deificationes ornatus Angelorum intellectuum quantum ad superiores, et intellectualium quantum ad inferiores (ut in cap, IV de Divinis nominibus expositum est) describuntur variis formis, tamen semper in igne, sicut dictum est in ultimo capite Caelestis hierarchiae.

Deinde (sig. 12) ostendit quid sit accipiendum in istis symbolis, et dicitur, quod in eadem figura ignis aliter accipitur ipse Deus, aliter providentiae ipsius intelligibiles : et dicuntur providentiae materialiter ipsa dona provisa, sicut sapientia, vita, etc, quae quidem per comparationem ad principium emanationis dicuntur providentiae : per comparationem autem ad res in quibus recipiuntur, dicuntur rationes. Est enim vita participata ratio viventis : sed significatur Deus sicut causa amoris, qui significatur in igne, et ipsum donum in se consideratum ante participationem, significatur ut essentia quaedam : et secundum quod est receptum, significatur ut participatio quaedam : et similiter de aliis sicut unicuique secundum rationem ordinatur a natura et sapienti contemplatione : quia non oportet confundere sancta symbola sine ordine attribuendo diversis, sed convenienter aperire ipsa symbola, id est, exponere adaptando causis, sicut quando de prima vita et sapientia, etc, quae Deus est, exponuntur, aut essentiis quantum ad ipsa dona in se accepta, aut virtutibus secundum quod participantur in spiritualibus essentiis, aut ordinationibus secundum quod in aliis tantum,aut dignitatibus secundum quod ex diversis participationibus in diversis gradibus constituuntur vicinitates ad primum, quorum, scilicet dignitatum,etc praedicta signa, sunt mativenifestae compositiones id est, figurationes manifestantes ea diversis rationibus.

Et ut non infra quam convenit, etc. In parte ista accedit ad propositum, re- spondeos specialiter ad quaestionem Titi : et dividitur haec pars in duas.

In prima exponit quaedam symbolorum de quibus Titus quaesiverat quae sumuntur de libro Proverb.IX.In secunda ex cusat se ab expositione aliorum per hoc quod mittit sibi symbolicam Theologiam quam Timotheo fecit et licentiat se ab eo, ibi (sig. 21), circa medium. Ipsam autem totam nostram symbolicam, etc.

Prima dividitur in duas. In prima exponit quaedam quae circumstant potum et cibum et convivium sapientiae, de quibus ab illo quaesiverat. In secunda exponit specialiter praedicta symbola, ibi (sig. 16), Sed quod est forte alimentum, etc.

Circa primum tria exponit quae circumstant ea de quibus intendit, scilicet alimentum in generali, sub quo continentur spiritualia alimenta. Secundo, craterem, ibi (sig. 14), Igitur crater quidem, etc. Tertio, ipsam domum, ibi (sig. 15), aedificans autem, etc.

Dicit ergo primo (sig. 13), quod ut non protendat epistolam vel modum epistolae, vult transire ad quaestionem scilicet propositam : et proponit primo duodecim proprietates nutrimenti, qua) sic accipiuntur, quia vel sequuntur alimentum secundum quod servit nutritivae, vel secundum quod servit augmentativae, quia de generativa non facit mentionem. Si secundum quod servit augmentativae, aut quantum ad finem sive terminum ad quem, et sic dicit, quod alimentum est perfectivam eorum quae aluntur, id est, nutriuntur, quia terminus augmenti est quantitas perfecta : aut secundum restitutionem a contrario, vel quantum ad terminum a quo, et hoc Vel quantum ad ipsam imperfectionem quantitatis, et sic dicit, imperfectionem adimplens, quia terminus a quo est quantitas imperfecta :

vel quoad deperditi restaurationem, vel quantum ad defectum restaurationis qui consequitur imperfectionem quantitatis, et sic dicit, indigentiam, adimplens. Si autem secundum quod servit nutritivae, aut ex parte subjecti fuit cui primo accidit nutritio, aut ex parte consequentis in anima. Si ex parte subjecti, aut ejus quod alitur, aut ex parte alentis. Si ex parte ejus quod alitur, aut est quantum ad partes materiales quae fluunt et refluunt, et sic dicit, infirmum curans : aut quantum ad partes secundum speciem quae permanent, in quibus est integritas viventis, et sic dicit, vitam ipsorum servans. Si ex parte alentis, aut est ex parte formae, et sic dicit,reflorere faciens, secundum quod in forma inducta, per quam factum est simile, dat decorem et vigorem nutritivae : aut ex parte materiae, et sic dicit renovans, quia succedunt variae partes materiales loco earum quae defluxerunt. Si autem ex parte consequentis in anima, aut est secundum habitum, et sic dicitur vivificum bonum affectum donans, quia per moderatum et conveniens alimentum efficitur anima bonae dispositionis ad effundendam vitam in corpus : aut secundum actum, et hoc vel in affectu, vel in operativa virtute : si in affectu, vel secundum remotionem a contrario, et sic dicit, a instante liberans, vel quantum ad finem, et sic dicit, laetitiam largiens : si autem in virtute operativa, vel per remotionem a contrario, et sic dicit, ab imperfecto liberans, vel quantum ad finem, et sic dicit, perfectionem largiens.

Deinde concludit secundum artem habitam proprietates positas, quod divina sapientia convenienter dicitur, quod proposuit cratera et propinavit vinum, et quod ante hoc proposuit fortia alimenta, scilicet cibum solidum, dum dicitur, quod proposuit mensam, et immittens benigne ipsa se ipsam rogantibus, id est, quaerentibus eam, alta praedicatione: quia dicitur : Ut vocarent ad arcem . Et ita proposuit duo alimenta, unum forte, id est, solidum, et manens infra terminos, quod est proprietas sicci, et alterum humidum profusum, ad. extra, scilicet potum, et dat illum potum in cratere.

Deinde (sig. 14) ostendit quid significet crater, et accipit tria in cratere sive in scyphos, scilicet quod est apertus, in quo significatur divina providentia, quae extendit se rebus : aliud est, quod est rotundus, in quo significatur per ambitum rotundi, quod divina sapientia circuit omnia per suas providentias : et in hoc quod rotundum est, non habet principium neque finem, significatur interminabilitas divinae providentiae : tertium quod pit in cratere, est quod stat super mensam, in quo significatur, quod quamvis Deus circumeat omnia per sua dona, tamen manet in se immobilis per suam essentiam.

Deinde (sig. 15) dicit quid significetur per domum in qua talia proponuntur, quam sapientia aedificat : et dicit, quod per hoc manifestum fit illis qui circumferunt divina (sicut decet) quod divina providentia causat omnia, et sic ipsum universum est domus quam aedificat, in quam vadit per suas emanationes, et sic in omnibus non sicut contentum, sicut corpus est in loco, sed sicut continens omnia : et quamvis sit in rebus, et per eas, et per sua dona quae sunt suae similitudines, ipse tamen per suam eminentiam est separatus ab omnibus : quia non est de essentia alicujus ut suam supersubstantialitatem alicui creaturae communicet, et manet immobilis in sua essentia nusquam exiens sede sua, quae est immobilitas suae essentiae, et sic in seipsa manens, operatur effusionem suorum donorum quae providentiae dicuntur,

et per ea provenit in omnia, et manet in se per essentiam, et semper motus per providentiam, et tamen immobiliter stans per suam essentiam.

Deinde (sig. 16) ostendit specialiter quid significent alimenta, quae divina sapientia proponit: et dividitur in partes tres. In prima exponit ea secundum quod conveniunt hominibus in statu viae. In secunda, secundum quod conveniunt Deo ibi (sig. 18), Secundum istam autem sanctam, etc. In tertia, secundum quod conveniunt Angelis et hominibus in patria, ibi (g 19), Ab istis quidem moti, etc.

Circa primum duo facit. Primo proponit quaestionem : secundo determinat illam, ibi, Igitur forte quidem, etc.

Dicit ergo primo : Diximus proprietates alimenti in communi secundum quas metaphorice potest transferri in spiritualia : et diximus, quod divina sapientia proponit duplex alimentum, restat quaerere et determinare quod est alimentum forte, idest, solidum, et quod humidum, scilicet quid spiritualiter significent.

Deinde determinat propositam quaestionem : et primo quid sit solidum alimentum ; secundo quid sit humidum, ibi (sig. 17), Humidum autem, etc. Et quia solidum est quod manet in se terminatum terminis suis, ideo potest dicere, quod alimentum forte, id est, solidum, arbitror forte (spiritualiter intellectum) compositionem, id est, traditionem perfectionis, id est, doctrinae, intellectualis et manentis, id est, quae intellectualiter divina tradit secundum modum ipsorum, non transcendens perfectionem ipsorum auditorum, propter quod dicit eam manere, et idemtitatis, alia translatio habet " immobilitatis, " secundum quam compositionem divina participantur ab in-tellectualibus instrumentis sentiendi, id

est, participandi quasi experimentaliter, id est, ab iis quorum virtutes sunt paratae ad spiritualiter percipiendum, illis quibus divinissimus Paulus, cujus doctrina est ex sapientia Dei accipiens, tradit vere forte alimentum: ad Hebr. v, 14 : Perfectorum est solidus cibus. Et I ad Corin. II, 6 : Sapientiam loquimur inter perfectos. Participatur dico, secundum cognitionem fortem, in quantum non mutat ad acceptionem spiritualium, et stantem, scilicet in modo ipsorum spiritualium, unitivam, quia per eam unitur intellectus, et indivisibilem, quia non multiplicatur per figuras vel similia.

Deinde (sig. 17) ostendit quid significet humidum alimentum, et primo in generali, et secundo in speciali, ibi, Propter quod et rori, etc.

Et quia humidum est quod terminatur terminis alienis, ideo primo dicit, quod humidum alimentum significat compositionem copiosae doctrinae, quae multis communicabilis est, et habet duplicem diffusionem, et respectu eorum quibus communicatur, quia ad omnia procedit, non tantum ad perfectos, et respectu eorum per quae traditur, quia per diversa et divisibilia sua proponitur : et ab istis ducit eos, quos quasi parvos nutrivit, secundum suam proprietatem, ad simplicem Dei cognitionem, et non tremittam, id est, ad cognitionem qua Deus cognoscitur sine corporalibus similitudinibus, et sine dubietate intellectus.

Deinde exponit humidum alimentum in speciali, dicens, quod eloquia Domini assimilantur in Scriptura rori, sicut Deut. xxxii, 2 : Fluit ut ros eloquium meum : et aquae, Amos, v, 24 : Revelantur quasi aqua judicium : et vino,sicut

Proverb. IX, 5, quod sapientia miscuit vinum: et melli, sicut in Psal. CXVIII, 103: Eloquia tua super mel ori meo: et lacti, ad Hebr. v, 13 . Rori ego et aquae assimilantur propter virtutem vivificandi : quia ros vivificat plantas, et in aquis apparuit primo anima vivens animalium, sicut patet Gen. I, 24. Lacti autem,propter nutritivam virtutem et augmentativam, quia lacte nutriuntur et augentur parvuli : sed vino, propter virtutem reviviscendi, quia vinum propter sui calorem mortificata membra restaurat: sed melli, propter virtutem mundativam et conservativam, quarum utraque est in melle : et omnia haec proportionaliter de plano conveniunt divinis eloquiis et ideo significatur in specie talium alimentorum.

Deinde (g 18) ostendit qualiter ista conveniunt Deo, et maxime quantum ad effectum vini qui est ebrietas, et quod ebrietas dicit abundantiam et excessum. Ideo primo ostendit quomodo ebrietas convenit Deo secundum abundantiam : secundo, quomodo convenit secundum excessum, ibi, Sed et excessum, etc.

Dicit ergo, quod abundantia in corporalibus semper sonat in pejus, sed. in spiritualibus sonat in melius : et ideo secundum dictam expositionem alimenti dicitur Deus inebriari propter maximam et abundantem copiam praedicti alimenti in ipso, et non commensurati alicui rei: sed sine mensura dicitur : dicitur enim ebrius quod extra briam, id est, mensuram. Et ista abundantia hujus nutrimenti est in ipso sicut in eos quae effundit ipsum omnibus aliis. Et quia ebrietatem consequitur excessus cognitionis, quo aliquis est extra mentem suam, per illum excessum, qui est defectus m materialiter ebriis, significatur excessus Dei, non quo excedat suam cognitionem, sed

quo excedit nostram : quia ipse est intellectus, et supra intellectum, et supra esse, et sic dicitur pati exstasim respectu nostri in quantum ipse est positus extra omnia et supra omnia.

Deinde exponit secundum quod conveniunt iis qui sunt in statu patriae, et allegorizet illud quod dicitur Lucae, XII, 37 : Amen dico vobis, quod praecinget se, ei faciei illos discumbere, et transiens ministrabit illis,

Dividitur autem haec pars in duas. In prima exponit in generali. In secunda,in speciali unumquodque, ibi (sig. 20), Et reclinationem, etc.

Dicit ergo primo (sig. 19), quod propter praedictas similitudines moti, eodem modo accipimus convivia sanctorum in patria, quae tanguntur auctoritate praedicta, in qua figuratur societas sanctorum consentientium sibi invicem, et communio repletarum divinis bonis, et reclinatorum, id est, requiescentium in eis, secundum quod Augustinus dicit, quod " fruun-" tur et gaudent in se invicem,et conve-" niunt omnes in Deo," et significat Ecclesiam primitivorum, etc, id est, sanctorum qui ita accepti sunt Deo propter suam perfectionem sicut primitiva : et sumitur de Epist. ad Hebr. xii,23 .

Deinde (g 20) exponit ista in particulari, et dicit, quod recubitus, seu reclinatio, significat quietem a laboribus, quae erit in futura patria, sicut dicitur in Apoc. XIV, 13 : Ut requiescant a laboribus suis, etc. : et vitam beatam, quae erit sine omni laesione, et conversationem in lumine viventium ei regione, id est, ipsorum habitatione, quae erit omni sancto affectu plena. Et significat quantum ad distributionem ciborum copiosam do- nationem vivificantium secundum quod omni laetitia pleni erunt: et iste etiam recubitus est quies et laetitia quam habebunt in Jesu qui facit eos recumbere, collocans eos in quiete illa : et ministrat eis secundum quod seipsum offert eis, et eis dona distribuit et infundit. Et quia effectus cibi est etiam somnus, ideo consequenter exponit quid sit somnus Dei, et quid ipsius evigilatio, dicens : Inquirens ante ego per studium et contemplationem, bene novi reserari, id est, qualiter explanetur, divulgatum, id est, frequentatum, somnum Dei in Scripturis,et euigilationem ejus, sicut in Psal. xliii, 23 : Exsurge, quare obdormis. Et quia in somno aliquis non intendit provisioni aliorum, quod facit in vigilia, et in Deo sit aliquid sibi specialiter segregatum, quod non est in aliis communicabile, scilicet eminentia suae majestatis, hoc erit significatum per somnum ejus : sed evigilatio ejus significat actum et operationem ipsius ad providendum aliis qui indigent disciplina, id est, correctione aut salvatione ab hostibus : unde dicitur evigilat quando humiles ab oppressione superborum eripit, in illos judicans.

Deinde (sig. 21) excusat se a determinatione aliorum symbolorum, et dicit, quod ad alia symbola quibus Deus significatur, potest ipse transire, tum per artem communem hic traditam, tum per ea quae in symbolica Theologia disseruit : et ideo concludit, quod judicavit superfluum eadem quae libro illo dixerat, repetere eisdem verbis non alia dicens : et simul cum hoc quod cognoscit eum habilem ad credendum et intelligendum bona et vera, vult facere finem epistolae in iis quae dicta sunt, ex maxime cum ipse exposuerit plura symbola quam ipse quaesierit per suam epistolam : et dicit, quod

mittit sibi totum librum de symbolica Theologia, quem ipse fecit, in quo poterit invenire cum expositione domus sapientiae distinctas septem columnas, de quibus ibidem fit mentio, et quid sit solidum alimentum et sacrificia, de quibus ibidem, et quid panes et quae mixtio vini, cum ibi dicatur vinum quod miscui vobis. Et dicit, quod de ebrietate vini et crapula et etiam ea quae in bac episto- la dicta sunt, fusius exponuntur : et dicit, quod in illo libro est bona inventio expositionis omnium divinorum, et etiam quod expositio symbolorum est conveniens et veritati fidei et sacrae Scripturae, " quae haec duo oportet supponere quasi " fundamentum in allegoriis " ut dicit Hieronymus in quadam Glossa super Jeremiam contra Origenem.