Albert the Great, Summa Theologiae

1. Et dicit Richardus, quod " in divinis distinguuntur personae origine sola. In angelis qualitate sola: quae distinctio dicitur personalis. In humanis origine et qualitate. "

2. Adhuc, In divinis persona, ut dicit Magister in Sententiis, aliquando dicitur essentialiter, aliquando notionaliter. Essentialiter, ut cum dicitur, Pater est persona, Filius est persona, Spiritus sanctus est persona. Personaliter, ut cum dicitur, Alia est persona Patris, alia Filii, alia Spiritus sancti. Notionaliter, ut cum dicitur, Pater in persona differt a persona Filii.

Sunt etiam diversae sententiae de hoc nomine, persona.

Quidam enim dixerunt, ut dictum est, quod aliquando significat essentiam, aliquando personam, aliquando notionem.

Alii dixerunt, quod non significat nisi essentiam. Sed essentia significatur dupliciter, scilicet ut essentia et non gratia suppositorum: et sic designatur per hoc nomen, essentia, deitas, et hujusmodi. Secundo modo significatur prout est in suis suppositis et non gratia sui: et dicunt, quod hoc modo significatur per hoc nomen, persona: et ideo possunt ei attribui quae et conveniunt essentiae et conveniunt personis. Quae conveniunt essentiae, sicut dicit Augustinus in libro VII de Trinitate: " Certe quia Pater est persona, et Filius est persona, et Spiritus sanctus est persona, ideo dicuntur tres personae, quia commune est eis id quod persona est . " Et illud Augustini, ibidem, " Ad se quippe dicitur persona Pater, non ad Filium, vel Spiritum sanctum: sicut ad se dicitur Deus magnus, bonus, et justus, et hujusmodi. Personalia autem attribuuntur ei: quia sic dicitur persona generans, et persona genita, et hujusmodi. "

Alii dixerunt, quod hoc nomen persona principaliter dicit essentiam, sed secundario dicit proprietatis distinctionem. Et hujus talem dabant rationem: quia dicit Isidorus, quod " persona dicitur quasi per se unum ens. " Unde quod dicitur unum, notat substantiam: quod dicitur per se unum, notat distinctionem. Ratione hujus distinctionis dicitur, Alia persona Patris, alia Filii, alia Spiritus sancti. Ratione autem unitatis est quod dicit Augustinus, quod non est aliud esse substantiam et aliud esse personam. Sensus est, persona, id est, unum et per se, hoc est distinctus Pater et Filius et Spiritus sanctus: personae, id est, unum et per se distincti.

Adhuc alii dixerunt, quod hoc nomen, persona, originem habuit in divinis ab importunitate haereticorum. Cum enim Catholici dicerent id quod continetur, I Joan. v, 7: Tres sunt qui testimonium dant in caelo: Pater Verbum, et Spiritus sanctus : ei hi tres unum sunt: quaesiverunt haeretici Ariani, Quid essent tres qui designantur per Patrem et Verbum et Spiritum, intendentes responderi sibi nomen designans substantiam: et cum non posset, ut dicit Augustinus, inveniri, nomen aliud quod communiter de tribus diceretur, quod singulariter de unoquoque et in summa de omnibus simul pluraliter diceretur, inventum est hoc nomen persona, et dictum est, tres personae. Pater enim est persona, Filius est persona, Spiritus sanctus est persona: et hi tres non una, sed tres personae. Et ratio hujus fuit, quia persona licet dicat substantiam, non tamen dicit eam. in ge- nere consideratam vel in specie, sed in hoc individuo designatam: substantia enim in genere designat quid magis quam quis, ut dicit Richardus in libro de Trinitate. Quaerentes enim, Quid est hoc ? Dicimus, quod est substantia, vel animal, vel homo. Quaerentes autem, Quis est hic? Dicimus, quod est Socrates, vel Plato, individuum quod a sua proprietate incommunicabile est, respondentes: et hic quidem etiam substantia est, sed substantia est, sicut suppositum sive hypostasis, quod non designatur nomine naturae communis. Et horum dictum redit ad hoc, quod hoc nomen, persona, ante quaestionem haereticorum significabat essentiam, prout essentia una et natura communis est trium personarum: sed post translatum est ad designandam hypostasim cum proprietate incommunicabili. Unde cum dicitur, Pater et Filius et Spiritus sanctus sunt tres personae, sensus est, hoc est, tres hypostases, sive tria supposita propriis et incommunicabilibus proprietatibus a se invicem distincta.

Et sic patet, quod omnes istae quatuor sententiae conveniunt in hoc, quod persona significet substantiam: sed in hoc differunt, quod quidam dicunt, quod significat eam per modum essentiae et naturae communis: quidam autem, quod significat eam ut in hoc singulari consideratam. Et isti etiam differunt: quia quidam dicunt, quod significat eam ut hunc aliquem qui non est quid, nisi ratione essentiae: quidam autem, quod significat eam cum proprietate determinante.

1. Ratio autem horum, quod omnes conveniunt in hoc, quod significat substantiam, ponitur a Magistro in primo Sententiarum, distinct. XXV, ubi expresse dicit Angustinus, quod persona substantiam divinam significat et essentiam, sic: " Persona ad se dicitur, et idem est Deo esse personam, quod esse: sicut idem

est ei esse, quod esse Deum. Unde manifeste colligitur, quod essentiam divinum praedicamus dicentes, Pater est persona, Filius est persona, Spiritus sanctus est persona, id est, essentia: et omnino unum et idem significatur nomine personae, id est, essentia divina, cum dicitur: Pater est persona, Filius est persona, quod significatur in nomine Dei cum dicitur: Pater est Deus, Filius est Deus. "

2. Adhuc, Ibidem, " Idem significatur cum dicitur, Deus est Deus, et Deus est persona. Utroque enim nomine essentia divina intelligitur, quia utrumque secundum substantiam dicitur. "

3. Adhuc, Ibidem, " Eamdem, significationem videtur tenere nomen persona, cum. dicitur, tres personae, quam habet cum dicitur, Pater est persona, Filius est persona, Spiritus sanctus est persona. " "Quia, ut dicit Augustinus in libro VII de Trinitate: ideo dicitur, tres personae, quia commune est eis quod persona est . " Nihil autem est tribus commune nisi essentia. Persona ergo dicit essentiam.

4. Innituntur etiam illi verbo Boetii in libro de Duabus naturis in uno persona Christi, ubi dicit, quod " persona est rationalis naturae individua substantia: " ubi ostenditur, quod substantia in recto in definitione personae cadit: nomen autem dicit id quod in recto cadit in definitione ejus: et sic persona dicit substantiam.

Tot ergo sunt opiniones de persona.

Videtur tamen aliquid esse contra singulas istarum.

Si enim persona dicit essentiam, ut dicunt primi, et dicit absolute, cum dicitur, Pater est persona: si fiat relatio, refert essentiam absolute. Sicut ergo haec est vera. Pater est essentia quae est Filius, ita haec erit vera, Pater est persona quae est Filius: et hoc falsum est.

Contra secundam autem est, quia si persona dicit essentiam prout est in suppositis, videtur persona omnino aequivoce dici in divinis et in creaturis. In creaturis enim cum dicitur, Persona est rationalis naturae individua substantia, persona nullo modo dicit essentiam communem, neque in se, neque in suis suppositis, sed suppositum dicit essentiae. Si ergo in divinis dicit essentiam suppositi, dicetur aequivoce: quia solum nomen commune est, et ratio substantiae diversa.

Contra tertiam est, quia si persona primo dicit essentiam et secundario distinctionem: tunc cum dicitur, essentia est persona, sensus erit, essentia est ens per se distinctum, quod falsum erit, et est error Arii,

Contra quartam est, quod

1. Si persona de prima institutione dicit essentiam, falsificatur dictum Boetii, qui ostendens originem hujus vocabuli, persona, dicit quod ortum est a tragoedis, qui in theatris certos et determinatos homines repraesentare volentes, larvas pictas ad similitudinem facierum illarum alligabant, et per illam sonabant carmina: propter quod etiam persona circumflexa penultima dicitur. Persona igitur a prima institutione certum aliquem significat. Essentia autem nullum certum significat aliquem, nec in divinis, nec in creaturis. A prima ergo institutione non significat essentiam.

2. Adhuc, Boetius in libro de Trinitate: " Intelligimus Patrem et Filium et Spiritum sanctum personas non substantialiter dici: quia si substantialiter diceretur, de singulis et de omnibus singulariter diceretur. "

3. Adhuc, Ibidem., " Personae divisae sunt, substantia vero indivisa: " necesse est ergo vocabulum quod ex personis originem trahit, ad substantiam non pertinere.

4. Adhuc, Ex Augustino in libro VII de Trinitate: " Persona non significat idem quod substantia . " Si enim idem significaret, sicut substantia Patris ipse Pater est, non quo Pater est Pater, sed quo est, ita et persona Patris esset quo Pater est, non quo Pater Pater est, sed quo est: quod falsum est.

5. Adhuc, Si persona significaret essentiam, sicut dicimus tres personas, ita dicendum esset tres essentias: et sicut dicimus personam numerabilem in tribus, ita dicendum esset essentiam numerabilem esse in tribus: quod falsum est.

Solutio. Ad primam partem quaestionis dicendum, quod persona dicta de divinis, et de Angelis, et de hominibus non dicitur univoce. Cum enim persona dicatur, ut dicit Isidorus, per se una, per se autem unum sit indivisum in se et divisum ab aliis divisione quae essentialis et per se divisio est, constat quod in hac perfecta ratione non dicitur de personis divinis. Illae enim essentialiter unum sunt, et simpliciter indivisae. Propter quod dicit Damascenus, quod " divinae personae secundum essentiam in se invicem sunt et inseparabiles. " Et, Joan. xiv, 11: Ego in Patre, et Pater in me est. Unde si proprietas et compositio nominis attendatur, perfectiori ratione dicitur persona de creatis, quam de increatis. In divinis enim per se unum non est nisi propria proprietate distincta, essentialiter autem per se nullo modo ab alio divisum. Et secundum hunc modum persona translatione nominis dicitur de divinis, et non proprie. Et ideo dicit Augustinus in libro VII de Trinitate, quod " cum instanter quaererent haeretici, Quid tria, vel quid tres ? a Catholicis inventum est hoc nomen, persona, et dictum est, tres personae, non ut illud diceretur, sed ne taceretur . " Per translationem, enim dici potuit, sed non per proprietatem. Si autem nomen personae per causam

exprimatur, sicut fere omnia nomina divina, sic per prius dicitur de Deo. Communicabilitas enim naturae in divinis, et sub illa discretio personalis, causa et exemplar est communicabilitatis naturae in creatis, et sub illa discretionis individualis, et maxime in creatura quae imago Dei est, quae est creatura rationalis sive intellectualis.

Ad aliud dicendum est, quod in divinis persona dicitur secundum unam rationem in tribus personis. Sic enim dicitur persona hypostasis personali proprietate distincta.

Et quod objicitur, quod aliquando dicitur essentialiter, aliquando notionaliter. Dicendum, quod hoc non variat significationem personae principalem, sed modum significandi tantum. Unde quando dicitur, Pater est persona, persona dicit essentiam non per modum essentiae, et substantiam non per modum substantiae sed per modum quis est. Quis enim quaerit de essentia, sicut dicit Priscianus, Quis natat in mari? piscis. Et sic quis dividitur contra qualis, et contra quantus. Et hoc modo quis primo dicit quem, et secundario dicit quid. Unde dicit Richardus, quod persona tam dicit quem, quam quid. Substantia autem secundum quod persona ponitur, non tam quem, quam quid dicit. Dicit enim substantiam in habente eam. Unde cum dicitur, Pater est persona, intelligitur, quod Pater est quis perfecte ens et substantialiter personali proprietate distinctus. Cum autem dicitur, Pater est alius in persona quam Filius, cum non possit esse alius in essentia, oportet quod sit alius in personali proprietate, et sic alius in persona: et sic per relativum diversitatis cogitur ad standum pro persona. Cum vero dicitur, Pater in persona differt a Filio, cum non differat in essentia, nec differt in communi ratione, sed differt tantum in proprietate personali, quae differentia proprie et simpliciter non est, sed est differentia quaedam, quae magis proprie loquendo distinctio vocatur, per virtutem verbi differentiam notantis trahitur ad standum pro notione sive proprietate. Haec enim omnia sunt in intellectu personae. Est enim persona hypostasis sive substantia substantialiter et perfecte existens, proprietate personali determinata: et ideo per adjunctionem trahi potest ad substantiam designandam, et ad hypostasim, et ad proprietatem: et per talia variatur modus significandi ejus, et non significatio, sicut et Boetius dicit: et regulariter verum est, quod talia sunt praedicata, qualia permiserunt subjecta: et talia sunt praedicata, qualia adjuncta permiserunt.

Ad id quod ulterius quaeritur de prima sententia, dicendum quod satis sustineri potest.

Ad id quod contra eam objicitur, dicendum est, quod cum dicitur, persona dicit essentiam, non intelligunt isti, quod dicat essentiam per modum essentiae sive per modum naturae unientis personas, sed per modum substantiae, secundum quod substantia a substando dicitur: sic enim, substantia idem est quod hypostasis, sive suppositum, sicut dicit Avicenna, quod suppositum sive subjectum est ens in se substantialiter completum, occasio alteri existendi in eo quod esse non haberet nisi in eo esset: et sic translatum in divina suppositum est hypostasis occasio, quod proprietas sit in ea, quae secundum modum significandi non dicit esse per se existentis, sed existentis in hypostasi, et non extra ipsam. Et ideo non procedit objectio. In illa enim accipitur essentia ut uniens tres personas. Et est in argumento fallacia aequivocationis. Substantia enim prout est hypostasis, non dicit essentiam prout est uniens tres personas, sed hypostasim dicit quae distinguitur in personis.

Ad secundam sententiam dicendum est, quod etiam satis sustineri potest: quia pro certo persona dicit quid deter-

minatum ad quis et formatum. Unde Richardus dicit, quod non tam quis quam quid dicit. Sic autem essentia non significatur ut essentia, nec uniens personas, sed significatur ut substantia quae omnibus confert subsistere in se, et non fluere ad aliud gratia essendi: sic enim omnibus etiam individuis substantia confert subsistere: et hoc modo est et in divinis et in humanis. Et secundum hunc actum persona dicit substantiam, sed nec in divinis, nec in humanis dicit persona essentiam ut essentiam.

Et per hoc patet solutio ad objectum contra.

Ad tertiam sententiam dicendum est, quod etiam illa satis rationabiliter sustinetur, sicut probatur ex dicto Isidori. Persona enim est substantia individua, ut dicit Boetius, vel substantia incommunicabilis, ut dicit Richardus. Et cum talis substantia in recto cadat in definitione personae, constat quod persona dicit eam per modum substantiae in se subsistentis, licet non dicat eam per modum essentiae communis, sed per modum suppositi sive hypostasis, quod ab essentia habet in se subsistere, et alio non indigere ut sit. In intellectu autem suo super hoc addit distinctum esse proprietate: et ita in obliquo dicit proprietatem distinguentem, et ideo per consequens et secundario.

Ad objectum contra, dicendum quod cum dicitur, persona est essentia, praedicatio fit ratione indifferentiae simplicitatis quae est in divinis: et haec, ut saepius dictum est, non tollit diversum modum significandi, qui diversus modus significandi causat diversum modum dicendi, et diversum modum supponendi, et diversum modum attribuendi, et non diversum modum rei.. Dico autem diversum modum dicendi., quando quidem unum duobus nominibus vel pluribus significatur: sed ratione modi significandi cum significato principali aliquid connotatur in uno quod non connotatur in alio, sicut bonum, justum, sapiens dicitur de Deo. Sed, ut dicunt Dionysius et Origenes, cum haec omnia de Deo dicantur per causam, licet haec omnia dicant essentiam divinam, et significent essentiam divinam, aliud tamen dicitur et connotatur cum dicitur sapiens, et aliud cum dicitur bonus, et aliud cum dicitur justus. Dicitur enim sapiens ut sapientis creati causa, bonus ut boni creati causa, justus ut justi creati causa: et ideo aliquid dicitur sive connotatur nomine uno quod non connotatur nomine alio. Diversus autem modus supponendi est, quando quidem quae dicuntur, eadem sunt re, tamen propter diversum modum significandi, supposito uno non supponitur alterum eisdem praedicatis: et sic persona est essentia, tamen supposita persona non supponitur essentia respectu eorumdem praedicatorum. Et ex hoc causatur quartum, scilicet diversus modus attribuendi: attribuitur enim, uni quod non attribuitur alteri: eo quod licet eadem sint re, modo tamen significandi differunt. Unde non sequitur, si essentia est persona, et praedicatur persona ratione unitatis rei de essentia, quod si persona est distincta, essentia sit distincta.

Ad quartam sententiam dicendum est, quo illa procul dubio vera est. Persona enim suo nomine, ut habitum est, rem naturae significat, sive naturam naturatam et distinctam ut in se subsistentem et perfectam et ab aliis divisam, et per similitudinem distinctionis quam, facit proprietas in esse personali, translatum est ad significandum hypostasim, cum ante significaret naturatum in esse naturati divisum: quod divinis non convenit: quia natura communis nec in se, nec in personis distinguitur vel dividitur: aliter enim personae non essent in se invicem per naturae communis indifferentiam. Nec hoc est contra dictum Boetii. Persona enim semper significabat certum et determinatum et in esse naturae divisum, sed non semper significabat certum et determinatum incom-

municabili proprietate distinctum in esse naturali secundum esse substantiale indivisum et aliis unitum: et ad hoc significandum, translatum est post quaestionem haereticorum.

Ad primum autem quod objicitur de communibus rationibus eorum, dicendum est, quod licet substantia et essentia idem sint re, non tamen sunt idem modo significandi. Substantia enim a substando dicitur, ut dicit Aristoteles. Per se autem et principaliter substat suppositum. Essentia autem dicitur per modum essentientis et unientis supposita. Et cum dicitur, quod idem significamus cum dicimus Patrem esse personam, Filium esse personam, quod significamus cum dicimus Patrem esse Deum, Filium esse Deum, hoc est, essentiam divinam, intelligitur idem, re, non idem modo significandi.

Per hoc etiam patet solutio ad sequens.

Ad id quod objicitur, quod nihil est eis commune nisi essentia, dicendum est, quod sicut in antehabitis dictum est, quod nihil est eis commune per modum naturae nisi essentia, et per modum rei, et per modum veri univoci. Sed sicut in antehabitis dictum est, ex uno communi secundum naturam communicato secundum actum suppositi multae consequuntur communitates, quae licet non omnino sint communitates univoci, tamen imitantur univocum. Ex hoc enim quod Socrates est homo, et Plato est homo, et Petrus homo, et commune est eis quod homo est secundum naturam, sequitur quod isti tres supposita sunt unius naturae, et commune eis est, quod quilibet suppositum est ex respectu substantis ad id cui. substat: qui licet plurium sit ad unum, tamen similis et aequalis est in eis, et per consequens unius rationis. Et similiter commune est eis, quod hi tres individua sunt, et tres naturae sunt. Et hoc vocatur commune habitudinis sive proportionis ad unum, et imitatur univocum, licet vere univocum non sit: quia univocum vere a natura una causatur, quae communis pluribus participatur a singulis. Et hoc modo in divinis commune est hoc quod persona est. Quamvis enim non ab una et eadem personalitate Pater sit persona, Filius sit persona, Spiritus sanctus sit persona, sicut ab una et eadem deitate Pater est Deus, Filius est Deus, Spiritus sanctus est Deus: tamen a simili respectu hypostasis Patris ad proprietatem personalem et ad naturam communem, et hypostasis Filii ad proprietatem suam et naturam communem, et similiter hypostasis Spiritus Sancti, causatur communis praedicatio personae de tribus, quae praedicatur de tribus non ut commune naturae, sed ut commune habitudinis sive proportionis ad unum, quod imitatur univocum in hoc, quod in pluribus aequalem et coaequaevum ad unum, et idem ponit respectum.

Et si objiciatur, quod secundum hoc persona videtur praedicari ut universale et ens de ratione trium cum dicitur, Pater est persona, Filius est persona, Spiritus sanctus est persona.

Dicendum, quod non praedicatur ut universale, nec ut ens de ratione trium: quod enim sic praedicatur, est commune naturae, et non habitudinis: sed praedicatur ut idem, sub alio modo significandi. Idem enim est, Pater est persona, quod Pater est Pater: sed alium modum habet significandi, praecipue secundum quod Pater est substantivum, non adjectivum. Et hoc patet si resolvatur. Cum enim dicitur, Pater est Pater, sensus est, Pater est hypostasis incommunicabili proprietate paternitatis determinata, divinae naturae superposita: et haec est ratio personae.

Magister Gulielmus tamen Altisiodorensis ad hoc solvendum distinguit quadruplex univocum. Primum dicebat causari a conformitate communis naturae, sicut homo univocum ad omnes ho-

mines, et album ad omnia alba. Secundum dicebat causari a generali conformitate intellectus. Dicebat enim, quod intellectus in hoc imago Dei est, quia similitudinem habet cum omni re sicut Deus. Sicut etiam dicit Aristoteles in III de Anima, quod intellectus est species specierum intelligibilium: et hoc intelligitur de intellectu formali. Et hoc modo dicebat esse univocum hoc nomen, res, in divisione Augustini in libro I de Doctrina Christiana, qua dicitur: " Rerum aliae sunt quibus fruendum est, aliae quibus utendum est, aliae quae utuntur et fruuntur , " Res enim sive sit creata, sive increata, similiter est ens ratum apud intellectum. Tertium causatur per aequalem denominationem ex parte animae acceptam, sicut intelligibile univocum ad omnia intelligibilia, et opinabile ad omnia opinabilia. Et hoc modo dicebat univocum esse hoc nomen, notio, ad quinque notiones quae sunt in divinis. Quarta univocatio, ut dicit, causatur ab aequali proportione ad effectum. Et hoc modo dicebat univocum esse hoc nomen, justum, de Deo et de homine: Deus enim dicitur justus, quia reddit unicuique quod suum est. Et a simili effectu dicitur homo justus. In his tamen modis non simpliciter est univocum, nisi in primo. Alii autem modi imitantur univocum: et ideo communitas illorum est magis communitas analogi, quam, univoci.

Ad aliud dicendum est, quod substantia in definitione posita non dicitur a natura substantiae quae subsistere facit, sed ab actu substandi, et sic convenit supposito sive hypostasi, ut dictum est.

Id autem quod contra singulos inductum est, jam solutum est in praehabitis.

Ad id quod objicitur de Boetio, dicendum, quod Boetius in illo loco substantiam accipit pro natura quae substare vel subsistere facit in se, et non alio indigere ut sit, et non accipit eam secundum quod ab actu substandi dicitur. Et hoc modo verum est, quod persona non dicit nec significat substantiam, nisi in obliquo.

Per hoc etiam patet solutio ad dictum Augustini, quia similiter accipit substantiam.

Ad rationem ultimam dicendum est, quod non sequitur, nisi persona significaret essentiam in recto, vel substantiam prout substantia non dicitur ab actu substandi, sed ut ens in se subsistens, alio non indigens, sicut communis et eadem est natura trium personarum. Et sic sequeretur, quod tres essentiae essent tres personae, et numeratae in tribus personis.