COMMENTARIUS.

(b) Contra, istud non potest sustineri a Theologo, etc. Pro declaratione istius rationis suppono mihi. Primo, quod cuilibet potentiae ex natura talis potentiae, est assignandum objectum sibi adaequatum, sub quo continetur omne perceptibile a tali potentia, ita quod tale objectum non competat sibi per aliquid posterius ea, ut patet de omni potentia cognitiva.

Secundo, suppono quod quando objectum est in se praesens, ut in cognitione intuitiva, si habet rationem causandi cognitionem sui in tali potentia non impeditum, necessario causabit, et hoc si sit motivum naturale respectu talis potentiae; quod dico propter Deum, qui tantum est objectum voluntarium intellectus creati, et si non potest causare, non erit objectum talis potentiae; sicut spirituale aliquod potest causare cognitionem sui intuitivam, et si non potest causare in potentia visiva, non erit objectum illius, sed respectu alterius potentiae recipientis illam cognitionem. Sed si nullo modo est causativum cognitionis sui, propter suam modicam entitatem et imperfectionem, saltem continetur in aliquo potente causare cognitionem illam, et sic illud objectum erit ibi tantum terminativum suae cognitionis.

Tertio, suppono quod aliquid repugnare alicui contingit dupliciter.

Primo, secundum quid tantum, ut albedo repugnat homini existenti sub nigredine, tamen non repugnat sibi ex natura hominis. .

Secundo, repugnat absolute et simpliciter, ut esse lapidem simpliciter repugnat homini. Sic in proposito, ens omnino immateriale dicitur repugnare intellectui, aut in ratione objecti vel causativi suae cognitionis, vel terminativi ejusdem: aut repugnat sibi non ex natura propria, sed propter aliquid aliud, sicut intellectui habenti actum credendi circa aliquod objectum, repugnat sibi visio illius objecti, stante actu credendi, non tamen repugnat sibi simpliciter ex natura intellectus. Si S. Thomas intelligit, quod repugnat intellectui cognitio immaterialis, et hoc ex natura intellectus, nunquam per aliquod posterius potest fieri non repugnans, et tunc formentur argumenta Scoti contra S. Thomam, quod non repugnat intellectui ex natura propria. Si vero dicat, quod sibi repugnat propter aliquam indispositionem in intellectu, ergo ablata tali indispositione non repugnabit sibi, sicut ablato actu credendi, non repugnat visio. Scotus ergo probat, quod sibi non repugnat simpliciter, ideo primum argumentum directe concludit contra S. Thomam, scilicet intellectus existens eadem potentia, etc.

Si dicatur, quod per istud argumentum possum concludere, quod non repugnat homini pro statu isto posse cognoscere Deum sub ratione Deitatis, quia intellectus est eadem potentia hic et in patria.

Dico primo, quod non repugnat simpliciter etiam hic, dummodo objectum sit sibi praesens sub ratione propria. Sed Scotus probavit supra quaest, 1. prolog. quod sibi repugnat naturaliter, id est, quod vi sua non potest habere cognitionem distinctam Deitatis, quia illa cognitio requirit praesentiam objecti ; modo essentia est objectum tantum voluntarium respectu intellectus nostri.

Secundo dico, quod etiam posito, sed non concesso, quod repugnaret sibi, ut unito corpori corruptibili, non tamen sibi repugnaret ex natura intellectus, posita semper praesentia objecti. Argumentum tamen concludit contra Thomam, qui negat hoc ab intellectu ex natura intellectus.

(c) Contra, objectum primum habitus. Ut intelligatur ista littera, dico quod hoc argumentum evidenter concludit, positis istis, scilicet praesentia objecti immaterialis, et hoc in se, si est cognitio intuitiva ; vel in specie intelligibili repraesentante quidditatem illam sub propria ratione, si est cognitio abstractiva. Secundo, supposito quod habitus intellectus, (qui vel inclinat ad cognitionem objecti, cujus est habitus, vel concurrit, ut causa partialis ad hanc cognitionem) tantum causat cognitionem objecti perceptibilis a tali potentia, et tale objectum vel continetur sub objecto primo talis potentiae, vel saltem erit ipsum primum objectum, ut patet de objecto potentiae visivae. Si enim excederet primum objectum non esse objectum illius potentiae ; ergo nec habitus respiciens tale objectum, erit habitus talis potentiae, quia tunc posset esse causa alicujus cognitionis alicujus objecti, quod non esset objectum talis potentiae, quod est impossibile. Si ergo lumen gloriae, vel aliquis alius habitus ponitur, ut concurrens necessario ad causationem cognitionis objecti immaterialis, illud objectum de necessitate, vel continetur sub objecto potentiae,vel saltem non excedit: ergo prius erit objectum potentiae quam habitus: non enim habitus aliquis, vel aliquid posterius potentia, potest facere aliquid esse objectum potentiae, si illud repugnat sibi ex natura potentiae, et hoc est, quod dicit

Doctor in confirmatione. Si ergo ponitur lumen gloriae creatum in intellectu, non ponitur ut faciat illud quod ex natura sua non est objectum potentiae, sit objectum, quia hoc est impossibile, sed forte ponitur ad causandum actum perfectiorem. Si enim objectum esset perfecte praesens in. tellectui, et esset naturaliter motivum, certum est quod intellectus, una cum objecto causarent cognitionem illius, licet illa cognitio non esset ita perfecta intensive, sicut si esset causata objecto et intellectu informato tali habitu, quod etiam patet a Doctore in primo distinct. 17.

Si dicatur, quod licet non ponatur illud lumen, ut faciat substantiam immaterialem esse simpliciter objectum, tamen ponitur ut faciat illud esse objectum proximum, et sic intellectus habet quidditatem rei materialis pro objecto proximo, quia ad habendam cognitionem illius, sufficit sola praesentia objecti materialis, vel in specie intelligibili; nam ponitur in intellectu respectu cognitionis abstractivae species intelligibilis, non ut faciat absolute aliquid esse objectum, sed ut faciat objectum proximum.

Contra, quia si substantia est perfecte praesens in se, poterit esse objectum proximum, similiter si sit praesens in specie intelligibili, ideo enim ponitur species intelligibilis objecti, quando non habetur praesentia objecti in se.

Si dicatur, nonne anima est perfecte praesens intellectui, et tamen non est objectum proximum? et similiter Deus est perfecte praesens intellectui (cum omni rei sit intimus,) et tamen non est objectum proximum? Oportet ergo addere quod sit praesens non tantum realiter, sed sit praesens in ratione objecti vel moventis, vel terminantis, et lumen gloriae facit substantiam immaterialem esse praesentem in ratione objecti.

Dico, quod hoc non concludit, quia si substantia immaterialis est objectum ex ratione sua formali, tamen fit proximum objectum per lumen, etc. Ista approximatio tantum requiritur propter praesentiam objecti; si ergo sit perfecte praesens in se, non requiritur alia approximatio, et si anima nostra pro statu isto posset movere intellectum, non requireretur alia approximatio, quam praesentia ipsius ; sed pro statu isto non potest, quia tantum intellectus movetur a quidditate rei sensibilis, tamen non repugnat ex natura potentiae. Et ex his patet quomodo ratio Scoti evidenter concludit. Multa alia possent dici ad propositum, sed causa brevitatis transeo.

(d) Contra hoc arguitur tripliciter, etc. Ut clarius intelligatur ista ratio, notandum est quod illud de desiderio naturali patet sic, quia potentia tantum desiderat illa, quae continentur sub objecto illius potentiae, patet, quia potentia visiva naturaliter non desiderat videre sonum, quia non continetur sub suo objecto. Sed intellectus cognoscens effectum perfectissime, habet desiderium naturale ad cognoscendam causam perfectissime et sub ratione propria, patet experientia ; ergo illa causa continetur sub objecto potentiae, ergo tale objectum non repugnat sibi ex natura potentiae.

Si dicatur, concedendo quod sit desiderium naturale, hujusmodi tamen illud desideratum non potest cognosci, nisi mediante lumine supernaturali.

Contra, quia stante prajsentia perfecta objecti, non requiritur lumen ad simplicem cognitionem, puta intensam ut duo tantum, patet a fortiori. Si enim objectum minus perfectum in entitate et cognoscibilitate, et per consequens in actualitate praesens intellectui, causat cognitionem sui sine alio medio, ut patet in cognitione intuitiva ; et similiter quando est praesens in specie intelligibili,sine alio medio causat, quanto magis objectum perfectius et perfecte praesens poterit sine medio? et si medium ponitur, aut ponitur in ratione activi ; et hoc non, quia accipio cognitionem substantiae immaterialis ut unum intensam: si objectum materiale potest in cognitionem sui una cum intellectu, non alio medio concurrente in cognitionem etiam intensam ut quatuor, quanto magis substantia immaterialis, cum incomparabiliter sit majoris actualitatis et activitatis? Illud ergo lumen ponetur tantum ad intensiorem actum, etc.

Si dicatur, quod ponitur ad disponendum potentiam.

Contra, quia ipsa ex se est dispositissima et in ratione receptivi, cum ibi nullum sit contrarium ; et in ratione motivi respectu actus absolute sumpti, quia forte requiritur dispositio aliqua ad actum perfectiorem, si ergo ex se potest una cum objecto materiali in cognitionem perfectam illius, quanto magis poterit cura objecto immateriali perfectiori ? nam calor ut duo, cum calore ut decem, potest calefacere, quanto magis unitus cum calore ut viginti ? Sic in proposito, si intellectus unitus cura intelligibili ut sex, potest causare intellectionem, quanto magis unitus cum objecto intelligibili, ut triginta ? patet ergo quomodo argumentum Scoti perfecte concludit.

(e) Secundo sic, nulla potentia potest cognoscere, etc. Hoc argumentum si intelligatur ut verba sonant, non erit contra Thomam, quia ipse bene forte concederet, quod ens commune sensibili et insensibili potest cognosci ; sed talis cognitio erit causata ab aliquo materiali, sicut etiam Scotus concedit quod possum intelligere Deum sub ratione entis, et hoc cognitione causata a sensibili. Si vero

Thomas poneret objectum terminativum esse ens materiale, argumentum Scoti concluderet. Si etiam poneretur ens commune sensibili et insensibili, posse movere intellectum sub ratione sua formali, ita esset contra Scotum, sicut contra Thomam, quia Scotus ponit primum objectum motivum esse rem sensibilem. Si diceretur, quod non posset movere in se nisi prius esset motus a sensibili, dico quod idem concluderetur apud Scotum sicut apud Thomam. Sed quia Thomas expresse ponit quod omne per se intelligibile, sive loquendo de objecto motivo sive terminativo, est quidditas rei materialis abstracta a singularibus materialibus, vel contentum sub tali quidditate, ideo absolute argumentum Scoti concludit contra ipsum ; quia Metaphysica, id est, cognitio Metaphysicalis est de ente communi sensibili et insensibili, et de passionibus entis communibus sensibili et insensibili, et tale non continetur sub quidditate rei materialis. Si vero diceretur, quod accipitur quidditas rei materialis non tantum pro quidditate materiali in se, sed etiam pro abstracto et contento in hujusmodi quidditate. Contra, quia tunc illud abstractum cum sit communius, deberet poni pro objecto adaequato, et sic etiam patet vis ultimi argumenti, etc.

Et quia ista argumenta videntur etiam concludere contra Scotum, qui ponit tantum quidditatem rei sensibilis pro objecto adaequato intellectus nostri, et tamen multa cognoscimus, quae non sunt in se sensibilia, quia ens et passiones entis, et multa transcendentia quae non continentur sub quidditate sensibili.

Dico, quod non est contra, quia tantum loquitur de objecto motivo, non autem terminativo. Si dicatur, objectum habitus Metaphysici movet intellectum, et illud est ens commune sensibili et insensibili: sustinendo hoc, possumus dicere, quod quidditas rei sensibilis est primum objectum motivum, loquendo de prima motione, quae est causare speciem intelligibilem sui et omnium superiorum, et habita specie intelligibili superiorum, illa superiora ut relucent in tali specie, possunt causare cognitionem sui una cum intellectu; et sic pro statu isto non potest habere cognitionem, nisi sensibilium et contentorum essentialiter vel virtualiter in illis, licet contenta essentialiter possint forte habere propriam motionem, scilicet causare propriam cognitionem, non tamen propriam speciem intelligibilem, quia illa causatur tantum a phantasmate et intellectu agente. Sed loquendo de intellectu ex natura intellectus, quodlibet ens natum causare cognitionem sui, posset illam causare in intellectu nostro ex natura intellectus,et sic substantiae separatae praesentes in se vel in specie intelligibili, possent partialiter causare cognitionem sui, etiam possent causare speciem repraesentantem superiora, et forte cognitionem eorum, et sic cognitio superiorum non dependeret quoquomodo a sensibili.

Dubitatur in hoc, quod dicit scilicet desiderium naturale est in intellectu cognoscente effectum ad cognoscendum causam. Tum, quia desiderium naturale ad scientiam, est tantum ad illam ut ad perfectionem, qua scilicet potentia perficiatur; ergo est tantum ad cognitionem absolute et non ad cognitionem, ut includit relationem ad objectum, quia ipsa scientia absolute perficit potentiam, sicut patet in prooemio Metaphysicae : omnes homines natura scire desiderant ; ibi Doctor vult, quod tale desiderium sit ad scientiam ut ad formam perficientem, et si non,sequitur quod non sit desiderium naturale ad objectum, ad quod est talis scientia.

Secundo, quia desiderium naturale praecedit omnem notitiam, et per consequens non praesupponit aliquam cognitionem ; ergo etiamsi non esset cognitio effectus, esset naturale desiderium ad quodcumque est.

Respondeo ad primum, quod desiderium naturale est non tantum ad perfectionem intrinsecam, sed etiam ad extrinsecam ; potentia enim visiva appetitiva naturaliter non tantum appetit visionem coloris in se, sed etiam appetit conjungi perfecto colori ut objecto extrinseco ; sic in proposito, intellectus appetit conjungi suo objecto perfectissimo, quod non contingit, nisi per intellectionem qua conjungitur; appetit ergo scientiam, non solum ut forman perficientem formaliter et intrinsece, sed etiam eam appetit, ut per ipsam attingat objectum ad quod habet naturale desiderium.

Ad secundum, concedo, quod non praesupponit aliquam cognitionem, sed debet sic intelligi, quod desiderium naturale non tantum est ad cognoscendum effectum, sed etiam ad cognoscendum causam, et praecipue causam perfectissimam, a qua magis dependet effectus.

Secundo principaliter dubitatur in hoc quod dicit: nulla potentia potest cognoscere aliquid sub ratione communiori, quam sit ejus objectum primum. Tum, quia essentia divina est objectum primum et adaequatum intellectus divini, et tamen potest cognoscere omne cognoscibile, sed conceptus entis est cognoscibilis, similiter conceptus substantiae transcendentis, qui conceptus sunt communiores ipsa essentia divina. Tum etiam, quia Doctor q. 14. Quodlib. vult quod objectum adaequatum intellectus creati sit tantum ens limitatum sive finitum, et tamen potest cognoscere conceptum entis, ut communem enti limitato et illimitato, ut supra patuit quaest. 1.

praesentis dist. et sic cognoscet aliquid sub ratione communiori, quam sit objectum ejus adaequatum, Si dicatur, quod loquitur ibi de objecto tantum motivo, contra, quia conceptus entis ut communis Deo et creaturae, est objectum motivum, supponendo quod habeat speciem propriam intelligibilem, quod Doctor non negat, etiamsi non habeat, sufficit quod species inferioris possit illam causare. Tum etiam, quia Metaphysica est de ente inquantum ens,ut est commune enti limitato et illimitato, et tamen ens limitatum ponitur objectum adaequatum intellectus creati.

Respondeo ad primum, quod essentia divina est objectum adaequatum intellectus divini et in ratione motivi, quia ipsa movet ad cognitionem omnis objecti ; et etiam in ratione terminativi, quia cognitio intellectus divini terminatur ad essentiam, ita quod non cognoscit aliquid aliud ab essentia, nisi praecise ut in essentia, ut patet a Doctore in quodl. quaest. 15. Dico etiam, quod cognoscit omnia intuilive et perfectissime, cognoscere enim conceptum entis in tali communitate, est ipsum cognoscere tantum abstractive, quae cognitio est imperfecta.

Ad secundum dico, quod ens limitatum est objectum motivum, etc. Cum dicitur quod ille conceptus movet, dico quod in se non movet, cum tantum habeat esse diminutum, sed species intelligibilis illius movet, tamen talis species est causata ab aliquo ente limitato, in quo continetur conceptus entis quidditative, ut supra patuit. Loquendo tamen de objecto adaequato terminativo, dico quod est ens inquantum ens, ut est commune enti limitato et illimitato,et sic Doctor indistincte loquitur de objecto adaequato, etc. Et per hoc patet responsio ad tertium argumentum.

Tertio principaliter dubitatur, in hoc quod dicit in ultima ratione, scilicet,

quidquid per se cognoscitur a potentia cognitiva, vel est ejus objectum primum, vel continetur sub ejus objecto primo.Contra, tum quia conceptus entis intelligitur, et tamen non est objectum primum sive adaequatum, patet, quia objectum adaequatum non intelligitur una intelleotione, ut patet: quia objectum adaequatum per se includitur in omni per se intelligibili, ut patet a Doctole q. 1. prolog. et sic percipiens objectum adaequatum percipit omnia per se intelligibilia, ut patet ibidem, quod non percipiuntur unico actu ab intellectu nostro. Nec similiter conceptus entis continetur sub aliquo, patet, quia est conceptus communissimus.

Dico, quod Doctor cum accipit ens esse objectum adaequatum intellectus nostri in ratione motivi sive terminativi, non accipit ipsum ens tantum pro conceptu entis communi omni enti, sed accipit prout includitur in omni ente, sive ut comprehendit omne ens. Et hoc modo conceptus entis, etsi non contineatur sub aliquo communiori, cum sit communissimus, tamen dicitur aliquando contineri, cum ponatur esse de numero entium intelligibilium, eo modo quo exposui supra q. 1. prolog. et nota bene omnia ista.

(f) Congruentia etiam illa. Solvit Doctor rationem Thomae, qua probabat primum objectum esse quidditatem rei materialis, quia potentia proportionatur objecto, et sic cum intellectus nostri sit in materia, habebit objectum materiale, etc. Dicit Doctor quod inter objectum et potentiam non est proprie similitudo, et hoc in modo essendi, quia objectum poterit habere alium modum essendi a modo essendi potentiae, ut infra patet ; se habent enim ut motivum et mobile, nam objectum est proprie motivum potentiae, et potentia mobilis a ipso. Dicitur enim objectum esse motivomb potentiae, pro quanto est causativum alicujus effectus, sive ut totalis, sive ut partialis causa,qui natus sit recipi in tali potentia, et potentia dicitur mobilis ab objecto, pro quanto nata est recipere effectum ab objecto causatum: et sic objectum motivum se habet ut actus, quia activum, ut hujusmodi, dicitur esse activum, ut est in actu virtuali, ut infra patebit: et mobile ut hujusmodi, dicitur esse in potentia, scilicet receptiva, et hoc modo actus et potentia sunt simpliciter alterius rationis, et per consequens magis sunt dissimilia, scilicet objectum et potentia, quam similia. Et sic concedit, quod inter illa est proportio, quae semper requirit dissimilitudinem proportionatorum, ut patet de omnibus proportionibus positis in 5. lib. Euclidis. Proportio enim dupla requirit dissimilitudinem proportionatorum, quatuor enim et duo inter quae est proportio dupla, sunt alterius rationis, sunt enim numeri specie distincti, et sic de aliis.

Thomas arguit, probando quod inter potentiam et objectum sit similitudo, quia licet agens factivum ut ignis, possit esse dissimile objecto, circa quod, id est, passum receptivum suae actionis ut calefactibile, tamen operans in cognitiva operatione, id est, ut cognoscens, oportet assimilari objecto, circa quod operatur, quia tale objectum non est passivum, sive receptivum respectu potentiae, sed magis activum, et per consequens assimilans, nam omnes antiqui concordant in hoc, quod cognitio fit per assimilationem.

Respondet Doctor, concedendo quod bene potentia potest per actum suum cognoscendi assimilari objecto, et hoc dupliciter, scilicet formaliter, quando scilicet actu intelligit objectum, quia actus intelligendi est similitudo objecti, ut infra patebit q. 6. praesentis d. Potest etiam assimilari, ut in potentia proxima, et hoc quando habet actu speciem intelligibilem, quae non est vera similitudo objecti, sicut actus intelligendi, ut patebit infra q. 6. quia tamen est intellectus per speciem illam causa propinqua actus intelligendi, ideo potentia dicitur esse in potentia proxima, ut sit similis objecto: non tamen potentia in se est similis in modo essendi, ut patet per multa exempla hic in littera posita.

In ista littera occurrunt aliqua dubia. Primo in hoc, quod objectum et potentia se habent ut dissimilia, quia se habent objectum ut motivum, et potentia ut mobilis, quia ut actus et potentia. Ex hoc sequitur quod idem erit dissimile sibi, patet, quia idem potest movere se, et per consequens idem erit motivum et mobile. Hoc patet a Doctore in 2 dist. 2. quaest. 10. ubi probat de gravibus et levibus, imo idem omnino indivisibile potest movere se, ut patet a Doctore de Angelo ubi supra. Hoc idem patet de intellectu, qui potest movere se, in praesenti d. q. 7. et in 1. d. 3. q. 8. Et similiter eadem voluntas omnino indivisibilis potest movere se, ut patet a Doctore in 1. d.2. p. 2. q. 3. hoc idem in 2. d. 25. et in quodl. alibi , ut in 1. d. 26. ergo idem indivisibile erit dissimile sibi.

Secundo dubitatur in hoc quod dicit, quod inter causam et causatum est proportio, quae requirit dissimilitudinem, quia si sic, sequitur quod causa univoca, et effectus univocus sint dissimilia, quod non videtur, quia sunt ejusdem speciei specialissimae.

Respondeo ad primum, quod licet in re in eodem absolute considerato, non sit dissimilitudo respectu ejusdem, tamen ut idem consideratum in ratione motivi et in ratione mobilis, poterit esse dissimile sibi, quia inter istas rationes, scilicet motivi et mobilis, est necessario dissimilitudo.

Vult ergo Doctor tantum habere, quod inter potentiam et objectum non requiratur necessario similitudo in modo essendi, quia objectum semper habet rationem motivi, et potentia rationem mobilis, quae rationes sunt in se formaliter dissimiles, et quodammodo oppositae, et quod idem sit motivum et mobile, est ratione suae illimitationis, ut patet a Doctore in isto i. d. 2. et 26.

Ad secundum, patet per idem, quia esse causabile et esse causativum ; quia causativum est in actu, et causabile in potentia, et ut sic, necessario sunt dissimilia, licet in se absolute considerata aliquando sint ejusdem speciei.