CAPUT I.

Quare oportet Ethicum tractare de amicitia.

De amicitia tractantes non dicemus de amicitia quae sine passione est ad amatum, quam diximus esse medium in- ter blandiorem et agrestem, hoc est, amicitia de adjunctis habitibus. Dicemus autem de amicitia quae cum passione amationis est, quae passio cor et affectum transponit amantis in amatum, ita quod uterque amantium nihil minus habet in altero quam in seipso. Ex hoc enim habet amicitia, quod est amantium ex charitate consensio : quia virtus quae affectus in altero est. " Sola enim passio amoris, ut dicit Dionysius, extasim facit, hoc est, transpositionem : " quia nulla alia extra passionem amantis cor ponit in alio tamquam captivum sit, nisi amor. Amatio autem trium modorum est. Est quaedam amatio simplex, et haec est simplex transpositio cordis in amatum. Quaedam autem cum discretione amati est, scilicet ex ratione discernere quid et quantum et qualiter ametur, et hoc proprie vocatur dilectio. Quaedam etiam est

cum existimatione amati, quantum scilicet possit apud amantem, et quanti pretii existimetur, et haec proprie vocatur charitas. Et amicitiae de qua intendimus inchoatio quidem amor est, sed proficit in dilectionem, et perficitur ad charitatem. Propter quod Tullius dicit, quod amicitia est quaedam ex "charitate consensio. " Carum enim dicimus, quod magni pretii existimamur. Dilectum quod ex aliis electum ad se trahit affectum. Amatum autem quod ut bonum ad se trahit cordis transitum et fluxum in benevolentiam quamdam. Nec hic intendimus de amicitia nisi humana quae proprie amicitia vocatur. Metaphorice enim de amicitia locuti sunt Philosophi, dicentes amicitiam et litera rerum esse principia. Appellantes amicitiam realem consensum contrariorum ad constitutionem alicujus, litem autem esse dissensum eorumdem. Nec amicitiam vocamus generalem curam et providentiam divinorum regentium inferiora et humana et inferiorum consentientium superiorum in talem prudentiam, sicut dicit Ierotheus, quod " amor virtus unitiva est, superiora movens ad inferiorum providentiam, et in inferiora ad superiorum subjectionem : " haec enim metaphorice dicta sunt. Et hanc videtur Tullius diffinire in libro suo de Amicitia sic dicens, " Amicitia nihil aliud est quam divinarum humanarumque rerum quaedam benevolentia et ex charitate consensio. "

De amicitia autem humana loquentes, primum determinabimus propter quid ad ethicum pertinet tractare de illa : cum enim de modis quibusdam virtutum in hac secunda parte Ethicorum potius tractemus quam de virtutibus, sicut in tractatu de continentia diximus, nobilissimus autem modus sit consensio virtutis in sibi simile, opportunum est hic de amicitia

tractare post tractatum virtutum. Cum vero continentia modus virtutis sit ad solam passionem comparatus, amicitia autem consensio virtutis in alium, post hoc quod diximus de continentia, de amicitia ordine congruo sequitur pertransire. Est enim virtus quaedam si sine passione accipiatur, vel est cum virtute supposita, scilicet in subjecto, si cum passione accipiatur et proprie, et sic modus virtutis est. De modis autem virtutum oportet pertractare ad ethicum.

Adhuc autem amicitia est de necessariis in vita humana, quae est in conversatione hominum ad invicem ordinatis. Quod ex hoc probatur : quia sine amicis nullus utique eligeret vivere, quamvis omnia alia ad necessitatem et voluptatem ordinata sufficienter haberet : aut enim eligeret vivere solus, quae vita mala est, eo quod communicatione caret, sine qua hominis vita bona non est, ut dicit Avicenna : aut eligeret vivere cum aliis : et tunc communicatio nociva esset, quia fraudibus et impugnationibus continue subjaceret. Adhuc autem qui omnia bona habet, si virtuosus est, bonis utitur ad benefaciendum, sicut dignitates et principatus et potentatus possidentes, omnibus his utuntur ad beneficientiam : indigeret ergo maxime amicis : nulla enim utilitas est talis bonae fortunae quae in praedictis bonis, si auferatur beneficientia : benificientia maxime fit ad amicos : laudabilissimum enim est amicis benefacere. Adhuc dicit Horatius,

Summisque negatum Stare diu.

Hippocrates asserit omnes per summam habitudinem mutari.Hi qui de fortuna locuti, sunt,volubilem et rotundam esse asserunt, et in quolibet arcu pressam et prementem. In talibus ergo fortunis existentes nullum remedium habent salutis conservandae nisi per amicos : qualiter enim dives princeps et potens servabitur et sal- vabitur sine amicis? quanto enim major est aliis, tanto instabilior est : eo quod summum in rota fortunae non est nisi punctum unum. Talis habet multa quae alii desiderant. Et sicut dicit Theophrastus in libro qui dicitur Ateolus, " non tute possidetur quod ab omnibus desideratur. " Adhuc autem si vitam, hominis non in divitibus sed in pauperibus consideremus, maxime necessarii sunt amici In inopia enim et in reliquis infortuniis solum restat refugium ad amicos. Si vero vitam consideremus in juvenibus, qui passionibus vivunt et proclives sunt . ad peccata, maxime necessarii sunt amici. Illis enim prosunt ad impeccabilitatem. Redarguentes enim magis audiunt amicos quam alios, et refraenant se propter dulcedinem amici plus quam per coactionem aliorum : dicit enim Seneca, " Generosus est animus hominis, facilius ducitur quam extrahatur. " Si autem in senibus vita hominum consideretur, senium defectus est et virtutis et actionis : nullum est tantum adjutorium ad. famulatum et obsequium talium sicut per amicos : servus enim redimendo tempus servit, propinquus vero principalis sibi et raro alii praebet auxilium. Amicus enim omni tempore diligit, et in omni necessitate probatus invenitur. Si vero consideretur vita humana in adolescentibus in quibus jam robusta aetas est, nihil ita perficit ad bonas operationes sicut amici. Diximus enim in antehabitis, quod divitiae, potentatus, et amici organice deserviunt ad bonas actiones : inter organa autem nullum efficacius est quam amici. Et ideo dixit Homerus in heroicis Graecos sapienter fecisse, quando duos non unum miserunt, Diomedem scilicet et Ulysscm ad exploranda castra Trojanorum. In particularibus enim in quibus vita humana consilio indiget et adjutorio, duo potentiores sunt quam unus, et ad intelligere quid agatur et ad

perficere quod, intellectum est. Et ideo dicit Sapiens, quod frater qui ajuvatura fratre, est quasi civitas firma . Et alibi dicit , Vae soli : quia cum cecederil, non habet sublevantem se. Et iterum : Melius est esse duos quam unum : si dormierint duo fovebuntur mutuo : unus quomodo calefiet ?

Amplius amicitia de his quae ex natura ingenita sunt et maxime generanti ad generatum, non solum in hominibus, sed etiam in volatilibus et pluribus animalibus generans sui aliquid vel potius se alterum habet in genito, et hoc de necessitate prosequitur sicut seipsum ex toto cordis affectu, nisi perniciosae sit naturae. Et ex hoc contingit ulterius, ea quae sunt unius generis vel speciei, ad invicem, se diligere: quia quodlibet talium aliquid sui sentit in alio. Hoc autem maxime est in hominibus, eo quod homo mansuetum animal natura est: propter quod benevolos ad omnes homines laudamus, et vocamus AdminBookmark , hoc est, hominumamatores. Hoc autem quilibet potest videre ex manifesto signo, quo in erroribus viarum et aliis homo dirigitur ab homine etiamsi ignotus sit. Hujus enim causa non potest esse alia, nisi quod homo homini etiam ex natura animal familiare est et amicum.

Amplius hoc idem videtur ex hoc, quod civilitates continentur amicitia, et legum positores magis student circa amicitiam quam circa justitiam. Sicut enim dicit Plato, " Leges magis positae sunt ut injuriae non fiant quam quod ratione agatur. " Amicitia autem cives conciliat ad omnis boni operationem : propter quod politici maxime student ad concordiam civium : concordia autem quamvis perfecta amicitia non sit, tamen quia est consensus in bonum, aliquid simile habere videtur. Concordiam autem maxime politici appetunt, et contentionem quae est discordiae et seditionum ope-

ratrix, tamquam inimicam existentem omnibus urbanitatibus maximae praecaveat et expellunt.

Adhuc autem civibus existentibus amicis nihil est opus justitia legali. De amicitia enim instantius et dulcius promovent commune bonum, quam ex motu legalis justitiae : sed justitia existente adhuc indigent amicitia : quia, sicut diximus, justitiae legalis maxime est ut injuriae non fiant. Amicitia ex. ipsa propria vigilat ad omnis boni perfectionem. Propter quod dicitur quod plenitudo legis est dilectio . Et iterum : " Habe charitatem et fac quidquid vis . "

Amplius, Inter omnia justa maxime justum aequum est, quod amicabile justum vocatur, Justissimum enim est unicuique reddere quod suum est. De justo ergo tractantem, de amicitia tractare oportet et qualiter justum se habet ad amicitiam : maxime propter Socratem, qui quidem justum et amicum esse dicebat. Amplius non solum de necessariis ad vitam est amicitia, quia sic tantum utilis esset: sed etiam est bonum secundum se et honestum. Cujus signum est, quia proprium boni est laudabile esse. Laudamus autem AdminBookmark hocest,amatores amicitiae consiliatoriae : unde etiam AdminBookmark videtur esse omnibus de modo bonorum honestorum, et per se diligitur. AdminBookmark autem amicitia est ad. omnes vel ad multos. Haec etiam est causa, quod quidam Stoicorum eosdem dicunt esse viros bonos et amicos : sed de hoc in sequentibus determinabitur.

Dubitantur autem de amicitia ex Antiquorum dictis non pauca. Quidam enim Antiquorum amicitiam similitudinem quamdam esse posuerunt, et simlies dixerunt esse amicos : rationem habentes ex hoc, quod In similitudine morum vera consistit amicitia. Et propter hoc dicunt in omni more similem esse, et similem similibus esse consentientem u1 AdminBookmark ad AdminBookmark autem dici-

mus starsium : quia ad sibi similia congregatur, et in garritu sibi similium quasi in collusione, collocutione quadam delectari videtur. Et alia quaecumque talia sunt animalium quae congregatione sibi similium congaudent, et mutuo cum garritu congratulari videntur sibi.

Quidam autem (ut Homerus) dicunt amicitiam esse non consimilium, sed potius contrariorum. Similes enim omnes ad invicem dicunt esse inimicos et contrarius ex invidia, sicut figulum figulo, et fabrum fabro.

Et de eis ipsis quae principia amicitiae sunt simile vel contrarium, quidam superius et altius et Inquirentes naturalia quam ad istam scientiam pertineat, determinaverunt. Videntes enim extrema contrariorum non posse convenire nisi per nexum medii, amicitiam et inimicitiam posuerunt in omnibus. Et contra rationem diligere contrarium ut conuectatur ei. Sic enim Euripides dixit, quod terra siccata et arefacta non desiderat aridum, sed pluviam ut infundatur . Et hoc modo dixit, quod urenale coelum nimbosum et impletum pluvia, desiderat cadere In terram siccatam : et sic utrumque contrarium desiderare reliqua ut temperetur ab ipso.

Et hoc modo dixit Heraclitus, quod ad sanitatem conferens et expellens infirmitatem, semper contrarium est. Sicut et medicus dicit, quod contraria contrariis curantur : et hoc modo dixit in musicis, quod ex contrariis sonis, acutis scilicet et gravibus optima fit harmonia. Dixit enim quod omnia optime fiunt ex inimicitiis et litibus, quando excellentiae con- trariorum alterantur ad invicem et ligantur in medio. Quidam naturalium contrarium hujus dicebant, ut Empedocles qui dixit, quod nihil appetit aliud nisi simile sit : ideo quod omnis communicatio est per simile. Causa autem dicti, ut dicit Galenus, quod complexio consistens in sanitate, simile semper appetit ad servationem. Multum autem turbata et discrasiata petit contrarium, ut febricitans aquam frigidam Sed istae quaestiones Philosophorum relinquuntur : non enim propriae sunt intentionis praesentis. Quaecumque autem humana et inconvenientia ad mores et passiones humanas tractemus ex intentione : haec enim pertinent ad propositum. Duo autem quaeremus principaliter. Verbi gratia, utrum in omnibus sit amicitia vera, vel non sit possibile quod illi qui mali sunt, amici sint reliquorum ? Quaeremus etiam, utrum una sit species amicitiae vel plures ? Speciem autem non dicimus esse speciem specialissimam, sed unamquamque formam generis vel speciei in qua plura univocari possunt. Quidam enim unam et univocam existimaverunt amicitiam de omnibus amicis praedicatam : propter hoc quod recipit magis et minus. Dixerunt enim amiciores esse bonos ad invicem, quam utiles delectabiles. Et illi non sufficienti crediderunt signo. Quamvis enim verum sit quod omnia quae comparantur, per unum aliquid comparentur quod est in ipsis : tamen non oportet quod illud unum sit in eis ut praedicatum univocum, sed aliquando est in uno simpliciter, et in aliis secundum modum quemdam proportionis ad illud, sicut ens est in substantia et generibus accidentium. Et hoc modo etiam ea quae altera specie sunt et forma et natura, recipiunt comparationem secundum magis et minus. De his tamen quia altioris sunt negotii, in superiori scientia dictum est. In quinto enim Metaphysicae de his determinatum est.