QUAESTIO IV. Utrum generalia Filii sit prior spiratione Spiritus sancti secundum rationem intelligendi.

Quarto et ultimo quaeritur, quae istarum duarum emanationum, scilicet generationis et processionis, sit prior secundum rationem intelligendi. Et quod generatio Filii, ostenditur sic.

1. In imagine creata sic est, quod secundum ordinem intelligendi prior est emanatio notitiae a mente quam amoris, sicut vult Augustinus quia incognita non possumus diligere ", sicut dicit Augustinus in decimo de Trinitate ; ergo si ordo attenditur in imagine secundum conformitatem ad Trinitatem increatam, ergo secundum rationem intelligendi prior est processus Verbi quam Amoris in divinis, maxime cum per imaginem creatam intelligamus Trinitatem increatam.

2. Item, sicut vult Philosophus "voluntas est, cuius principium est in ipso cognoscente singularia ", ergo voluntas ut voluntas praesupponit cognitionem; ergo emanationem Verbi emanatio Amoris.

3. Item, omne principium secundum rationem intelligendi prius est quam principiatum; sed Filius est principium Spiritus sancti; ergo secundum rationem intelligendi oportet praeintelligere Filium Spiritui sancto : ergo et generationem, quae est emanatio Filii, prius quam processionem, quae est Spiritus sancti.

4. Item, in omni natura agente per modum naturae et voluntatis, productio per modum naturae intelligitur ante productionem voluntatis; ergo cum Pater sit natura intellectualis, producens Filium connaturalem et per modum naturae et Spiritum sanctum per modum voluntatis, ut supra tactum est: ergo emanatio Filii prior est secundum rationem intelligendi emanatione Spiritus sancti.

Contra; 1. Augustinus nono de Trinitate : " Partum mentis praecedit appetitus, quo id quod nosse volumus quaerendo, nascitur proles ipsa notitia ": ergo ante est in imagine creata appetitus, quam sit proles notitia, ergo ante amor quam verbum; ergo et processio ante generationem.

2. Item, nullus videns rem cognoscit eam , nisi intentio voluntatis applicet vim cognoscentem ipsi cognoscibili, ut patet de homine eunte per viam, qui cum ivit et alibi cogitavit, perfecte nescit, qua transierit, sicut dicit Augustinus in undecimo de Trinitate . Ergo voluntas praecedit ipsam cognitionem, ergo amor verbum in creaturis; ergo pari ratione in Deo, saltem secundum intellectum.

3. Item, sicut vult Philosophus, primum et immediatum est idem. Unde ipse in libro Posteriorum , definiens propositionem immediatam, dicit, quod "immediata propositio est illa qua non est altera prior"; sed aeque immediate Spiritus sanctus procedit a Patre, ut Filius, ergo aeque primo; ergo nec secundum rem, nec secundum rationem intelligendi generatio Filii praecedit processionem Spiritus sancti.

4. Item, quanto aliquid communius, tanto prius est secundum rationem intelligendi ; sed communis spiratio est communior quam generatio, quia convenit Patri et Filio, sed generatio soli Patri; ergo prior est secundum rationem intelligendi spiratio quam generatio.

CONCLUSIO.

Secundum rationem intelligendi generatio Filii prior est spiratione Spiritus sancti, quod triplici ratione probatur.

Respondeo; Dicendum, quod, quidquid sit de ordine reali, de quo infra dicetur , tamen secundum rationem intelligendi prior est emanatio Verbi, tum quia Verbum est Spiritus sancti principium, tum etiam quia Verbum procedit per modum naturae, sed Spiritus sanctus per modum liberalis voluntatis, tum etiam quia intelligimus emanationes in personis per emanationes repertas in imagine. In imagine autem constat, quod cognitio et intelligentia praecedit amorem et voluntatem; non tamen volo dicere, quod in divinis sit emanatio ita natura posterior emanatione, sicut reperimus in imagine creata.

1. Ad illud ergo quod obiicitur in contrarium, quod appetitus praecedit partum mentis; dicendum, quod ille appetitus habet secundum duplicem statum dupliciter considerari : uno modo secundum rationem inhiantis ante habitam cognitionem; alio modo secundum rationem complectentis, et hoc est post habitam cognitionem; et secundum primum statum est imperfectionis, quantam vero ad secundam est perfectionis. Et ideo quia quod perfectionis est in Deo ponimus, non quod est imperfectionis, ideo appetitus secundo modo assimilatur Spiritui sancto, et hic tenet rationem tertii. Et quod primus sit imperfectionis, patet, quia est ignorantis et desiderantis scientiam acquirere, quod non convenit Deo.

2. Ad illud quod obiicitur, quod intentio praeexigitur ad cognitionem; dicendum, quod verum est ad cognitionem acquirendam; sed notitia, prout est in acquirendo, non habet similitudinem cum illo Verbo, ut vult Augustinus in decimo quinto de Trinitate .

3. Ad illud quod obiicitur, quod aeque immediate procedit Spiritus sanctus; dicendum, quod verum est; sed tamen Spiritus sanctus ita procedit immediate, quod etiam mediante Filio; et ita ex illa ratione oportet praeintelligi emanationem Filii.

4. Ad illud quod obiicitur, quod quanto aliquid communius, tanto prius; dicendum, quod verum est in absolutis, sed non tenet in respectivis, ut patet in generatione et creatione.

Potest tamen dici, quod istud intelligitur de eo quod est commune communitate praedicationis; sed communis spiratio est communis communitate non tantum praedicationis, quia dicitur de Patre et Filio, sed etiam cuiusdam concordiae et connexionis; et tale commune secundum rationem concordiae et amicitiae praesupponit concordantes et connexos, non praeit; et sic patet illud.