Scholium.

Rejicit sententiam, quae tribuitur D. Thomae, quae ponit quidditatem rei materialia pro objecto adaequata intellectus viatoris, et ratio est, quia intellectus beatus cognoscit quidditatem immaterialem, et repugnat potentiam in aliquid tendere extra suum objectum adaequatum. Instantias contra hoc bene refutat, et etiam quod in eadem sententia dicitur, potentiam et objectum habere eumdem essendi modum, declarans in quo assimilantur.

Contra (b) istud non potest sustineri a Theologo. quia intellectus existens eadem potentia, cognoscet quidditatem substantiae immaterialis, sicut patet secundum fidem de anima beata. Potentia autem manens eadem, non potest habere actum circa aliquid,

quod non continetur sub suo primo objecto.

Quod si dicas, elevabitur per lumen gloriae, ad hoc quod cognoscat illas substantias immateriales.

Contrahe) objectum primum habitus continetur sub primo objecto potentiae, vel saltem non excedit, quia si habitus respicit aliquod objectum, quod non continetur sub primo objecto potentiae, sed excedit, tunc ille habitus non esset habitus illius potentiae, sed faceret eam non esse illam potentiam, sed aliam.

Confirmatur ratio, quia cum potentia in primo signo naturae, in quo est potentia, habeat tale objectum primum, per nihil posterius natura, praesupponens rationem potentiae, potest fieri aliud primum objectum ejus, omnis autem habitus naturaliter praesupponit potentiam.

Si dicas, quod haec etiam opinio poneretur a Philosopho, puta si poneret, quod intellectus noster propter sui infirmitatem, inter intellectus, et propter conjunctionem ejus cum virtute phantastica in supposito cognoscente, habet ordinem immediatum ad phantasiam, sicut phantasia habet ordinem immediatum ad sensum communem; et ideo sicut virtus phantastica non movetur ab aliquo, nisi quod est objectum sensus communis, licet alio modo idem objectum cognoscat. ita diceret quod intellectus noster non tantum propter statum aliquem, sed ex natura potentiae, non posset aliquid intelligere, nisi abstrahibile a phantasmate.

Contra hoc (d) arguitur tripliciter, primo sic : quia desiderium naturale est in intellectu cognoscente effectum ad cognoscendum causam, et in cognoscente causam in universali, est desiderium naturale ad cognoscendum illam in particulari et distincte; desiderium autem naturale non est ad impossibile, ex natura desiderantis, quia tunc esset frustra: ergo non est impossibile intellectui ex parte intellectus, cognoscere substantiam immaterialem in particulari, ex quo cognoscit materiale, quod est effectus ejus, et ita primum objectum intellectus non excludit illud immateriale.

Secundo sic, (e) nulla potentia potest cognoscere objectum aliquod sub ratione communiori, quam sit ratio sui primi objecti, quod patet primo per rationem, quia tunc illa ratio primi objecti non esset adaequata, etiam patet per exemplum, Visus non cognoscit aliquid sub ratione communiori, quam sit ratio coloris vel lucis, nec imaginatio aliquid sub ratione communiori, quam sit ratio imaginabilis, quod est primum objectum ejus: sed intellectus cognoscit aliquid sub ratione communiori, quam sit ratio entis materialis, quia cognoscit aliquid sub ratione entis in communi, alioquin Metaphysica nulla esset scientia intellectui nostro.

Praeterea tertio, et redit in idem quasi cum secundo : quidquid per se cognoscitur a potentia cognitiva, vel est ejus objectum primum, vel continetur sub illo objecto: ens autem, ut est communius sensibili, per se intelligitur ab intellectu nostro, alias Metaphysica non esset magis scientia transcendens quam Physica, ergo non potest aliquid esse primum objectum intellectus nostri, quod sit particularius ente, quia tunc ens in se nullo modo intelligeretur a nobis. Videtur igitur, quod falsum supponitur in dicta opinione de objecto primo, et hoc loquendo de potentia ex natura potentiae.

Ex hoc apparet, quod si per viam istius opinionis solvatur prima quaestio, dicendo quod quidditas sensibilis est primum objectum intellectus, et ideo non intelligitur Deus, vel ens immateriale, solutio innititur falso fundamento.

Congruentia etiam illa, (f) quae adducitur pro illa opinione, nulla est. Potentia enim et objectum non oportet assimilari in modo essendi, se habent enim ut motivum et mobile, et ita se habent ut dissimilia, quia ut actus, et potentia: sunt tamen proportionata, quia ista proportio requirit dissimilitudinem proportionatorum, sicut communiter dicitur in omni proportione, sicut patet de materia et forma, parte et toto, causa et causato, et caeteris proportionalibus: igitur ex modo essendi talis potentiae, non potest concludi similis modus essendi in objecto.

Contra hoc objicitur, quia licet agens factivum possit esse dissimile objecto, quod est ibi passum, tamen operans in cognitiva operatione, oportet assimilari objecto circa quod operatur, quia non est passum, sed magis agens et assimilans. Omnes enim antiqui concordant in hoc, quod cognitio fit per assimilationem. Nec Aristoteles in hoc eis contradixit; igitur hoc requiritur, non tantum proportio, sed similitudo.

Respondeo, aliud est loqui de modo essendi ipsius potentiae in se, et aliud est loqui de ipsa inquantum est sub actu secundo, vel dispositione proxima ad actum secundum, quae sit aliud a natura potentiae. Nunc autem, quod potentia cognoscens assimilatur cognito, verum est per actum suum cognoscendi, qui est quaedam objecti similitudo, vel per speciem disponentem de proximo ad cognoscendum: sed ex hoc concludere ipsum intellectum in se habere naturaliter modum essendi similem modo essendi objecti, vel e converso, est facere fallaciam accidentis et figurae dictionis. Sicut non sequitur, aes assimilatur Caesari, quia per figuram inductam: igitur aes in se habet similem modum essendi, modo essendi Caesaris ; vel magis ad propositum,oculus videns per speciem objecti assimilatur objecto, ergo visus habet similem modum essendi modo essendi objecti: et ita ulterius, sicut quaedam visibilia habent materiam, quae est causa corruptionis et contradictionis, ut mixta, quaedam carent tali materia, ut corpora caelestia, ita erit quidam visus in materia tali, quidam sine materia tali, vel quoddam organum tale et quoddam non tale ; vel adhuc magis ad propositum, idaea in mente divina, quae est similitudo objecti, est immaterialis: igitur et lapis, cujus est idaea, est immaterialis: igitur propter illam congruentiam non videtur congruum arctare intellectum ex natura potentiae ad objectum sensibile, ut non excedat sensum, nisi tantum in modo cognoscendi.