ARTICULUS II.

De significationibus nominum numeralium cum dictionibus exclusivis .

Secundo quaeritur juxta idem, Quid circa id a quo fit exclusio, dicant nomina numeralia circa talia posita sive talibus adjuncta, ut unus, duo, tres, sive unus, una, unum, sive etiam plures, pauciores, et hujusmodi? Ut cum. dicimus, unus solus est, duo soli sunt, tres soli sunt, vel duo sunt pauciores tribus, vel tres plures duobus.

Videtur, quod talia substantiam significant, et non personam, vel notionem.

1. Omne enim quod est in divinis, ut dicit Boetius, praedicatur secundum substantiam, vel secundum ad aliquid: constat autem, quod haec non praedicantur secundum ad aliquid: ergo secundum substantiam.

2. Adhuc, Haec praedicantur de qualibet persona: Pater enim est unus, Filius unus, Spiritus sanctus unus: et, sicut dicit Athanasius, " non sunt tres dii, sed unus Deus. " Similiter Pater et

Filius duo sunt, et Pater et Spiritus sanctus duo, et Pater et Filius et Spiritus sanctus tres: quod autem praedicatur de omnibus, secundum substantiam dicitur: ista ergo nomina secandum substantiam dicuntur.

3. Si forte dicat aliquis, sicut dicit Magister in Sententiis, quod isti termini negative, et non positive habent exponi, ut cum dicitur unus, intelligatur non plures: et cum dicitur duo, intelligatur non tres: et tres, hoc est, non quatuor. Videtur hoc non esse verum: quia non est ratio quare tales termini in inferioribus dicant proprietatem qua una res est una, et duae duae, et tres tres, et in divinis non dicant.

numerus non dicitur nisi privatione unitatis, et minor numerus privatione majoris., videbitur circulatio esse, et utrumque cadere in intellectu alterius, ut unum non plura, et plura non unum.

5. Adhuc, Aliqui dixerunt, quod isti termini, unus, duo, tres, unus, una, unum, officiales sunt, et nihil in re significant nisi nutum ad aggregationem divisorum: unde dicunt, quod numerus dicitur quasi nutus memeris, hoc est, divisionis. Sed hoc videtur non posse stare: quia sicut vanus est intellectus, qui ad rem referri non potest, eo quod intellectus est similitudo rei: ita nutus animae vanus est qui ad nihil rei innuit: et sic vanus esset intellectus istorum in divinis.

Ulterius quaeritur de omnibus hujusmodi nominibus, unus, duo, tres, unus, una, unum, utrum significent rem de aliquo praedicamento?

Et videtur, quod

1. Si dicunt rem de praedicamento quantitatis, quod tunc praedicatio mutatur in praedicationem substantiae, ut dicit Boetius in libro de Trinitate,

2. Adhuc, Isti termini non habent modum, nec rationem ejus quod est ad aliquid. Cum ergo praedicentur in divinis, relinquitur, quod praedicentur secundum substantiam, et dicant rem in genere substantiae.

Ulterius quaeritur, Cum adjectiva alia, omnipotens, aeternus, immensus, quando substantivatur per intellectum articuli, dicantur de tribus in singulari, ut Pater et Filius et Spiritus sanctus non tres omnipotentes, sed unus omnipotens: non tres aeterni, sed unus aeternus: non tres immensi, sed unus immensus: utrum similiter hoc nomen, unus, substantivatum possit dici de duabus vel tribus personis, ut dicatur sic, Pater est unus, Filius est unus, et Pater et Filius sunt unus, non duo uni, ut ita liceat dicere?

Si enim essentiam significat: tunc non excluditur, cum dicitur unus, nisi pluralitas personarum: et sic Pater et Filius sunt unus.

In contrarium hujus est, quod unus est indivisus in se, et divisus ab aliis: dividi autem ab aliis non convenit essentiae, sed personae: et sic cum dicitur, Pater et Filius sunt unus, intelligitur unitas personae: hoc autem modo falsum est, quod Pater et Filius sunt unus.

Ulterius adhuc quaeritur. Cum omnis partitio et distinctio fiat sub aliquo communi habente partes plures actu vel potestate vel natura, sicut dicimus, aliquis homo, quidam homo, unus homo, solus homo: aliquis phoenix, quidam phoenix, unus phoenix, solus phoenix: aliquis soi, unus sol, quidam sol, etc.: cum in divinis sub communi quod est Deus, nec actu, nec potentia, nec intellectu, nec natura sint plura, utrum ibi possint poni plura talia, ut dicamus, aliquis Deus, quidam Deus, unus Deus, solus Deus ?

Et videtur, quod sic.

Boetius enim dicit in libro de Trinita-te, quod " Deus a nullo differt Deo: "

et sic conjungit hoc signum, nullum, quod distributivum et partitivum est, cum Deo, quod est substantivum essentiale.

Solutio. Sicut in praehabitis dictum est, tria sunt praedicamenta in divinis, scilicet quis, quae, quod: et quis quaerit personam, quae proprietatem, quid vel quod essentiam sive naturam. Masculinum enim et foemininum genus formatum et particulatum quid significant: neutrum autem quod dicitur per abnegationem utriusque, significat essentiam inarticulatam et informatam. Unde adjectivum quando in neutro genere substantivatur, substantivatio significatur per hoc nomen, res, quod informe est, ut album, alba res. Si substantivatur in masculino vel foeminino, substantivari non potest, nisi per articulum appositum, vel dictionem articularem nominis vel pronominis, cujus virtute stat pro supposito, ut hic albus, hujus albi. Et propter hoc trahitur tunc ad personam. Articulus enim distinctivus est: quod non nisi personae convenit.

Unde cum quaeritur, Quid significent ista nomina, unus, duo, tres, per tria genera variata? dicimus, quod in neutro genere significant substantiam: et ideo Pater et Filius et Spiritus sanctus sunt unum, et non duo, vel tria. In masculino autem genere etiam si substantivatur per articulum subintellectum, quia trahuntur ad personam, Pater et Filius et Spiritus sanctus sunt tres, non duo, nec unus. In foeminino vero si articulata et substantivata intelligantur, determinatas dicunt proprietates, sicut una persona una proprietate distincta, duae personae duabus proprietatibus distinctae, tres proprietatibus distinctae. Et sic in inferioribus quodlibet quod est unum, suis terminis intra se contentum est, et ab aliis determinatum et divisum: et hoc significat haec dictio, unum, et duo significat aggregationem talium duorum unorum, et similiter tres ad summam determinatam. Et ideo unitas rei forma rei est, sub alia et alia ratione. Forma enim est, secundum quod dat esse, unitas autem secundum quod esse terminat et distinguit. Unde in divinis haec nomina adjuncta essentialibus, significant essentiam: adjuncta personalibus, personam: et adjuncta notionalibus, notionem.

Et per hoc patet solutio partis articuli primae.

Ad id autem quod primo objicitur, dicendum est, quod praedicari secundum substantiam, vel secundum ad aliquid, dupliciter dicitur, scilicet materialiter, et formaliter, ut scilicet praedicet id quod est substantia, vel id quod est persona, vel id quod est notio, vel praedicet substantiam modo substantiae, et personam modo personae, et notionem modo notionis. Licet enim Deus praedicet substantiam, hoc est, id quod est substantia: tamen cum dicitur Deus de Deo, praedicat modo personali, et non substantiali, propter notionalem praepositionem adjunctam.

Item, Licet paternitas dicat relationem, tamen modo relationis non dicit: quia dicit eam ut conceptam, et non exercitam, sicut dicit eam Pater.

Item, Aliquando dicit notionem vel personam: dicit tamen eam confuse et indeterminate in quodam communi, sicut aliquis, et unus, et duo, et tres, et hujusmodi. Et tunc illud dicit personam. non personaliter, et notionem non notionaliter. Et quando dicit Boetius, quod in divinis non sunt nisi duo praedicamenta, substantia scilicet, et ad aliquid, et quae non praedicantur secundum ad aliquid, quod praedicantur secundum substantiam: intelligit de his quae praedicant ad aliquid ut ad aliquid, et ad aliquid non ut ad aliquid, sed ut conceptum et confusum: quae enim non praedicant sic ad aliquid, pro certo praedicant substantiam.

Ad aliud dicendum, quod ea quae

praedicantur de omnibus in singulari, et dicunt substantiam ut substantiam, et non notionem, vel personam ut conceptam vel confusam, illa dicuntur de omnibus simul in singulari. Ista autem non sunt talia, nisi in neutro genere substantivata: sic enim tres personae sunt unum, non tria.

Ad id quod quaeritur in expositione Magistri in Sententiis, dicendum quod prima intentione non dicuntur negative, sed ex consequenti: quia scilicet minor numerus excludit majorem, licet major non excludat minorem, si materialiter sumatur numerus, prout est summa ex unitatibus aggregata. Si enim formaliter accipiatur, eo modo quo dicit Aristoteles in prima philosophia, quod decem non sunt bis quinque, nec septem et tria, et nec sex et quatuor: tunc et major excludit minorem, et minor majorem. Septenarius enim non est senarius, nec octonarius, sicut animal non est lapis, et homo non est asinus. Prima intentione enim et propria isti termini dicunt nutum memeris, vel divisionis ad aggregationem ad id quod vere est unum in se terminatum et indivisum, et ab aliis divisum vel re vel modo significandi. In terminatis enim a se invicem et distinctis, vel seipsis, ut proprietates distinguuntur, vel proprietatibus, ut distinguuntur personae, numerus est in divinis, quo non re sed modo differunt significandi: qui tamen modus significandi vanus non est, sicut in antehabitis de notionibus dictum est.

Ad aliud dicendum, quod hoc procedit.

Ad aliud dicendum, quod illi qui hoc dicebant, ponebant numerum non esse nisi in numerante: et hoc modo verum dicebant: sic enim numerus non est nisi in anima numerantis. Sed quia nulla res numerata cadit in numerum quo numeramus, nisi per proprietatem, quae indivisa est in se, et ab aliis divisa prout aggregabile est unum cum alio, oportet quod numerus aliquid ponat in numerato per quod in numerum cadat: et ideo insufficienter dixerunt.

Ad id quod ulterius quaeritur, dicendum, quod in divinis et in aliis unitas est qua quaelibet res est una, ut dicit Euclides: et cum una sit sic terminata in se, et ab aliis determinata, et hoc sit essentialibus propriis, quae vel terminus ejus sunt determinatus ab altero vel seipso determinatus, eo quod simplicia prima seipsis differunt, oportet quod unum et talis terminus esse secundum suppositum unum et idem sint, differentia tantum in modo significandi. Et ideo vult Aristoteles, quod unum substantiae substantia est, et unum qualitatis qualitas, et sic de aliis. Et ita dicimus in divinis, quod unum cum substantiali dictione positum, substantiam significat, cum notionali notionem, et cum personali personam. Et similiter est de hoc quod numerum dicit, ut duo, et tres: non enim addit super unum nisi aggregationem, quae secundum potissimum sui esse in anima numerantis est.

Ad aliud dicendum, quod quando isti termini ponuntur cum notionibus vel personis, supponunt notionem vel personam unam vel plures: sed quia supponunt confuse, et non determinate, dicunt notionem non notionaliter, et personam non personaliter: et ideo modum ejus quod est ad aliquid, non habent. Et hoc patet ex paulo ante dictis.

Ad id quod ulterius quaeritur, dicendum, quod adjectiva substantivata in

divinis quantum ad modum significandi duplicia sunt. Quaedam enim in intellectu suo nihil important, nisi quod indifferens est in tribus personis, et nihil penitus in se habent dictionis, ut ens,, bonus, sapiens, omnipotens, et etiam privativa, ut immensus, aeternus, et illa de tribus vel pluribus. singulariter dicuntur in summa. Quaedam etiam sunt quae distinctionem important vel actu vel potentia, ut unus, duo, tres, et pro- nomina discretionem notantia, ut hic, iste, ille. Et quia in divinis non distinguitur nisi persona, haec ad personam referri necesse est: et talia etiam si substantivetur, singulariter de pluribus dici non possunt in genere masculino vel foeminino. Et ideo Pater et Filius non sunt unus, sed duo: et Pater et Filius et Spiritus sanctus non sunt duo, sed tres: nec sunt quis, sed qui: nec sunt hic, sed hi, secundum quod demonstratione ad intellectum demonstrantur in lumine fidei.

Id quod in contrarium objicitur, procedit.

Ad id quod ulterius quaeritur, dicendum, quod procul dubio in divinis loquendo ut in divinis, improprie ponuntur nomina partitiva, particularia vagum vel signatum designantia, et improprie ponuntur discretiva. Et hujus causa est, quia omne particulare sub aliquo communi accipitur, quod plura potentia vel actu habet appropriata: et hoc nullo modo in divinis est: sequeretur enim, quod in divinis esset universale et particulare et compositio ex naturis diversis, quod nullo modo esse potest. Similiter etiam quod discernitur per pronomen demonstrativum, sub discreto esse et singulari ponitur, et ab aliis realiter determinatur: et illud etiam non potest esse in divinis propter eamdem causam. Discretio enim talis non potest esse nisi sub aliquo communi, sicut ostendit ipsa locutio quando dicitur, hic homo, vel iste homo. Propter quod non conceditur, quidam Deus genuit quemdam Deum., vel aliquis Deus genuit aliquem Deum, vel hic hunc, vel iste istum,

Et si objicitur quod Exodi, xv, 2, dicitur: Iste Deus meus, et glorificabo eum. Vel secundum aliam translationem: " Hic Deus meus. "

Dicendum, quod hoc pronomen, hic, vel iste, non ponit discretionem sub hoc communi quod est. Deus, tamquam sub communi univoco, sed tamquam sub communi aequivoco ad unum significatum discreto. Vult enim dicere, quod tali actu miraculi discernitur verus Deus ab aliis qui dii non sunt nisi nuncupative. Sicut enim terminus aequivocus potest distribui, sic per pronomen demonstrati-

vum potest determinari, sicut cum dico, omnis canis est mordax: iste, demonstrato caelesti, est mordax per influentiam effectus: iste, demonstrato latrabili, per dentium latitationem.