MEMBRUM I.

Qualiter potentia, sapientia, bonitas,

appropriantur personis divinis ? Ad primum ergo objicitur sic: 1. I ad Corinth. i, 24: Christum Dei virtutem, et Dei sapientiam. Virtus ergo appropriatur Filio. Virtus autem in genere potentiae est. Potentia ergo appropriatur Filio: non ergo appropriatur Patri, quod est contra Augustinum.

2. Adhuc, Primum secundum rationem intelligendi videtur debere appro- priari personae quae secundum ordinem naturae prior est. Cujus probatio est, quia principium in ratione intelligendi principium est ad sequens, et non convertitur, et non est de alio ut de principio, sicut Pater non est de alio, et est principium. Filii. Sed haec tria, scilicet potentia, scientia, et voluntas, sic se habent in Deo, quod scientia videtur esse ante potentiam, et voluntas ante utrumque. Cujus probatio est, quia quidquid potest Deus, scit: sed non convertitur, scit enim mala, et non potest mala facere. Prius autem est secundum ordinem naturae a quo non convertitur consequentia. Ergo videtur scientia esse ante potentiam. Et quod ante est, principium est respectu secundi. Videtur ergo scientia appropriari illi personae quae est principium non de principio: et haec est Pater.

3. Adhuc, Sapientiae, xii, 18: Subest enim tibi, cum volueris, posse. Hoc tractans Augustinus dicit, quod " in omnibus in quibus est voluntas et potentia ad aliquid operandum, voluntas praeit potentiam, sicut cum dicitur, Possum ambulare, praeintelligitur, si volo: possum loqui, si volo. " Et ex hoc accipit Anselmus, quod " voluntas est generalis motor omnium potentiarum tam exteriorum quam interiorum, sicut patet: possum enim intelligere si volo, possum eligere si volo. " Et ex hoc videtur, quod

voluntas sit prior in ordine inter haec tria: et si est prior, est principium ad ea: ergo videtur, quod voluntas appropriatur Patri qui est principium non de principio, et sapientia Filio, et potentia Spiritui sancto.

4. Adhuc, Hugo de sancto Victore in Sententiis: " Voluntas movet, sapientia disponit, potentia perficit. In omnibus autem primum movens est principium de non principio, de quo sicut de principio est disponens: et de his duobus ut de principiis procedit potentia exsequens, " Videtur ergo, quod voluntas quae principium est non de principio, approprianda est Patri qui est principium non de principio: et sapientia quae est principium de principio, approprianda sit Filio: et potentia quae est principium de utroque, approprianda sit Spiritui sancto.

5. Adhuc, Constat, quod in omnibus in quibus est potentia, sapientia, et voluntas, finis est principium movens, quod non movetur ab alio: finis enim movet efficientem: efficiens autem materiam: et motus materiae sive sua mutatio stat in fine. Propter quod finis causa causarum est, ut dicit Aristoteles in II Physicorum. Dicit autem Aristoteles in II Ethicorum, quod " voluntas finis est, consilium vero eorum quae sunt ad finem. " Et sic voluntas primum videtur esse principium non ab alio motum. Et propter hoc voluntas videtur esse approprianda Patri, et non Spiritui sancto.

In contrarium hujus est quod objicit Richardus in libro de Trinitate, innitens illi quod dicit Aristoteles in Praedicamentis, quod prius natura et intellectu est, a quo non convertitur consequentia. Sic autem se habet potentia ad potentiam sciendi: sequitur enim, si potentiam habeo sciendi, quod habeo potentiam: quia posse scire est posse: sed non convertitur. Et sic videtur potentia esse ante scientiam, et esse principium ad illam. Similiter posse et scire videntur esse ante voluntatem: quia velle aliquid posse est, et non convertitur. Et similiter velle bonum, praecedit eligere bonum: eligere autem bonum cum sit ex consilio, ut dicit Aristoteles in II Ethicorum, aliqua scientia est: et sic velle bonum principiatur ex potentia et scientia. Et secundum hunc ordinem concluditur, quod potentia attribuatur Patri, sapientia Filio, et voluntas Spiritui sancto.

Ulterius quaeritur, Qualiter sapientia attribuatur Filio ?

Videtur enim non esse appropriatum, sed proprium,

i. Per hoc quod dicit Augustinus in libro XV de Trinitate: " Sicut proprie verbum Dei sapientia dicitur, cum tamen et Pater et Filius et Spiritus sanctus sint una sapientia: sic charitas proprie Spiritus sanctus dicitur, cum Pater et Filius et Spiritus sanctus sint una charitas . " Sed constat, quod Spiritus proprie dicitur charitas sive amor. Ergo sapientia proprie dicitur verbum sive Filius.

2. Adhuc, Augustinus in eodem: " Sicut unicum Dei verbum proprie vocamus nomine sapientiae, cum tamen Pater et Filius et Spiritus sanctus sint sapientia: sic charitas proprie dicitur Spiritus sanctus, cum tamen communiter de tribus dicatur, quod una sit charitas. " Et si est proprium, sequitur,, quod non est appropriatum: proprium enim numquam convenit tribus: appropriatum autem cum sit essentiale, semper tribus convenit.

3. Adhuc quaeratur, Quae sit causa, quod charitas Spiritui sancto et proprium est et appropriatum, et sapientia Filio est appropriatum, non proprium ? Eadem enim ratio videtur esse de uno et de alio.

Ulterius quaeritur, Si sapientia secundum quod dicitur essentialiter et secundum quod dicitur personaliter, dicatur aequivoce vel univoce ?

Videtur enim, quod aequivoce: quia

1. Nihil est commune secundum rationem rei personae et essentiae: aequivoca autem, ut dicit Aristoteles in Praedicamentis, sunt quorum solum nomen commune est et ratio substantiae diversa: videtur ergo, quod aequivoce dicitur de essentia et persona.

2. Adhuc, Aristoteles, ibidem: " Diversorum generum et non subalternatim positorum diversae sunt species et differentiae. " Sed in divinis sunt duo genera praedicamentorum, ut dicit Boetius in libro de Trinitate, substantia scilicet, et relatio, et non subalternatim posita: propter quod nec unum continet alterum, nec ambo continentur sub eodem: et ideo quod est in uno, non est in altero. Si ergo uno nomine nominatur quod est in uno, et quod est in altero, nomen erit aequivocum. Sed persona est in relatione, essentia in substantia. Sapientia ergo dicta de persona et essentia, aequivoce dicitur.

Solutio. Dicendum, sicut communiter dicunt Sancti et concorditer, quod potentia appropriatur Patri, sapientia Filio, et voluntas Spiritui sancto per rationem quae inducta est a Richardo. Et hoc, ut vult Augustinus, in duplici fit causa: quarum una est, ut obvietur errori. Alia, ut instruatur veritas. Primae exemplum est: quia cum in divinis diceretur, Pater, Filius, et Spiritus sanctus, audivit hoc homo, et sensu suo putabat Patrem esse in divinis sicut in humanis: in humanis autem generandorum deficit potentia genitoris, in divinis autem non. Occurrit ergo Scriptura et attribuit potentiam Patri, ne invalidus et imponens ex generatione esse credatur. Unde, Isa. lix, 1:

Ecce non est abbreviata manus Domini, hoc est, potentia Domini. Similiter cum homo filium audivit, qui in humanis est insipiens propter fluxibilitatem aetatis, quae conceptus stabiles in juvenibus esse non permittit, ne in divinis etiam insipiens crederetur, occurrit Scriptura, et Filio attribuit sapientiam: unde, Proverb, x, 1: Filius sapiens laetificat patrem, filius vero stultus maestitia est matris suae. Similiter spiritus nomen inflationis est et irae in humanis. Isa. ii, 22: Quiescite ergo ab homine, cujus spiritus ejus in naribus est. Et in III Ethicorum Aristoteles ex Homero dicit: " Fortes inflabant spiritum per nares, et ebullivit sanguis. " Et ne crederetur spiritus indignationis et irae esse in divinis, occurrit Scriptura, et attribuit Spiritui benignitatem et voluntatem bonam. Sapient, i, 6: Benignus est spiritus sapientiae. Et, Sapient, vii, 23, dicitur, quod Spiritus sanctus est humanus, benignus, stabilis. Et haec est ratio Augustini una in libro de Trinitate.

Secunda ratio est, ut instruatur veritas: quia cum principium in genere potentiae sit: eo quod principia omnibus potentiora sunt: et quo priora et simpliciora sunt, eo potentiora sunt. Pater autem solus in ordine naturae habet rationem perfectam principii, sicut is in quo est principium totius divinitatis, ut dicit Augustinus in libro IV de Trinitate : est enim principium non de principio, Filius autem principium de principio, et Spiritus sanctus principium de utroque principio: esse autem de principio non est de ratione principii: merito Patri attribuitur potentia, et non Filio, vel Spiritui sancto. Similiter cum Filius per generationem procedat a Patre sicut notitia a mente, ut dicit Augustinus in libro XV de Trinitate : notitia autem sapientia sit formata a mente sive intelligentia, habens in se et sapere et saporem: est enim, ut dicit Augustinus, notitia amata: merito attribuitur Filio sapientia. Similiter cum Spiritus sanctus a Patre et Filio procedit per modum amoris: amor autem intimus et optimus affectus sit voluntatis, quando non est privatus et est honesti: merito attribuitur voluntas Spiritui sancto. De Spiritu enim sancto dicitur, quod est amans bonum, acutus, quem nihil vetat, benefaciens .

Istis sic habitis, respondendum est ad argumenta.

Ad primum ergo dicendum est, quod virtus est potentia quaedam: est enim potentia in ultimo, et sic ex additione se habet ad potentiam, et sic cadit a ratione primi, et accipit rationem medii vel quasi medii: sicut virtus media est inter potentiam et actum, et sic appropriatur Filio virtus, et non potentia. Filius enim est, per quem Deus facit omnia. Joan. i, 3: Omnia per ipsum facta sunt. Potentia autem ut simpliciter accepta dicit rationem primi, et non medii.

Ad aliud dicendum est, quod aliud est potentia simpliciter, et aliud est potentia faciendi hoc. Potentia enim simpliciter est ante scientiam et voluntatem, et illa habet rationem principii simpliciter. Potentiam autem faciendi hoc, nihil prohibet praecedere scientiam et praecedere voluntatem: quia in talibus potentia faciendi hoc, frequenter est impotentia et potentiae defectus: potentia enim faciendi mala, ut dicit Anselmus in libro de Libero arbitrio, defectus potentiae est: quia sicut dicit Anselmus, ibidem: " Qui potest quod sibi non prodest, nec sibi expedit, quanto magis potest illud, tanto magis perversitas et adversitas possunt in ipsum. " Potentia autem secundum primam rationem attribuitur Patri, et non secundum secundam.

Ad aliud dicendum, quod est accipere ista tria simpliciter et generaliter, et ut ad hoc. Simpliciter et generaliter accipiendo potentia attribuitur Patri, ut di-

ctum est, sapientia Filio, voluntas Spiritui sancto. Sic enim ad id quod potest et per sapientiam ordinatum est, voluntas ut perfecta impetum facit: et sic fit appropriatio Sanctorum. Si autem accipitur voluntas ut ad hoc, hoc est ut finis: cum sapientis in unoquoque negatio ex ratione finis sit rationem reddere uniuscujusque ordinati ad finem istum et dispositionis, sic voluntas praeit quae est finis, et sapientia sequitur quae disponit, et potentia ultima est quae exsequitur. Hoc autem modo non fit adaptatio.

Per idem pater solutio ad sequens quod movet Hugo de sancto Victore.

Per hoc etiam patet solutio ad sequens, quod eodem modo procedit.

Ea vero quae in contrarium objiciuntur, simpliciter concedenda sunt.

Ad id quod ulterius quaeritur, dicendum, quod quaedam sunt nomina essentialia, nullo modo appropriabilia uni personae, quae significant generaliter essentiam et simpliciter, ut essentia, deitas, divinitas et hujusmodi. Quaedam vero sunt propria, nullo modo essentiam significantia nec supponentia, ut Pater et Filius. Quaedam vero sunt media, quae licet essentiam significent, non tamen significant essentiam ut essentiam, sive ut quo est, sed significant eam ut quod est in habente. Et hoc dupliciter, scilicet quia vel significant eam concretive, vel quasi concretive: vel quia significant eam ut ad actum qui particularium est. Et haec possunt significare essentiam, et supponere personam per adjunctum. Et de his satis determinatum est in tractatu de generatione Filii, quaestione, Ex quo fit generatio ? Unde quod dicit Augustinus de sapientia, quae significat essentiam ut ad actum, et fit particulare ut in habente, dicit quoad suppositum, non quoad significationem: significat enim commune, et supponit pro proprio.

Per idem patet solutio ad sequens: quia omnino eodem modo procedit.

Ad aliud dicendum, quod ratio est illius, quod aliam constructionem habet verbum sapiendi vel sciendi cum supposito suo, et aliam verbum diligendi. Cum enim dicitur, sapio vel scio, verbum sapio vel scio, dicit effectum scibilis in anima sive in sciente vel sapiente., et sic dicit qualitatem quae efficitur a scibili in sciente: et cum qualitas in divinis sit essentia, ut dicit Augustinus, oportet quod talis praedicatio sit essentialis, et non propria uni personae. Dilectio autem et dicit habitum qui adhaeret ut qualitas, et dicit actum qui a diligere procedit. Et sic dilectio propter duos modos significandi in quantum dicit formam et habitum, essentialis est et appropriabilis: et in quantum dicit actum a diligente procedentem, personalis est et propria. Sapientia autem quae dicit tantum qualitatem in anima factam, essentialis est et appropriabilis, et non propria.

Ad id quod ulterius quaeritur, dicendum quod sapientia dicitur univoce de persona et essentia. aequivocatio enim vel univocatio respicit significationem, et non suppositum. Sapientia autem idem significat, supponens pro essentia, et supponens pro persona: et ideo cum non mutet significatum, semper est univocum: ex adjuncto enim, et non per se supponit pro persona aliquando, sicut et hoc nomen, Deus, semper significat essentiam ut quod est, licet aliquando supponant pro persona ex adjuncto, ut cum dicitur, Deus de Deo, vel Deus genuit Deum.

Ad ultimum dicendum, quod nihil prohibet idem secundum significationem esse in uno praedicamento, et secundum suppositum in alio, ut album quod secundum suppositum est in praedicamento substantiae, secundum significationem in praedicamento qualitatis, et non est aequivocum, sed univocum: et ita est de sapientia quae trahitur ad supponendum pro persona, et significat essentiam.

QUAESTIO INCIDENS.

Utrum Pater et Filius diligant se Spiritu sancto ?

Juxta hoc ulterius quaeritur de appropriato Spiritui sancto.

Voluntas enim et dilectio appropriantur Spiritui sancto. Propter quod Magister quaerit in libro primo Sententiarum, distinct, XXXII, utrum Pater et Filius diligant per Spiritum sanctum, vel Spiritu sancto ?

Et disputat ad utramque partem.

Quod enim diligant se per Spiritum sanctum, vel Spiritu sancto, sic probat ex verbis Augustini in libro VI de Trinitate: " Manifestum est, quod non aliquis duorum est quo utrique conjungitur, quo genitus a gignente diligatur, genitoremque suum diligat, sitque non participatione, sed essentia sua, neque dono superioris alicujus, sed suo proprio, servantes unitem pacis . "

Ex his arguit Magister sic: Si Spiritus sanctus amor est quo Pater et Filius se invicem diligunt, et diligunt se amore qui ab ipsis procedit, videtur consequens esse, quod diligant se per Spiritum sanctum, vel Spiritu sancto. In contrarium objicitur sic: 1. Si Pater et Filius dicantur diligere per Spiritum sanctum: cum diligere sit esse, quia non est aliud Deo esse, et aliud diligere, sed idem, videtur consequens esse, quod si diligunt Spiritu sancto, quod sint Spiritu sancto: quod absurdum est: Spiritus enim sanctus est a Patre et Filio, et non e converso.

Hanc quaestionem dicit Magister altitudinem nimiae profunditatis habere: et ideo discutienda est. Quod enim Pater et Filius diligant se Spiritu sancto, jam in verbis Augustini habitum est.

2. Adhuc, Hieronymus, " Spiritus sanctus est dilectio quam habet Pater in Filium, et e converso: " sed diligentes diligunt se dilectione: ergo diligunt se Spiritu sancto.

3. Adhuc, Omnes diligentes spirant amorem ad invicem, et diligunt se dilectione spirata invicem: hic autem Spiritus sanctus est: ergo per Spiritum sanctum et Spiritu sancto diligunt se invicem.

4. Adhuc, Constat, quod Spiritus sanctus est nexus Patris et Filii: nec potest esse nexus, nisi uno trium modorum, scilicet quia diligit Patrem et Filium: vel quia est dilectio qua Pater et Filius diligunt se, et connectuntur ipsa dilectione: vel quia Pater et Filius diligunt Spiritum sanctum. Primus modus stare non potest: quia non est necesse, si aliquis tertius diligit duos, quod illi duo ad invicem connectantur aliqua dilectione. Nec tertius modus stare potest: quia non est necesse, si aliqui duo dili- gunt, quod ipsi se ad invicem diligant, vel aliqua dilectione connectantur. Relinquitur ergo, quod secundo modo dicatur nexus, scilicet quo Pater Filio, et e converso dilectione connectitur: et sic Pater et Filius diligunt se Spiritu sancto, vel per Spiritum sanctum. In contrarium objicitur: quia 1. Diligere dicitur de tribus: ergo est essentiale. Si ergo diligit Spiritu sancto, vel per Spiritum sanctum Pater Filium: cum diligere sit esse, videtur quod sit per Spiritum sanctum. Sic enim arguit Augustinus a simili: " Si Pater est sapiens sapientia genita: cum in divinis sapere sit esse, sequitur, quod Pater sit sapientia genita: quod absurdum est: Pater enim principium est Filio ut sit, et non e converso Filius Patri. "

2. Ad hoc forte dicet aliquis, quod non sequitur hoc argumentum: Pater diligit Filium Spiritu sancto: diligere est esse: ergo Spiritu sancto est. Et instantia est: Pater operatur per Filium: operari est esse: ergo est per Filium. Cum enim dicitur Pater operari per Filium, ex habitudine praepositionis notatur causa media, et non intelligitur operari creaturas, ad quas producendas Filius in quantum est virtus et ars Patris,, causa media est vel quasi media: et operatio qua Pater dicitur operari, est operatio tenens se ex parte operati: et ideo cum dicitur, operatur per Filium, haec determinatio, per Filium, determinat verbum, operatur, respectu operati, et non respectu operantis. Cum autem dicitur, operari est esse, significatur operatio secundum quod est in operante: sic enim essentialis est: . et sic respectu ejus haec determinatio, per Filium, nullam notat causalitatem in operatione. Et ideo non sequitur: operatur per Filium: operari est esse: ergo est per Filium. Et a simili non sequitur: diligit Spiritu sancto, vel per Spiritum sanctum: diligere est esse: ergo est per Spiritum sanctum. Cum. enim dicitur,

Pater diligit Filium, significatur dilectio procedens a Patre in Filium: et haec est dilectio notionalis: et si adveniat determinatio, Spiritu sancto, vel per Spiritum, sanctum, determinat hoc verbum, diligit, secundum quod est notionale, hoc est, secundum quod significat ad aliquid, et non quid. Cum autem dicitur, Pater diligit simpliciter, significatur dilectio consistens in ipso, quae essentialis est, et sic significat quid: et ideo si addatur determinatio, notabit causalitatem in esse et essentia Patris. Et ideo dicunt quidam et bene, quod non valet talis processus: Pater diligit Filium Spiritu sancto: diligere est esse: ergo est Spiritu sancto. Et mutatur ad aliquid in quid: et sic incidit fallacia figurae dictionis. In prima enim cum dicitur, Pater diligit Spiritu sancto, hoc verbum, diligit, copulat actum notionalem. Cum autem assumitur, diligere est esse, copulat actum essentialem, cui repugnat determinatio haec, Spiritu sancto: et ideo non valet talis processus.

Sed licet ita dicatur et bene ad impedimentum talis processus, quaestio tamen remanet non soluta dupliciter. Quaeritur enim adhuc, Si similes locutiones concedendae sunt, Pater diligit Filium Spiritu sancto, vel per Spiritum sanctum ? Et si conceduntur aliquo modo: tunc quaeritur, In qua habitudine ablativi Spiritu sancto, vel accusativi cum dicitur, per Spiritum sanctum, construuntur cum hoc verbo, diligit. Videtur enim non esse concedendum, quod Pater diligit Filium per Spiritum sanctum, vel e converso. Cum enim verbum, diligit, dicat actum notionalem, et haec determinatio, per Spiritum sanctum, propter habitudinem praepositionis dicat causalitatem vel quasi principium esse Spiritum sanctum illius actus, constat quod Spiritus sanctus non est principium notionis communis qua Pater et Filius spirant Spiritum sanctum: Pater enim et Filius in quantum unum sunt in spirando, principium sunt Spiritus sancti, et non e converso. Similiter Spiritus sanctus non potest esse principium actus spirationis prout est a Patre et Filio, sed potius e converso. Nec Spiritus sanctus potest esse principium amoris spirati: quia sic esset principium suiipsius. Videtur ergo, quod in nulla habitudine potest construi hoc quod dico, Spiritu sancto, vel per Spiritum sanctum, cum hoc verbo, diligit: et sic haec constructio ad intellectum referri non potest: et ideo secundum Priscianum nulla est.

3. Adhuc, Processus Augustini non videtur valere. Si enim dicam, Pater et Filius diligunt se amore qui. est Spiritus sanctus, non sequitur, ergo diligunt se Spiritu sancto: et peccat secundum accidens. Sicut hic: tu cognoscis Choriscum: Choriscus est veniens: ergo cognoscis venientem. Licet enim amor idem sit quod Spiritus sanctus, tamen non eumdem habet modum significandi. Amor enim significatur per modum vinculi connectentis: propter quod etiam hoc verbum, diligo, transitivum est, et vehementis transitionis. Spiritus autem ejus, ut dictum est in tractatu de Spiritus sancti processione, proprium actus est procedere: quod non significat per modum nexus, sed potius per modum exeuntis principiati a principio. Propter quod etiam, verbum, procedo, absolutum est, nec significat transitionem in aliquod passivum: et ideo non valet: diligunt se amore qui est Spiritus sanctus: ergo diligunt se Spiritu sancto: quia, ut dicit Aristoteles in II Elenchorum, non est necesse idem subjecto et accidenti inesse.

4. Adhuc, Etiam si concedatur quod Pater et Filius diligunt se Spiritu sancto aliquo modo, non sequitur quod diligant se per Spiritum sanctum: quia in hac, diligunt se Spiritu sancto, determinatio nullam notat auctoritatem vel principium respectu hujus, verbi, diligunt, secundum quod dicit actum Patris et Filii, sed modum tantum quemdam dilectionis. Cum autem dicitur, per Spiritum san-

ctum, ex habitudine praepositionis notatur principium vel auctoritas: et ideo talis processus non valet.

Ad hoc dixerunt aliqui, quod diligere in divinis duplex est, scilicet essentiale, et notionale. Essentiale, ut cum dicitur, Pater diligit se, Filius diligit se, Spiritus sanctus diligit se, Pater diligit Filium, Filius Patrem, Pater et Filius diligunt Spiritum sanctum, et e converso essentia sua, hoc est, dilectione, quae est essentia sua. Et secundum hoc conceditur, ut dicunt, quod Pater, et Filius diligunt se Spiritu sancto: quia diligunt se essentia quae est Spiritus sanctus: eo quod essentia in nullo distinguitur a persona. Dicunt etiam, quod tunc non valet talis processus, diligunt se Spiritu sancto: diligere est esse: ergo sunt Spiritu sancto. Dicunt enim, quod est commutatio praedicamenti: eo quod cum dicitur, diligunt se Spiritu, sancto, accipitur diligere notionaliter. Cum autem dicitur, diligere est esse, accipitur diligere essentialiter: et sic mutatur praedicamentum, et incidit fallacia figurae dictionis. Hi dicunt, quod cum dicitur, Pater et Filius diligunt se, sensus est, Pater et Filius spirant sibi invicem Spiritum sanctum quo diligunt se. Eumdem sensum dicunt esse cum dicitur, Pater et Filius diligunt nos: sensus est, ut dicunt, hoc est, spirant in nos Spiritum sanctum quo diligunt nos.

Sed si hoc est verum: tunc sicut conceditur haec, Pater et Filius diligunt se Spiritu sancto, ita haec concedenda est, Pater et Filius spirant Spiritum sanctum Spiritu sancto, quod falsum est.

Adhuc, Diligere idem est quod velle bonum. Si ergo haec conceditur, Pater et Filius diligunt se Spiritu sancto: tunc etiam haec debet concedi, Pater et Filius volunt sibi bonum Spiritu sancto, quod absurdum est.

Propter hoc fuerunt aliqui qui aliquid addiderunt, dicentes quod in divinis duplex est dilectio: naturalis scilicet, et gratuita. Naturalis quae est idem quod essentia divina: quia dicit Augustinus:

" In Deo quidquid secundum qualitatem dici videtur, propter nimiam simplicitatem quae est in divinis, totum ad essentiam refertur. " Et hac dilectione Pater et Filius et Spiritus sanctus diligunt se invicem, ut dicit Augustinus. Dilectio autem gratuita est, quae procedit per modum doni ab uno in alterum, de qua dicit Augustinus, quod " non dono superioris alicujus, sed suo proprio dono servant unitatem spiritus in vinculo pacis: " et quod neuter eorum est quo genitus a gignente diligatur, et genitorem suum diligat. Et de hac dilectione concedunt, quod Pater et Filius diligunt se Spiritu sancto.

Sed contra hoc videtur esse: quia secundum hoc hujus propositionis, Pater et Filius diligunt se, sensus est, a Patre procedit donum amoris in Filium, et idem donum procedit a Filio in Patrem. Si ergo ista conceditur, Pater et Filius diligunt se Spiritu sancto: tunc etiam illa debet concedi in quam resolvitur, haec scilicet, donum amoris procedit a Patre in Filium Spiritu sancto, et idem donum procedit a Filio in Patrem Spiritu sancto, quod falsum est: quia per hoc notaretur, quod Spiritus sanctus esset auctor vel principium processionis suae a Patre in Filium, et a Filio in Patrem: quod absurdum est.

Ideo fuerunt aliqui qui dixerunt, quod cum dicitur, Pater et Filius diligunt se Spiritu sancto, quod ablativi construuntur in ratione causae formalis, vel quasi causae formalis. Et addunt, quod isti ablativi, Spiritu sancto, hanc constructionem habent non ratione modi significandi per dictionem: quia isti ablativi, Spiritu sancto, secundum modum significandi important procedens et distinctum, et relatione oppositum ad id a quo procedit: et sic Spiritus sanctus accipitur ut tertia in Trinitate persona, et non ut nectens Patrem et Filium, sed ut distinctum ab utroque: sed habent isti ablativi hunc modum construendi, ut dicunt, a modo ejus ad cujus similitudinem pro- cedit Spiritus sanctus: procedit enim ad similitudinem amoris et bonae voluntatis, non secundum quod voluntas est potentia, sed secundum quod voluntas est motus sive affectus boni ab uno in alium procedens.

Sed contra hoc videtur esse, quod causae formalis sive etiam formae multi sunt actus, sicut continere, unire, perficere, conservare: et nullo illorum, modorum habet se Spiritus sanctus ad Patrem et Filium, prout significatur per hunc terminum, Spiritus sanctus, sed potius ut procedens, distinctus, et oppositus secundum relationem: et si constructio secundum quod designatur sub voce, ad intellectum referenda est, ut dicit Priscianus, tunc nullam habitudinem formae vel quasi causae formalis possunt isti habere ablativi. Spiritu sancto, ad hoc verbum, diligunt, cum dicitur, Pater et Filius diligunt se Spiritu sancto.

Propter hoc alii fuerunt, dicentes quod cum Pater et Filius diligunt se Spiritu sancto, isti ablativi, Spiritu sancto, construuntur cum hoc verbo, diligunt, in habitudine et demonstratione signi: et est sensus, Pater et Filius diligunt se, quod significatur Spiritu sancto, qui unius, et ab uno principio concorditer procedit ab eis.

Sed hoc facile refellitur: quia non potest esse, quod diversus modus construendi sit in locutionibus similibus: sed cum dicitur, isti diligunt se dilectione quae ab uno procedit in alterum, in ablativo non notatur habitudo signi, sed formae: ergo nec in ista, Pater et Filius diligunt se Spiritu sancto.

Solutio. Sine praejudicio melioris sententiae videtur dicendum,, quod omnes istae locutiones, Pater et Filius diligunt se Spiritu sancto, Pater diligit Filium Spiritu sancto, Filius diligit Patrem Spiritu sancto, Spiritus sanctus diligit Patrem et Filium Spiritu sancto, si secundum quod sunt in voce, referuntur ad intellectum, ut dicit Priscianus, absolute

et simpliciter falsae sunt: et si inveniantur in auctoritate, non sunt extendendae, sed exponendae, sicut Pater et Filius diligunt se amore qui est Spiritus sanctus: et Pater et Filius connectuntur Spiritu sancto, hoc est, nexu qui est Spiritus sanctus: Pater et Filius uniuntur Spiritu sancto, hoc est, unione vel unitate quae est Spiritus sanctus. Similiter haec, Pater et Filius copulantur Spiritu sancto, hoc est, copula quae est Spiritus sanctus. Similiter haec, Pater et Filius uniuntur Spiritu sancto, hoc est, vinculo quod est Spiritus sanctus. Et aliae similes similiter sunt exponendae. Et ratio hujus dicta est in objiciendo: quia scilicet licet idem sit amor, nexus, vinculum, unitas, pax, dilectio, quod Spiritus sanctus, tamen res designata secundum quod sub voce est, non habet eumdem modum significandi, et per consequens non potest habere eamdem habitudinem constituendi: quia sicut saepius dictum est, significatum constructionis non refertur ad intellectum nisi secundum quod sub voce est.

Si autem quaeratur, In qua habitudine construatur ablativus cum dicitur, Pater et Filius diligunt se amore qui est Spiritus sanctus, eo quod amor qui est Spiritus sanctus, non potest esse causa vel principium dilectionis Patris et Filii qua se diligunt ?

Videtur dicendum, quod construitur in habitudine quasi formae. Est enim forma duplex. Una quae constituit formatum, et haec est causa et principium. Alia quae procedit a formato. Et consuevit dari exemplum, quod duo ligna conglutinantur humore qui fluit ab utroque, sicut in scientia Vegetabilium dicitur, quod fit in insertionibus. In illis enim conglutinatio fit ab humore qui procedit ab inserto in id cui inseritur, et ex humore qui procedit ab eo cui inseritur, in id quod inseritur. Et similiter dicunt esse in conglutinatione amoris, quando duorum corda conglutinantur amore, qui procedit ab uno in alteram, et e converso.

Unde sicut non sequitur: ego diligo te dilectione, quod dilectio sit principium vel causa, quod ego diligo te ex parte mei, sed potius, quod sit principiata a me, et sit quasi forma, et non vere forma qua ego et tu unimur in idem velle et idem nolle, quod proprie amatorum est, ut dicit Tullius in libro de Amicitia: ita non sequitur, Pater et Filius diligunt se dilectione quae est Spiritus sanctus, quod dilectio sit principium vel causa qua Pater et Filius diligunt se, sed potius, quod sit principiata ab ipsis. Et hoc volebat dicere Praepositivus, qui dixit, quod cum dicitur, Pater et Filius diligunt se amore qui est Spiritus sanctus, ablativus amore, subauctoritatem originis notat respectu Patris et Filii diligentium se. Sed quod diximus, artificiosius et melius dictum est, licet idem intenderet Praepositivus. Si autem sic arguatur, Pater et Filius diligunt se amore qui est Spiritus sanctus: ergo diligunt se Spiritu sancto. Jam in antehabitis dictum est, quod incidit fallacia accidentis per diversum modum significandi: propter quem non necesse est idem subjecto vel quasi subjecto, et accidenti vel quasi accidenti inesse.

Et per hoc patet solutio ad quaesita: Improbata enim, sicut improbata sunt, credimus esse falsa.