CAPUT I.

De amicitia et oppositis vitiis.

Inter virtutes adjunctas tertium locum obtinent virtutes quae nec in passionibus mediant, nec in operationibus, nec in eo quod instrumentaliter deservit ad felicitatem, sicut divitiae et potentatus : sed in aliquo quod ipsi convivere accidit quo homo ut civile animal existens, alii homini communiter convivit, non secundum justitiae distributionem vel communicationem, sed secundum unum et communem ordinem convictus, quo nullus dependet ab alio, sed unusquisque alteri ut aequalis, nihil accipitur quod homo

onerose, sed decenter et delectabiliter convivit in factis et dictis. In colloquiis enim et convivere et in eo quod est communicare hominem homini sermonibus et rebus, sicut in secundo libro determinavimus, quidam quidem videntur esse placidi, placida scilicet et grata voluntate in factis et dictis acceptate. Inter illos autem illi qui omnia dicta et facta laudant ad delectationem referendo, nihil contradicentes quo aliquem velint contristare : sed existimant omnia oportere fieri ad placitum hominum, et omnibus quibuscumque sine tristitia coesse. Illi secundum veritatem placidi vocantur in omnibus dictis et factis placere quaerentes. Illi autem qui e contrario se habent his in dictis et factis, ad omnia et ad omnes contrariantes et nulli congruentes et nihil curantes de aliorum contristatione, vocantur discoli et litigiosi Discoli quidem, quia contrariantur ad cultum virtutis. Litigiosi autem, quia nulli congruunt. Patet igitur quod ambo isti habitus qui dicti sunt, vituperabiles sunt, et quoniam medius horum habituum laudabilis est : et quamvis haec virtus circa delectabile sit, quod est in toto convivere secundum idipsum pro invicem sentiendo : tamen specialis virtus est et non generalis. Bo- num enim civile quod in toto convivere accipimus secundum congruenter vivere, specialem et non generalem habet rationem : et cum difficile sit et per rationem prudentiae determinabile ad opus, et sit opus civile sine quo felicitas non perficitur,oportet quod sit circa ipsum virtus determinata. Specialis igitur virtus erit circa hoc in medietate consistens quoad nos, et per consequens in hoc bono civili extremum. Medius igitur habitus est hic, secundum quem disponitur aliquis ut in dictis et factis recipiat sive acceptet grate quae oportet et ut oportet. Similiter autem secundum quem spernet, et non. acceptabit grate in dictis et factis quae non oportet et ut non oportet. Tali autem habitui medio ab Antiquis non est nomen redditum.Inter nomina autem sibi convenientia secundum Aristotelem,amicitiae nomen magis videtur convenire. Secundum Tullium autem gratia vocatur, habitus scilicet grate vivere faciens in dictis et in factis. Talis enim est, qui secundum habitum medium dispositus est : puta medium habitum dicere volumus eum qui moderatus est et amicus, et qui assumit hoc quod est diligere. Moderatum enim dicimus, suum modum et ejus cui convivit non transgredientem. Amicus autem dictis et factis omnibus grate acceptum, nihil ingerens vel de suo influens quod amori conviventis sit contrarium. Ille autem est qui assumit diligere, qui in omnibus dictis et factis hoc considerat, quod conviventium etiam nolentium capiat cordat per dilectionem.

Licet autem iste habitus amicitia dicatur, tamen a vera amicitia differt : quia ista amicitia sine passione et sine diligendi affectu est ad eos quibus convivit et colloquitur. Vera autem amicitia in magna passione amoris est. Diligit enim amicum ut se alterum, et cum diligendi affectu cum amico habet idem velle et idem nolle. Ista vero quae dicitur amicitia, nec passionem habet amoris, nec

diligendi affectum ad eos quibus con-VIVIT vel colloquitur : et quando in dictis et factis singula recipit ut oportet, vel spernit ut oportet, non facit hoc amando vel inimicando : quia scilicet propter amorem vel inimicitiam acceptet vel spernet, sed potius facit in hoc quod talis, hoc est, per habitum amicitiae vel gratiae ad dulciter acceptandum vel spernendum dispositus. Cujus signum est, quia secundum unam similitudinem nihil se habet ad id faciendum ad ignotos et notos, et consuetos et inconsuetos, quod vera non facit amicitia : verumtamen in singulis hominum differentiis convivit et colloquitur ut congruit, quamvis amorem et dilectionnis affectum non attendat. Non enim congruit vel convenit secundum unam similitudinem in convictu et collocutione aequaliter curare consuetos et extraneos, sed consuevit rursus aequaliter contristare utrosque. Faciet igitur hoc quod diximus, medium observando ad omnes, non dissimilis sibi in observando medium ad dissimiles quibus convivit, sed potius dissimilibus mediis utentes : quia non ad omnes per eadem media in dictis et factis convivere potest, iste autem medius est universaliter loquendo quidem quantum in quibus oportet, et ut oportet, aliis convivit et colloquitur.

Omnes enim actiones suas et collocutiones ad bonum conferens refert,bonum quidem honestum, conferens autem sibi vel ei cui convivit, et in omnibus his conjiciet ad minus non tristare conviventem, vel etiam si potest delectare cum ut in omnibus dictis et factis contentus sit et gratus salva ratione boni et conferentis. Iste igitur habitus circa delectationes et tristitias videtur esse factas in convictu et colloquiis. In his autem quae ad vitam vel conuentionem pertinent, quaecumque quidem sunt sibi non bonum, vel etiam nocivum, ni his asperaabitur condelectare aliquem, sed potius eliget, contri.

stare : quia in talibus gratum esse,turpe est et virtuti contrarium : et ideo in talibus contristare eligit conviventem : quamvis contristare faciat quamdam difformitatem : et si forte illa difformitas sit non parva, et non parvum ferat nocumentum : tamen in ea eliget contristare conviventem, magis eligens incongruum esse homini quam virtuti. Difformitatem autem dicimus difformitatem quae est dissimilitudo conviventium. Nocumentum vero damnum quod incurrit in exterioribus bonis. Talis autem contrarietas vitae, quam dissimilitudinem vocamus, parvam tristitiam non recipiet, sed aspernabitur. Secundum parvum enim non congrue vivens, non vituperatur, nec discolus ab aliis dicitur. Iste tamen hoc medio habitu dispositus, differenter quidem convivet et colioquetur his qui in. dignitatibus sunt constituti, et qui.buscu.mque personis aliis indifferentibus. Similiter differenter convivit magis vel minus notis, et similiter secundum omnes alias differentias hominum singulis attribuit quod decet in convictu et collocutione, et bonum quod secundum seipsum desiderat et principaliter, est omnes in convictu et collocutione delectare, et reverenter aliquem contristare. In his autem quae contingunt convictum et collocutionem, sic se habebit, quod si per aliquem illorum majora bona sit consecutus,sive bona sint, sive honesta, sive conferentia et magnae delectationis, et postremum effectiva, pro illis parum contristabit conviventem : parum enim contristari conviventem tolerabams quam tantis privari bonis. Nec contristare dimittet, quamvis forte talis contristatio futura sit ei nociva. Medius quidem igitur habitus talis est, ut diximus. Non. nominatus autem est proprio nomine, sicut diximus.

Eorum autem qui delectare quaerunt conviventem in. dictis et factis, duo sunt modi. Ille enim qui conjectativus est de- lectabilis in dictis et factis non propter aliquod lucrum, sed secundum seipsum ut scilicet delectabilis sit, vocatur placidus. Qui autem facit hoc ut.inde sibi fiat utilitas aliqua in pecuniis vel quaecumque per pecunias acquiruntur, vocantur blanditor : et ambo isti secundum superabundantiam dicuntur. Qui autem a medio deficit, et omnes contristat in convictu et collocutione, jam ante dictum est quoniam vocatur litigiosus et discolus. In istis autem videntur extrema opponi sibi ipsis ad invicem : eo quod proprio nomine non. est nominatum, cui ambo opponuntur. Medio tamen habitui opponitur magis discoliaquam placiditas, eo quod opponitur in modo et objecto : et quia frequentius fit et magis difficulter conteritur, quod facile est convincere ex his quae de aliis istis similibus determinata sunt.