CAPUT V.

Quare tristitiae corporales in eo semper sunt universaliter malae, cum delectationes super abundantiarum corporalium rerum universaliter malae sint.

De corporalibus autem delectationibus nunc intendendum est. De intellectuali^ bus enim in decimo hujus scientiae libro pertractabimus. Cum ergo dicamus quod quaedam delectationes sunt eligibiles valde, nec est in eis superabundantia, sicut bonae delectationes quae intellectuales sunt et virtutes, quarum quaelibet in actibus suis delectatur. Dicimus autem, quod delectationes corporales circa quas est intemperatus, quae sunt in superabundantiis corporalium delectationum universaliter malae sunt.

Quaeramus ergo, quare tristitiae quae sunt in absentia corporalium delectationum circa quas est intemperatus, etiam universaliter sint malae? videtur enim debere esse oppositum. Malum enim bono contrarium est : propter quod si delectatio in superabundantiis est in genere mali, tristitia quae est absentia earumdem delectationum deberet esse in genere bonorum. Hoc autem non videtur : quia unius et ejusdem moris est gaudere in superabundantes delectationum, et tristari in absentia earumdem. Propter quod et si unum horum malum est, et reliquum malum, in moribus enim omnibus sic est, quod contraria maxime distantia in uno genere sunt mali, medium autem in genere boni.

Ad hanc autem quaestionem solventes dicimus, quod delectationes quae sunt in . superabundantes secundum se quidem non sunt bonae : possunt tamen esse bonae in quantum sunt necessariae. Necessariae autem sunt necessitate suppositionis quam hypotesim Graeci vocant, hoc est, quod hoc supposito quod aliquis debeat mederi tristitiis, delectatio in superabundantia necessaria est. Hoc enim modo etiam est id quod non malum est secundum se, sicut est delectatio, bonum est ad aliquid : et sicut tunc delectatio in superabundantes quae secundum se non bonum est, bonum erit.

Ad hoc posset etiam dici, quod secundum se quidem non bonae sunt tales delectationes, sed commensuratae usque

ad hoc bonae sunt. Usque ad hoc autem dicimus, non propter hoc quod mensuratae sint ad virtutem, sicut quidam dixerunt, quia in talibus delectationibus non est superabundantia : sed usque ad hoc dicimus commensuratas esse, quod sufficienter possunt mederi tristitiae. Omnium enim habituum et motuum et operationum quantorunicumque superabundantia non est, eo quo melioris est et optimi, et quantumcumque superabundet, bonum est : horum etiam delectatio consequens vel concomitans, superabundantiam non habet quae vituperabilis sit : sed quantumcumque quis delectetur in talibus, tanto melior est. In quibuscumque autem habitibus et operationibus superabundantia vituperabilis est, etiam in his delectatio concomitans et superabundans etiam vituperabilis est. Corporalium autem bonorum, sicut est cibus, potus, et venerea, superabundantia vituperabilis est: propter hoc quod intemperatus pravus est prosequendo tales superabundantias, qui non. est pravus ex hoc quod prosequitur delectationes necessarias, quae, ad consistentiam et bonam habitudinem naturae ordinantur. Si enim ex hoc aliquis pravus esset, omnes essent pravi. Omnes enim homines gaudent aliqualiter et pulmentis, et vino, et lectulo, et venereis quae per honestas nuptias ordinata sunt. Sed intemperatus pravus est, quia talibus gaudet, non ut oportet, sed superabundanter.

Sed hoc modo non habet in tristitiis. Modum enim contrarium tenent tristitiae in talibus. Non enim fugimus superabundantiam tristitiae tantum, sed in toto et universaliter fugimus tristitiam et parvam et superabundantem. Superabundantiae enim delectationis tristitia est contraria. Quod ex hoc patet, quia illis qui. prosequuntur superabundantiam delectationis, inest superabundans tristitia ex absentia delectabilis : et propter superabundantem tristitiam prosequuntur superabundantem delectationem. Sicut multum esuriens et famelicus et superabundanter tristatus in fame, non appetit mensurate comedere, sed superflue ingurgitat, id est, tota die sumere cibum : et secundum hunc modum utrumque malum est et ejusdem moris in genere delectari in superabundantes, et tristari in absentiis delectationum.

Et haec quidem solutio dicit verum : sed causam falsi quod conclusum est, non demonstrat. Non enim dicit quare tristitia malum sit, nec dicit quare superabundantiae delectationum quaeruntur ut bonae. Quia ergo non solum oportet verum dicere, sed et causam falsi demonstrare, eo quod confert ad fidem dictorum. Quando enim aliquid rationabile apparet, et ostenditur propter quod, id quod, non est verum, verum videtur, hoc facit quod magis credatur vero.

Solventes igitur ad dictam dubitationem in superabundantes, dicimus quod dicendum est propter quid videntur corporales delectationes eligibiliores etiam in superabundantes multis. Multitudo enim communis eligit in superabundantis delectari. Dicimus igitur primum, quod eligitur in superabundantius delectatio non propter se quidem, sed quia expellit superabundantem tristitiam. Et illi qui prosequuntur superabundantem, vel etiam universaliter corporalem delectationem, sive sit superabundans, sive non prosequuntur eam non propter delectationem secundum se : sed quia medicina est superabundantis tristitiae, et universaliter, sive superabundans sit tristitia, sive non. Sed quia vehementes delectationes et superabundantes, eo quod sine contrario sunt quod est tristitia, efficaciores sunt medicinae quam mensuratae, ideo communitas hominum magis prosequitur superabundantes delectationes quam commensuratas et communes. Sic-

ut in medicinis corporalibus efficacior est quae in toto contrariatur morbo, quam illa quae est secundum partem.

Talis autem delectatio non videtur esse studiosa, nec est, propter duo quae jam in antehabitis dicta sunt. Dictum enim est, quod quaedam illarum quae sunt constitutae naturae, pravae naturae sunt operationes, quae vel ex necessitate pravae sunt, hoc est, ex complexione perniciosa, quemadmodum illae quas bestiales ante diximus : vel sunt pravae naturae quae per consuetudinem prava facta est, quemadmodum illae quae sunt pravorum hominum ex consuetudine pravitatem sibi inolitam habentium. Tales enim delectationes medicinae sunt tristitiae,, eo quod, sunt indigentis et desiderantis : et in talibus melius est. esse quam fieri. Esse enim est secundum habitum perfectum et actum, fieri vero secundum transmutationem et potentiam.

Quaedam autem harum delectationum non sunt operationes habitus vel naturae constituta, sed accidunt perfectis, hoc est, his qui perfectionem accipiunt indigentis ut repleantur: et illae etiam ut medicinae quaeruntur, quamvis sint transmutationes et generationes, quemadmodum in antehabitis determinatum.

Ex omnibus autem his patet, quod delectationes corporales non secundum quod sunt delectationes corporales, sed secundum accidens studiosae sunt. Sunt enim studiosae secundum quod commensuratae sunt ad virtutis medium.

Adhuc autem dicimus, quod, superabundantes delectationes a communi hominum multitudine prosecutae sunt: propter hoc quod vehementes sunt, et communis multitudo in aliis gaudere non potest : quia delectationes veras non percipit. Tales ergos sibiipsis sitim quamdam semper praeparant per hoc quod tristantur delectationis talis absentia, et per rememorationem delectationis praeteritae:

et ideo corporaliter delectari semper desiderant. Sicut et poeta dicit,

Tantalus a labris fugientia pocula captat, Quo plus sunt pota), plus sitiuntur aquae.

Quandoquidem igitur prosequuntur innocivas delectationes, hoc est, commensuratas virtuti quae nihil nocent, quia virtutem non adimunt : talis persecutio non est increpabilis sive vituperabilis. Quando autem prosequuntur superabundantes, quae nocivae sunt ad virtutem, hoc et pravum est et increpabile.

Has tamen prosequitur multitudo communis, quia in facultate sua non habet alia quibus gaudeat. Multis enim sive multitudini communi triste est esse in neutro, scilicet quod nec superabundanter delectentur, scilicet nec superabundanter tristentur : et hoc contingit propter naturam humanam multis defectibus et malitiis subjectam. Animal enim etiam in animalibus operationibus semper laborat et lassatur et destituitur, quemadmodum testantur naturales sermones dicentes, videre et audire et universaliter sensibus uti triste quoddam est et laboriosum : quamvis minus difficile videatur, ut quidam dicunt, propter assuetudinem. Quod enim laboriosa talia sint, ex hoc patet, quia in usu. sensuum consumitur et languescit spiritus et organum, ita quod quietem interponere desiderat per somnum. Similiter omnis homo in juventute et senectute multis laborat defectibus, et continue desiderat medicinam. In juventute quidem enim supplementa desiderat et superabundantias propter naturae augmentationem quae calida est et humida, abundanter desiderans quae restituant deperditum, et foveant naturam, et ad quantitatem debiti augmenti deducant. Disponitur enim juvenis quemadmodum vinolentus, qui et calido fervet et madet humido, et continua ad. libidinem sentit incitamenta : hoc enim modo juventus quiddam delectabile est sive delectativum incitativum ad delectationum superabundantias. In sene- ctute autem (qua frigida et sicca est ad. mo-

i dum melancholiae secundum naturam destitutam et decidentem, quae (sicut dicit Aristoteles) est sicut ruinosa aedificiorum,

semper indiget medicina supplente defectum : et hoc ideo est, quia tales corpus habent semper morsum et compunctum defectibus : et quod continue consumitur propter complexionem decidentem et ruinosam. : et ideo in continuo appetitu sunt supplementi, et vehementer desiderant restituentia.

Nec hoc dicimus tantum de melancholicis melancholia innaturali quae combusta cholera est et nigra, sed. de melancholicis generaliter. Quamvis enim melancholici de melancholia accidentali ex acumine humoris morsa habeant corpora, tamen dicit Aristoteles in Problematibus, quod omnes hi qui. fuerunt horoicarum virtutum, Hector, et Priamus, et alii, in hac melancholia laborabant : eo quod haec melancholia rubei vini quod vaporosum est, habet similitudinem : et quia gravitatem habet, constantiam facit : quia vero vaporosa, virtutem erigit ad. operationem. Melancholia enim naturalis, ut dicit Galenus, frigida est et sicca. Per frigiditatem ascidens motum et evaporationem, per siccitatem autem gravitate propria decidit : propter quod stomachus melancholicorum et senum superius vacuus est, omni evaporatione destitutus, et semper suam sentiens inanitionem ex nutrimenti defectu : propter quod continue cibum desiderant, et in fine et in. principio comestionis aequaliter delectantur. Cujus signum est, quod tales multum et continue comedunt, multi stercoris sunt, et parvi nutrimenti. Appetunt continue et supplens defectum et expellens tristitiam quae est ex defectu. Delectatio autem si fortis sit, facit expulsionem, sive illa delectatio sit contraria, sive etiam conveniens quaecumque. Vehemens enim delectatio in quocumque sit, ad se trahit animam, et non siuit avertere tristitias quae ex. aliis contingunt defectibus. Propter hoc ergo quod tam senes quam juvenes superabundantias

prosequuntur delectationum, fiunt intemperati et pravi : quia intemperatus circa tales est delectationes.