COMMENTARIUS.

(a) Alia est opinio, quae ponit Deum esse primum objectum, supple adaequatum intellectus nostri, et haec est opinio Henrici quodlib. 15. quaest. 9.

(b) Contra istam opinionem. Hic Doctor arguit contra llenricum, et intendit probare quod Deus non sit adaequatum objectum intellectus nostri, et hoc in ratione motivi. Et ratio stat in aliquibus dictis.

Primum, quod objectum adaequatum alicujus potentiae habet naturalem ordinem ad talem potentiam, et hoc in ratione motivi, hoc patet, quia objectum adaequatum et potentia sic proportionantur, quod extremum ut est objectum adaequatum naturaliter, potest movere potentiam, causando in ea cognitionem sui, et poientia nata est moveri naturaliter a tali objecto: et sic habent naturalem ordinem ad invicem, quod sicut quodlibet contentum sub objecto adaequato, natum est movere quamlibet potentiam contentam sub potentia, cui adaequatum objectum adaequatur, sic quaelibet potentia contenta sub illa, nata est moveri naturaliter a quolibet contento sub objecto adaequato, et ista proportio naturalis ordinis, scilicet objecti et cujuslibet contenti ad potentiam et econtra, expresse patet a Doctore in prolog. q. 1. et clarius in quodlib. q. 14.

Secundum dictum est, quod Deus sub ratione Deitatis non habet naturalem ordinem ad aliquem intellectum creatum, ut patet, quia tunc naturaliter posset cognosci a tali intellectu, posset etiam naturaliter movere intellectum creatum : est enim de ratione objecti habentis naturalem ordinem ad potentiam in ratione motivi, ut possit illam naturaliter movere, et sic Deus sub ratione Deitatis posset agere ad extra, quae omnia sunt inconvenientia.

Tertium dictum, quod Deus forte sub ratione alicujus generalis attributi, puta bonitatis, veritatis et hujusmodi, dicit naturalem ordinem ad intellectum creatum, non sic tamen intelligendo; quod ipse. Deus naturaliter possit movere iniellectum creaum, a 1 cognitionem al cujus generalis attributi, quia nun ponimus ipsum posse naturaliter causare in intellectu creato, nec sui cognitionem, nec cujuscumque alterius, quod patet a Doctore quaest. 14 quodlib. Sed sic debet intelligi, quod generale attributum quod praedicatur de Deo, habet naturalem ordinem ad intellectum creatum, et hoc vel in se vel in suo inferiori, puta, quod bonitas in se sumpta naturaliter moveat intellectum creatum ad sui cognitionem, vel saltem aliquod inferius essentialiter creatum, vel aliquod inferius creatum continens ipsum virtualiter. Et si poneretur Deus adaequatum objectum intellectus creati sub ratione generalis attributi, Deus in se non esset adaequatum objectum, sed magis illud generale attributum.

Quartum dictum est, quod Deus sit objectum adaequatum intellectus creati sub ratione entis, sustinendo opinionem Doctoris quod ens sit commune univocum

Deo et creaturae, et tunc sensus est, quod ens sub ratione entis, habet naturalem ordinem ad intellectum creatum, movendo illum, et hoc vel in se vel in rebus creatis continentibus essentialiter vel virtualiter ipsum. et sic patet ratio Doctoris, qua probatur Deum sub ratione Deitatis non esse adaequatum objectum intellectus creati.

(c) Praeterea, certum est quod Deus non habet primi talem adaequationis propter communitatem. Dicit Doctor quod duplex est adaequatio objecti, vel communitatis, vel virtualitatis. Primo modo, illud dicitur objectum adaequatum intellectus creati, quod est commune ad omnia per se intelligibilia ab intellectu creato, et praedicatur de illis. Secundo modo, quod virtualiter continet omnia per se intelligibilia, et per consequens, quod potest causare cognit onem omnium per se iniellig biliurn ab intellectu creato, et iste secundus modus potest dupliciter intelligi.

Primo, quod illud dicatur objectum adaequatum virtualiter respectu alicujus potentiae, quod sic virtualiter contineat omnia per se intelligibilia ab aliqua potentia, quod ipsum solum possit movere potentiam ad cognitionem cujuscumque objecti intelligibilis, ita quod sit impossibile talem potentiam posse moveri ad cognitionem alicujus intelligibilis, nisi tantum ab illo. Et hoc modo essentia divina ponitur adaequatum objectum intellectus divini in ratione objecti, quia ipsa movet intellectum divinum ad sui cognitionem, et omnium per se intelligibilium, et est impossibile intellectum divinum moveri ab aliquo alio objecto ad sui cognitionem, ut clare patet a Doctore quaest, penult., prol. et clarius in quaest. 4. quodl. Et hoc modo essentia divina quamvis virtualiter et. eminenter contineat omnia per se intelligibilia, quia tamen alia per se intelligibilia possunt per se movere intellectum creatum,non ponitur adaequatum objectum intellectus creati, loquendo de adaequatione virtuali.

Secundo, potest intelligi objectum adaequatum virtualiter sic, quod posset movere intellectum creatum ad cognitionem cujuscumque per se intelligibilis, sic tamen,quod etiam quodcumque per se intelligibile posset movere intellectum creatum, motione propria ad sui cognitionem. Hoc etiam modo, Deus sub ratione Deitatis quamvis virtualiter vel eminenter contineat omne per se intelligibile, non potest tamen movere aliquem intellectum creatum, ad cognitionem alicujus per se intelligibilis, ut supra patuit. Si dicatur, quod voluntas divina potest movere intellectum creatum, ad cognitionem cujuscumque per se intelligibilis, conceditur, sed hoc non arguit ipsam esse adaequatum objectum adaequatione virtuali, quia quod sic est adaequatum, potest movere in ratione objecti intelligibilis ; voluntas autem divina etsi effective possit movere quemlibet intellectum causando in eo cognitionem cujuscumque objecti, non tamen potest in ratione objecti intelligibilis, ut.patet.

(d) Per easdem rationes probatur. Haec littera clara est. Substantia enim in communi non potest poni primum objectum intellectus creati, nec primitate communitatis, quia non praedicatur per se de omni per se intelligibili, quia non de qualitate, nec quantitate, nec primum primitate virtualitatis ; tum quia alia objecta a substantia possunt per se movere intellectum ad sui cognitionem ; tum etiam, quia non teneo quod substantia possit movere aliquem intellectum ad cognitionem omnium accidentium, cum nec contineat omnia illa virtualiter, secundum totam eorum entitatem, et de hoc vide singularem glossam,

quam feci super distinct. 3. quaest. 10. secundi Doctoris.

In ista littera sunt aliqua dubia. Primo in hoc quod dicit, quod primum objectum alicujus potentiae habet naturalem ordinem ad illam potentiam,scilicet in ratione motivi, hoc non videtur. Tum, quia sonus est primum objectum, primitate adaequationis, potentiae auditiva?, et tamen non potest naturaliter movere illam ad sui notitiam, quia tunc sonus in communi audiretur; nec similiter potest movere ad notitiam omnium contentorum in eo, quia tunc particulares soni non haberent propriam virtutem movendi ad sui notitiam sive auditionem.

Tum, quia sensibile in communi ponitur objectum adaequatum virtutis phantasticae, et tamen virtus phantastica non percipit nisi singularia sensibilia, modo objectum primum motivum alicujus intellectus, necessario prius movet ad sui notitiam quam ad notitiam contentorum, ut patet in Quodlib. et supra in Prolog. quaest, penult. et dist. 1. quaest. 2. ubi habetur quod essentia divina, quae ponitur primum objectum intellectus divini necessario prius movet ad sui notitiam ; ergo sensibile in communi prius movet virtutem phantasticam ad sui notitiam, et sic virtus phantastica primo cognoscit naturam communem omni sensibili.

Tum, quia ens sub ratione entitatis ponitur primum objectum naturale potentiae volitivae, ut patet a Doctore praesenti dist. quaest, praesenti, et in 4. dist. 49. ergo habet naturalem ordinem ad voluntatem, et sic necessario movebit voluntatem ad sui volitionem, et tunc voluntas non erit libera respectu sui actus, si dicatur, quod tantum movebit partialiter, et per consequens habebit actum in sua potestate.Gontra, et accipio objectum perfectius voluntate, puta naturam Angelicam,tunc voluntas erit causa minus principalis, et natura Angelica erit causa magis principalis, tunc sic : effectus magis dependet a causa magis principali, quam a minus principali ; ergo volitio erit necessario causata. Patet consequentia per Doctorem infra d. 17. ubi vult, quod si habitus esset causa magis principalis actus quam voluntas, quod tunc actus non esset in potestate voluntatis, quod est falsum.

Respondeo ad primum, quod sonus, ut est praecise quid commune omnibus inferioribus,non dicitur objectum adaequatum, sed ut includitur in omnibus per se audibilibus, et sic objectum adaequatum potentiae auditivae est unum aggregatum ex omnibus per se audibilibus, quibus sonus ponitur communis et dicibilis in quid. Et sic concedo quod quodlibet per se audibile, potest causare notitiam sui in potentia auditiva, et talia per se audibilia non sunt nisi singularia, quae movent. Dico secundo, quod aliud est loqui de conditione objecti motivi, et aliud de ratione formali movendi. Primo modo, singularitas est conditio moventis ; secundo modo, natura communis est ratio movendi. De hoc prolixe dictum est in 1. Metaph. quaest. 6. Similiter sonus in communi est ratio formalis terminandi auditionem, et singularitas est tantum conditio terminantis, ut ibi patet.

Nota tamen, quod sonus in communi non est ratio formalis movendi cuicumque inferiori, quia tunc virtualiter contineret inferiora, sed est forte ratio formalis movendi ad sui notitiam praecise, et non ad notitiam inferiorum ; sed quodlibet inferius habet propriam rationem movendi ad sui notitiam,ut infra patebit de objecto intellectus, et sicut dixi de ratione formali movendi, hoc idem dico de ratione formali terminandi. Et per hoc patet responsio ad secundam instantiam quae est de objecto virtutis phantasticae, eodem enim mo do respondeo sicut ad primum.

Ad aliud de voluntate, dico primo, quod non est manifestum apud Doctorem, objectum aliquod posse movere voluntatem, nec ut causa totalis, nec ut causa partialis, ut patet in 2. d. 25. ubi prolixe loquitur de hac materia.

Dico secundo quod posito quod objectum cognitum sit partialis causa actus voluntatis, tamen voluntas communiter ponitur causa magis principalis. Cum dicitur de Angelo, etc. dico, quod etsi Angelus sit perfectior essentialiter voluntate nostra, tamen respectu volitionis non dicitur causa magis principalis, et voluntas minus principalis. Nam quantum ad hanc conditionem, quod est uti alia causa, quae conditio convenit semper causae superiori, magis convenit voluntati respectu sui actus quam Angelo, quia voluntas in eliciendo actum amoris erga Angelum, magis utitur Angelo quam e contra, et sic semper est causa magis principalis ; et quod magis utatur Angelo, quam e contra, patet, quia essentia Angeli cognita, nullo modo causat partialiter volitionem sui, voluntate simul, vel prius non eliciente actum, sed bene quando voluntas actu elicit, essentia Angeli actu concurrit. Et sic oportet intelligi dictum Doctoris tu 1. d. 17. ubi de hoc erit sermo prolixior. Quarto arguitur contra illam conclusionem, de ordine naturali objecti,quia tunc sequeretur, quod idem formaliter haberet naturalem ordinem ad seipsum ; et tunc idem respectu ejusdem esset naturaliter prius et poterius, quia ordo naturalis est tantum ubi est prius et posterius. Probatur antecedens, quia idem intellectus est objectum naturale sui, quia movet ad sui notitiam quando seipsum cognoscit, et hoc patet de intellectu Angelico per Doctorem in 2. dist. 3. quaest, 8. Dico breviter, quod non est inconveniens, quod idem ut in actu virtuali habeat naturalem ordinem ad seipsum, ut in potentia formali, et sic idem ut in actu virtuali, est naturaliter motivum sui ut in potentia formali, ut patebit infra praesenti dist. quaest. 7 . et in 2. dist. i. quaest. 10. et dist. 25. et alibi.