MEMBRUM I.

De causa efficiente, utrum Deus per se agat, vel per aliud accidens sibi adjunctum ?

De causa efficiente, circa quam multi sunt errores, quaerendum est, Utrum per se agat, vel per aliud sibi accidens ? et, Utrum voluntate vel necessitate agat, et quid agat ?

Quod enim non per se agat, sed per aliud vel per accidens sibi adjunctum, videtur: quia

1. Causa universalis est secundum se: causa autem universalis non fit propria hujus causati vel illius,, nisi per aliquod additum universali quod determinet ad hoc vel illud. Cujus probatio est: quia, sicut docet Aristoteles, universale non fit particulare, et proprium, nisi determinetur aliquo quod est proprii et particularis. Animal enim non fit homo, nisi per differentiam hominis sibi adjunctam: et homo non fit Socrates, nisi determinetur a propriis Socratis, sicut quod sit crispus, musicus Dionis vel Sophronisci filius, posito quod haec soli conveniant Socrati. A simili ergo causa universalis non fit propria hujus vel illius, nisi determinetur aliquo sibi adjuncto. Quod autem per adjunctum causa est, non est per se causa, sed per aliud vel per accidens. Videtur ergo, quod Deus sit causa per aliud, et per accidens, et non per se.

2. Adhuc, Idem accipitur per documentum Aristotelis in II Physicorum, ubi dicit, quod quaedam causa est remota, et quaedam propinqua sive proxima et convertibilis: et quod remota non sit proxima, nisi per additionem differentiarum appropinquantium eam ad effectum. Cum ergo Deus sit causa remota, eo quod non convertitur cum hoc vel illo effectu, videtur quod per aliud causet, et non per se.

3. Si aliquis dicat, quod hoc intelligitur de causis formalibus et non efficientibus, sicut animal, homo, Socrates, improbatur: quia soi in circulo declivi causa efficiens est generatorum et cor. raptorum, et non efficitur alterius pro pria causa nisi aliquid addatur soli, scilicet accessus et recessus. Accedens enim sol vel recto vel acuto angulo radii incidentis et reflexi, lumen immittit illuminans, quod lumen congregativum est et constans, et per consequens vivificum et generativum. Recedens vero illuminata non respicit per radium, incidentem et reflexum, nisi sub angulo obtuso sive expanso, sub quo angulo expanditur lumen et attenuatur vis. Propter quod frigiditatis mortificativae est inductivum, et sic est causa corruptionis. Cum ergo Deus sit efficiens causa universalis remota, non agit nisi per aliquid approprians, et sic non agit per se.

4. Adhuc, In libro XVI Animalium datur regula de causis et causatis, quod si aliqua causa non tangit, non agit: et si non agit, non sequitur alteratio. Deus autem causa est, nihil causatorum secundum se et per se contingens. Ergo non agit aliquid nisi per additionem et determinationem ejus quod facit ipsum hoc vel ipsum illud causatum contingere: non ergo agit per se, sed per additionem determinantis.

In contrarium hujus est, quod

i. Nihil agens per aliquid additum sibi et determinans, est causa prima. Et hoc idem probatum est a nobis in libris de Causis. Deus autem causa prima est, sicut omnes testantur Philosophi et Sancti. Ergo agit per se, et non per aliquid additum sive determinans eum ad causandum.

2. Adhuc, In causis efficientibus apud Philosophos duos invenimus ordines. Sunt enim causae dantes esse, sicut ponit Aristoteles in libro XVI Animalium, quod calor animae, calor caeli, et lumen intelligentiae activae quod est in virtute formativa quae est in semine, faciunt esse vitae et vivi in generatis. Invenimus etiam, causas efficientes facientes motum, et in his non invenimus nisi unum primum quod est movens tantum, et media multa quae sunt moventia mota, et unum ultimum quod est motum tantum. Et si comparemus ista ad invicem, movens primum est et movens per se et secundum se. A simili ergo in secundo ordine in quod est causans esse, et causans et causatum tantum, primum causans est causans per se et secundum se. Primum autem causans per se, causans est per creationem, ut in libro de Causis probatur. Propter quod dicitur ibi in tertia propositione, quod " prima rerum creatarum est esse, et non est ante ipsum creatum aliud. " Ergo primum causans quod est causans tantum, est agens esse secundum se et per se, et non per additum aliquod.

Ulterius quaeritur de secundo, Utrum scilicet causet necessitate, vel voluntate ?

Et videtur, quod necessitate.

1. Necessitate enim naturae causat, cujus naturam de necessitate sequitur actio et causatum, sicut lucens sequitur lucere et illuminare. Dicit autem Dionysius in libro de Divinis nominibus, quod " optimi est optima adducere . " Videtur ergo, quod bonitati divinae necessario annexum sit per creationem adducere bona creata.

2. Adhuc, Ibidem dicit Dionysius, quod " divinae bonitatis signativa imago est sol, et multam consonantiam habens ad ipsam. " Sed sol de necessitate illuminat. Ergo videtur, quod bonitas divina de necessitate suae naturae creat.

3. Adhuc, Aliud simile inducit ibidem Dionysius, quod " sicut ignis est calefacere, ita summi boni est producere bona et salvare: " sed ignis de necessitate suae naturae calefacit: ergo summum bonum de necessitate suae naturae producit et salvat.

4. Adhuc, Inter omnia Deus propriissime causa est: quia causa causarum est. Ergo maxime convenit sibi causae definitio. Dicit autem Boetius, quod causa est quam de necessitate sequitur aliquid, scilicet causatum. Ergo videtur, quod Deus si causa sit, de necessitate causa sit.

In contrarium est,

1. Quod dicit Augustinus in libro XII de Civitate Dei: " Satis significatur

Deum nulla necessitate, nulla utilitatis suae indigentia, sed sola bonitate sive voluntate fecisse quod factum, est . "

2. Adhuc, Augustinus in libro III de Trinitate: " Voluntas Dei et prima est et summa causa omnium specierum et motionum. Nihil enim fit quod de intelligibili aut interiori aula summi imperatoris egrediatur . "

Ulterius quaeritur, Si causa est, cujus causa sit ?

Et videtur, quod esse et boni tantum.

1. In praehabitis enim ostensum est, quod non esse et mali non est causa efficiens, sed deficiens. Deus autem in nullo causa deficiens est. Ergo non esse et mali causa esse non potest, sed esse et boni tantum. Et hoc expresse dicit Dionysius in libro de Divinis nominibus, cap. 4.

2. Adhuc, Dionysius dicit, quod signativa et multam habens consonantiam imago divinae bonitatis est sol. Sed sol non facit tenebras. Ergo videtur, quod etiam divina bonitas non facit malum et non esse.

3. Adhuc, Communis objectio est id quod dicit Aristoteles in II de Generatione et Corruptione, quod idem eodem modo se habens semper facit idem. Deus autem idem eodem modo se habens semper est. Ergo semper facit idem: non ergo opposita. Si ergo facit esse et bonum, sicut manifestum est, non potest esse causa non esse et mali.

In contrarium est,

1. Quod dicitur, Isa. xlv, 6 et 7: Ego Dominus, et non est alter: formans lucem et creans tenebras, faciens pacem et creans malum.

2. Adhuc, Eccli, xi, 14: Bona et ma-la, vita et mors, paupertas, et honestas a Deo sunt,

3. Adhuc, Jerem, xxxi, 28: Sicut vigilavi super eos ut evellerem, et demolirer, et dissiparem, et disperderem, et affligerem, sic vigilabo super eos ut aedificem, et plantem, ait Dominus.

4. Adhuc, Amos, iii, 6: Si erit malum in civitate, quod Dominus non fecerit ? Sed malum facere et tenebras, est destruere esse lucis et boni, et inducere non esse. Ergo videtur, quod prima causa sit causa non esse et mali.

5. Adhuc, Avicenna in VI de Naturalibus, dans differentiam inter causas naturales sive potentias, animales sive rationales, dicit, quod potentiae naturales faciunt unum, et non possunt facere hoc et contrarium, sicut calidum calefacit et non potest non calefacere et infrigidare. Potentiae autem animales sive rationales nihil faciunt, quin idem possint non facere: et nihil faciunt, cujus contrarium non possunt facere. Potens enim ratiocinari, eadem potentia potest non ratiocinari: et potens velle, potest non velle hoc et contrarium ejus. Deus autem operatur per intellectum et per voluntatem. Ergo potest esse causa esse et non esse, et boni et mali.

Solutio. Dicendum ad primum quaesitum, quod Deus est causa per se omnis rei cujus causa est, et non causa per accidens, nec causa per aliud. Dicitur enim causa per se, quod in se et ex se habet sufficienter omnia quibus causa est et quibus causat, et nullo indiget adveniente quo causa efficiatur secundum actum. Et ideo cum Deus per virtutem, et voluntatem propriam, quae essentia sua sunt, causa sit et causet: et iterum per sapientiam qua scit opus suum, et est ratio sive idea operis, quae sapientia vere essentia sua est: adhuc cum nulla, ut dicit Boetius, exteriori causa vel indigentia pellatur ad causandum, sed exstasi propriae bonitatis, ut dicit Dionysius, quae bonitas sua essentia est: ipse ma- xime per se et secundum se causa est,, et non per adjunctum vel adveniens aliquid.

Quae ergo ad hoc probandum inducta sunt, concedenda sunt. Et hoc est quod intendit Boetius in libro III de Consolatione philosophiae, dicens:

Quem non externae pepulerunt fingere causae Materiae inuitantis opus: verum insita summi Forma boni livore carens.

Ad id autem quod objicitur in contrarium, dicendum quod causa universalis est duobus modis, essentia scilicet, et

virtute. Essentia causa universalis, est universalis essentia determinabilis per specialia et propria ad hoc quod essentialiter fiat propria: et sic Deus non est causa universalis. Virtute causa universalis est, quae propria virtute causat omnia: et hoc modo Deus causa universalis est, et non efficitur determinata per aliquid additum vel adveniens et essentialiter approprians eam, sed per voluntatem suam propriam relatam ad hoc: et sic Deus efficitur causa hujus: quia vult hoc hic et nunc, et ab aeterno voluit, quod nunc et hic fieret.

Per idem patet solutio ad sequens: hoc enim procedit de illo quod essentialiter est causa remota, et per approprianda efficitur essentia: quod Deo non convenit, nec primae causae: quia dicitur i n lib . d e Causis, quod " prima causa regit omnes res, praeterquam quod commisceatur cum illis. " Unde nihil appropriat Deum nisi voluntas propria, qua scilicet vult ut hoc nunc et hic fiat.

Ad aliud dicendum, quod responsio illa inconveniens est. intelligitur enim tam de causis formalibus, quam efficientibus et finalibus, dummodo in seipsis sufficienter non habeant unde causae sint hujus vel illius. Et hoc non convenit Deo, qui ex propriae voluntatis determinatione sufficienter est causa hujus vel illius, ut dictum, est.

Ad aliud dicendum est, quod regula

Aristotelis intelligitur de causis imperfectis, quae non sunt causae totius esse, sed esse fundati in materia et in subjecto. Deus autem, ut probatum est, causa est in totum esse, et totum esse et fieri habens in imperio: et ideo non oportet, quod tangat nisi voluntatis virtute, quamvis ubique sit per potentiam, essentiam, praesentiam, intra omnia et extra omnia et subtus omnia, ut basis portans et sustinens, et in omnibus, sed non contingens ea, nisi forte tactu simili metaphorico tactui, qui est actus virtutis, ut dicit Aristoteles in primo de Generatione ei Corruptione,

Ad id quod ulterius quaeritur, dicendum quod nulla necessitate, et libera voluntate causat quod causat: ut benedicit Augustinus. Necessitas enim coactionis non cadit in eum qui nec potentiorem nec superiorem habet. Nec materiae necessitas cadit in eum qui penitus immaterialis est, et impulsu formae materialis ad nihil impellitur deorsum, ut leve sursum. Similiter necessitate formalis causae non obligatur, sicut lux obligatur ad lucere, qui totam actionem et causalitatem habet in libertatis voluntate. Similiter necessitate causae finalis impelli non potest, qui nullo bono exteriori indiget, et nullo bono caret. Dicitur enim in libro de Causis, quod " primum est dives in se, et dives in aliis. " Et hoc voluit dicere Boetius quando dixit:

Quem non externae pepulerunt fingere causae.

Ad id quod contra objicitur, dicendum quod bonum cujus est adducere bona, est bona voluntas Dei: et ideo adductio bonorum non est in aliqua formali necessitate boni, sicut de necessitate formae lucis est lucere et illuminare, sed est in libera voluntate summi boni.

Ad aliud dicendum, quod licet sol signativa imago sit per se bonitatis, quae multam habet cum ipso consonantiam, non tamen habet omnimodam: sed in hoc imitatur utcumque: quia sicut sol universalis est causa illuminatorum, ita prima bonitas est causa omnium bonitatum participantium. In hoc autem dissimile est, quod sol illuminare habet ex necessitate, prima autem bonitas producere bona in sua essentialis voluntatis libertate.

Ad aliud dicendum, quod Dionysius inducit hoc ad ostendendum,, quod in parte est simile et non in toto: vult enim ostendere per hoc, quod Deus per se causa boni est, et non mali: sed aliunde incidit malum, sed non ex ipso: sicut ignis per se causa est calidi et non frigidi, sed aliunde subrepit frigiditas.

Ad aliud dicendum, quod verum est quod Deus propriissime dicitur causa inter ea quae dici possunt a balbutientibus, et ut possunt excelsa Dei resonantibus, ut dicit Gregorius: et ideo per supereminentiam dicitur: quia scilicet non causa est ad modum inferioris causae, sed super omnem causam: et ideo cum causalitas inferioris causae sit sub necessitate vel coactionis vel materiae vel formae vel finis, sua causalitas erit sub libertate voluntatis cui nihil resistit. Ad Roman. ix, 19: Voluntati ejus quis resistit ? Esther, xiii, 9: In ditione tua cuncta sunt posita, et non est qui possit tuae resistere voluntati. Psal cxiii, 3: Omnia quaecumque voluit Dominus, fecit.

Ad id quod ulterius quaeritur, dicendum quod non esse et malum considerari possunt dupliciter, scilicet quantum ad causam quae est in creato et malo. Non . esse enim in creato causatur ex nihilo, ex quo factum est creatum. Malum autem in creato quod malum est culpae, causatur a voluntate creati avertente se ab incommutabili bono. Et sic non esse creatur a naturali causa deficiente: malum autem a voluntaria causa se avertente ab incommutabili bono. Et sic quantum ad non esse, Sapient, i, 13, dicitur: Deus mortem non fecit, nec laetatur in perditione vivorum. Quantum ad malum autem culpae dicitur a Gennadio, quod " Deus illius rei non est auctor, cujus est ultor. " Et ponitur in Glossa super epistolam ad Romanos, i, 24, super illud: Tradidit illos Deus in passiones ignominiae. Possunt etiam considerari quantum ad ordinem justitiae infligentis paenam his qui de merito talem paenam meruerunt: et hoc dupliciter, scilicet subtrahendo gratiam, vel infligendo paenam sensibilem. Primo modo causa est non esse: quia esse non influit his qui per naturam corrupti sunt, vel per voluntatem a primo esse aversi sunt. Et sic Deus est causa mali paenae, sicut nauta per absentiam causa est periclitationis navis, secundum quod paena est paena damni, quae est subtractio boni, et causa paenae sensus, secundum quod ordo justitiae causa est suspensionis latronis.

Et per hoc patet solutio ad auctoritates consequenter inductas de Isaia, Jeremia, Ecclesiastico et Amos. Tenebras enim non creat Deus, nisi per subtractionem lucis: nec bellum creat, nisi per subtractionem pacis: nec mortem facit et paupertatem, nisi per vitae et boni subtractionem: quae tamen in anima creatorum sunt vel per Naturalem defectum, vel per voluntarium demeritum quod talem a justo judice demeruit inflictionem paenae.

Ad id quod objicitur de Avicenna, dicendum quod hoc procedit. In libertate enim Dei est infligere paenam vel non infligere, vel hanc infligere vel illam paenam.