QUAESTIO III.

Utrum processio Spiritus sancti differat a generatione Filii realiter, vel solum secundum rationem intelligendi.

Tertio quaeritur, atram processio Spiritus sancti realiter differat a generatione Filii, an solum secundam rationem intelligendi. Et quod realiter, videtur;

1. Quia personae differant secundam suas emanationes; ergo cum personae realiter differant, non tantum intellectualiter, quia, omni intellecta circumscripta, adhuc remanet trinitas; ergo emanationes, quae sunt processio et generatio, differunt realiter.

2. Item, quae sunt a diversis principiis, realiter differunt; sed generatio est ab uno in divinis, processio Spiritus sancti a duobus, quia a Patre et Filio; ergo realiter differunt

3. Item, secundum rem et veritatem aliquorum est principiam divina substantia ut voluntas, quorum non est principium ut natura, sicut patet, quia creaturae sunt a Deo agente per modum voluntatis, non per modum naturae; si ergo processio est voluntatis per modum voluntatis, generatio per modum naturae ut naturae, processio et generatio realiter differant.

4. Item, in imagine creata egressus verbi et egressus amoris distinguuntur, quia differunt realiter; hoc? perfectionis est, quia ex hoc faciunt imaginis trinitatem, sed quod differunt essentialiter, hoc est imperfectionis; sed omne quod perfectionis est, ponendam est in divinis; ergo processio et generatio realiter differant, quamvis non essentialiter.

CONTRA: 1. Pater spirat et generat, aut ergo in quantum unos, aut in quantum plores vel plura. Si in quantam plures vel plura, Pater est compositus; si in quantum unus; sed quia Pater et Filius spirant in quantum unam, non sunt duae spirationes, sed una; ergo similiter, si Pater spirat et generat in quantam unum, spiratio et generatio est una productio.

2. Item, secundam omnes verum est, quod Pater ratione fecunditatis naturae generat, ratione fecunditatis voluntatis spirat; sed in Deo idem est voluntas et natura; ergo etc

3. Item, emanationes penes terminos distinguuntur; sed Pater omnino idem et totum, quod dat Filio per generationem, dat Spiritui sancto per processionem: ergo spiratio et generatio sunt omnino una emanatio.

4. Item, hoc ipsum ostenditur per impossibile. Si differunt, aut se ipsis, aut aliis; non se ipsis, quia emanationes nec sunt a se nec ad se; ergo si unumquodque distinguitur per illud quod est, vel a quo , emanationes huiusmodi se ipsis non distinguuntur ; si aliis; aut essentia, aut notione, aut persona. Non essentia; constat, quia illa non distinguit nec distinguitur; non persona, quia eius est distingui, non distinguere; ergo si differant, hoc erit aliis notionibus; et similiter erit quaerere de illis aliis, et sic in infinitum: ergo etc.

5. Item, si differunt, aut differentia substantiali, aut accidentali: non substantiali, quia talis differentia non est in divinis; non accidentali, quia in Deo non est accidens; ergo etc

6. Item, plus differt Filius a creatura quam a Spiritu sancto; ergo plus differt generatio a creatione quam a processione; sed generatio non distinguitur a creatione; ergo nec a processione. Probatio mediae; creatio est divina essentia ; sed persona et essentia non distinguuntur ab invicem; ergo nec generatio et creatio.

CONCLUSIO.

Generatio et spiratio non tantum secundum modum dicendi differunt, sed etiam secundum differentiam tum originis, tum habitudinis, et etiam se ipsis.

Respondeo; Dicendam, quod generatio et spiratio sive processio differunt non tantum secundam rationem dicendi, sed etiam secundum differentiam originis et habitudinis, quia diversas est modus se habendi et differens modus originis; talis autem differentia unitati essentiae non repugnat.

Si autem quaeratur ratio differentiae harum emanationum, dicendum, quod prima ratio differendi non potest assignari a parte terminorum. Termini enim sunt personae, quae non important rationem differendi active, sed passive . Si ergo personae differunt, quaeritur: quibus? et necesse est redire ad emanationes et relationes, quae sunt generatio et processio ; et ita in hac assignatione erit circulus.

Similiter ex parte principiorum. Si enim dicatur, quod differunt hae duae emanationes secundum fecunditatem duplicem naturae et voluntatis, quaeritur , quo modo differat fecunditas a fecunditate. Si dicas, quod fecunditas naturae est in solo Patre, voluntatis in Patre et Filio; hoc ulteriorem habet quaestionem, unde veniat haec differentia, et oportet ad hoc venire, quod fecunditas naturae est in uno, quia imago procedens per illam nata est esse solum ab uno, fecunditas voluntatis in duobus, quia nexus sive processio per modum nexus est in duobus; et ita redit differentia m primum , et est ibi ratio circularis. Ergo patet secundum hoc, quod harum emanationum differentia prima nec est sumenda a parte termini, nec a parte principii.

Et ideo notandum, quod est loqui de huiusmodi emanationibus quantum ad esse et quantum ad distingui.

Si quantum ad esse, sic habent rationem essendi a suis perfectis principiis et fecundis. Quia enim in Deo est perfectissima natura et natura vera, ideo perfecta et vera fecunditas in hypostasi, quae habet rationem principii. Et quia vera et perfecta et propria est fecunditas naturae, ideo veram et propriam habet emanationem; et haec est generatio. Similiter intelligendum est de spiratione quantum ad voluntatem. Unde ratio, quare huiusmodi vere sunt in Deo, est vera fecunditas naturae et voluntatis.

Si autem loquamur quantum ad differre, dicendum, quod se ipsis differunt, sicut ostensum est , quia omnis distinctio in divinis venit a modis originis et relationis. Unde sicut duae differentiae se ipsis differunt, ut rationale et irrationale, similiter in divinis hae duae emanationes. Et sicut differentiae differentiarum innotescunt nobis per alias differentias, quae ab illis oriuntur, sic et in divinis. Quia enim se ipsis distinguuntur generatio et spiratio, ad eas consequitur secundum rationem intelligendi differentia duplex; una, quia generatio est ab uno, sed spiratio a duobus. Quia enim generatio est emanatio per modum perfectae assimilationis, ideo ad unum principium respicit; quia vero spiratio est emanatio per modum connexionis, ideo est a duobus. Alia differentia est in comparatione ad nos. Quia enim Spiritus sanctus spiratur ut nectens et ita in alterum tendens, ideo Spiritus sanctus procedit ut donabilis; Filius vero generatur, et generatio non respicit tertium.

Per has differentias necessario elicitur harum emanationum concomitantia. Quia spiratio dat praeintelligere generationem

non enim nectuntur nisi distincti et similes, et ita illi quorum unus est ab alio per generationem

similiter generatio dat consequenter intelligere spirationem; necesse est enim, distinctos et omnino similes per deliciosum amorem coniungi.

Concedendae igitur sunt rationes probantes, quod differunt, sicut est manifestatum in rationibus; sed illae rationes non sunt sumtae a priori.

Aliqui tamen voluerunt assignare alias differentias; et quidam per vim spirativam et generativam dicunt differre; sed haec differentia declarat ignotum per ignotius; alii etiam dixerunt, quod Filius procedit per modum esse, Spiritus sanctus per modum bene esse; sed haec verba non sunt sana nec tali materiae convenientia.

1. Ad illud ergo quod primo obiicitur, utrum Pater spiret in quantum unus etc; dicendum, quod nec in quantum unus, nec in quantum plures, sed in quantum alio et alio modo se habens; quia alio modo se habet ad Filium, alio modo ad Spiritum sanctum. Iste autem alius et alius modus se habendi non repugnat unitati substantive vel personae; sed Pater et Filius spirant in eo, quod unum uno modo se habens. Inde est, quod duplex est processio Filii et Spiritus sancti a Patre, sed una est spiratio sive processio Spiritus sancti a Patre et Filio.

2. Ad illud quod obiicitur, quod natura et voluntas in Deo sunt idem; dicendum, quod etsi natura et voluntas in Deo considerata absolute sint idem, tamen aliquid respicit voluntas ut voluntas in ratione principii, quod non respicit natura ut natura. Et inde est, quod, sicut non sequitur; creatura est a Deo per modum voluntatis, quod ideo sit etiam per modum naturae; similiter, quia natura et voluntas comparantur ad has emanationes sub ratione principii, ideo nihil prohibet, has emanationes differre, quamvis idem sint in substantia natura et voluntas.

3. Ad illud quod obiicitur, quod emanationes differunt penes terminos; dicendum, quod in his inferioribus est verum, ubi emanatio dicit ens in potentia et ita imperfectum; non autem est verum in Deo, quia ibi non dicunt ens in potentia nec imperfectum ; unde in divinis sunt ratio distinguendi. Tamen si velimus dicere, quod differunt penes terminum,

non accipiemus terminum pro substantia vel essentia, sed pro hypostasi, ut prius habitum est .

4. Ad illud quod quaeritur, utrum se ipsis vel aliis; patet, quod se ipsis. Et ad id quod obiicitur, quod non habent esse a se, ergo nec distingui; dicendum, quod illud non tenet in esse originali. Quamvis enim differentiae habeant ortum a genere, tamen non distinguuntur a genere, sed se ipsis .

5. Ad illud quod obiicitur, quo modo differunt, aut substantiali aut accidentali differentia ; dicendum, quod insufficienter dividit, quia in divinis est relationum differentia, ut dicit Augustinus in quinto de Trinitate , quae nec accidentalis nec substantialis est, sed magis dicitur originalis.

6. Ad illud quod obiicitur de creatione, dicendum, quod ratione connotati magis differt creatio; sed ratione principalis significati non tantum differunt, quia non tantum differt essentia a persona, quantum persona a persona. Unde praedicatur essentia de persona nec facit aliquo modo aliquem numerum ; persona vero distinguitur ab alia persona; et ideo non valet argumentum.