ARTICULUS I.

Utrum possit dici, Solus Pater est Deus .

Primo ergo quaeritur, Utrum possit dici, Solus Pater est Deus.

1. Hoc enim videtur per Augustinum in libro VII de Trinitate non posse dici. Dicit enim sic: " Quoniam ostendimus quomodo posset dici solus Pater, vel solus Filius, consideranda est illa sententia qua dicitur, Non esse solum Patrem Deum verum solum, sed Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum . " Ex hoc accipitur, quod Pater vel Filius vel Spiritus sanctus non potest dici solus Deus.

2. Adhuc, I ad Timoth, i, 17, super illud: Soli Deo honor et gloria in saecula saeculorum. Amen. Dicit Glossa, " quod non potest hoc intelligi de solo Patre, nec de solo Filio, nec de solo

Spiritu sancto, sed de Trinitate. " Et innuit, quod si de solo Patre intelligeretur, excluderetur Filius et Spiritus sanctus.

3. Adhuc, I ad Timoth, vi, 15: Beatus et solus potens. Et, ad Roman, xvi, 27: Soli sapienti Deo. Et, I ad Timoth, i, 17: Invisibili, soli Deo. Dicit Augustinus in libro III contra Maximinum , quod haec non de solo Patre accipienda sunt, ut dicebant haeretici, sed de Trinitate, sicut illud: Qui solus habet immortalitatem .

Adhuc, Deuter. XXXII, 39: Videte quod ego sim solus. Et intelligitur Deus. Quia Pater ibi loquitur, videtur quod sequitur, quod Pater est solus Deus.

In contrarium hujus est,

1. Quod dicitur in hymno Angelorum de Filio: " Tu solus sanctus, tu solus Dominus, tu solus Altissimus. " Cum ergo isti termini, sanctus, dominus, altissimus,, sint termini essentiales et non notionales de tribus personis dicti singulariter et in communi, eadem ratione potest dici solus Deus.

2. Adhuc, Augustinus dicit in libro III contra Maximinum , quod " etsi de solo Patre diceretur, quod solus Deus esset, non tamen excluderetur Filius vel Spiritus sanctus: quia hi tres unum sunt. "

Adhuc quaeritur, Si haec concedenda sit, Trinitas est solus Deus?

Videtur, quod sic: quia

1. Jam habitum est ex verbis Augustini, quod solus verus Deus est Deus ipsa Trinitas.

2. Adhuc, Iste terminus, solus Deus, substantialis est, et non habet modum praedicandi relative. Si autem est essentialis terminus, hoc est, secundum essentiam de omnibus simul in singulari praedicatur et de quolibet per se, videtur quod debeat concedi, quod Trinitas sit solus Deus, et Pater solus Deus, et Filius solus Deus, et Spiritus sanctus solus Deus.

3. Adhuc, Constat, quod ille terminus, Deus, essentialis est: et per hoc quod adjungitur ei dictio exclusiva quae est solus, non efficitur nisi essentialis: ergo sicut prius poterat dici, Trinitas est Deus, et Pater est Deus: ita post potest dici, Trinitas est solus Deus, et Pater est solus Deus.

In contrarium est quod Hilarius dicit , quod sacramentum. Dei nec in solitudine, nec in diversitate consistit. Et ita videtur, quod nec Trinitas sit solus Deus, nec Pater solus Deus: videtur enim secundum Hilarium excludi pluralitas personarum cum dicitur, solus Deus.

Adhuc, Ulterius quaeritur de hoc quod dicitur, Matth. xi, 27: Nemo novit Filium, nisi Pater: neque Patrem quis novit, nisi Filius. Hoc enim quod dicit, nemo nisi tantum valet quantum solus: et sic videtur, quod non nisi solus Filius novit Patrem: sed Pater et Spiritus sanctus se noscunt .

Solutio. Ad haec difficile non est respondere: sophismata enim sunt. Cum enim dicitur, Solus Pater est Deus, dictio exclusiva potest sistere circa subjectum, et sic excludit oppositum subjecti, et est sensus, qui non est Pater, non est Deus: et hoc falsum est: quia Filius non est Pater, est tamen Deus. Potest etiam referri ad compositionem quae est in praedicato, et sic excludit oppositum praedicati: et sic dicunt quidam,, quod est vera sub hoc sensu, Pater est Deus, et non est aliud quam Deus. Posset ta-

meo dici, quod adhuc duplex est: eo quod potest excludere oppositum praedicati, sicut dictum est, et vera est: vel ipsum praedicatum sive communitatem praedicati a participatione plurium subjectorum, ut sit sensus, Pater est Deus, et non sunt plures dii, sed unicus Pater: et sic est fallacia, sicut distinguitur ista in sophismatibus, iste comedit solus: non enim sensus est, quod non aliud faciat quam comedere, sed quod alius non comedit secum. Antiqui tamen aliter dicebant sic, quod quando dictio exclusiva, ut solus, et tantum, adjungitur nomini substantivo, virtutem suam exercet in genus rei, et non in rem generis, ut cum dicitur, tantum homo currit, vel solus homo currit, hoc nomen, homo, indeterminate supponit pro homine: et licet sequatur, tantum homo currit, vel solus homo currit: ergo non asinus: tamen non sequitur: ergo Socrates vel Plato: esset enim processus ab indeterminata suppositione ad determinatam, qui processus fallit secundum consequens. Et ideo etiam dicunt non concedi has, solus Deus solum Deum genuit, ita quod solus cum articulo intelligatur et substantive: et sic indeterminatam habet suppositionem. Et si dicatur, unus unum genuit, ita quod hoc nomen, unus, formaliter accipiatur et substantive, ut sit sensus, unicus unicum genuit, dicunt non esse concedendum. In Trinitate enim nec solus Deus est, nec unicus: et ideo praedicatum quod est Deus, nec a pluribus potest excludi, nec indeterminate supponens determinatum suppositum generationis potest inferre.

Et per hoc patet solutio ad sequens etiam, scilicet ad id quo quaeritur, An Trinitas sit solus Deus verus ? Duplex est enim sicut et aliae. Si enim dictio exclusiva excludat communitatem praedicati a pluribus qui supponuntur in subjecto, falsa est: Deus enim Trinitas non est so- litarius Deus. Si autem excludat oppositum praedicati, locutio vera est, et sensus est, Trinitas est verus Deus, et non est aliud quam verus Deus.

Et per hoc patet solutio ad quatuor prima.

Ad id quod in contrarium objicitur, dicendum est, quod dictio exclusiva cum dicitur, " Tu solus Dominus, " non excludit ab opposito subjecti, sed ab opposito praedicati.

Ad dictum Augustini dicendum, quod Augustinus considerat, quod subjectum non participat praedicatum, nisi ratione essentiae: et ideo quod essentialiter unum est cum subjecto, a participatione praedicati non excluditur.

Ad id quod ulterius objicitur, quod solus et solus Deus sunt termini essentiales, dicendum, quod termini essentiales duplices sunt: quidam enim in intellectu suo claudunt pluralitatem, vel affirmative, vel negative: et hi dicuntur de pluribus, et non de uno divisim, sicut duo, et tres, quando substantive ponuntur: sic enim Pater et Filius non sunt unus, sed duo: et Pater et Filius non sunt tres, sed duo. Solus autem et aliae dictiones exclusivae quando ponuntur circa terminum numeralem vel distinctivum, excludunt pluralitatem: et talis exclusio in divinis esse non potest: quia plures sunt qui sunt unus Deus. Et ideo dicit Hilarius, quod Deus nec singularis est, nec solitarius: et ideo nec Pater est solus Deus, nec Filius solus Deus, nec Spiritus sanctus solus Deus, nec Trinitas hoc modo solus Deus. In hoc enim sensu sequeretur, quod Trinitas esset solitarius Deus: quod falsum est. Et hoc est quod dicit Hilarius.

Ad hoc quod ulterius quaeritur de hoc: Nemo novit Filium, nisi Pater: neque Patrem quis novit, nisi Filius , non est difficile respondere. Signum enim distri-

butivum nemo, vel nullus, si dicatur, nullus novit, supponit communiter pro omni ente creato et increato quod est cognoscitivum Patris vel Filii: et ab hac communitate haec dictio nisi, excipit Filium propter coessentialitatem cum Patre, per quam plene cognoscit Patrem et plene cognoscitur a Patre: et ideo non. excluditur Pater, nec Spiritus sanctus: sed fit exclusio eorum qui in eadem coessentialitate non cognoscunt Patrem et Filium, sicut homo, et Angelus.