ARTICULUS I.

Quid hoc nomen trinus praedicet in divinis ?

Ad primum ergo objicitur sic: 1. Deus est trinus, et trinus quaerit diversitatem et distinctionem: ergo est unus et alius et tertius Deus. Si dicatur, quod hoc non est inconveniens, ut dicit Magister in libro I Sententiarum, distinct. XXV, secundum quod unus et alius et tertius per subintellectum arti- culum praepositivum substantivari intelliguntur. Pater enim est unus qui est Deus, et Filius ordine naturae est alius qui est Deus, et Spiritus sanctus ordine naturae tertius qui est Deus. Ordine autem naturae dico, quo alter sit ex altero, non quo aliter prior altero, ut dicit Augustinus. Contra est, quod cum dicitur, Deus est trinus, hoc nomen, trinus, est adjectivum et numerale, notans discretionem et aggregationem: omne autem tale nomen rem ponit circa formam, ut cum dicitur, trini equi, vel trini homines, intelligitur quod sunt tres equi et tres homines discreti et aggregati, et similiter tres homines. Cum ergo dicitur, Deus trinus, vel equus trinus, vel homo trinus, intelligitur, quod sint tres dii discreti, et tres equi discreti, et similiter tres homines. Sed haec est falsa, Deus est tres dii. Deuter, vi, 4: Dominus Deus noster, Dominus unus est. Exod, xx, 3: Non habebis deos alienos coram me. Et in symbolo Nicaeno: " Credo in unum Deum. " Ergo et haec est falsa, Deus est trinus.

2. Adhuc, Si trinus aliquid addit super tres, non videtur addere ordinem et associationem, sicut cum dico, isti incedunt bini, vel isti incedunt trini, intelligitur, quod associati sint bini vel trini. Per hoc autem non tollitur discretio quae importatur in termino, nec tollitur quin discretio ponatur circa formam substantivi sicut ponitur per hoc adjectivum, tres. Adhuc ergo remanet, quod sicut haec est falsa, tres dii sunt Deus unus, ita haec falsa est, Deus unus est trinus.

3. Si forte aliquis dicat sicut Magister in Sententiis videtur dicere, quod termini numerales in divinis nihil significant, sive quod adjectiva numeralia nihil copulant, et per negationem exponenda sunt: et ideo sensus est, Deus est trinus, id est, non. quaternarius, vel binus, non unicus solitarius, ut dicit Hilarius. Hoc

stare non potest: quia in praedicatis oppositum vel disparatum non removetur, nisi virtute et oppositione alicujus praedicati positi, sicut cum dico, est homo: ergo non est asinus: non sequeretur, non est asinus, nisi poneretur esse homo: hoc enim demonstratum est in Logicis, A simili ergo non sequitur, non est quaternus, vel binus, vel solitarius, nisi per hunc terminum trinus, aliquis numerus ponatur, per cujus oppositionem vel disparationem majores et minores alii numeri removeantur: et sic relinquitur, quod hoc nomen, trinus, aliquem numerum ponit circa hoc nomen, Deus, cum dicitur, Deus est trinus.

4. Adhuc, Constat, quod cum dicitur, Deus est trinus, aliquid intelligitur praedicari de Deo positive sive affirmative. Intellectus autem formalis non est nisi similitudo rei. De hoc enim intelligitur dictum Empedoclis, quod Aristoteles ponit in II de Anima, scilicet quod " simile simili cognoscimus. " Sic ergo aliquid intelligitur per propositionem cum dicitur, Deus est trinus.

5. Si autem diceretur, ut quidam dixerunt, quod nihil intelligitur per hoc quod dico, trinus, cum dicitur, Deus est trinus. Sermo cassus et vanus esset, Sermo enim secundum Platonem ad intellectum referendus est, et secundum Hilarium referendus est ad rem. Sic autem nec ad intellectum, nec ad rem referri posset. Ad hoc quidam dixerunt, quod hoc adjectivum, trinus, in theologicis non sequitur regulam aliorum nominum numeratum. Alia enim nomina numeralia discretionem suam ponunt circa formas suorum substantivorum, ut cum dicitur, tres homines, vel trini homines, non intelligitur unus homo tria habens supposita, sed intelliguntur tres discreti per humanitates tres perhumanitatum esse. In theologicis autem iste terminus, trinus, cum sit adjectivum hujus nominis, Deus, discretionem ponit circa suppositum quod est persona, et non circa formam. Unde sensus est, ut dicunt, Deus est trinus, hoc est, tres personae in unitate essentiae. Et hujus dicunt esse rationem: quia dicunt, quod trinus componitur a trium et unus. In divinis autem non est unitas, nisi essentiae. In persona enim non est unus Deus. Dicit enim Hilarius, quod Deus non est unus solitarius: et ideo professus est consortium cum dixit: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram . Similiter in proprietate non est unitas, sed potius oppositio et distinctio. Et ideo dicunt, quod trinus, scilicet trium unus, numerum qui notatur per trium, ponit circa suppositum, unitatem autem quae notatur per unum, in essentia. Hoc etiam confirmant per ea quae celebrantur ab Ecclesia, quae cantat: " Unum in substantia, trinum in personis confitemur. " Et quamvis haec solutio communis sit fere ab omnibus, tamen mirabilis videtur esse. Grammatice enim loquendo trinus non dicitur trium unus, sed ter unus, sicut et binus his unus, et quinus quinquies unus. Et secundum Priscianum constructio refertur ad intellectum eo modo quo in voce significatur. Et ideo cum dicitur, Deus est trinus, intelligitur ter unus: sic enim significatur in voce. Nec theologica constructio tollere potest modum significandi per terminum, cum dicat Basilius in Hexameron : " Modum suae significationis in theologicis non amittunt termini. " Aut enim sumuntur mystice, aut symbolice. Si mystice, significant res suas eminentius et verius esse in Deo quam in creaturis: et ideo exponendi sunt termini tales per ablationem et eminentiam, ut dicit Dionysius. Si autem symbolice accipiuntur, primo referuntur ad rem: et deinde consideratis proprietatibus rei, et relatis ad proprietates spirituales proportionales illis, referuntur in Deum,

6. Adhuc, Si trinus est trium unus: tunc in hoc quod est trinus, intelligitur unus: et sic nugatorie dicitur Deus esse trinus et unus: quod tamen Ecclesia cantat in hymno Ambrosiano de Confessoribus:

Sit salus illi, decus, atque virtus, Qui supra caeli residens cacumen, Totius mundi machinam gubernat Trinus et unus .

Solutio. Dicendum, quod cum dicitur Deus esse trinus, hoc nomen, Deus, dicit substantiam secundum quod significatur per quod est, et secundum quod ab actu substandi dicitur: et ideo per adjunctum quod est trinus, trahitur ad standum pro personis sive pro suppositis: sic enim dicit deitatem in habente: habens autem est suppositum. Unde tunc indefinite et communiter supponit tres habentes deitatem. Aliquando autem per adjunctum trahitur ad supponendum pro determinata persona, ut cum dicitur Deus germinans, vel Deus procedens. Et hoc confirmatur per Augustinum in libro II de Trinitate, qui tractans illud verbum Apostoli, I ad Timoth, i, 17: Soli Deo honor et gloria, dicit, quod cum dicitur Deo, intelligitur Deus trinitas communiter, et non aliqua persona singularis: et dictio exclusiva exclusionem notat circa oppositum essentiae, non circa oppositum hujus vel illius personae. Et ex hoc accipiatur, quod hoc nomen, Deus, communiter potest supponere pro tribus personis indefinite. Idem accipitur ex hoc quod idem Augustinus dicit, ibidem, tractans illud Genesis, xviii, 2: Apparuerunt ei tres viri stantes prope eum: quos cum vidisset,... adoravit in terram. Per hoc quod non determinat, quod aliquis sit aetate vel potestate vel honore praestantior, intelligit unum Deum trinitatem. Et ex hoc quod hoc nomen, Deus, quod dicit essentiam ut substantiam et sicut in habente, potest communiter et indefinite supponere pro tribus personis, non video quare non dicatur Deus trinus, ita quod hoc nomen, trinus, trahat hoc nomen, Deus, ad standum pro tribus personis indefinite, ita quod discretionem ponat circa suppositum, et non circa formam suppositi.

An primum ergo dicendum, quod non valet: quia in praemissis haec dictio, Deus, supponit pro essentia sive pro natura: et ideo non sequitur: ergo unus Deus et alius. Et hoc modo procedit objectio. Nos autem diximus, quod trahitur per adjunctum ad standum pro persona, sive pro supposito. Et tunc non procedit objectio facta in contrarium.

An aliud dicendum, quod bene verum est, quod trinus discretionem ponit circa formam suppositi proximam: sed non oportet, quod ponat circa formam substantialem: sed sufficit ei, quod ponat circa formam communem sub qua fit divisio, quam notat discretio, sicut cum dico, Petrus, Paulus, Joannes sunt trini, non oportet nisi quod sint tres sub hoc communi quod est homo: et quod in creaturis commune est ratione, ut dicit Damascenus, in divinis est commune re. Et hoc modo dicitur Deus trinus in persona, et unus in deitate: quia una et eadem deitas est in uno, et in duobus, et in tribus.

Ad solutionem eorum qui dicunt, quod termini materiales nihil ponunt in divinis, dicendum quod nulla est, sicut bene probant objectiones factae in con-

trarium: ponunt enim discretionem circa suppositum sub hoc communi quod est Deus, quod trahitur ad standum pro divina persona indefinite: et ideo nulla discretio ponitur circa formam, sed circa suppositum tantum. Unde sicut in humanis cum dicitur, Socrates et Plato et Cicero sunt trini, non sequitur, quod sint tres homines ratione differentes et specie: ita in divinis non sequitur, quod Pater et Filius et Spiritus sanctus sint tres dii re et numero deitatis differentes: quia quod in creatis est commune ratione et non re, in divinis commune est re.

Ad aliud dicendum, quod illa objectio de necessitate procedit. Probatur enim discretio circa supposita, sicut dictum est, sub hoc communi quod est Deus, quod est commune re, et per adjunctum trahitur ad standum pro suppositis: sicut enim dicit Boetius, talia sunt subjecta, qualia praedicata permiserunt.

Ad solutionem quam quidam afferunt, dicendum, quod in veritate satis probabilis est.

Ad objectum autem in contrarium, dicendum, quod in theologicis propter materiae difficultatem saepe novam oportet fieri terminorum institutionem: quae tamen observari non potest in alia materia: quia, sicut dicit Gregorius, non est dignum, ut libertas sacri eloquii regulis subjaceat Donati. Unde quamvis trinus dicatur ter unus in aliis, et iste terminus, ter, numeret formam, ut cum dicitur, ter unus homo: tamen in divinis necesse fuit institui, ut non numeraret nisi suppositum sub una et eadem forma re communi, et non ratione tantum,

Ad ultimum dicendum, quod trinus in unitate secundum compositionem grammaticam non dicitur trium unus, sed ter unus. In theologicis autem propter necessitatem dictam, quae ex difficultate materiae est, dicitur esse trium unus. Et cum dicitur trinus et unus, hoc quod dico unus, emphatice additur, hoc est, ad expressionem, Fides enim expressa quaerit confessionem. Et hoc est quod saepius dictum est, quod Ecclesia cantat: " Unum in substantia, trinum in personis confitemur. " Et sic etiam intelligitur illud quod cantamus: " Monadi trinae gloriam canamus. "