Sermo IX .

De excelso misit ignem in ossibus meis et erudivit me etc.

Verbum istud scribitur Threnorum primo et est verbum Ecclesiae recolentis beneficium sibi praestitum in solemnitate Pentecostes. Haec antem donatio sancti Spiritus facta est Apostolis, Ecclesiae fundatoribus et magistris. Describitur autem istud beneficium in verbo praemisso secundum triplicem comparationem. Primo enim describitur ex parte divinae munificentiae largientis, cum dicitur: De excelso misit ignem, scilicet Dominus excelsus. Secundo vero, ex parte Ecclesiae suscipientis, cum subditur: in ossibus meis. Ossa dicuntur Apostoli, qui ita portant Ecclesiam, sicut ossa corporis fabricam. Tertio vero, ex parte finis consummantis, cum subiungitur: et erudivit me. Iste enim fructus fuit illius missionis.

Dicit ergo: De excelso misit ignem etc. Notandum, quod est ignis, quem Dominus mittit de excelso, et iste est ignis gratiae ; et est ignis, quem permittit succendi ab imo, et iste est ignis culpae ; et est ignis, quem immittit medio modo, et iste est ignis poenae. De igne gratiae, quem mittit de excelso, dicitur Lucae duodecimo : Ignem veni mittere in tetram, et quid volo, nisi ut accendatur?

De igne culpae, qui succenditur ab imo, dicitur Isaiae quinquagesimo quarto: Ego creavi fabrum sufflantem in igne prunas etc. Faber autem iste est diabolus, qui sufflat ad accendendum ignem peccati.

De igne poenae, quem Dominus infligit, scribitur in Psalmo: Quoniam probasti nos, Deus, igne nos examinasti.

I. Primo igitur videndum est de igne gratiae, quem mittit Dominus de excelso. Gratia enim recte dicitur ignis, si proprietates ipsius ignis considerentur. Ignis namque luciditatem habet in aspectu, caliditatem in actu, sed agilitatem in motu. Per hunc modum gratia lucet per cognitionem, calet per dilectionem, succendit et movet per devotionem. - Primo igitur gratia lucet et hoc per cognitionem, per quam Deus oculos illuminat et aperit viam ad perveniendum in patriam, et hoc bene significatum est in Exodo , ubi dicitur de filiis Israel: Dominus praecedebat eos ad ostendendam viam per diem in columna nubis et per noctem in columna ignis. Per noctem significatur status praesentis miseriae, in quo Dominus dirigit et illuminat per donum et lumen gratiae.

Secundo gratia calet per dilectionem, per quam Deus inflammat corda nostra, secundum illud Canticorum ultimo : Fortis est ut mors dilectio, dura sicut infernus aemulatio ; lampades eius lampades ignis atque flammarum. Aquae multae non potuerunt exstinguere caritatem. Recte dilectio gratiae dicitur lampas ignis et flammae, quando cor inflammat interius per desiderium et exterius per exemplum: et bene subiungit: Aquae multae non potuerunt exstinguere caritatem, immo, quod mirabile est, aquae tribulationis accendunt: Sapientiae decimo sexto - quod mirabile erat -: In aqua, quae omnia exstinguit, ignis valebat supra suam virturem.

Tertio gratia sursum tendit et movet per devotionem, quae cor elevat ad superna, et ideo recte dicitur ignis, secundum illud Iudicum sexto : Extendit Angelus Domini summitatem virgae, quam tenebat in manu, et tetigit carnes et panes azymos, ascenditque ignis de petra et carnes azymosque panes consumsit. - Angelus iste Christus est, qui est magni consilii Angelus: virga crux eius est: hanc extendit, quando suae passionis cogitationem immittit: petra antem est cor nostrum, quod de se durum est. Tunc autem ignis ascendit de petra ex virgae extensione, quando homo totus resolvitur in devotionem per passionis recordationem. Tunc cor nostrum igne caritatis sursum erigitur et ascendit. Nec mirum. Ignis ad locum ignis tendit, quia sursum est ; Isaiae trigesimo primo : Ignis est in Sion, et caminus eius in Ierusalem, et ex hoc consumuntur carnes, id est carnalitates, quando " gustato spiritu, desipit omnis caro ". - Sine hoc igne non est vita, et ideo laborandum est, ut habeatur: qui enim ipso carent privati sunt luce dirigente, calore excitante, agilitate et virtute sursum ducente.

Notandum est igitur, quod hic ignis gratiae, qui mittitur de excelso, accenditur in poenitentibus, nutritur in proficientibus, perficitur autem in contemplantibus. Primo accenditur in poenitentibus per detestationem peccatorum, in quos Dominus descendit, secundum illud Exodi decimo nono : Totus mons Sinai fumabat, eo quod descendisset Dominus super eum in igne. Et bene dicitur lotus, secundum illud Sophoniae primo: In igne zeli eius devorabitur omnis terra, id est omnis affectio terrena. Ignis zeli divini est ignis detestationis peccati, quia Deus non detestatur nisi malum. In hoc igne devoratur omnis terra, id est omnis affectio terrena et omnis culpa: in quo significatur, quod qui vult ignem divinae gratiae in se habere, universaliter omnem culpam in se et in aliis debet persequi et odire: primo tamen in se quam in aliis, et primo in maioribus culpis et praecipue quam in minoribus.

Secundo nutritur in proficientibus per exsecutionem mandatorum ; bona enim opera habent se ad caritatem sicut ligna ad ignem ; et de hoc Levitici sexto : Ignis in altari semper ardebit, quem nutriet sacerdos, subiiciens ligna mane per singulos dies. Ligna sunt semper subiicienda, quia bona opera sunt semper facienda, et divina mandata continue observanda, secundum illud Ioannis decimo quarto: Si diligitis me, mandata mea servate. Sicut enim ignis non potest durare sine lignis, sic nec gratia

Dei et caritas sine bonis operibus. Unde Gregorius : "Operatur magna, si est amor ; si autem operari renuit, amor non est"; et prius dicit: "Amor Dei nunquam est otiosus ". Et sicut per bona opera nutritur ignis amoris inter nos et Deum, sic per obsequia mutua nutritur inter nos et proximum, non solum amicum, sed etiam inimicum, iuxta illud ad Romanos duodecimo : Si esurierit inimicus tuus ciba illum: si sitit, potum da illi: hoc enim faciens, carbones ignis congeres super caput eius.

Tertio ignis ille perficitur in contemplantibus per recogitationem beneficiorum, secundum illud Psalmi : Concaluit cor meum intra me, scilicet ex recordatione peccatorum ; et in meditatione mea exardescet ignis, in recogitatione divinorum beneficiorum. Quis enim habet cor laui durum, quod si recogitaret et attenderet beneficia exhibita in creatione , in redemptione, in vocatione et promissa glorificatione, quin totus afficeretur et transformaretur in amorem Dei ? Si quis igitur vult habere gratiam perfectam, necesse est, ut sit Deo gratus: quomodo enim gratia potest abundare in ingrato? Et quomodo potest esse gratus qui beneficia non considerat gratis data ?

Defleamus igitur peccata nostra, impleamus mandata divina, recogitemus beneficia gratis data, ut in nobis ignis gratiae accendatur, nutriatur et perficiatur: quod ipse praestare dignetur etc.

II. Huic autem igni gratiae de excelso adversatur ignis culpae, qui non de alto descendit, quoniam diabolus eum ab imo succendit. Unde hic ignis non est caelestis, sed terrestris. Sua enim fumositate obnubilat, edacitate devorat, impetuositate vexat contra tria praedicta.

Ignis autem fumositalis obnubilantis est error conscientiae, qui oculos nostros claudit, ne videant vanitatem vitae, et de hoc Psalmus : Supercecidil ignis, et non viderunt solem. Iste ignis, qui claudit oculos mentis, ne aspiciat solem, est error conscientiae, qui adeo ipsam. obnubilat, ut esse in tenebris reputet lucem et e contrario lucem reputet tenebras. Hunc ignem libenter incendit diabolus. Hunc autem maxime succendit per homines malitiosos, secundum quod dicitur secundae ad Timotheum tertio : Mali homines et seductores proficient in peius, errantes et in errorem mittentes: et hoc bene significatum fuit Iudicum decimo quinto, ubi dicitur: Perrexit Samson et cepit trecentas vulpes caudasque earum iunxit ad caudas et faces ligavit in medio, quas igne succendens dimisit, ut huc illucque discurrerent. Quid autem per vulpes nisi homines astuti intelliguntur ? qui ignem habent in caudis, quia finaliter praecipitant in errorem.

Et ignis edacitatis deuorantis est ardor concupiscentiae, de quo Proverbiorum trigesimo : Terra, quae tum satiatur aqua ; ignis vero nunquam dicit: Sufficit: ignis, inquam, sive concupiscentiae carnis, sive concupiscentiae oculorum. Ignis enim concupiscentiae carnalis omnino devorat sine satietate: Iob trigesimo primo: Si deceptum est cor meum super muliere etc.: et post: hoc enim nefas est et iniquitas maxima. Ignis est usque ad perditionem devorans et omnia eradicans genimina.

Omnia eradicat, quia bona corporalia et spiritualia, naturalia et gratuita, vitam et famam, Deum et se ipsum aufert, ac per hoc omne bonum.

Consimilis est ignis avaritiae sive concupiscentiae oculorum ; unde Ecclesiastici decimo quarto: Insatiabilis est oculus cupidi in parte iniquitatis: non satiabitur, donec consumat, are faciens animam suam. Hanc autem animam arefacit per immoderantiam ardoris concupiscentiae ; unde Ecclesiastici vigesimo tertio : Anima calida quasi ignis ardens non exstinguetur, donec aliquid glutiat: et homo nequam in ore carnis suae non desinet, donec incendat ignem. Unde sitis haec consimilis est siti hydropisis, quac potu plus accenditur, quam exstinguatur.

Ignis autem impetuositatis molestantis est furor iracundiae: de quo Proverbiorum decimo sexto : Vir impius fodit malum, et in labiis eius ignis ardescit. Ignis iste, qui ardescit ex ore impii, est furor iracundiae. Modicum enim verbum iracundiae magnum ignem furoris accendit: unde Iacobi tertio : Ecce, quantus ignis quam magnam silvam incendii, et lingua ignis est, universitas iniquitatis: unde Ecclesiastici undecimo: A scintilla una augetur ignis, et ab uno doloso augetur sanguis. Hic ignis maxime inter peccatores reperitur et incenditur, secundum quod Ecclesiastici vigesimo primo: Stuppa collecta synagoga peccantium, et consummatio illorum flamma ignis. Et ratio huius est, quia sunt impatientes et ita faciles ad iracundiam sicut stuppa ad flammam. - Per hunc igitur ignem culpae misera mens peccatoris obnubilatur, consumitur et molestatur, et propterea istum ignem oportet exstinguere.

Sciendum igitur, quod ignis materialis tripliciter consuevit exstingui, scilicet lignorum subtractione, aquae superinfusione et venti perflatione. Per hunc modum exstinguitur primo ignis culpae lignorum subtractione, id est occasionum evitatione: occasiones enim sunt quasi ligna: unde Proverbiorum vigesimo sexto : Dum defecerint ligna, exstinguetur ignis, et susurrone subtracto,. iurgia conquiescent. Et ratio huius est, quia mala verba et litigiosa ignem furoris nutriunt: unde Ecclesiastici octavo: Non litiges cum homine linguato, et non strues ligna in ignem illius. Similiter oportet facere, si quis vult exstinguere ignem concupiscentiae ; unde Ecclesiastici nono: Noli circumspicere in vicis civitatis, nec oberraveris in plateis illius. Averte faciem tuam a muliere compta, et ne circumspicias speciem alienam. Propter speciem enim mulieris multi perierunt, et cx hoc concupiscentia quasi ignis exardescit. Nec mirum, quia Proverbiorum sexto : Nunquid potest homo abscondere ignem in sinu suo, ut vestimenta illius non ardeant? quasi dicat: non. Et propter hoc hortatur Apostolus: Fugite fornicationem, et Lot fugienti de incendio Sodomae dictum est Genesis decimo nono: Non stes in omni circa regione, sed in monte salvum te fac.

Exstinguitur etiam aquas superinfusione, et hoc fit lacrymarum effusione: propter quod Ecclesiastici tertio : Ignem ardentem exstinguit aqua, et eleemosyna resistit peccatis. Quae est ista eleemosyna? Haec est eleemosyna compassionis, qua quis debet homo primo sibi compati et post aliis, et primo se ipsum deflere et postea alios. Unde Gregorius dicit, quod " vir poenitens debet quotidianis lacrymis se lavare": et sic faciebat Propheta in Psalmo : Lavabo, inquit, per singulas noctes lectum meum, lacrymis meis stratum meum rigabo: et hoc quidem pro peccatis suis et alienis debet homo facere, secundum illud Threnorum secundo: Consurge, lauda in nocte in principio vigiliarum tuarum: effunde sicut aquam cor tuum ante conspectum Domini. Tunc enim debet homo in semetipso exstinguere ignem, quem in die accendit, quia non est homo, qui faciat bonum et non peccet .

Exstinguitur postremo ignis venti insufflatione, et hoc quidem est in extremo examine, ubi Dominus in spiritu vehementi exstinguet per iram illos qui in semetipsis noluerunt culpam exstinguere per poenitentiam ; unde Iob decimo octavo: Nonne lux impii exstinguetur, nec splendebit flamma ignis eius? Tunc exstinguetur lux eius vere, quando dicetur illud Matthaei vigesimo secundo: Ligatis manibus et pedibus eius, mittite eum in tenebras exteriores. Tunc peribit omnis eius delectatio, et ''conteretur cum delinquente delictum . Horrenda valde est ista exstinctio, quae fit per ventum divinae indignationis.

Ideo cavendus est flatus diabolicae suggestionis, qui hunc ignem accendit, sicut dicitur Iob penultimo de Behemoth: De ore eius lampades procedunt sicut taedae ignis accensae. De naribus eius procedit fumus sicut ollae succensae atque ferventis. Halitus''

eius prunas ardere facit, ei flamma de ore eius egreditur. - Propterea vitanda est eius suggestio: sed si quis in aliquo praebuerit sibi auditum, sanum consilium est, quod fugiat ad fontes aquarum, hoc est ad fontes lacrymarum, sicut desiderat cervus accensus calore pervenire ad fontes aquarum. Sed primum oportet ligna et occasiones peccatorum subtrahere, ne iterum culpa reviviscat: secundum autem (nota, quod), quo magis exstinguitur iste ignis terrestris, accenditur magis ignis caelestis, quem Dominus hodie Apostolis de excelso misit: hunc ignem nobis praestat Filius Dei, qui est benedictus in saecula.

III. Tertius autem est ignis poenae, qui quodam modo est ab imo, quodam modo de excelso. De imo est quantum ad meritum culpae, sed de excelso est quantum ad iudicium divinae iustitiae. Hic autem ignis est in duplici differentia: quidam enim est ignis praesentis tribulationis, quidam vero sempiternae damnationis: et primus quidem est sustinendus, secundus vero est praecavendus. - Ignis autem tribulationis praesentis triplici ex causa debet sustineri: primo, quia purgat, secundum quod dicitur Malachiae tertio : Ecce, venit, dicit Dominus exercituum ;et quis poterit cogitare diem adventus eius, et quis stabit ad videndum eum ? Ipse enim quasi ignis conflans et quasi herba fullonum, et sedebit conflans et emundans argentum -et purgabit filios Levi, hoc est per tribulationis immissionem, per quam filii Levi, id est homines dedicati Deo, purificantur: sed econtra reprobi consumuntur ; leremiae sexto: Defecit sufflatorium, in igne consumtum est plumbum, frustra conflavit conflator ; malitiae enim eorum non sunt consumtae, quia natura consumitur, sed ipsa (malitia) crescit et augmentatur. Secundo vero debet sustineri, quia probat, secundum illud quod dicit Iob vigesimo tertio : Ipse scil viam meam et probavit me quasi aurum, quod per ignem transit. Ideo probat et approbat, quia ipse scit viam meam, notitia approbationis. Unde non probat, ut ipse sciat, sed ut homo fiat sibi notus in bonitate et quantum ad se ipsum et quantum ad proximum. De probatione, qua homo probatur in se per tribulationem, dicitur in Psalmo: Probasti cor meum et visitasti nocte, igne me examinasti, et non est inventa in me iniquitas, id est murmurationis et impatientiae cordis. De probatione autem conversationis quantum ad proximum dicitur Ecclesiastici secundo: Fili, accedens ad servitutem Dei, sta in iustitia et timore: et postea: Quoniam in igne probatur aurum et argentum, homines vero receptibiles in camino humiliationis. Modus autem describitur ad Romanos quinto: Tribulatio patientiam operatur, patientia autem probationem, probatio vero spem, spes autem non confundit.

Tertio vero sustinendus est ignis praesentis tribulationis, quia consolidat. Sicut enim ignis materialis consolidat vasa terrea et non consumit, sic ignis tribulationis, bona vasa spiritualia: Isaiae quadragesimo tertio : Cum ambulaveris in igne, non combureris, et flamma non ardebit in te, et hoc si fueris servus Dei ; quoniam, sicut dicitur in Psalmo, brachia peccatorum conterentur, confirmat autem iustos Dominus: et ideo Ecclesiastici ultimo : Et in medio ignis non sum aestuatus. Nec mirum quia, sicut tribulatio urit exterius, sic divina consolatio humectat interius. Sicut enim abundant passiones Christi in nobis, ita et per Christum abundat consolatio nostra.

Illa autem vasa, quae carent ista divina consolatione, non consolidantur, sed franguntur per impatientiam: unde dicitur secundi Regum trigesimo tertio: Praevaricatores quasi spinae evellantur universi, quae non tolluntur manibus. Et si quis tangere voluerit eas, armabitur ferro et ligno lanceato, igneque succensae comburentur usque ad nihilum, quia istum ignem nesciunt sustinere. Unde hoc igne consumti sunt illi servi regis Israel, qui volebant comprehendere Eliam, secundum quod scribitur quarti Regum primo : Si homo Dei sum, descendat ignis de caelo et devoret te et quinquaginta tuos: quod et factum est, sicut ibidem.sequitur.

Ignis autem sempiternae damnationis est,formidandus et praecavendus propter sui multiplicem horribilitatem: primo quidem, quia est inexstinguibilis ; Matthaei tertio : Congregabit triticum suum in horreum, paleas autem comburet igni inexstinguibili.

Paleae sunt peccatores, qui aridi sunt gratia et privati opere bono. Isti comburentur igni inexstinguibili, dum in infernum dejiciuntur, quia, sicut dicitur Isaiae sexagesimo sexto, vermis eorum non morietur, et ignis eorum non exstinguetur. Et ratio huius est, quia non flatus hominis, sed Dei eum succendit: Isaiae trigesimo: Praeparata est ab fieri Topheth. Nutrimenta eius ignis et ligna multa: flatus Domini sicut torrens sulphuris succendent eam. Sicut enim in Dei iustitiam peccavit, sic per eum qui aeternus est, in aeternum punietur in igne infernali, quem praeparavit ab fieri, id est a principio: Matthaei vigesimo quinto: Discedite a me, maledicti, in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis eius.

Secundo ignis iste formidandus est, quia intolerabilis prae sua acerbitate: Psalmus : Cadent super eos carbones: in ignem deiicies eos, in miseriis non subsistent. Ideo in miseriis non subsistunt, quia tantum abundant, quod eas tolerare non possunt. Nec mirum, quia ignis et sulphur et spiritui procellarum, pars calicis eorum. In hunc ignem peccatores dejiciuntur, sicut dicitur Isaiae trigesimo tertio: Conterriti sunt in Sion peccatores, possedit tremor hypocritas: et post: Quis poterit habitare de vobis cum igne devorante? Quis habitabit ex vobis cum ardoribus sempiternis? quasi dicat: nullos: et propterea dicit Apostolus ad Hebraeos decimo : Horrendum est incidere in manus Dei viventis: etenim Deus noster ignis consumens est.

Tertio formidandus est, quia inevitabilis: nullos enim poterit fugere ; unde Deuteronomii trigesimo secundo : Ignis succensus est in furore meo et ardebit usque ad inferni novissima: devorabitque terram cum germine suo et montium fundamenta comburet. Nullus erit, nec parvus nec magnus, qui ignem divini furoris possit effugere: unde Psalmus: Ignis ante ipsum praecedet et inflammabit in circuitu inimicos eius: et ideo nulla parte effugere poterit, non solum exterius, sed etiam interius: Pones eos ut clibanum ignis in tempore vultus tui: Dominus in ira sua conturbabit eos, et devorabit eos ignis: horrendum est in hunc ignem praecipitari.

Qui non vult praecipitari necesse habet humiliari ; Ecclesiastici septimo : Humilia valde spiritum tuum, quoniam vindicta carnis impii ignis et vermis. Humilitas ergo spiritus est illa, quae liberat ab igne gehennae et acquirit ignem, qui immittitur de excelso. Unde Augustinus : " Tanto sumus dilectione pleniores, quanto sumus a tumore superbiae saniores". Fundamentum ergo totius salutis est vera humilitas. Quam nobis etc.