ARTICULUS III.

Cujus idea sit causa, utrum scilicet factorum vel fiendorum tantum, vel etiam possibilium licet numquam fiant, et utrum sit bonorum et malorum ?

Ulterius tertio quaeritur, Cujus sit, utrum scilicet factorum vel fiendorum tantum, vel etiam possibilium licet etiam numquam fiant, et utram sit bonorum et malorum, vel bonorum, tantam?

Videtur, quod non nisi factorum, vel fiendorum.

1. Quod enim non est formam aliquam participans, non participat aliquo existente secundum se secundum Dionysium in libro de Divinis nominibus , qui vocat participationes prima quae secundum se sunt separata: et quod non est bonum, non participat secundum se bonitatem. et quod non est, non participat secundum se essentiam: et quod non est sapiens, non participat secundum se sapientiam. A simili ergo quod non est in forma aliqua, sicut praeteritum, vel praesens, vel futurum, non participat id quod secundum se forma est. Possibile autem non futurum in esse, non participat formam aliquam, quia numquam erit. Ergo respectu ejus non est aliqua quae secundum se forma est: haec autem est idea: ergo possibilium non fiendorum non est idea.

2. Adhuc, Dictum est in praehabitis, quod ideae re unum sunt, et quod non consignificatur pluraliter nisi respectu eorum quorum sunt. Si ergo illa non sint, nec ut unum, nec ut plura, respectu illorum non erit idea. Res autem in possibilitate existentes, nec sunt ut unum, nec ut multa: quia unum et multa comitantur res in actu existentes vel in praeterito, vel in praesenti, vel in futuro. Ergo videtur, quod respectu possibilium quae cum non fierent, nulla sit idea.

3. Adhuc, Multa sunt Deo possibilia quae secundum naturam sunt impossibilia: et cum illa in se non sint, nec secundum actum, nec secundum potentiam, videtur quod ad ipsa nullo modo possit referri idea.

4. Adhuc, Quod numquam est, nec fuit, nec erit exemplatum, illius nullum exemplar. Sed possibilium Deo vel in seipsis quorum nullum factum est, nec fuit in praeterito, nec est in praesenti, nec erit in futuro, nihil est exemplarium. Ergo talium, ut videtur, nullum est exemplar: ergo nec idea.

Quod si concedatur, In contrarium est quod dicit Aristoteles in Prioribus, quod " falso et non impossibili posito, quod accidit est falsum et non impossibile. " Ponatur ergo, quod Deus faciat aliquid taliter possibilium, sequitur quod facit illa non respiciens ad se ut ad ideam illius. Ergo facit secundum Augustinum, non habens apud se formam et rationem operis sui. Ergo facit vel nesciens opus, vel irrationabiliter. Hoc autem falsum est et impossibile. Ergo positio falsa et impossibilis.

Ulterius quaeritur. Si mala in Deo habeant ideam. ?

Et videtur, quod non.

1. Super illud enim Psalmi xxxiv, 11: Quae ignorabam interrogabant me, dicit Glossa: " Quomodo ars nescit vitium, sic ego qui sum ars omnipotentis Dei. Et loquitur Filius. "

2. Adhuc, Augustinus In libro II de Libero arbitrio : " Quidquid formae cuipiam rei deficienti remanet, ex illa forma est quae nescit deficere, motusque ipsos rerum deficientium vel proficientium excedere numerorum leges non sinit . " Cum ergo malum non habeat formam, eo quod (sicut dicit Augustinus) est corruptio modi speciei et ordinis, videtur quod malum in Deo non habeat ideam.

3. Adhuc, In tertio libro de Libero arbitrio: " Naturae in quantum sunt, a Deo sunt. In quantum autem vitiosae, ab ejus a quo factae sunt, arte recedunt. In tantum autem recte vituperantur, in quantum earum vituperator artem qua factae sunt naturae, videt, et hoc in eis vituperat quod ibi non videt . " Ex his patet, quod in arte prima non est idea mali.

4. Adhuc per rationem probatur idem: Exemplar enim non est in Deo, nisi eorum quae possibilia sunt fieri ab eo, vel fiunt, vel facta sunt. Mala autem nec fiunt, nec facta sunt, nec possibile est fieri a Deo. Ergo malorum non est exemplar in Deo sive idea.

In contrarium hujus est, quod

1. Mala puniuntur a Deo. Non bene autem punitur nec juste quod est incognitum. Ergo cognita sunt a Deo. Sed quaecumque cognoscuntur, horum ratio cognitionis est apud cognoscentem. Ergo ratio cognitionis malorum est apud Deum. Et quorum ratio cognitionis est apud Deum, idea est apud Deum, quia ratio cognitionis idea est. Ergo idea malorum est in Deo.

2. Adhuc, Anselmus in Monologio. " Nihil aliud est summo spiritui dicere, quam quasi cogitando intueri . " Sed summus spiritus cogitando intuetur mala, quando condemnat et vindicat. Ergo videtur, quod dicit mala, Sed quicumque dicit, rationem dicendi et ideam habet apud seipsum. Ergo mala et ideam et rationem habent apud Deum.

Solutio. Ad primum quaesitum dicendum est, quod sicut de necessitate probatum est, et ex verbis Augustini accipitur expresse, idea non est tantum factorum existentium et futurorum, sed etiam possibilium Deo, etiamsi numquam fierent, sicut de necessitate probat objectio.

Ad id autem quod contra hoc objicitur, dicendum quod secundum Dionysium, omne quod quocumque modo est, participat secundum se essentiam secundum suae naturae et suae possibilitatis analogiam. Possibile autem, sive Deo, sive in se, aliquo modo habet se ad formam et ad actum, quia possibiliter: et secundum illam analogiam participabit secundum se formam, et sic habet ideam.

Ad aliud dicendum, quod licet unum et multa comitentur res in actu existentes, tamen possibilia per hoc quod habent analogiam ad actum, etiam analogiam habent ad unitatem et multitudinem: et sic idea est respectu ipsoram.

Ad aliud dicendum, quod omnium possibilium Deo est idea. Et quod dicitur, quod haec nullo modo sunt, nec in actu, nec in potentia, falsum est. Sunt enim in potentia divina, cujus potentiae exitus ad actum secundum rationem in mente divina est: et haec ratio exemplar est eorum quae fiunt a tali potentia.

Per hoc idem patet solutio ad sequens.

Ad id quod ulterius quaeritur, Si mala habeant in Deo ideam? Dicendum, quod non. Secundum Dionysium enim , cujus nulla est per se existentis participatio, illius nulla est forma: mali autem

nulla est per se existentis participatio, quia malitia secundum se nihil est: unde malum In Deo exemplar habere non potest. Et concedendae sunt auctoritates et rationes ad hoc inductae.

Ad id quod In contrarium objicitur, dicendum est, quod aliud est esse in cognitionis simplicis notitia, et aliud est esse in arte. Ars enim, ut dicit Aristoteles in VI Ethicorum, factivum principium est cum ratione. Et quod est in arte, ut exemplar est operis et ratio, est in ea principium formale operis. Et ideo quae sunt in Deo secundum rationem ideae et exemplaris, horum Deus est vel potest esse auctor et factor. Quae autem sunt in simplici notitia, aliquando sunt in ea per formam, aliquando per formae privationem. Simplex, enim notitia intellectus et est de forma, et est de privatione: de forma, quia principium cognitionis est: de privatione, quia a principio cognitionis recedit. Et sic mala sunt in simplici notitia Dei, et non in arte per ideam vel exemplar, sed potius per hoc quod recedunt, ut dicit Augustinus, ab imitatione Ideae exemplaris et artis. Propter quod merito vituperantur et puniuntur non incognita: quia sunt in lumine simplicis notitiae,, sicut tenebra est in lumine, ut dicit Gregorius, quia privatione luminis manifestatur.

Ad ultimum dicendum, quod procul dubio spiritus summus non dicit mala nisi increpando et detestando, sicut patet, Matthaei, xxv, 42: Esurivi, et non dedistis mihi manducare. Secundum autem quod dicere est manifestare per opus, sicut dicitur in Psalmo xxxii, 9: Dixit, et facta sunt. Et, Genes, i, 3: Dixit Deus: Fiat lux. Et facta est lux. Sic non dicit mala: et si cogitando intuetur, hoc non erit nisi per cognitionem simplicis notitiae, sicut privatum vel privativum aliquid intuetur. Unde dictum Anselmi intelligitur de his quae Deus cogitando intuetur notitia beneplaciti, quando scilicet placet ei quod Intuetur: propter hoc quod id ad quod intuetur, formam artis implet et imitatur secundum suae possibilitatis analogiam. Sicut enim dicunt et Gregorius Nazianzenus et Damascenus , primum excogitavit Deus caelestes essentias, et excogitatio ejus fuit ejus opus. Unde quod notitia beneplaciti intuetur, dicit: quod autem aversum ab arte intuetur cum Indignatione et aversione vultus, ab habitu ad privationem Intuetur, non. dicit quod est aversum ab arte, sed (ut dicit Augustinus) vituperat et punit.

QUAESTIO INCIDENS.

Utrum omnia In Deo sunt vita ?

Juxta hoc ulterius quaeritur de hoc quod dicitur, Joannis, i, 4: Sine ipso fa-ctum est nihil quod factum est. In ipso vita erat.

1. Hic enim dicitur vita ratione exemplaris et Ideae, quae (sicut dicit Beda, ibidem) vivit In mente artificis.

2. Adhuc, Augustinus: " Omnia antequam fierent et cum facta sunt, et cum variantur, sunt in ipso, non in eo quod sunt in seipsis, sed secundum immutabilem rationem . " Immutabilis autem ratio in mente artificis vita est. Et sic omnia sunt in ipso vita.

3. Adhuc, Anselmus in Monologio: " Quidquid factum est, sive vivat, sive non. vivat, aut quodcumque sit in se, in illo est ipsa vita et veritas . " Quaeritur ergo de hoc. Si enim omnia In ipso sunt vita: cum vita Dei Deus sit, videtur quod omnia sint Deus, et sic omnia sunt unum et Deus, quod in primo primae philosophiae reprobatum est ab Aristotele.

4. Adhuc, Quod dicuntur omnia in ipso esse vita: aut dicitur ratione potentiae, aut ratione sapientiae, aut bonitatis sive voluntatis. Si ratione potentiae: cum tam bona quam mala subsint potentiae, tam bona quam mala essent in ipso vita: quod absurdum est. Si ratione sapientiae, videtur falsum: quia, secundum Augustinum, sapientia non respicit tantum facta a Deo, sed etiam quaecumque possunt fieri: littera autem dicit, Quod factum est, in ipso vita erat. Si ratione voluntatis, videtur non esse verum. Voluntas enim non respicit nisi ea quae fiunt Psal, cxiii, 3: Omnia quaecumque voluit fecit. In Deo autem vita sunt et quaecumque fiunt, et quaecumque possunt fieri, ut dicit Augustinus.

5. Adhuc, In Verbo dicuntur esse vita. Cum enim dicitur: In ipso vita erat, hoc pronomen, ipso, refertur ad Verbum, de quo ante dixerat: Omnia per ipsum facta sunt, ei sine ipso factum est nihil quod factum est . Verbum au- tem nec ad potentiam nec ad voluntatem sive bonitatem refertur, sed ad sapientiam.

6. Adhuc, Quod dicitur, quod omnia sunt in ipso vita: omnia autem sunt ut unum, aut sunt ut multa. Si sunt ut unum, sequitur quod omnia sunt unum, quod falsum est. Si ut multa, sequitur quod multa sunt Deus, quod iterum falsum est.

Adhuc quaeritur, Cum dicitur, Omnia sunt in ipso vita, secundum quam rationem vitae dicatur ibi vita ?

Dicitur enim in secundo do Anima, quod vita dicitur multipliciter, scilicet vegetari, sentire, intelligere, secundum locum moveri, Et. videtur, quod dicatur vita secundum intellectum: quia Beda dat exemplum, ibidem, quod arca in mente artificis vivit, et est vita: et vult, quod sic quidquid per exemplar est in arte divina et mente, vita est intellectualis in ipsa. Sed hoc exemplum videtur esse inconveniens. Forma enim in mente artificis non est vita, sed qualitas quae est dispositio vel habitus.

Adhuc ulterius quaeritur, Ex quo res sunt in mente divina, et sunt in seipsis, utrum verius et melius sint in mente divina vel in seipsis ?

Et videtur, quod In seipsis. Ibi enim distinctum et actuale habent esse: in mente autem divina indistinctum et potentiale. Verius autem melius est quod in se et actualiter est, quam quod in alio et potentialiter est.

In contrarium, hujus est, quod

1. Res in seipsis corruptibiliter sunt et mutabiliter: In mente autem divina sive in arte prima sunt incorruptibiliter et immutabiliter. Melius autem est et verius quod incorruptibiliter et immutabiliter est, quam id quod est corruptibi- liter et mutabiliter. Ergo quod factum est, verius et melius est in mente divina quam in seipso.

2. Adhuc, Dionysius in libro de Divinis nominibus, dicit in omnibus meliores esse participationes participantibus . Idem dicit res factas in Deo esse secundum primas et nobilissimas participationes secundum se acceptas, in seipsis autem ut participantia et participata. Nobilius ergo sunt et verius in mente divina, quam in seipsis.

Solutio. Dicendum, quod cum dicitur, Quod factum est, in ipso vita erat, secundum Joannem Chrysostomum, et Ambrosium, et Origenem, sic punctuanda est Littera, quod id quod dicitur quod factum est, referatur ad praecedens sub hoc sensu: Omnia per ipsum, hoc est, per Verbum facta sunt: et sine ipso, hoc est, Verbo, factum est nihil quod factum est, ut hoc quod dico, quod factum, est restringat negationem quae est in nihil, ut non referatur nisi ad facta: factorum enim nihil est, quod per Verbum factum non sit. Et excluditur error Arii et Manichaei. Arii, qui dixit Verbum esse factum. Arguit enim sic: Nihil factum est sine verbo: aliquid est verbum: ergo verbum non est factum, sine verbo: ergo verbum factum est. Manichaei autem, qui dixerat multa esse facta sine verbo, a principio scilicet tenebrarum. Et occurrit Scriptura dicens nihil factorum factum esse sine Verbo: et ideo quod in Verbo est, sicut in causa tota, vita est, sicut et lux: nihil enim in seipso deficit, nisi quod factum est: et nihil est quod umbras et tenebras defectus non patiatur secundum naturam, nisi quod ex nihilo non est.

Augustinus autem solus, et Beda secutor ejus, volunt, quod id quod dicitur: Quod factum est, referatur ad sequens. Et secundum hos oportet, quod locutio cum reduplicatione intelligatur istius deter-

minationis, in ipso, ut sit sensus, quod factum est in ipso, vita erat in ipso: et tunc planum est, quod id quod in seipso factum est, non in seipso acceptum, sed in mente divina vita est. Est enim creatrix essentia, ut dicit Anselmus, secundum id quod dicitur in libro de Causis, quod causatum in causa causa est, et non causatum: et causa in causato, causatum est et non causa,

His habitis, facile est respondere objectis.

Ad primum ergo dicendum, quod hoc verum est, sicut dicit Beda. Quod enim, factum est, in factore dicitur vita ratione ideae et exemplaris, quod est vita factoris.

Similiter patet quod dicit Augustinus per eamdem rationem.

Similiter patet id quod dicit Anselmus. Quia omnes isti eodem modo loquuntur.

Ad id autem quod objicitur, quod omnia sint Deus, dicendum quod peccat argumentum quid et simpliciter, sicut hic: omnia secundum quod sunt in ipso, sunt Deus: ergo omnia sunt Deus. Secundum enim quod in ipso sunt, secundum quid sunt et non simpliciter. Idealiter enim et exemplariter esse, secundum quid, est esse. Esse autem hoc simpliciter est esse. Sicut si dicam, res est in intellectu: ergo est,

Ad aliud dicendum, quod ratione sapientiae dicitur: exemplariter enim et idealiter sunt in Deo quae in sua sapientia sunt. Et quod dicitur, Factum est, communiter sumitur pro facto, et pro eo quod potest fieri potentia factoris et dispositione: et non dicitur ratione potentiae simplicis, vel ratione bonitatis sive voluntatis, ut probatum est.

Per idem solvitur sequens.

Ad aliud dicendum, quod cum. dicitur, Omnia in ipso sunt vita, hoc quod dico, omnia, quantum ad supposita sua extrahitur a ratione sua qua omnia sunt in seipsis, et cogitur stare pro esse omnium in exemplari et idea: quia non aliter omnia sunt in ipso: et sic nec ut unum sunt, nec ut multa sunt: unum enim et multa sequuntur ens existens in seipso, secundum quod unum simpliciter accipitur indivisum in se et ab aliis divisum, sic enim opponitur multo. Unde ubi non est nisi secundum esse exemplaris et ideae, ibi proprie loquendo nec est ut unum, nec ut multa, sed est ut unius et ut multorum. Exemplar enim divinum et unius et multorum est, unum et idem existens, relatione tamen multiplicatum, ut in praehabitis dictum est.

Ad id quod quaeritur, Secundum quem modum vitae vita accipiatur ibi ?

Dicendum, quod excellentiori modo quam in aliqua creatura. Si tamen per similitudinem ad creaturam accipiatur, tunc sumitur secundum modum vitae intellectualis intellectus practici, cujus forma quae est in ipso, est principium esse et fieri. Forma autem quae est in intellectu speculativo non habet principium ad esse et fieri, sed ad scire tantum: et propter hoc forma quae est in intellectu speculativo, non proprie est vita. Et ideo mala non sunt in Deo vita: quia sunt in ipso secundum speculationem tantum, et non secundum operationem. Vita enim dicit motum ad esse: et eo quod Aristoteles dicit, quod " vivere viventibus est esse. "

Ad id quod ulterius quaeritur, Utrum verius et melius habeat esse aliquid in causa quam in seipso ?

Dicendum, quod sicut dicit Aristoteles in V primae philosophiae, sicut se res habet ad esse, ita se habet ad esse verum. Unde cum quaeritur, Utrum melius et verius habeat esse aliquid in causa, vel in seipso ? quaestio duplex est. Potest enim quaeri de esse simpliciter, hoc est, de esse quod habet res in participatione secundum Dionysium et Platonem: et hoc verius et simplicius et nobilius et melius habet res in causa prima: quia sic incorruptibiliter et immutabiliter et immaterialiter est. Sic loquuntur Sancti et etiam Platonici. Potest etiam quaeri de esse hujus in quantum est hoc: sic et verius est quod est in seipso, quam id quod est in causa, quamvis non sit melius et nobilius. Verum enim convertitur cum ente, et a forma dicitur: et ideo quod plus attingit de forma et actu plus attingit de veritate rei.

Ad id quod objicitur in contrarium, dicendum quod illa objectio procedit de esse simpliciter, et non de esse hujus: et de tali esse loquitur Dionysius.

Et per hoc solvitur sequens.