Scholium.

Rejicit Varronem dicentem, unitatem Dei ratione naturali non esse demonstrabilem, septem viis. Et primo ex parte intellectus infiniti, quia cognoscit omnia perfectissime ; sed unus Deus non cognosceret alterum Deum sic, quia non per naturam cognoscentis, quia non continet alterum Deum ; nec per naturam alterius, quia actus cognitionis esset posterior et dependens ab extrinseco. Secundo actus non potest habere duo objecta adaequata, sed Deus est adaequatum sui actus.

In ista quaestione, (a) conclusio est certa. Sed dicunt aliqui, quod haec conclusio non est demonstrabilis, sed tantum accepta per fidem: et ad hoc auctoritas Rabbi Moysi lib. 3. cap. 6. quod unitas Dei accepta est a lege.

Hoc etiam arguitur per rationem, quia si per rationem naturalem posset cognosci Deum esse unicum: ergo posset naturaliter cognosci Deum ex se esse singularem: ergo posset cognosci naturaliter singularitas Dei et essentia Dei ut singularis, quod falsum est et contra praedicta in quaestione de subjecto Theologiae.

Videtur tamen, quod ista veritas possit ratione naturali ostendi, et hoc sumendo viam.

Primo ex infinito intellectu.

Secundo ex infinita voluntate.

Tertio ex infinita bonitate.

Quarto ex ratione infinitae potentiae.

Quinto ex ratione infiniti absolute.

Sexto ex ratione necesse esse.

Septimo ex ratione omnipotentiae.

Prima via(b) ex parte intellectus infiniti arguitur primo sic : Intellectus infinitus cognoscit quodcumque intelligibile perfectissime quantum est intelligibile in se, quia totum ens, nam intellectus finitus hoc potest, licet non perfectissime nec simul: ergo si sint duo dii, sint A et B; A ergo cognoscet B perfectissime , quantum scilicet D est cognoscibile, sed hoc est impossibile. Probatio, quia aut cognoscit B per essentiam B, aut non. Si non, et B est cognoscibile per essentiam ; ergo A non cognoscit B perfectissime quantum scilicet B est cognoscibile: nihil enim cognoscibile per essentiam perfectissime cognoscitur nisi cognoscatur per essentiam suam, vel per aliquid perfectius includens essentiam suam quam ipsa sit in se ; essentia autem B in nullo perfectius includitur quam in B, quia tunc B non esset Deus. Si autem cognosceret B per essentiam ipsius B; ergo actus ipsius A est posterior naturaliter essentia ipsius B, et ita A non est

Deus. Quod autem actus ipsius A sit posterior ipso B, probo, quia omnis actus cognoscendi qui non est idem objecto, est posterior objecto. Neque enim prior, neque simul natura est actus cum objecto alio ab actu, quia tunc actus posset intelligi sine objecto, sicut e converso.

Si dicas quod A intelligit B per essentiam ipsius A, quae simillima est ipsi B, aut quod A intelligit B in ratione speciei communis ipsi A et ipsi B.

Contra, neutra responsio salvat, quod A intelligat B perfectissime et per consequens non est Deus, quia cognitio alicujus in simili tantum sive in universali, non est cognitio perfectissima et intuitiva ipsius rei in se, et ita non cognoscit B intuitive et perfectissime, quod est propositum.

Secundo ex (c) parte intellectus arguitur sic : Actus aliquis non potest habere simul duo objecta adaequata, A est objectum adaequatum suae intellectioni, et B esset adaequatum eidem, si posset intelligere simul perfecte A et B ; ergo impossibile est quod A intelligat unica intellectione simul perfecte A et B, si A habet duas intellectiones realiter distinctas: ergo non est Deus. Major patet, quia alioquin actus adaequaretur alicui objecto , quo subtracto non minus quietaretur potentia et adaequaretur, et ita frustra esset tale objectum.

COMMENTARIUS. (a) In ista quaestione. Hic recitat opinionem Gulielmi Varronis, qui dicit, quod tantum esse unum Deum est tantum per fidem acceptum ; sed Doctor septem viis probat tantum esse unum Deum, ita quod via naturali hanc conclusionem demonstrat.

(b) Prima via ex parte intellectus infiniti. Haec ratio satis clara est in littera, et quando dicit. Doctor quod cognoscere aliquid per essentiam, sic debet intelligi quod essentia sit ratio formalis cognoscendi, et sic erit ratio formalis movendi intellectum ad sui cognitionem, et hoc patet a Doctore in 2. dist. 3. quaest. 8. ubi quaerit an Angelus possit se cognoscere per essentiam suam ; et sic si B possit cognosci ab A per essentiam B, tunc B saltem partialiter causaret in A cognitionem sui, quod patet a Doctore ubi supra, quia aliquid cognosci per essentiam propriam,est saltem partialiter causare cognitionem sui intellectu cognoscente. Et sic sequitur quod dicit Doctor quod cognitio qua cognoscitur B, est naturaliter posterior ipso B, quia causata ab ipso B, et ita A non erit Deus, quia tunc esset in potentia receptiva ad cognitionem B, quia talis cognitio non esset idem quod Deus, neque esset idem cum B. Et quod tangit infra ibi: Quod autem actus ipsius A sit posterior ipso B, hic dicit quod si talis actus cognoscendi non esset naturaliter posterior objecto, sed esset prior vel simul natura, tunc talis actus posset intelligi sine objecto, sicut etiam objectum sine actu.

Sed in hoc videtur sibi contradicere, quia in quaest. 14. quodlib. vult quod aliquis potest cognoscere actum beatificum, et tamen non cognoscit objectum beatificum.

Item in quaest. 13. vult quod actus cognoscendi sit qualitas absoluta, licet includat aliquam relationem ad objectum : sed talis qualitas potest esse sine tali relatione: ergo et sine objecto. Dico, quod hic nulla est contradictio, quia quando Doctor dicit quod si actus esset simul natura vel prior natura objecto, posset esse sine tali objecto, non sic debet intelligi quod actus causatus non possit in aliquo intellectu conservari saltem a prima causa sine objecto, quia Deus omnem intellectionem saltem objecti creati posset conservare ipsis objectis destructis: sed debet intelligi quod talis actus posset habere verum esse, objecto non concurrente ad tale esse, quia si simul natura nullo modo posset causari ab ipso objecto, nec ut a causa totali nec parliali, quia causa etiam quando causat, semper est prior natura causato, ut patet a Doctore in 2. dist. q. 3. et 25. dist. ergo si actus cognoscendi B est simul natura cum B, non dependeret in esse ab ipso B.

Si dicatur, quod non est necesse dependere ab ipso B in ess, quia non omnis actus cognoscendi dependet in esse ab objecto cujus est actus, patet, quia intellectus divinus cognoscit creaturam, et tamen talis cognitio non dependet a creatura nec quasi dependet, sed ille actus est ab essentia divina virtualiter vel eminenter continente creaturam.

Concedo, quod aliquis actus potest causari aliunde ab objecto cujus est, sed tunc tale objectum virtualiter vel eminenter continetur in causante actum ; sed in proposito B nec actualiter nec eminenter continetur in A, quia tunc esset imperfectius A, et per consequens non esset Deus, et sic patet ratio Doctoris.

Ad istam tamen rationem respondet Occham in 1. quaest, quodlib. Et primo dicit, quod quando Doctor dicit quod intellectus est infinitus, hoc est tantum creditum et non naturali ratione ostensum.

Sed hoc nihil contra Doctorem, quia hoc posito, adhuc sequitur intentum Doctoris, quia si .I et B essent duo Dii, utrumque esset perfectissimum ens, ita quod nec A esset perfectius B, nec e contra, et hoc posito statim stat ratio Doctoris, ut patet intuenti.

Ideo Occham dat aliam responsionem, et dicit quod etiam posito quod sit formaliter infinitus, adhuc est tantum creditum quod A cognoscat B perfectissime, quia diceret Philosophus quod Deus nihil extra se cognosceret.

Sed judicio meo videtur esse notum, et apud Aristotelem et Commentatorem et multos alios, quod Deus cognoscat aliquid aliud extra se, tum, quia ipse 12. Metaph. t. c 51. concludit, quod est intelligens. Tum, quia in causis essentialiter ordinatis, necesse est primam causam simul agere, sed nonnisi cognoscendo et amando. Tum, quia causa superior agit propter finem superiorem, scilicet ordinando effectum ad finem superiorem, quod non potest esse nisi cognosceret ista inferiora.

Item, ad hoc faciunt rationes, quas Doctor facit quaest. 1. hujus dist. quando probat quod primum effectivum est intelligens et volens. Verumtamen est quod non cognoscit aliquid extra se ipsum, ita quod recipiat cognitionem ab objecto extra, quia tunc talis intellectus vilesceret. Sed quia hoc requirit diffusum tractatum, pro nunc omittatur, et sic patet quod A perfectissime cognoscit B.

Dat etiam Occham aliam responsionem, dicens quod ratio Doctoris non concludit quando quaerit, aut A cognoscit B per essentiam B. Dicit Occham, quod ly per potest dicere circumstantiam objecti cogniti per talem cognitionem, sic intelligendo quod B est objectum cognitionis ipsius A sive terminans hujusmodi cognitionem, et in hoc verum dicit. Aut ly per essentiam dicit circumstantiam causae efficientis, et hoc modo negat quod B possit causare hujusmodi cognitionem in intellectu A, et si talis cognitio causaretur, conceditur esse posterior ipso B.

Sed judicio meo non solvit rationem Doctoris, quia ut dicit Doctor, nihil perfectissime cognoscitur nisi cognoscatur per essentiam propriam, vel per aliquid virtualiter vel eminenter continens illud, sed B non continetur in A. Et ultra, nam causans cognitionem propriam alicujus objecti non potest causare nisi virtualiter contineat entitatem talis objecti, ut patet a Doctore in 1. d. 3. quaest. 1. et dist. 8. et in 2. dist. 3. quaest. 10. et in quot. quaest. 14. Nec valet dicere, quod notitia A aequivalet notitiae propriae et simplici ipsius B, ut dicit Occham, ita quod A per suam unicam cognitionem et simplicem, potest aeque sufficienter judicare inter A et B, sicut si A haberet unam propriam cognitionem qua cognosceret se, et aliam qua cognosceret B.

Certum est quod hocnon valet, tum quia hujusmodi cognitionem non cognosceret perfectissime ipsum A, quia talis cognitio, nec virtualiter nec eminenter posset includere cognitionem propriam B, sicut dicimus quod cognitio Deiaequivaletomni cognitioni simplici creaturarum; hoc ideo est, quia virtualiter et eminenter continet hujusmodi cognitionem, et non posset continere nisi creaturae eminenter continerentur in essentia divina ; sed B non contineretur in A, et per consequens nec cognitio propria B contineretur in cognitione propria ipsius A.

Hanc etiam rationem Doctoris nititur solvere R. Magister Alphonsus Toletanus, et dicit A, cognoscit B, sed non per essentiam ipsius B cogniti, sed per essentiam ipsius A. Et ad probationem Doctoris, quando dicit quod nihil cognoscitur perfectissime nisi cognoscatur per essentiam suam, vel per aliquid includens essentiam suam perfectius quam ipsa sit in se ipsa, dicit quod hoc est falsum, quia licet quod cognoscitur perfectius quam in se ipso, necessario cognoscatur per aliquid repraesentans essentiam suam perfectius quam ipsa sit in se ipsa, sicut patet de cognitione qua creatura cognoscitur In Verbo ; ad cognoscendum tamen aliquid ita perfecte sicut cognoscitur in se ipso, sufficit quod cognoscatur per aliquid repraesentans essentiam suam, ita perfecte sicut ipsa est in se ipsa, et sic esset in proposito : haec ille. Et addit dicens, posset etiam concedi quod unus Deus cognoscit alium per essentiam Dei cognitam. Et quando dicitur, quod omnis actus cognoscendi, qui non est idem objecto, est posterior objecto, non est verum, si sit idem alteri objecto quod non est posterius illo, et sic esset in proposito.

Sed salva semper reverentia tam reverendi Magistri, dico primo, quod est impossibile unum Deum perfecte repraesentare in ratione objecti intelligibilis alium Deum nisi virtualiter et eminenter contineat illum, et hoc patet tam in repraesentativo secundum quid quam simpliciter. Dicimus enim, quod species intelligibilis hominis repraesentat ipsum homi- nern in ratione objecti intelligibilis, licet ut ibi habeat tantum esse secundum quid, nihil tamen posset causare speciem intelligibilem ipsius hominis, si non contineret virtualiter vel eminenter entitatem ipsius, ut patet. Nam esse rationem repraesentandi aliquid in ratione objecti intelligibilis dicit perfectionem, maxime si tale repraesentativum est virtualiter vel eminenter repraesentativum: patet etiam in repraesentatio simpliciter quod est in cognitione intuitiva, quia nihil potest esse ratio formalis repraesentandi aliquid in ratione objecti intelligibilis inluitive, (ita quod faciat tale objectum esse actu intelligibile in potentia propinqua inluitive) nisi contineat in se entitatem illius virtualiter vel eminenter. Hoc subtiliter patet a Doctore in 2. d. 3. quaest. 10. et vide ibi singularem Glossam. Si ergo in proposito unus Deus esset ratio formalis repraesentandi alium Deum in ratione objecti intelligibilis inluitive, contineret illum virtualiter vel eminenter.

Secundo dico, quod etiam posito quod A esset ratio formalis repraesentandi B in ratione objecti intelligibilis intellectui ipsius A, quaero tunc, cum ipsum B sit praesens intellectui A ante cognitionem ipsius B, a quo immediate causatur talis cognitio ? Si ab essentia B, stat ratio Doctoris ; si ab ipso A, ergo A continet virtualiter vel eminenter ipsum B, quia continens notitiam distinctam alicujus objecti, necessario virtualiter vel eminenter continet ipsum objectum, ut patuit supra. Nunquam enim Deus posset causare in intellectu divino distinctam notitiam hominis, nisi virtualiter vel eminenter contineret ipsum hominem. Licet enim aliqua substantia sit perfectior accidente, et per consequens licet homo sit perfectior cognitione asini, nunquam tamen posset causare immediate distinctam cognitionem asini, nisi entitatem asini virtualiter vel eminenter contineret, et singularem rationem hujus vide in Scoto quaest. 14. quodlib.

Et ad aliud, quod ultimo dicit Magister Alphonsus, concedendo quod A potest cognoscere B per essentiam ipsius B cogniti, etc. et post dicit, quod talis cognitio (etiam posito quod non esset idem cum ipso B, dummodo sit idem cum A) non erit naturaliter posterior B. Hoc totum conceditur, posito quod talis cognitio sit idem cum A, sed hoc indiget protalione, quia quaero quid intelligis per essentiam ipsius B? Si intelligis quod B per essentiam suam causa t totaliter vel partialiter cognitionem sui in intellectu A, est impossibile quod talis cognitio sit idem quod A, quia si sic, tunc ipsum A esset in se causatum a B, vel ut a causa totali vel ut a parliali. Si vero intelligis per essentiam B terminalive tantum, id est, quod talis cognitio terminetur ad essentiam B, hoc est valde improprie dictum, et etiam hoc posito, adhuc stat principalis difficultas, cum cognitio ( per Augustinum 8. de Trin. c. ult.) sit a cognoscente et cognito ; a quo ergo causatur talis cognitio ? certum est quod vel ab objecto cognito, vel ab alio virtualiter vel eminenter continente objectum cognitum, et sic sequitur idem quod prius. (c) Deinde Doctor probat principale intentum alia ratione sumpta ex parte intellectus infiniti ibi : Secundo ex parte intellectus arguitur sic. Et quando dicit quod idem actus non potest habere duo objecta adaequata, potest sic exponi, quod non possit habere duo objecta adaequata in ratione motivi, et hoc verum est, quia tunc simul dependeret in esse a duobus objectis, et sic uno circumscripta, simul esset et non esset: esset quidem posito uno a quo dependet in esse ut ab objecto totali; et non esset, alio circumscripte a quo dependet in esse ut ab objecto totali sive adaequalo. Sequeretur etiam, quod idem actus esset simpliciter causatus et non causatus ; esset quidem causatus ut est ab alio Deo cognito ; et non esset causatus ut est a primo Deo cognoscente, quia tunc distingueretur realiter ab ipso, cujus oppositum probatum est supra.

Vel potest sic exponi, quod idem actus potest terminari ad duo objecta adaequata, et sic dependere a duobus objectis adaequatis in ratione termini, et hoc similiter est impossibile, quia tunc idem actus simul terminaretur adaequate, et non terminaretur adaequate, circumscripto uno illorum objectorum, et arguatur ut supra. Sequeretur etiam, quod ut terminaretur ad essentiam Dei cognoscentis non includeret aliquam relationem, nec realem, nec rationis, propter realem identitatem ipsius actus et essentiae, ut patet a Scoto in quot. quaest 13. Ut vero terminaretur ad alium Deum, ut ad objectum adaequatum, necessario includeret relationem realem ad ipsum, quia cognitio intuitiva ut terminatur ad objectum actu existens et realiter distinctum, includit relationem realem ad illud, ut probat Doctor q. 13. quodlib. et ex hoc sequerentur multa inconvenientia, ut patet intuenti.

Vel tertio potest sic exponi, quod aliquis intellectus uno et eodem actu potest adaequate quietari in duobus objectis adaequatis in ratione quietativi, et hoc est impossibile , quia circumscripto uno illorum, adaequate quietaretur et non quietaretur, et formetur ratio ut supra. Similiter sequeretur, quod ut quietaretur in essentia sua, nullam relationem nec rationis necessario includeret, ut patet a Scoto in quolib. ubi supra, ut vero in alio quietaretur necessario includeret relationem realem ad illud, ut patet a Scoto ubi supra.

Ex his patet quod responsio Magistri Gulielmi Occham ad argumentum Doctoris in quaest. 1. quodl. non evacuat nec solvit. Dicit enim ipse quod idem actus non potest habere duo objecta adaequata secundum praedicationem, potest tamen habere duo objecta adaequata secundum perfectionem, et sic esset in proposito ; et dicit quod hujusmodi objecta sufficienter quietarent, sed non respondet ad difficultates supra expositas, ut patet in littera sua. Magister tamen Alphonsus Toletanus loco praeallegalo dat duas responsiones. Prima,

quod Deus cognosceret illum alium Deum non per essentiam alterius Dei, sed per propriam essentiam, et sic perfectissime in essentia sua cognosceret alium Deum, et sic ille alius Deus non esset objectum adaequatum, sed ista responsio supra est improbata. Dat aliam responsionem, quod si unus Deus cognosceret alium Deum per essentiam alterius Dei, quod ille actus cognoscendi non haberet duo objecta adaequata, sive intellectus unius Dei non haberet duo objecta adaequata, sed aliquid commune utrique Deo esset objectum adaequatum.

Sed patet, quod ista responsio non infringit rationem Doctoris ; tum, quia loquendo de objectis quietalivis, certum est quod illud commune non est adaequatum quietativum, quia nec perfectissimum, ut patet ; cum ergo uterque Deus esset summe perfectus, ita adaequate unus esset quietativus sicut et alius. Tum etiam, quia loquendo de objecto motivo, certum est quod intellectus divinus non habet aliquod commune, ut patet per communiter Doctores, et supra ostensum in q. penult. Prolog. et sic non posset evadere, quin isti duo dii essent objecta adaequata in ratione motivi. Et ultra posito quod objectum adaequatum intellectus divini esset aliquod commune, adhuc stat argumentum Doctoris, quia illud commune non moveret intellectum ad cognitionem aliquam, sed contenta sub tali communi. Quaero tunc an eadem cognitio divina possit simul esse a duobus objectis contentis ; si sic, ergo eadem erit causata et incausata, dependens et independens, ut dixi supra; si non, sed alia et alia respectu alterius et alterius Dei, ergo unus Deus habebit duas cognitiones realiter distinctas, et sic non esset Deus, ut dicit Doctor. Et multa alia possent adduci et elici ex supradictis contra responsionem istorum, quae brevitatis causa omitto.