CAPUT III.

De solutione rationum, inductarum.

Quod autem non sequatur propter rationes inductas delectationem non esse bonum neque optimum aliquid, manifestum erit etiam ex his quae dicentur. Quod autem primum est, per hoc quod ostendemus, hoc est : quia sicut patet per ante dicta, bonum dupliciter dicitur. Dicitur enim aliquando bonum, quod simplipliciter, hoc est, universaliter quod omnibus qui sunt in specie una, bonum est, sicut cibus et potus et lectulus homini, orabum bovi, hyringus asino, et caetera hujusmodi. Aliud autem est bonum alicui et non omnibus in eadem specie existentibus propter perniciosam naturam vel acquisitum habitum aliquem quo disponitur ad appetitum talium. Et secundum haue digestionem diversificantur naturae, et habitus consequenter. Quia consistens natura et constituta et habitus salvans naturam appetunt bonum simpliciter. Deficiens autem et indigens ex perniciosa natura vel habitu acquisito singulariter disponitur ad appetitum boni cujusdam. Et cum omnis motio et omnis generatio sit actus vel operatio alicujus naturae vel habitus, sequitur quod etiam generationes et motiones dupliciter sunt, et quod etiam illae delectationes quae pravae videntur esse, dupliciter sunt, sicut et bonum dupliciter dicitur. Quaedam enim simpliciter pravae sunt, hoc est, universaliter : alicui autem non sunt pravae. Verbi gratia, comedere supra modum et ultra quam satis est repleri, simpliciter et universaliter pravum est : esurienti tamen et multum exinanito rursus non pravum, sed eligibile. Quaedam etiam nec alicui sunt eligibiles semper, sed aliquando et secundum paucum tempus eliguntur et appetuntur, sicut ea quam diximus quae est supernaturali : haec enim non eliguntur nisi tempore magnae famis. Quaedam etiam nequaquam sunt delectationes, quamvis alicui et secundum paucum tempus delectabilia videantur, sicut illa quae sunt cum magna tristitia, et sine tristitia fieri non possunt. Sicut Ajaci et Didoni delectabile videbatur interficere seipsos. Et tales sunt aliquando quae fiunt medicinae gratia, sicut delectationes laborantium, ut patet in eo qui multum prurit, et plenus acutis humoribus, sicut illi qui laborat lepra leonina, delectabile est intrare in ebullitionem calidissimam : est tamen hoc moris ejus sic.

Adhuc autem bonum dupliciter est secundum aliam divisionem. Dicitur enim bonum operatio, et dicitur bonum habitus. Operatio enim delectabilis est et sequitur habitum : quia qualis est habitus, talis est operatio : propter hoc etiam operationes quae constituunt in naturalem habitum, secundum accidens delectabiles sunt. Operationes autem illae quae sunt in concupiscentiis carnalibus, sunt deficientis sive et indigentis naturae et habitus. Et ideo secundum diversitatem naturae et habitus diversae sunt delectationes. Et quamvis hae delectationes sint per accidens, tamen nihil prohibet alias quasdam esse delectationes quae sunt sine tristitia et sine concupiscentia indigentis naturae. Verbi gratia, operationes speculationis theorematum quae sunt natura non indigente : quinimo omnibus ad voluptatem et necessitatem existentibus, (ales delectationes delectabiliores sunt. Quod autem talis sit diffinitio delectabilium, et deie-

dationum, signum est quod non eodem delectabili gaudent omnes et semper. Natura enim Indigens, repletione delectatur quadam et aliquando. Constituta autem natura et non indigens, gaudet simpliciter et semper delectabilibus. Illa autem quae indigens est repletione, gaudet his ad quae disponitur secundum naturam vel habitum, quae aliquando sunt contraria, sicut diximus : tales enim aliquando gaudent et acutis et amaris, ut comestione carbonum vel limi combusti vel luti, quorum nihil simpliciter delectabile est. Nihil enim talium secundum naturam constitutam delectabile est. Et ideo motiones talium in naturam non sunt delectationes simpliciter. Quia sicut se habent delectabilia ad invicem, ita se habent et delectationes. Patet igitur quod quamvis aliqua delectatio sit motio et generatio, non tamen omnis. Non ergo sequitur quod nulla delectatio sit finale bonum, propter hoc quod quaedam delectatio motio et generatio est.

Adime autem non sequitur hoc quod quidam alii dixerunt, quod necesse sit quod aliud aliquid melius sit delectatione, propter hoc quod dicunt delectationem motionem et generationem esse. Dicunt enim quod finis motionis et generationis in quo generatio est in generatum esse, et motio in motum esse, melior est motione et generatione : eo quod finis perfectus est actus, motio autem et generatio actus imperfecti et imperfectorum indigentium. Hoc enim non sequitur. Jam enim patuit quod non omnes delectationes generationes sunt, vel cum generatione, sed quaedam sunt operationes et ultimi fines : operatio enim habitus est. Neque omnes sunt factorum per motionem et generationem, sed sunt quaedam utentium natura et habitu. Nulla enim natura et nullus habitus propria operatione destituitur. Quia omnis naturae et omnis habitus usus et aliqua operatio est. Sicut videre usus et operatio est oculi, et lucere usus et operatio lucis est. Similiter non est generaliter verum, quod Unis alterum quid sit ab eo cujus finis est. In omnibus enim virtutibus nullus alius finis est nisi opus virtutis. Sed hoc est verum, quod eorum quae ducentia sunt imperfectionem naturae deficientis et indigentis, finis alterum est : quia illa sunt motiones et generationes. Propter quod non bene se habet diffinitio qua Antiqui diffiniunt delectationem dicentes, quod delectatio est sensibilis generatio sive fluxus delectabilis sensibilis in naturam. Sed melius dicendum erat, quod delectatio est operatio ejus habitus qui est secundum naturam. Habitus autem ille est qui est connaturalis et proprius. Dico autem connaturalis, quia conveniens est ad naturam constitutam. Proprius autem vocatur, eo quod convertibilis est et sequitur, omnibus etiam illa natura constitutis, et solis illis et semper convenit. Operatio enim talis habitus semper delectabilis est et delectatio est. Pro eo autem quod Antiqui dicebant delectationem esse sensibilem motionem, debebant dicere operationem non impeditam. Cum enim duo sint actus, scilicet primus, et actus secundus : actus secundus filiabus bonum est quam primus. Est enim secundus sicut vigilia, primus autem sicut somnus, et secundus non est nisi primus exercitus, sicut sophistae dicunt differre negationem exercitum a negatione concepta, et numerum exercitam a numero concepto. Hoc autem planum est in ense, cujus secundus actus est incidere, primus autem figura terminata per angulum acutum : et cum acuti sit penetrare, patet quod incidere nihil aliud est nisi exercitium acuti. Et sic est in omnibus habitibus si ad actus suos proprios referantur. Diffusio ergo actus primi in exercitium, propria operatio est uniuscujusque naturae et actus, quod omni actui et habitui summum gaudium est, et in illo summe floret et tota dilatatur et diffunditur. Haec ergo summa delectatio est. Delectatio ergo proprii et connaturalis habitus est. Si autem perfecti et constituti est in natura et habitu et non indigentis, sequitur

quod non impedita sit. Quod enim impeditur, ex permixtione contrarii impeditur, et hoc in motu et generatione, et est non perfectum et constitutum, sed indigens et perfectionem continue accipiens, et quantum ad hoc non potest esse finale bonum, nec operatio ejus simpliciter delectatio est, sed est delectatio quaedam alicujus. Antiquis autem videbatur propter hoc generationem dici delectationem : quia dicebant quod delectatio principaliter bonum est omni naturae, et constituens omnem naturam in esse, sicut generatio. Est enim ex conjunctione convenientis cum Convenienti, quod omni naturae bonum est et constitutum in esse. Antiqui enim opinabantur quod operatio sit et motio, cura tamen alterum quid sit : cum motio actus imperfectus sit imperfecti, operatio autem actus perfectus et perfecti.

Adhuc autem quod aliquis dicat delectationes universaliter esse pravas et pravum quid, propter hoc quod quaedam eligibilia et perniciosae naturae appetibilia, delectabilia sunt, idem est dicere quod sana omnia sint prava, quia ad quaedam prava sunt et nociva. Sunt enim nociva ad pecunias congregandas. Verbi gratia, sanitas enim non fit nisi pecuniis datis pro medico et medicinis, Si ergo sanitas induci debeat, pecuniam expendere necesse est. Sequitur igitur quod ambo dicta prava sint, scilicet et sanitas et expensa pecuniae : et si non prava sint, hoc erit secundum hoc quod aliquid bonum inducunt : et hoc inconveniens est. Sanitas . enim simplum bonam est et delectabile Si enim propteri hoc prava esset, quia ad quoddam prava est, sequeretur quod etiam speculari theoremata esset pravum :

eo quod aliquantulumnocet ad sanitatem.

Propter quod praecilpitur febricitantibus quod non speculem subtilia. In speculatione enim subtiliumspiritus diritus diriguntur , quod corpus cale-

fit , et augetur felbris.

Similiter hoc quod dixerunt Antiqui, quod propter hoc mala est delectatio, quia impeditiva est prudentiae, non habet rationem. Delectatio enim quae est propria operatio uniuscujusque, nullius prudentiae et nullius habitus est impeditiva, sed potius promotiva : sed. delectatio aliena, hoc est, alieni habitus et alienae naturae. Quia in quantum illa aliena est, ad alienam trahit intentionem et appetitum, et ad alienum tracta, remittitur ad propria. Non enim potest esse intentio simul in duo opposita. Sed delectatio quae est a speculari et addiscere, promovet ad speculari et discere. Quanto enim magis aliquis delectatur in speculatione, tanto libentius studet et discit ut speculari possit.

Ad hoc autem quod. Antiqui dicunt delectationem esse malam, quia nullius artis opus est, non sequitur. Rationabile enim est, quod delectatio non sit artis secundum quod delectatio motio est, ut Antiqui dicebant. Sic enim ars artificiatio est, hoc est, acceptio artis. Et hoc modo ars non est alicujus operationis, sed est illius potentiae quae vocatur habitus artis, et acceptio et constitutio jam illius habitus, operatio est propria connaturalis illi habitui. Nulla igitur ars operationis est, sed potentia habitualis. Cum ergo delectatio operatio sit,sequitur quod delectatio artis non est opus, sed habitus acquisiti per artem. Tamen dictum Antiquorum instantiam habet. Quia est ars pigmentaria et pulmentaria, et illa videtur esse delectationis. Pigmentaria enim ars est scientia conficiendi pigmenta ad delectationem. Ars igitur illa finem habet delectationes. Et sic aliqua ars delectationis esse videtur.

Quod aliqui dicunt delectationem ideo maiam esse, quia temperatus fugit delectationes : et ideo iterum malam osse, quia prudens non. praecipit prosequi de-

lectationes , vel etiam tristitias : sed prosequitur intristem vitam, quae media est inter delectationes et tristitias. Et quod dicunt, quod pueri et bestiae prosequuntur delectationes, quae bonum intendere non possunt, omnia uno et eodem modo solvuntur. Diximus enim, quod quaedam simpliciter bonae sunt delectationes, et quaedam non simpliciter bonae, sed cuidam et aliquando. Et tales quae cuidam et aliquando sunt, pueri et bestiae prosequuntur : et prudens in talibus eligit intristi s esse. Tales autem diximus esse eas quae sunt cum concupiscentia indigentis et cum tristitia delectabilis absentis, et sunt corporales corporis.deficientis et indigentis. Tales enim sunt delectationes bestiarum et puerorum, et harum superabundantias fugiunt prudens et temperatus. Secundum illas enim superabundantias intemperatus est : propter quod temperatus qui opponitur intemperato, fugit eas. Sed ex hoc non sequitur quod omnes fugiat. Sunt enim quaedam delectationes temperati, quas temperatus non. fugit, nec prudens fugere praecipit. Temperatus enim delectatur in temperate fa-

. x cere et agere, et universaliter in. eo quod est temperate vivere.

Adhuc autem per rationem probatur delectationem bonum esse. Confessum est enim ab Antiquis omnibus, quod tristitia malum est secundum se et universaliter, et quod est fugibile quoddam. Tristitiarum, ut dicunt aliqui, quaedam est simpliciter malum : quaedam autem in eo malum quod est impeditiva alicujus boni: et quocumque modo sit, semper fugienda

ste : significans hoc per infinitum nomen

intriste, et hoc dicebat opponi et tristi et delectabili, sicut opponitur aequale majori et minori. Et haec solutio non convenit, quia non potest dicere quod malum aliquod sit delectatio, sicut patet ex rationibus inductis.