ARTICULUS I. ''De multiplicitate verbi .

Primo ergo quaeritur de multiplicitate verbi.

1. Dicit enim Hieronymus in Prooemio galeato, quod logos Graece multa significat. Nam et verbum est, et ratio, et supputatio, et causa uniuscujusque rei, per quam sunt singula quae subsistunt, quae universa recte intelligimus in Christo.

2. Anselmus. autem in Monologio , triplex dicit esse verbum, scilicet quo loquendo sensibilibus signis utimur, et hoc est verbum vocis. Vel quo loquendo intus cogitando apud nos volvimus quibus sensibilibus signis exprimamus: et hoc est verbum imaginationis. Et quo loquendo intelligibiliter, antequam imagines vocis volvamus intellectu, utimur: et hoc est verbum rei quod concepimus ut de ipso loquamur. Et in hoc concordant verba Augustini in libro XV de Trinitate , ubi sic dicit: " Quisquis igitur potest intelligere verbum, non solum antequam sonet, verum etiam antequam sonorum ejus imagines cogitatione volvantur: hoc enim est quod

ad nullam pertinet linguam, earum scilicet quae linguae appellantur gentium, quarum nostra lingua Latina est: jam potest videre per hoc speculum et in illo aenigmate, aliquam verbi illius similitudinem de quo dictum est: In principio erat Verbum . " Et ex hoc accipitur, quod triplex est verbum, sonans scilicet, cum imaginibus soni cogitatione volutum, et verbum quod ante imaginem soni est. Unde Augustinus, ibidem: " Formata quippe cogitatio ab ea re quam scimus, verbum est quod in corde dicimus, quod nec Graecum est, nec Latinum, nec linguae alicujus alterius. "

3. Basilius autem sic dicit: " Filio Dei attribuitur sensus, sapientia, virtus, lumen. Haec enim omnia competunt Filio prout verbum. "

4. Damascenus sic inquit: " Verbum tripliciter dicitur, scilicet secundum quod movetur intellectus, et cogitat quod in corde disponitur, et hoc est endiadentum, hoc est, interius dispositum, et Angelus, hoc est, nuntius intelligentiae . " Adhuc dicit Damascenus, quod " verbum Dei non est anapostaton, sed subsistens intellectivum et operativum. "

Quaeritur ergo penes quid omnia haec in verbo accipiuntur?

Solutio, Ad hoc dicendum, quod ea quae dicit Hieronymus, multiplicitatem ejus quod est logos in Graeco, vel verbum in Latino, determinant. Hoc enim dupliciter accipi potest: vel prout loquitur rem indistincte et implicite in primo principio rei, vel prout loquitur rem in se. Si primo modo: tunc est causa per quam subsistunt singula quae sunt. Et illud est sapientia sive ars primi intellectus universaliter agentis omnia, qui a

Platonicis dicitur mundus archetypus. Secundum illud enim verbum intellectus universaliter agentis est mundus, et ars in qua sunt ea quae facta sunt, antequam fiant, et causa formalis et effectiva est singulorum quae fiunt per artem illam, sicut ars in mente artificis causa formalis et effectiva est omnium quae facit per artem. Et sic dicit Aristoteles in septimo primae philosophiae, quod domus est ex domo, tectum ex tecto, paries ex pariete, fundamentum ex fundamento, et columna ex columna. Et explanat subdens: " Formae quae sunt in lapidibus et lignis, sunt ex his quae sunt in anima artificis. " Sic verbum per appropriationem convenit Filio, secundum quod Filius est sapientia et ars Patris. Psal, ciii, 24: Omnia in sapientia fecisti: impleta est terra possessione tua. Et hoc modo verbum, dictum implicite ponit respectum ad creaturas.

Si autem loquitur rem in se: aut implicite, aut explicite. Si implicite: tunc verbum est nomen rei. Et sic vere dicitur verbum quo significatur omne quod significatur. Et attribuitur Filio Dei secundum relationem ipsius tantum ad dicentem, quo scilicet Pater perfecte dicens se (sicut superius dictum est in quaestione de generatione Filii) de sua substantia format similitudinem suam in natura et specie,, per quam dicendo se perfectissime manifestat. Et hoc est quod dicit Augustinus in libro XV de Trinitate: " Non enim se perfecte dixisset, si aliquid minus esset in verbo sive in Filio, quam in dicente sive in Patre. " Job, xxxiii, 14: Semel loquitur Deus, ei secundo idipsum non repetit. Glossa Gregorii: " Loqui Dei, est Filium generare: quem dum semel genuit, secundo idipsum non repetit. " Joan. i, 1: In principio erat Verbum, Glossa: " Hoc est in Patre Filius. " Si autem explicite loquitur rem: vel loquitur eam prout definientia sunt unum in ultimo, quod est actus respectu omnium precedentium: aut loquitur cam prout sunt in ordine ad illud. Si primo modo: tunc verbum est ratio rei definitiva. Et sic verbum convenit Filio, prout ipse est ars, ut dicit Augustinus, plena rationibus idealibus rerum, quae omnes in ipso sunt vita et lux. Joan. i, 3 et 4: Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil quod factum est. In ipso vita erat, et vita erat lux hominum. Si autem loquitur rem explicite prout sunt definientia in ordine ad unum: tunc supputatio est, et convenit Filio Dei per appropriationem, prout ideales rationes quae sunt in ipso, non solum ad rem, sed ad singula rei constitutiva referuntur.

Sic ergo accipitur divisio Hieronymi.

Divisio autem Anselmi accipitur secundum gradus quibus verbum pronuntiatur a nobis. Ad hoc enim exigitur, quod primo per intellectum concipiatur, et sit quasi conceptus cordis sive scientia. Secundo, ut cogitando quasi coagitando, soni quibus exprimi potest, vel imagines sonorum volvantur et aptentur. Tertio, quod sono sensibili vestiatur et enuntietur, ut ad aures audientium venire possit. Et hoc verbum Filio Dei attribuitur, secundum quod est signum Patris, et quasi conceptus cordis ejus processit in carnem, et sensibilis factus est, et habitavit in nobis. Et haec sunt verba Augustini: et ponuntur in Glossa super epistolam I Joannis, ii, 1, super illud: Sed et si quis peccaverit, etc. Et ratio similitudinis ponitur ibidem: quia sicut sonus vestiens verbum, non mutat intentionem verbi quod est conceptus cordis, sed defert ab alios, sic caro assumpta nihil mutavit in Filio Dei, sed sensibilem fecit et visibilem inter homines. Unde etiam caro habitus Filii dicitur, ad Philip, ii, 7: In similitudinem hominum factus, ei habitu inventus ut homo. Primum horum verborum dicitur verbum rei, et est quod formatur in mente, et a mente fluit sicut scientia ipsius, quando mens novit se, vel dicit se. Quia sicut dicit Anselmus in Monologio, " di-

cere summo spiritui, nihil aliud est quam per intellectum videndo intueri . " Secundum verbum est cogitationis cum imaginibus insensibilibus vocis. Tertium autem verbum vocis, sensibilibus signis vestiens verbum rei. Unde patet, quod sublalato verbo rei, quod est scientia in mente, non remanet verbum secundum, neque tertium: quia nihil esset ad quod aptarentur imagines vocum, et nihil quod ipsa voce pronuntiaretur. Et sublato secundo, non remanet tertium: sublato autem tertio remanet secundum et primum, et sublatis tertio et secundo remanet primum. Unde Augustinus in libro XV de Trinitate: " Formata quippe cogitatio ab ea re quam scimus, verbum est quod in corde dicimus, quod nullius linguae est. "

Id autem quod dicit Basilius, quod Dei Filio attribuitur sensus, etc, accipitur secundum ordinem verbi ad nos, et secundum effectus verbi. Unde ipse Basilius dicit, quod " sensus est quo cognoscitur, hoc est, quo movet cognoscentem, sapientia qua ordinatur, virtus qua operatur, verbum quo pronuntiatur, lumen quo clarescit. " Verbum enim seipso movet ad sui sensum sive cognitionem, in quantum est intellectus Patris. Sapientia vero est, in quantum (ut dicit Augustinus) genita manat de sapientia ingenita. Virtus autem, in quantum artis primae virtus operativa in ipso et ipsum est, secundum quod dicitur, Joan. i, 3: Omnia per ipsum facta sunt. Verbum vero, secundum quod loquitur Patrem omnis formae per verbum datorem. Unde dicit Augustinus in primo super Genesim ad litteram: " Filius est forma omnium, hoc est, ad quam fiunt omnia. " Lumen autem est, secundum quod forma omnium lux est: et secundum quod lumen quod est forma prima, ut dicit Dionysius, ad illustrationem per omnia expandit se naturalis rei vultus.

In idem fere coincidit divisio Damasceni. Verbum enim quod movet intellectum ut intelligat, verbum rei est, quod est scientia mentis et conceptus. Verbum autem interius dispositum, est quod cogitando volvitur cum insensibilibus vocis imaginibus. Verbum autem quod est angelus intelligentiae, est quod sensibiliter sonat: et aptatur verbo quod de sinu Patris processit, et caro factum est, et habitavit in nobis . Quod vero dicit Damascenus: Verbum Dei non est anapostaton, etc., ut supra, attribuitur Verbo Dei per differentiam ad verbum nostrum. Nostrum enim est transiens: Dei autem in quo nihil transit, est hypostasis subsistens. Nostrum obligatum est, non liberum: Dei autem ad electionem liberum. Isa. lv, 11: Faciet quaecumque volui, et prosperabitur in his ad quae misi illud. Nostrum non operativum est, sed operatum in nobis: Dei autem operativum est saeculorum. Ad Hebr, xi, 3: Fide intelligimus aptata esse saecula verbo Dei, ut ex invisibilibus visibilia fierent. Glossa, " Sicut exemplum ab exemplari. " Boetius in Consolatione philosophiae:

Tu cuncta superno Ducis ab exemplo, pulchrum pulcherrimus

[ipse Mundum mente gerens, similique imagine

[formans.

Unde etiam verba Christi Filii in carne existentis, instaurativa fuerunt creaturarum in caecis, claudis, mutis, leprosis, et mortuis, in signum, quod ipse primum verbum esset, quod primo creaturas instauravit, ut dicit Ambrosius.

. Et sic patet de omnibus divisionibus superius inductis.

Ad cujus autem verbi similitudinem dicatur Verbum Dei increatum, in praehabitis determinatum est in quaestione de generatione Filii.